Ministers van Onderwijs: Google past onderwijssoftware voor begin schooljaar aan

De Autoriteit Persoonsgegevens heeft de onderwijskoepels SURF en Sivon geadviseerd om per 1 augustus te stoppen met het gebruik van Google in het onderwijs, tenzij Google zijn software aanpast. De ministers van Onderwijs verwachten dat dat op tijd gebeurt.

De privacytoezichthouder heeft de ict-vereniging voor het onderwijs SURF en de onderwijskoepel voor het primair en voortgezet onderwijs Sivon geadviseerd over het gebruik van Workspace for Education, blijkt uit een faq op de website. Dat bevestigt berichten van eerder deze week uit Het Financieele Dagblad, dat dat publiceerde op basis van interne stukken. Sivon zegt dat er volgens de AP inderdaad te veel privacyrisico's zitten aan het gebruik van Workspace for Education. Google verzamelt te veel metadata en het bedrijf ziet zichzelf niet als verwerker maar verwerkingsverantwoordelijke en mag daardoor meer gegevens verzamelen dan volgens de dpia zou mogen. Ook mag Google volgens de gebruikersvoorwaarden meer metadata gaan verzamelen zonder opnieuw toestemming te vragen.

Volgens Sivon betekent het AP-advies concreet dat Google-producten 'met ingang van volgend schooljaar' niet meer mogen worden gebruikt. Het advies van de Autoriteit Persoonsgegevens is gebaseerd op een dpia of Data Protection Impact Assessment dat vorig jaar werd uitgevoerd naar het gebruik van Google-diensten bij de overheid, en daarmee ook het onderwijs.

Ook ministers Van Engelshoven en Slob van Onderwijs onderschrijven de conclusies van de AP. In een brief aan de Tweede Kamer schrijven de ministers dat Google op dit moment niet aan de eisen voldoet. "Door de onduidelijkheid die bestaat over de verwerking van persoonsgegevens door Google kan deze verwerking nu niet rechtmatig plaatsvinden", schrijven zij.

Google heeft inmiddels aan het ministerie en de onderwijskoepels laten weten dat het van plan is de tekortkomingen in de software vóór het begin van het nieuwe schooljaar op te lossen. De ministers zeggen 'ervan uit te gaan' dat Google dat op tijd heeft afgerond. Ondertussen blijven SURF en Sivon samen met het Strategisch Leveranciersmanagement Rijk in gesprek met het techbedrijf. "Tevens verkennen zij wat de gevolgen zijn wanneer Google de tekortkomingen niet tijdig heeft opgelost", schrijven de ministers.

SURF en Sivon lijken daar ook op te rekenen, maar schrijven ook: "Tot die tijd adviseren we scholen die overwegen te starten met Google Workspace om die plannen tot nader order te staken, en scholen die een goed alternatief beschikbaar hebben, dit te gebruiken."

Reacties (152)

[Cobalt]

Wat is precies het privacy probleem? Al die studenten hebben toch persoonlijk ook een gmail en google drive, forms waarmee ze onderling communiceren?

Alles weer terug naar eigen mail servers in 2 maanden tijd zal wel weer een bak belastinggeld kosten.

[Drupp]

De risico's worden hier opgenoemd.

Enigszins verbaasd ben ik wel dat Google zegt dat ze dit gaan aanpassen. Ik durf bijna te stellen dat ik mijn schoen op eet als ze dat doen. Google is een advertentiebedrijf. Als ze geen metadata meer verzamelen van deze unieke jonge groep mensen (ook onder 13 jaar op de basisschool) en daarmee oa kunnen profileren en beïnvloeden (fabeltjesfuik), is hun verdienmodel volledig onderuit. De kinderen en scholen zijn het product, niet de klant. Ze leveren de software immers gratis.... Of gaan ze daar geld voor vragen? Dan is het de vraag of je moreel nog bij een advertentiebedrijf je software wil inkopen en of je genoeg vertrouwen hebt dat er toch niet wat algoritmen "per ongeluk" in jouw software terecht komen.

Mijn advies: scholen bereid je voor op exit Google. Is het niet dit jaar, dan wel een volgend jaar. En Sivon: maak eens werk van een project of aanbestedingstraject waarbij gevraagde (alleen de nodige!) diensten zonder de Amerikaanse giganten worden geleverd. En niet in eerste instantie op kosten, maar op privacy, nut en duurzaamheid.

En ouders: vraag de school actief om volgend jaar een alternatief te hebben of anders alleen "offline" onderwijs te geven. Jazeker, dat gaat ook nog gewoon, er is helemaal geen noodzaak om online spelletjes en lessen te volgen terwijl je bij elkaar in de klas zit. En als je wel een computer of internet nodig hebt kan het op een gast of publiek account.

[Reactie gewijzigd door Drupp op 23 juli 2024 16:02]

[3raser]

Er is voor Google best een goede reden om zich aan te passen. Als leerlingen gewend zijn te werken met de producten van Google zullen ze deze na schooltijd vaak blijven gebruiken. Het opbouwen van een profiel komt later echt wel. Google gooit je profiel normaal gesproken ook na een jaartje overboord want denk je echt dat wat jij als 13-jarige leuk vond nog relevant is als je 18 bent?

[Vol Braakzakje]

Waar haal jij vandaan dat ze het na een jaartje verwijderen? Naar mijn weten slaan ze het gewoon op tot in de eeuwigheid. Dat jij er niet altijd bij komt is iets anders.

Daarnaast is het juist extreem interessant voor Google om te zien wat je als 13 jarige leuk vond ook al ben je 18 of 28.
Hoe meer informatie over het levensverhaal van een persoon hoe beter.

Als je dan ook nog precies kunt inzien in welke vakken iemand goed is en met welke specifieke onderwerpen ze uitblinken of dalen, dan kun je extreem veel algoritmen gaan loslaten op het manipuleren van aankoopgedrag bijvoorbeeld.

[Tintel]

Om die reden zou het mooi zijn dat chrome-books worden hergebruikt (en zovaak mogelijk onderling worden uitgewisseld) en die google-accounts van de kinderen niet gekoppeld zouden zijn aan hun eigen identiteit maar aan een leerling-ID. Op die manier raken ze dan wel wat kwijt als ze geen leerling meer zijn maar Google kan ze niet meer volgen(!).

[wankel]

Om die reden zou het mooi zijn dat chrome-books worden hergebruikt (en zovaak mogelijk onderling worden uitgewisseld) en die google-accounts van de kinderen niet gekoppeld zouden zijn aan hun eigen identiteit maar aan een leerling-ID. Op die manier raken ze dan wel wat kwijt als ze geen leerling meer zijn maar Google kan ze niet meer volgen(!).

Het helpt wel het leerlingvolgsysteem om zeep, maar de mapping kun je natuurlijk ergens vastleggen, bijvoorbeeld in je online Google-spreadsheet!

[Drupp]

Voor Google is historie zeker van waarde. Niet direct als bron voor advertentieverkoop. Maar wel voor demografische analyses over meerdere jaren of decennia. Of psychische en psychologische analyses. Kennis die Google verder helpt mensen in hun wereld te houden, te beïnvloeden, of gewoon te verkopen aan de hoogste bieder (een overheid?).

De datacenters worden gebouwd en Google weet inmiddels dat (persoons)gegevens op velerlei manieren te gelden kunnen worden gemaakt. Vele manieren moeten ze waarschijnlijk nog bedenken, maar reken er maar op dat kennis van en over jouw levensloop online voor Google heel veel waard is en nog steeds meer waard wordt. Je bent het waardevolste (en nagenoeg enige) product van Google.

[david-v]

Als Google cloud persoonsgegevens gaat commercialiseren dan hebben ze naast een heel groot probleem (het mag niet) ook een leegloop wat betreft Enterprise klanten. We hebben het hier niet onder "gratis" diensten maar over Enterprise diensten waar (veel) geld voor betaald wordt.

[phamoen]

Ik denk zeker van wel. Er vallen vast en zeker een patronen uit op te maken die adverteerders interessant vinden. Al is het maar inspelen op nostalgie..

[HDoc]

"Dat Google deze doelen noemt, is een verbetering, maar verhelpt het probleem niet dat het Rijk controle verliest over de persoonsgegevens van haar medewerkers als het Rijk het mogelijk maakt dat Google deze gegevens voor eigen commerciële doelen mag verwerken."

Met dit punt wordt verder gebruik van de Google Workspace geblokkeerd. Verder geeft men aan dat Google alles heel breed en ruim heeft gedefinieerd.

Voor wat betreft de rol van Google: kennelijk geven ze het volgende aan: "“willing to assess the feasibility to changing its role for Service Data in the future”

Dit is wel hééél voorzichtig geformuleerd: men is wel bereid om te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn om de rol te wijzigen.

Veel zachter kan het niet.

[Anoniem: 1322]

Google is een advertentiebedrijf. Als ze geen metadata meer verzamelen van deze unieke jonge groep mensen (ook onder 13 jaar op de basisschool) en daarmee oa kunnen profileren en beïnvloeden (fabeltjesfuik), is hun verdienmodel volledig onderuit.
Dit is natuurlijk volledige onzin gezien het verdienmodel precies hetzelfde is als Microsoft. De simpele reden is dat deze jonge groep mensen de klanten zijn van de toekomst. Microsoft verkoopt net zo goed advertenties en verzameld net zo goed zo veel mogelijk data.....

Ze leveren de software immers gratis....
Omdat een verdienmodel niet op eerst gezicht duidelijk is, wil niet zeggen dat hier direct misbruik van gemaakt wordt. Microsoft levert het ook gratis en is volgens jou definitie dus ook niet te vertrouwen.

Ik zal maar niet beginnen over het feit dat de meeste software zo goed als gratis te krijgen is in het onderwijs.

En niet in eerste instantie op kosten, maar op privacy, nut en duurzaamheid.
Ik weet niet hoe jij de onderwijssector ziet maar na jaren bezuinigen is daar helemaal geen cent meer te vinden. De meeste leraren maken overuren die nooit zullen worden betaald, hoort er gewoon bij..
Het onderwijs, net als de zorg, is zo blut als maar kan. Daarom hebben ze ook helemaal geen andere keuze dan Google of Microsoft.... De rest is veel te duur...

[Vexxon]

Exact dit. Hoe serieus kun je het voornemen van Google nemen als je bekijkt waar Google het meeste geld mee verdient.

[david-v]

Omdat dit een heel andere tak van Google is met betekende klanten en een jaaromzet van 13 miljard (wel met miljarden verliezen door de investeringen die in de Google cloud worden gedaan). Google gaat echt niet illegaal privacy gevoelige gegevens van hun klanten in de cloud commercialiseren, dan raken ze hun betekende klanten juist kwijt en is Google cloud afgelopen. Dat gaan ze gezien de investeringen echt niet doen, naast het feit dat het illegaal is.

[spank_mojoo]

het maakt niet uit dat het illegaal is, dat is alleen een 'issue' wanneer je betrapt wordt.
en dan nog wordt het met een boete en een 'foei stoute google' afgedaan.

[david-v]

Dat zal wel zo gaan bij "gratis" diensten. Maar bij enterprise diensten ben je direct je klant kwijt. Als de cloud leverancier die ik gebruik aan de haal gaat met de privacy gegevens van onze klanten dan zijn ze het contract direct kwijt (miljoenen contracten).

Maar goed, daar gaat het hier niet echt om. Het gaat hier om de telemetry/metadata. Blijkbaar is dat risicovol omdat de contracten met google daar te ruim in zijn wat ze met die metadata zouden kunnen doen (lees wel, risico, en niet dat het daadwerkelijk wordt gebruikt voor het voeden van de advertentie tak van google). In dat opzicht ben ik blij dat hier naar gekeken wordt en dat het contractueel beter wordt beschermt wat je wel en niet met de metadata zou mogen doen bij een dergelijk dienst.

[Drupp]

Kijk de verwerkersovereenkomst er goed op na. Indien Google erbij zit kun je ervan uitgaan dat ze de gegevens "over" de gebruiker (de meta data als zoekopdrachten, browsegeschiedenis, app gebruik, contacten (inclusief tijden en duur), en zo meer) als hun eigen gegevens beschouwen. Waarover zij beslissen wanneer en met welk doel deze worden verzameld en gebruikt. Reken erop dat alle informatie die Google over de gebruiker kan verzamelen in huidige en toekomstige diensten kan worden vermarkt. En dan is advertentieprofielen "verkopen" nog de meest onschuldige.

Hierin zit een fundamenteel verschil van inzicht en interpretatie tussen Amerikaanse en Europese moraal en regelgeving. Voor Microsoft geldt hetzelfde. En ook Apple zal dit "onderwater" gewoon doen. De aandeelhouders hebben het uiteindelijk te vertellen.

"Zij" vinden dit volstrekt normaal, hoe onethisch dit volgens velen ook is. Ethiek is, zeker bij Google, nauwelijks meer aanwezig. Kijk de laatste reorganisaties en ontslagen in deze afdeling er maar op na.

[grrfield]

"De problemen oplossen", is natuurlijk niet het ideale scenario voor Google, maar het blijft waarde hebben. De leerlingen gebruiken (na de fixes) een 'veilig' onderdeel van Google, maar zullen in contact blijven met het ecosysteem van Google (email, facebook, etc...). De kans blijft dus dat ze in de toekomst andere diensten zullen gebruiken, waar Google wel volledig 'zijn ding' kan doen. Voor Google is deze oplossing volgens mij dan 'beter dan niets': suboptimaal, maar optimaal in de gegeven omstandigheden.

"Google? We gebruiken dat op school, wat kan daar nu verkeerd aan zijn?"

[Reactie gewijzigd door grrfield op 23 juli 2024 16:02]

[kellhus]

Google heeft ook een cloud divisie (Google Cloud), wiens incentivering gericht is op de adoptie van cloud services, waaronder ook Workspace valt. Advertentie revenue valt compleet buiten de KPIs van deze club, dus ja - er is weldegelijk een reden voor ze om dit aan te passen.

[david-v]

Dat is precies wat ik net wilde zeggen. Google alleen als advertentie bedrijf neerzetten is hetzelfde als Amazon een digitale boekenwinkel noemen. Google cloud is naast Azure en AWS de top 3 van cloud leveranciers wereldwijd en advertentie inkomsten is een totaal andere tak van het bedrijf.

[n4m3l355]

Google heeft talloze projecten waar ze niets op verdienen. Google heeft zich ook te houden aan lokale regelgevingen dus dit is niet geheel verwonderlijk. Sterker nog ik krijg hier een sterk Windows gevoel bij waar MS lange tijd derde wereldlanden hun software laat stelen juist om hun te laten wennen aan deze software. Google zal waarschijnlijk hier een zelfde visie hebben, laat kinderen gebruik maken van Google software zodat ze op termijn niets anders willen.

Ook mag je je afvragen wat is het alternatief? Een ander platform zal niet anders zijn. En de overheid zelf heb ik totaal geen vertrouwen in dat ze met mijn kind's data goed omgaan.

[burgt]

Bij de school van mijn kinderen hebben ze een account met domein van de school, dit account gebruiken ze alleen voor school werk, op hun eigen telefoon hebben ze een eigen account. Bij thuis werken loggen ze in op het school account. Na het verlaten van de school worden die accounts sowieso afgesloten.

De risico's bij Google zijn niet groter of kleiner dan bij andere diensten, de meerwaarde is dat ze blijkbaar niet duur zijn en goed werken, bij aanbestedingen ga je altijd x keer duurder uitzijn en maar hopen dat het een fatsoenlijk platform wordt.

[netman]

Eerder voerde Justitie al namens de NL overheid gesprekken met Microsoft omtrent het gebruik van Windows en Office. Naar aanleiding daarvan heeft Microsoft op tal van punten aanpassingen gedaan om zodoende toch te voldoen aan de eisen voor overheidsgebruik.

Datzelfde gesprek wordt nu met Google gevoerd vandaar dat dit nu al een paar keer in het nieuws is. Gewoon een beetje druk zetten op Google. Ik verwacht dat Google uiteindelijk de gewenste anpassingen gaat doen. Vergeet niet AVG/GDPR is europese wetgeving. Voldoen ze in NL niet dan voldoen ze waarschijnlijk in heel EU niet .

[thomas_n]

Als ze er zelf voor kiezen onzorgvuldig om te gaan met hun privacy is dat hun keuze. Als de school dat voor ze doet niet. Dat is nogal een verschil.

Daarnaast gaat het hier ook over minderjarigen, dus dan moet je er helemaal mee oppassen.

Ga er niet vanuit dat iedereen even slordig is met de eigen privacy als jij bent.

[NielsFL]

Waarom zouden "al die studenten" dat hebben?

Altijd die aannames dat iedereen "toch wel" Facebook, Twitter, Google, etc. heeft. Een heleboel mensen hebben het toch echt niet. Als je je dat niet kunt voorstellen ligt dat aan jezelf ben ik bang.

[kramer65]

Het grote verschil ligt hem natuurlijk in de keuze. Als prive-persoon heb ik de keuze om google producten te gebruiken. Als de school waar ik als kind heen ga dat gebruikt dan heb ik die keuze (bijna) niet meer.

Ik probeer google producten waar mogelijk te vermijden. Ik heb het idee dat dat redelijk lukt. Maar als mijn zoon op een school zit waar ze ineens google producten introduceren, dan hebben we weinig keuze meer. Ja ik kan hem van school halen, maar dat heeft zo'n grote impact in zijn sociale leven dat dat niet realistisch is.

[HDoc]

Even een rondgang door mijn gezin:
- Google: allemaal
- Facebook: 1/4
- Twitter: 2/4
- TikTok: 0/4
- WhatsApp: allemaal

Heb hier wel een mening over. Laat ik zeggen dat ik blij ben dat mijn kinderen geen TikTok meer op hun telefoon hebben.

[Reactie gewijzigd door HDoc op 23 juli 2024 16:02]

[Lord Anubis]

Hier;

- Google: 0/5
- Google YT: 1/5 ( op 2 apparaten )
- Facebook: 0/5
- Twitter: 0/5
- TikTok: 0/5
- WhatsApp: 1/5 ( op 1 Apparaat met beperkte adresboek )
- Telegram: 0/5 ( had het op 1 Apparaat )
- iMessage: 5/5 ( op 8 Apparaten )

Heb niet de indruk dat er hier iemand iets mist.
Social E-media is overrated. Liever even de telefoon i.p.v halfbakken Sociaal Nederlands wat alle kanten op kan.

[parsa2020]

Maar zeggen 'social media is overrated', dan doe je net alsof iedereen hetzelfde is. Voor jou is het wellicht overrated en daarom heb je je kinderen opgevoed met die gedachte. Dat is niks geks, jouw wereldbeeld is immers ook gevormd door je ouders zoals met de meeste mensen, maar dat maakt een dienst die iemand gebruikt niet meteen overrated.

Jij mag gebruiken en vinden van diensten wat je wilt, maar je kunt geen algemene uitspraken doen. Net zoals ik niet kan zeggen 'iMessage is een nutteloze dienst' omdat ik nooit een iPhone zou willen. Voor mij is dat helemaal waar, maar voor jou weer totaal niet. Meningen zijn prima, iets overrated of nutteloos noemen omdat je het zelf niet gebruikt is een heel bekrompen idee.

Overigens vraag ik me wel heel erg af of het echt alleen iMessage is wat er wordt gebruikt, aangezien je dan dus die berichten alleen doet met mensen met een iPhone en de rest sms't? Kan natuurlijk, maar klinkt onrealistisch in deze tijd.

[Lord Anubis]

Als ik in het verleden berichten lees wat mensen onderling schrijven vraag ik me de meerwaarde af. 1 pers hier gebruikt WA ivm haar familie maar en 80% is alleen maar onzin en geroddel, en tijdverspilling. Liever een uur videobellen of FaceTime dan 1 half slecht geschreven berichtje. Een berichtje via SMS van “ ik kom later “ of “ben onderweg “ is wel handig.

In mijn geval klopt dat, van de 20-25 mensen waarmee ik via tekstberichten communiceer stuur is via SMS of iMessage.
De rest gaat via de telefoon. Spreken met elkaar is tegenwoordig zeldzaam.

[mjtdevries]

veelal heel erg anti nieuwe dingen

Wat een onzin statement en verder een heel stel (racistische) vooroordelen in je reactie.

Als je pro-privacy bent, dan ben je niet tegen nieuwe dingen. Je kunt ook nieuwe dingen maken die wel ieders privacy respecteren.

Een paar jaar geleden zag je nog dat mensen niet in de gaten hadden hoeveel data Google etc over je verzamelen. Nu krijgen mensen daar meer inzicht in en schrikken.
Niet voor niets weigert het grootste deel van de whatsapp gebruikers de nieuwe voorwaarden te accepteren, zodat whatsapp het maar blijft uitstellen. Terwijl er voor de gebruikers in de EU niet eens wat veranderd.
De meeste mensen beginnen wakker te worden en realizeren zich dat ze helemaal niet zoveel informatie aan de tech bedrijven willen geven. Tweakers waren daar misschien wat eerder in, maar je ziet deze trend nu in de hele maatschappij.

[watercoolertje]

Wat is precies het privacy probleem? Al die studenten hebben toch persoonlijk ook een gmail en google drive, forms waarmee ze onderling communiceren?

Wat die studenten wel of niet prive gebruiken/doen is totaal niet relevant, al zetten ze alles op Facebook maakt dat ook niet uit...

Daarnaast is het gewoon een drukmiddel om te zeggen dat we er mee moeten stoppen, met als gevolg dat Google zich hoogst waarschijnlijk aanpast om dat te voorkomen.

Het is trouwens een advies van het AP, die 2 maanden is dus geen eis

[Belgar]

Kanttekening: het is "advies" in de juridische term, omdat het AP geen uitvoerende macht heeft, maar dat wil niet zeggen dat je dat naast je neer kan leggen.

Elke school die het komende schooljaar toch de software gebruikt is in overtreding en kan wel degelijk aangepakt worden.

[HDoc]

Ik denk inderdaad dat het advies als een inspanningsverplichting moet worden opgevat. Niets doen met een dergelijk advies kan namelijk als nalatigheid worden gezien.

[Cobalt]

Tuurlijk wel. Denk maar niet dat studenten alle communicatie via de mail van de hbo/uni doen. Daarmee lek je als nog de informatie naar Google. En via android en zoekopdrachten komt info bij Google.

[Reactie gewijzigd door Cobalt op 23 juli 2024 16:02]

[phizzie]

Het probleem zit hem in het profiel, profileren op basis van gegevens. Bedrijven als Google willen het liefst alle tijd die je besteed kunnen toewijzen, zien hoe een gebruiker van hun diensten gebruik maakt (en wanneer niet).
Hoe completer het profiel, hoe beter advertenties op maat op die persoon geleverd kunnen worden.
Nu vaak consumenten diensten en producten. Maar straks wellicht ook gerichte kennisproducten of professionele diensten.

Hoe meer je weet, het liefst in relationele groepen, zoals leerlingen, ouders en kinderen etc. hoe beter je dingen kan verkopen. Vandaar ook voor primair onderwijs en secundair onderwijs, is het een probleem. Kinderen onder de 18 jaar worden misschien al hun gehele wakkere tijd gevolgd.

[burgt]

Maar moeten de kinderen hun eigen profiel gebruiken of een school account, ik neem aan dat laatste, daarbij krijgen ze sowieso geen compleet profiel, want wordt gebruikt voor school werk, dus zeer specifiek. en wordt na een aantal jaar automatisch verwijderd wanner het kind van school gaat.

[phizzie]

Mis. Het profiel is exact hetzelfde, voor thuisleren als voor op school. Google heeft voor mijn beide schoolgaande kinderen al heel makkelijk die profielen kunnen koppelen aan bijvoorbeeld profielen op bijvoorbeeld een tablet, tenminste op 1 matchend datagegeven: IP adres.

[wankel]

Mis. Het profiel is exact hetzelfde, voor thuisleren als voor op school. Google heeft voor mijn beide schoolgaande kinderen al heel makkelijk die profielen kunnen koppelen aan bijvoorbeeld profielen op bijvoorbeeld een tablet, tenminste op 1 matchend datagegeven: IP adres.

En het is een heel waardevol profiel: in welk type profiel kun je beter zich ontwikkelende voorkeuren, cognitieve vaardigheden en dagbesteding monitoren dan in dat van een basisschoolkind dat geforceerd in Google's cloud schoolwerk zit te maken, dag in dag uit?

[burgt]

Dan zijn ze gemengd met mijn profiel, dat wordt een grote puinhoop...

[dixet]

zie de "Lees meer" onder het artikel

[orvintax]

Al die studenten hebben toch persoonlijk ook een gmail en google drive, froms waarmee ze onderling communiceren?

Er zitten er ook tussen die dit niet hebben en het wilt niet zeggen dat als iets al gebeurd dat we er nog een laagje bovenop moeten doen. Eventjes een extreem voorbeeld om mijn punt duidelijk te maken: "Deze persoon word toch al verkracht door iemand. Weet je wat? We maken er een groeps verkrachting van!"

[quote]
Alles weer terug naar eigen mail servers voor het einde van de zomer zal wel weer een bak belastinggeld kosten.
[/quote]
Hier ben ik het overigens wel mee eens, een redelijke termijn kan ik het naar mijn mening niet noemen. Overigens is Workspaces veel meer dan enkel mail. Het is een hele online office suite. Iets in mij zegt er dat er dadelijk wel wat Nextcloud instanties bijkomen
Zoals @watercoolertje schrijft is het een advies, geen eis

[Reactie gewijzigd door orvintax op 23 juli 2024 16:02]

[Skywalker27]

Ook basisschool kinderen die hebben dat niet tevens informatie van scholen lekt naar Google. Daar kan je leuke Algoritmes op los laten.

[Lord Anubis]

Liever een eigen systeem, die gelijk geschikt is voor beveiligde mail, ook voor regering mail.
Moet wel uit handen blijven van de AIVD, Politie e.t.c, want die zijn erger dan Google.

[dimdek]

Op basisscholen moeten kinderen in een beschermde omgeving kunnen leren. Sinds het gebruik van Google kan dat niet meer. De profilering zorgt alleen al voor verschillende zoekresultaten en over de effecten van de profielen op de lange termijn kun je alleen nog maar gissen, hoewel dat het voorstellingsvermogen van de meeste mensen te boven zal gaan.

[netman]

Dat ji jals prive persoon besluit om je gegevens in ruil voor bepaalde dienstverlening te delen met Google is iemands eigen keus. Velen maken er gebruik van sommigen bewust niet.Dat is een prive keuze.

Als onderwijs/overheids organisatie heb je echter de plicht om de privacy van de aan jou verstrekte gegevens te waarborgen. Je mag ze uitsluitend gebruiken voor de processen waarvoor deze gegevens noodzakelijk zijn en deze niet te delen met andere partijen. Dus ook niet met Google

[finsdefis]

Ik heb me eerlijk gezegd niet enorm verdiept in deze materie, maar ik vind privacy-issues en vendor lock-in nog nèt wat pikanter als het gaat om kinderen en adolescenten.

Zij worden op heel veel vlakken beschermd - denk aan verslavende middelen, aansprakelijkheid, gerichte marketing en financiën - maar op dit vlak is dat toch ongewis. Goed dat er kritisch naar gekeken wordt.

Het jammerlijke is dat er realistisch gezien geen gebruiksvriendelijk alternatief is en dat de drempel enorm is om over te stappen.

[TijsZonderH]

Zij worden op heel veel vlakken beschermd - denk aan verslavende middelen, aansprakelijkheid, gerichte marketing en financiën - maar op dit vlak is dat toch ongewis. Goed dat er kritisch naar gekeken wordt.

Dat is niet helemaal waar. Onder de AVG heb je voor het verwerken van gegevens van kinderen bij de grondslag toestemming ook toestemming van de ouders nodig. Dus er gelden wel iets andere regels - of dat er genoeg zijn laat ik in het midden.

[ShadowBumble]

[...]
Dat is niet helemaal waar. Onder de AVG heb je voor het verwerken van gegevens van kinderen bij de grondslag toestemming ook toestemming van de ouders nodig. Dus er gelden wel iets andere regels - of dat er genoeg zijn laat ik in het midden.

Dat klinkt mooi inderdaad, maar hier uit eigenhand op de basis school waar mijn kinderen zaten zijn ze (al een viertal jaar geleden) overgestapt op het eco systeem van Google, lessen via chromebooks en de google apps. Er is aan de ouders nooit toestemming gevraagd hiervoor maar gewoon ingevoerd. Nu zijn mijn kinderen inmiddels al weer veel verder in hun opleidingen, maar het systeem wankelt aan alle kanten zowel vanuit privacy aspect als vanuit een beschermings aspect ( voor zowel de kinderen als de school).

[Reactie gewijzigd door ShadowBumble op 23 juli 2024 16:02]

[vgroenewold]

Sinds wanneer worden ouders serieus genomen als het om deze dingen en school gaat vraag ik mij weleens af. Je bent heel snel een zeurpiet. Ik zag jaren geleden ook al Chromebooks en zelfs een lek van een bestand.. kon er half jaar later nog steeds bij.

[Reactie gewijzigd door vgroenewold op 23 juli 2024 16:02]

[Falcon]

Das maar net hoe sterk je MR zich opstelt.

[kodak]

Door met de wet en advies van toezichthouders het bestuur en andere ouders te wijzen op fouten en geen genoegen te nemen met afdoen als gezeur of negeren.
Zeker als de wet echt overtreden lijkt te worden. Anders kom je niet makkelijk uit het probleem dat personen hun verantwoordelijkheid niet lijken te willen nemen en meer voorkeur geven aan negeren van de wet.

[vgroenewold]

Voor je daar bent moet je toch echt vaak (zal per school verschillen) door flinke hoepels heen. De machtsverhouding is vaak nogal scheef, dat zal menig ouder beamen tijdens de bekende ouder gesprekken. Ik had het hoger kunnen spelen natuurlijk, maar een pretje is het vervolgens niet.

[wankel]

Ik had het hoger kunnen spelen natuurlijk, maar een pretje is het vervolgens niet.

En, wat had je daarmee gewonnen, behalve een hoop hoofdpijn en een kind 'met die lastige ouders'? Veel ouders zullen de leerkracht bijvallen: de voordelen zijn zichtbaar en worden uitgedragen, de nadelen zijn (zelfs voor het publiek hier op de site..) te abstract.

[kodak]

De vraag wat je verliest lijkt me redelijker. Privacy verliezen omdat volwassenen zich drukker maken om hun sociale contact waar je kennelijk al aan kan twijfelen is op een mensenleven niet zomaar redelijker.

[wankel]

Ik bedoelde niet zozeer het sociale contact van de ouders, maar het effect dat dat weer heeft/kan hebben op kinderen in de klas.
De kinderen worden daarmee in een uitzonderingspositie geplaatst, en thuis krijgen ze ook wel mee dat ze naar een school gaan waar hun ouders niet blij mee zijn. Geeft allemaal stress, en zal vast meewegen in een beslissing wel of niet meer problemen van de onwetendheid of onverschilligheid van een schoolbestuur te maken.

[kodak]

Als de kinderen naar aanleiding van wat hun ouders doen vervolgens ook nog in een uitzonderingspositie worden geplaatst dan denk ik dat er iets zwaar mis is met de onderwijsinstelling.

[wankel]

[...]
... overgestapt op het eco systeem van Google...
Er is aan de ouders nooit toestemming gevraagd hiervoor maar gewoon ingevoerd.

Zelfs als er wel toestemming gevraagd was, hoe had je practisch 'nee' kunnen zeggen? Toestemming vragen voor een voldongen feit is veel te laat in het proces (maar herkenbaar ), bij eerste voorstelrondje in een vergadering "zullen we alle leerprocesdata van alle scholieren aan Google geven" had dat veel breder gecommuniceerd moeten worden.

[PatrickH89]

In deze situatie is Google simpelweg een leverancier. Dat bekent dat ze zich aan de regels moeten houden, maar toestemming aan alle ouders voor het gebruik van bepaalde software lijkt me ondoenlijk. En nee, Google behoeft hier geen uitzonderingspositie in. Of wil je graag 10 keer toestemming geven als je kind ergens op school komt die je praktisch gezien niet kunt weigeren (en waarom zou je ook)?

[finsdefis]

Ah, oke. Denk dat velen de gevolgen niet kunnen of willen overzien en dat is ook lastig natuurlijk.

Wat mij betreft is het moreel verwerpelijk om gegevens over/van kinderen en adolescenten te gebruiken voor doeleinden die niet direct de intentie hebben om bij te dragen aan hun ontwikkeling.

[dimdek]

Ik kan je zeggen dat de basisschool van mijn dochter een aacount voor alle kinderen heeft aangemaakt zonder toestemming van de ouders. Ik heb het bestuur zelfs expliciet gemeld dat ze geen account mag hebben en dat werd gewoon genegeerd. Vorig jaar werden voor het thuisonderwijs de ligingegevens verstrekt. Toen bleek dat alle kinderen verlicht een account hebben gekregen met voornaam en eerste letter achternaam. Het wachtwoord was zo eenvoudig dat ik als elke klasgenoot kon inloggen. Dit was voor de school in overleg met Cool geen reden om de AP te informeren. Ik kan allen maar concluderen dat het hoog tijd wordt dat er wordt ingegrepen.

[Drupp]

Helemaal mee eens. Overigens, in plaats van "overstappen" kunnen de kinderen ook prima "afstappen". Er is, zeker op de basisschool, helemaal geen noodzaak om lessen op de computer te volgen. Vrijwel alles wat essentieel is voor de lessen is ook in boekvorm of schriftvorm beschikbaar.

Afstappen en pas weer opstappen als het goed geregeld is, dat kan ook. Het onderwijs leidt er niet onder, maar wordt wel veiliger!

[PatrickH89]

Dan mis je toch een erg grote kans om kinderen digitaal voor te bereiden op de toekomst. Voor veel scholen is dit waarschijnlijk geen optie meer omdat digitaal verweven zit met 'analoge' lesstof.

[pookie79]

Dit valt erg tegen hoor. Meer dan point-and-klick is het niet. Wat nog erger is dat de software bepaald hoe goed het gaat en past er dingen op aan. Echter zijn niet alle kinderen hetzelfde en hebben ze weinig baat bij die simpele if else die er in zit. Lang niet iedereen leert op de zelfde manier. Sommige leerlingen vallen dus buiten de boot maar de juf houd het erop dat de computer altijd gelijk heeft. Dus voorbereiden op en digitale toekomst zou ik het niet willen noemen. Misschien wel in tegendeel tenzij er heel anders mee omgegaan gaat worden. Dit staat echt nog in de kinderschoenen.

[Reactie gewijzigd door pookie79 op 23 juli 2024 16:02]

[PatrickH89]

Ik vermoed zomaar dat dit verschilt per school, ik weet niet wat je achtergrond is, maar ik zou er niet vanuit gaan dat dit voor alle scholen en methodes zo is. Ik hoor wel eens andere verhalen (met een ervaringsdeskundige als bron) namelijk.

[Reactie gewijzigd door PatrickH89 op 23 juli 2024 16:02]

[pookie79]

Dat kan zeker verschillen en zeker per regio. Dat zie ik ook. Ik doelde met deze vooral op het basis onderwijs. Daar zijn de programma's vaak niet denderend. Ook hebben de juffen en meesters de bias in de software gewoon niet door. Veel verder dan rijtjes stampen komt het niet.

Ik ben er van overtuigd dat het zeker gaat komen, maar er is een lange weg te gaan.

[Reactie gewijzigd door pookie79 op 23 juli 2024 16:02]

[Zanthr]

De educatieve software kan bijvoorbeeld herkennen dat jij nog wat oefening met dt-vervoegingen kunt gebruiken en daar op inspelen 😉

[pookie79]

Klopt. Maar wat doe je mee met die constatering? Voor de een is extra uitleg met voorbeelden goed. Anderen moeten het heel vaak herhalen steeds de zelfde vraag met verschillende woorden. De volgende had eigenlijk meer moeite met het lezen van de vraag en moet juist willekeur krijgen. Een derde heeft niet de concentratie gehad en maakt daarom veel fouten, meer van het zelfde maakt de concentratie juist slechter (ik zie ze ook die het heel goed snappen maar het invullen ondertussen zo demotiverend vinden vooral omdat ze daarna weet tig keer hetzelfde moeten doen)... etc etc... En juist dat kan het systeem niet. Alleen wat werkt bij een gemiddeld kind.

[Reactie gewijzigd door pookie79 op 23 juli 2024 16:02]

[dimdek]

Het huidige niveau van de software is dat de zinnen niet altijd juist Nederlands bevatten en letterlijk vertaald lijken te zijn uit het engels. Bij het rekenen is 2x7 niet hetzelfde als 7x2 en dat werkt zeer ontmoedigend. Ik vind dus dat alles zich in de amateurfase bevindt en niet onderwijswaardig is, maar ik ken geen basisschool meer waar het niet gebruikt wordt.

[Zanthr]

Het huidige niveau van welke software? Of is dat bij elke vorm hetzelfde? Taal er, Squla, Ambrasoft, AI rekenen, alles van de uitgevers... Alles werkt hetzelfde?

[dimdek]

Ik ka. het alleen maar hebben over wat ik gezien heb en dat is niet best. Wellicht zijn er veel betere methodes. Ik heb het over Snappet en Bingel. Er zitten grote uitgevers achter, maar toch is het bedroevend.

[Zwatelaar]

Digitaal voorbereiden op de toekomst. Hmmmmm….

Aan de ene kant krijgt mijn zoon te leren dat ze digitaal netjes met elkaar moeten omgaan; pesten, sharen, privacy respecteren, enz.
Ook leren ze dat ze bedacht moeten zijn op mensen met foute bedoelingen.

Aan de andere kant geven ze een totaal verkeerd signaal af door het kind gedwongen gebruik te laten maken van software van privacy schendende bedrijven. Het kind groeit op met de gedachte dat dit normaal is in de grote-mensen-wereld.

[PatrickH89]

Tja, in de echte mensenwereld hebben de meeste scholen geen software developers in dienst en zijn ze afhankelijk van externe leveranciers. Die zijn natuurlijk vrij om zulke platforms te bouwen zonder tussenkomst van het grote boze Google. Ik vrees overigens dat het voor iedereen die momenteel geen onderwijs geniet ook redelijk normaal is om gebruik te maken van 'software van privacyschendende bedrijven'.

[Zwatelaar]

Zie daar de hele kern van het probleem.

De ene helft klooit maar wat aan en de andere helft interesseert het geen ene moer.

Dan benoemen we het maar voor het gemak als normaal. Kop in het zand en verder met ons leven.

De mensen die hier vragen over stellen, de politici die hier kamervragen over stellen en de verantwoordelijke instanties die nu hier een negatief rapport over uitbrengen, zullen dan wel allemaal wappies zijn.

[PatrickH89]

Wat is dit nu weer voor reactie? Ja, nu is het normaal. Volgende de definitie van normaal dus en daar zit geen waardeoordeel aan. Ik snap niet echt wat je nu wilt bereiken met je laatste zin.

[bzzzt]

Of je nou tafels op papier invult of op een schermpje maakt niks uit voor je 'digitale vaardigheden'.
Het enige wat het doet is normaliseren om de hele dag achter een schermpje te zitten (en de meester/juf heeft minder nakijkwerk, maar dat is voor de kinderen niet heel erg relevant).

[Zanthr]

Minder nakijkwerk = meer tijd voor nuttige zaken zoals voorbereiden, individuele aandacht, ontwikkelen onderwijs, etc.

[bzzzt]

Dat argument begrijp ik wel, maar je krijgt ook leerlingen die door brute-force te gokken de oefeningen maken en leerkrachten die niet meekrijgen waar het feitelijk misgaat qua begrip van de opgave.

In die zin is de software een extra obstakel in de communicatie tussen de leerling en leerkracht wat betreft het begrip van bepaalde concepten. En 'als die extra tijd' gaat ook weer deels op aan software-gerelateerde zaken waarbij ik me afvraag of iemand ooit de nettowinst (eerlijk) bepaald heeft.

[Zanthr]

Bij goede software kun je zien waar het probleem zit. Daarover ga je in die gewonnen tijd bv. in gesprek of analyseer je dat.
Als je 25 leerlingen tegelijk moet helpen in je eentje, heb je weinig netto tijd en minder aandacht om dit goed uit te zoeken. Als de software dit al voor kan filteren, krijg je vanzelf winst.

[pookie79]

Hele mooie theorie vrees ik... Je moet nog steeds motiveren, helpen en uitleggen plus de administratie. Terwijl je bij de werkjes ook wel kan zien wat er nog niet zo goed gaat, alleen dan niet in exacte getallen die alleen 'iets' zeggen over het moment en dan nog niet significant zijn. En bij zelf nakijken heb neem je meteen de omstandigheden mee wat bij de programma's niet lukt. Kinderen moeten nu de hele dag rijtjes maken. Leren wordt er niet leuker op. Project gewijs leren wordt alleen maar moeilijker.

Natuurlijk zal het wat tijd besparen. Maar tegen welke kosten?

Zoals ik al aangaf geloof ik wel dat het beter gaat worden. Maar nu staan we echt nog aan het begin. Ik moet altijd denken aan Jay Leno die zei "zoals het altijd gaat zijn laatste generatie kolenauto's beter dan de eerste generatie benzineauto's"

[Reactie gewijzigd door pookie79 op 23 juli 2024 16:02]

[Zanthr]

Sorry, maar dat ben ik niet met je eens. Ik werk in het onderwijs en mijn ervaring is totaal anders. Ook van collega docenten hoor ik andere berichten. Ik vind de geloofwaardigheid van iemand die hier zelf niet mee bezig is en 'gelooft dat het wel beter aan het worden is' niet bijzonder groot.

[pookie79]

Ik snap dat je dit zegt. Ik er op een andere manier er veel mee te maken. Misschien ook dat ik door die andere kijk een ander mening heb. Ik hoor ook veel juffen en meesters het roemen. Ter gelijk zie ik echter ook dat ze stuk voor stuk in de valkuilen stappen.

Voor veel kinderen werkt het. Het is dan ook gebaseerd op de meeste kinderen. Echter wordt het voor een aantal steeds moeilijker hun manier van leren te gebruiken waardoor deze onterecht onder presteren.

[PatrickH89]

Tja, als je komt met deze kroegpraat heeft het waarschijnlijk nauwelijks zin om je uit te leggen dat digitale lesmethodes wel iets meer omvatten dan 'normaliseren van de hele dag achter een schermpje zitten'. Het is geen letterlijke vertaling van het onderwijs van vroeger naar het 'schermpje'.

Digitale vaardigheden leer je (maar een voorbeeld) ook door bijvoorbeeld informatie te zoeken over een bepaald onderwerp, bijvoorbeeld op een projectmatige manier. Onderwijs is niet meer zoals vroeger.

[dimdek]

Jammer dat Google dan eerst een profiel van een leerling maakt waar na thuisonderwijs ook de ouders aan zijn gekoppeld. Bij een zoekopdracht voor een project krijgen de kinderen dan gepersonaliseerde resultaten wat in mijn ogen leidt tot disciminatie in het onderwijs.

[PatrickH89]

Ik weet niet hoe dit zit met andere scholen, maar ik ken een situatie waar ze zelfs les geven over de "filterbubbel". En bewustwording daarvan lijkt me zeker belangrijk. Vergelijkbaar met seksuele voorlichting is het beter om te leren hoe ermee om te gaan dan er dan maar helemaal niet mee bezig te zijn.
Ik denk overigens dat gepersonaliseerde resultaten niet direct tot discriminatie in het onderwijs leiden, dat lijkt me heel sterk gedramatiseerd.

[dimdek]

Werd er maar voorlichting gegeven op scholen. In groep 5 van de school waar kk het over heb wordt kinderen gevraagd om met een sinaasappel in je mond een liedje te zingen, dat op te nemen en te posten op een website van een organisatie die in de voorwaarden eigenaar van de posts worde, de mogelijheid biedt om door te linken naar bijvoorbeeld Facebook en waar niets achter een wachtwoordmuur staat. Zonder voorlichting over wat dat in de toekomst kan betekenen kweek je zo wel heel verkeerde gewoontes bij kinderen.

[PatrickH89]

Die voorlichting wordt dus absoluut gegeven op scholen, maar waarschijnlijk zijn niet alle scholen daar even ver mee. Ik merk wel een wat hoog "beste-stuurlui" gehalte in de reacties op dit bericht, inclusief het bekende meningmodden (andere reactie).

[bzzzt]

Dat zou het kunnen zijn ja, maar mijn ervaringen (zeker in coronatijd) met hoe (basis) scholen het toepassen is het vooral voor tijdbesparing van de leerkracht en zeker niet voor het kritisch zoeken en projectmatig werken, maar misschien pas ik mijn kritiek wel aan als ik ervaring heb met de methodes die op het VO worden ingezet

[Drupp]

Wat bedoel je met "digitaal voorbereiden"? En hoe is online en offline "verweven"?

"Betere schoolprestaties door online lessen" is in ieder geval nooit aangetoond. Het tegendeel wel. In 2015 al.

[PatrickH89]

"Digitaal voorbereiden" is wellicht matig verwoord, maar als onderdeel van kritisch informatie tot je nemen lijkt het me logisch dat je kinderen leert hoe dat op een goede manier te doen. Dit gebeurt tegenwoordig in de meeste gevallen online. Online en Offline is in sommige lesmethoden verweven, ik weet niet hoe ik dat anders moet uitleggen. Bijvoorbeeld dat het de bedoeling is om tijdens een deel van die methode informatie online op te zoeken of als uitbreiding op de normale/analoge lesstof.

Dat onderzoek kan interessant zijn, maar ik denk dat er maar weinig scholen zijn die het plan hebben om continu een laptop met internet beschikbaar te hebben. Derhalve is het misschien voor "Steve-Jobs-scholen" een goede eye-opener, maar lijkt het me weinig relevant voor de situatie die ik zie ontstaan.

[af_bert]

"Alle lessen zijn ook in boekvorm of schriftvorm beschikbaar, waardoor er geen noodzaak is om lessen op de computer te volgen."
Die redenering volgde ik ook tot de coronacrisis toesloeg. Nu merken we dat digitaal onderwijs en afstandleren wel een noodzaak is.
En dan valt het op dat het onderwijs, vooral in België, helemaal niet klaar was en nog steeds niet is om deftig digitaal onderwijs te leveren ondanks dat vele lessen in de fysieke klassen digitaal verlopen.
Het lijkt alsof de lessen op de computer en digitaal onderwijs (op afstand) twee totaal verschillende dingen zijn, die geen raakvlak met mekaar hebben. Zelfs niet na meer dan een jaar coronacrisis.
Een deftig digitaal onderwijsplatform dringt zich dan toch wel op, of het nu van dataminer Google komt, Microsoft en welke instantie ook.

[Beerebeest]

Ik ben het grotendeels met je eens behalve dat ik de mening toegedaan ben dat we onafhankelijk zouden moeten zijn/worden van eender welke grote commerciële partij, in plaat van ons afhankelijk te laten zijn van bijvoorbeeld Google of Microsoft zouden we (misschien wel europabreed) eens ons eigen systeem moeten ontwikkelen wat aan onze eisen voldoet in plaats dat een van de grote partijen zegt: "dit is het en hier doe je het maar mee."

[Drupp]

Er is ook een verschil tussen "digitaal onderwijs" en "onderwijs op afstand". Door corona-maatregelen was er ineens behoefte aan onderwijs op afstand. Dit is echter incidenteel en hiervoor hoeft geen permanent systeem te worden ingericht, maar een tijdelijk voorziening die precies doet wat nodig is.

Digitaal ofwel online onderwijs zou ook in de klas kunnen. Echter, er is tot op heden niet aangetoond dat dit de leerprestaties bevordert. Om desondanks ieder kind vanaf 6 jaar (zonder ouders te informeren) een Google of Microsoft account te geven gaat wel erg ver ten opzichte van de (niet) te halen voordelen. En tegelijkertijd de kinderen blootstellen aan zeer ernstige privacy risico's.

Ik krijg kriebels als ik beelden van schoolklassen vol Chromebooks zie in het bijvoorbeeld Het Jeugdjournaal. Het is inmiddels de norm lijkt het. Maar het ís niet normaal.

[w3news]

Omgaan met computers is zeker ook belangrijk, maar inderdaad niet alleen ipv de boek/schrift vorm, maar juist om meer kennis te geven over hoe de digitale wereld werkt, en dat er meer bestaat dan Youtube kijken, Windows, Microsoft Office, ...
Dus hoe kun je zelf iets maken met de computer, en wat basis van het programmeren, of de gedachtes van Open Source.

[Sando]

Het jammerlijke is dat er realistisch gezien geen gebruiksvriendelijk alternatief is en dat de drempel enorm is om over te stappen.

Ik zit waarschijnlijk nog minder in de materie dan jij, maar waar moet ik bij deze "google services voor onderwijs" eigenlijk precies aan denken?

In mijn tijd - en voor mijn gevoel is dat nog niet eens zo heel lang geleden, gewoon nog deze eeuw - bracht je je eigen email (van je ISP bijvoorbeeld) of kreeg je een IMAP van de school, en konden mensen om de één of andere reden prima samenwerken aan documenten zonder Google Docs. In een enkel geval gebruikten we Moodle. Zo te zien bestaat het nog.

Hoe heeft Google hier zo snel een onmisbare positie gekregen?

[Reactie gewijzigd door Sando op 23 juli 2024 16:02]

[unfold]

NextCloud komt toch een heel end? En ook Synology biedt een documenten suite bijvoorbeeld.

Er zijn voor de meeste dingen ondertussen privacyvriendelijke alternatieven. De meeste zijn ook steeds gebruiksvriendelijker geworden. En de andere kunnen we gebruiksvriendelijker maken. Het SIDN fonds investeert daar bijvoorbeeld in.

Zelf ben ik bijna helemaal Google vrij. Alleen Google Docs is in de praktijk nog lastig vanwede de netwerk effecten (partners gebruiken het, dus je moet wel), en idem Youtube.

Maar al de andere dingen, daar is Google niet voor nodig.

[David Mulder]

En dit is exact waarom negatieve adviezen van de AP zo extreem positief zijn. Toen ik hoorde dat de AP adviseerde onderwijs te stoppen met Google Workspace was mijn reactie - ondanks dat ik zelf Google Workspace erg fijn vindt - absoluut positief. Hoe meer overheden zich mengen in "Big Tech", hoe beter dat is voor de rest van de wereld. Dus: Bedankt AP. Nu hopen dat we nog een stuk verder kunnen gaan .

En het 'beste' is: Google heeft oneindig veel geld over om studenten binnen z'n software omgeving te krijgen, dus als de AP op Workspace for Education focused dan zal Google bergen verzetten om te voorkomen dat scholen weggaan 😅 . Wat me er wel weer aan herrinerd dat een verbod op lagere prijzen voor educatie en studenten erg positief zou zijn (dus geen gevallen 'oh we leren Adobe Photoshop want het kost ons toch praktisch niks, en daarom moeten bedrijven ook Photoshop gebruiken no matter the price, want dat is wat onze mensen kennen'), maar goed, dat is een compleet andere discussie .

Enigste echt positieve aan gebruik van dit systeem in scholen is denk ik het feit dat op z'n minst de security goed zal zitten. Dat ging bij twee scholen die ik heb gezien compleet fout, juist omdat 'IT administrator voor een school' niet een baan is waar de meest kundige mensen zitten (en daar is niks mis mee an sich en het is wel een hele leuke baan en een baan die ik iedereen zou aanraden (niet zelf gedaan, maar in m'n studententijd wel veel geholpen )).

[Reactie gewijzigd door David Mulder op 23 juli 2024 16:02]

[3raser]

Maar hoe gaan we dit doen met de honderden (zo niet duizenden) Chromebooks in het onderwijs? Weggooien en Windows laptops kopen?

[smurfjeffrey]

Windowsen privacy?volgens mij is microsoft met windows 10 ook erg nieuwschierig naar hoe mensen windows gebruiken

[musiman]

Dat kun je dus allemaal netjes uitzetten!!!

[SirQuack]

Nouja, ik zou het niet omschrijven als netjes.

Als ik wat rondzoek, kom ik uit bij een mooi lijstje (version locked link) bij de DisableWinTracking repository, waar de volgende technieken worden toegepast:

• registry editing
• services uitschakelen
• host file aanpassen
• bestanden legen en in een read-only modus plaatsen

Ik vind geen van deze methoden passen onder "netjes" om je privacy te beschermen, maar dat kan natuurlijk aan mij liggen.

[musiman]

Op een andere plek hier heb ik deze tool al vermeld.

[Anoniem: 1322]

Dat kan enkel in Windows 10 Enterprise.

[musiman]

Sorry hoor, maar het artikel gaat over scholen en die hebben gewoon de Education editie: heel goedkoop en op twee kleine dingetjes na identiek aan de Enterprise editie.

Scholen kunnen dus lekker de boel dichttimmeren met group policies en andere technieken.

[Anoniem: 1322]

Heel goedkoop, maar niet gratis. Laat onderwijs nou ook zo'n sector zijn waar ieder dubbeltje op zijn kant moet. Tevens heb je vaak geen (volledig) beheer over de computers en kun je zeker niet zomaar Bring-Your-Own-Device of Buy-Your-Own-Device computers upgraden naar een andere versie.

Het klinkt dus allemaal leuk maar in de praktijk is het lastig of simpelweg niet mogelijk. Hierdoor vallen de leerlingen 'gewoon' onder het algemene privacybeleid van Microsoft wat betreft Windows en wordt telemetry dus ook gewoon verstuurd.

[prutsger]

En waarbij Microsoft dan vervolgens net zoveel (meta)data binnenharkt via telemetrie? Overal Linux op zetten wat enorm veel tijd kost en lastiger te beheren is en basale dingen net niet lekker genoeg werken (been there, done that op mijn werklaptop maar je hebt er een baan bij).

Een ideale oplossing is er eigenlijk niet. Er zijn omgevingen die je zelf kunt hosten (met Nextcloud en een aantal plugins kom je erg ver) maar hoe is het dan met de beveiliging als elke school dit voor zichzelf moet gaan doen? Uitbesteden aan 1 partij (SURF zelf?) die zich daar op kan focussen?

Ik ben er wel voorstander van dat er eens wat minder snel iets van de huidige 'Big-tech' gebruikt moet worden om kinderen/jongeren te laten zien dat er goede alternatieven zijn, maar het moet wel werken en uiteraard willen we ook niet dat het teveel (belastinggeld) kost.

[MikeVanD]

En toch kan het wel; zeker voor de leerlingen zelf.
Mijn oudste *moest en zou* een Windows computer hebben van school (VO) een Mac mocht na wat gedoe ook, maar Linux was echt onmogelijk. De argumentatie was dat de wifi er niet op berekend was, er geen computerhulp beschikbaar was en de programma's (webbased ) er niet op zouden werken.

In 5 jaar tijd heeft nooit iemand geweten dat ze met Ubuntu werkte. Wel hadden we een desktop gekozen -en aangepast- die wat op Windows 10 leek.

[musiman]

Lekker off-topic.

Mijn dochter ging naar het VO toen de eerste Windows Surface Pro uitkwam. Zij ging naar een "ICT-klas" en moest een laptop hebben. Dat mocht géén tablet zijn. Tja, ze kreeg van mij dus de Surface Pro tablet. En met het toetsenbordje erbij is het dan toch gewoon een laptop?

[musiman]

Je kunt prima de telemetrie vergaring zo configureren dat Microsoft niet teveel data vergaart. Daarnaast voldoet de Microsoft veel beter; dat is gecontroleerd. Hier het stukje waar dat over gaat:

Microsoft wel op orde
In de Kamerbrief stellen de ministers dat een soortgelijk DPIA-proces ook is gedaan naar de educatieve diensten van Microsoft. Ook daar werden bezwaren gevonden, maar die zijn in overleg met de ministers inmiddels door Microsoft verbeterd. Nu kleven aan het gebruik van Microsoft-diensten in het onderwijs "geen hoge risico's meer, mits de gebruiker een aantal maatregelen neemt", aldus de ministers.

[Reactie gewijzigd door musiman op 23 juli 2024 16:02]

[Anoniem: 1322]

Je moet niet zomaar alles geloven wat je op internet leest (en zeker niet je technieuws halen bij RTL).
De DPIA is uitgevoerd door en voor de overheid. Daar kwam uit dat zowel Windows als Office 365 niet voldeed omdat er teveel telemetrie werd verstuurd. Daarna kreeg enkel Windows 10 Enterprise en de desktop office applicaties een update om deze telemetrie naar een lage stand te zetten (dus niet uit, dat is onmogelijk).

Daarbij is de voorwaarden dat je niet gebruik maakt van alle online diensten en apps. Iets dat een dienst als Office 365 volledig nutteloos maakt. Er wordt in de DPIA daarom enkel gepraat over Office 365 ProPlus, dat is de software die je op je desktop installeert bij een Office 365 abonnement. De rest zijn 'beloftes' van Microsoft om de data die verzameld wordt niet te gebruiken.

Google heeft (gelukkig) geen desktop apps. Daarom moeten ze dus ook die 'beloftes' geven...
Het is vooral allemaal papierwerk zodat ze aan audits kunnen voldoen.

[musiman]

Weet jij of dan ook de Education editie is aangepast? Die is nagenoeg identiek aan de Enterprise editie, dus dat zou een logische stap moeten zijn.

[Anoniem: 1322]

Ik denk het wel, voor de Education Enterprise versie, gezien die Enterprise edities hetzelfde zijn.
Maar er is ook een Education Pro versie:
https://docs.microsoft.co...s-for-education-customers
Daar weet ik het niet zeker maar ik neem aan dat telemetry daar niet op '0' kan gezien deze ook gebaseerd is op de normale Windows 10 Pro.

[Zumpelvelder]

Ik zou graag willen weten wat die maatregelen dan zijn, iemand een idee?

Dat is vooral mijn bezwaar tegen b.v. Windows, je moet je in allerlei bochten wringen om de privacy te krijgen die het keuzeschermpje doet geloven dat je hebt.

Ook mooi dat ze het hebben over 'hoge risisco's'. Lijkt mij dus tijd om hier duidelijke richtlijnen voor op te stellen en voor zover die er zijn te verduidelijken.

[musiman]

Middels meerdere group policies bijvoorbeeld.

Maar er zijn ook 3rd party tools die jou kunnen helpen.

[PageFault]

De Windows laptops zullen wel fors duurder zijn dan de chromebooks, ook op die schaal.

[Zwatelaar]

Captain obvious heeft daar een paper over geschreven.

Blijkt nog waar te zijn ook nog.

[xMuchux]

Is dus een afweging wat op hoger niveau besloten moet worden. Zijn volgens mij 3 opties:

• Gemak - iedereen behoudt de chromebooks en als Google toch niet tijdig zaken aanpast toch blijven gebruiken en de AVG overtreden (DPIA is daar onderdeel van namelijk)
• Wetgeving volgen - Zoals de ministers willen dat Google het e.e.a. aanpast om wel met de wetgeving overweg te kunnen en we behouden de chromebooks
• Op z'n Nederlands pragmatisch - We verzinnen een halve oplossing die voor beide partijen even gunstig zou moeten zijn. In praktijk blijkt dit vaak voor 1 partij toch gunstiger te zijn en we gaan weer terug naar af. Denk bv idd aan laptops vervangen.

[Reactie gewijzigd door xMuchux op 23 juli 2024 16:02]

[kozue]

Weggooien hoeft niet. De hardware is prima. Gewoon een populaire Linux distro er overheen en je bent van de bemoeienis van Google af, terwijl het je niks extra kost. Een chromebook is toch alleen maar een browser en die heb je op standaard Linux ook. Afhankelijkheden van Windows software had je met Chromebooks toch al geen last van.
Nou ja, niet helemaal gratis: je zult de systeembeheerder aan het werk moeten zetten om ze allemaal te herinstalleren, maar als die enig verstand heeft van z'n werk automatiseert ie dat gewoon.

[Beerebeest]

Of de software op de laptops aanpassen en zorgen dat we de lesstof in de browser kunnen volgen (voor zover dit niet al gebeurd), dan hebben we 2 vliegen in een klap, geld bespaart op de aanschaf van nieuwe laptops, en van de inmenging van Google af...

[dimdek]

Misschien moeten de onderwijsinstellingen inzien dat ze de Google voorwaarden ten minste een maal moeten doornemen. De basisschool van mijn dochter heeft toegegeven dat ze dat niet hadden gedaan voordat ze hun handtekening onder het contract hadden gezet. Net als de meeste Android gebruikers de Google voorwaarden blind accepteren.

[wankel]

Misschien moeten de onderwijsinstellingen inzien dat ze de Google voorwaarden ten minste een maal moeten doornemen. De basisschool van mijn dochter heeft toegegeven dat ze dat niet hadden gedaan voordat ze hun handtekening onder het contract hadden gezet. Net als de meeste Android gebruikers de Google voorwaarden blind accepteren.

Hier lijkt blind het hele scholierenbestand geimporteerd te zijn, met naam en toenaam. Dat kwaad was dus al geschied.
Op zijn minst kon er achteraf, op verzoek, wel een alternatieve login gemaakt worden, met een fictieve naam. De oorspronkelijke records zullen voor eeuwig in de archieven van Google uitgevraagd blijven worden, maar telemetrie over gebruiksgegevens is in ieder geval losgekopeld van de persoonsnaam.

[dimdek]

Helaas, voorwaarde van de Cool omgeving is dat scholieren een login hebben met hun eigen voornaam/achternaam. Met pseudoniemen mag niet gewerkt worden, want dat is te lastig voir de docenten. Dit is de officiële uitleg die ik van het bdstuur heb gekregen.

[Vexxon]

Maar we weten ook dat Google maar één ding wil en dat is data. Ze zijn nu zo vaak over de schreef gegaan dat ik het wel apart vindt dat deze partij nog steeds vertrouwd wordt met de data van leerlingen.
Zelfs het naleven van de instellingen van de gebruikers van Android met het niet volgen van de gebruiker is te lastig, waarom zouden we Google nu ineens wel moeten geloven?
Er zijn daarbij meerdere partijen waarbij de security goed en waarbij de core bussines niet data vergaren is om er advertenties mee te kunnen verkopen.
Qua security zit het misschien wel, andere partijen komen niet bij de data, het enige probleem is dat het juist Google is die de data wil hebben en gebruiken.

[n4m3l355]

Ik werd hier gisteren voor gedownvote, maar de notie dat de overheid dit zelf kan is op z'n minst een rare gedachte. Bedrijven maken fouten, zelfs grote MNC's maar binnen de (semi) overheid is het toch alleen maar ellende. Zelfs universiteiten komen regelmatig in het nieuws met gigantische blunders en dan blijft nog veel uit het nieuws. Juist dit heb ik totaal geen vertrouwen in de overheid dat ze dit enerzijds goed kunnen, en anderzijds veilig met onze data om kunnen gaan. Nog vervelender, juist als dit door de (semi) overheid wordt gedaan kun je er gif op in nemen dat het niet een universeel platform wordt maar dat iedere universiteit en hoge school dit zelf gaat doen, dit zal alleen maar duurder en slechter uitpakken. Dit is juist bij uitstek iets waar Big Tech het goed kan doen, en de overheid kan juist bij uitstek goed doen wat zij zouden moeten doen, reguleren. Laat hun maar de regels opstellen en ervoor zorgen dat Big Tech deze volgt. Dit is juist het beste van twee partijen in dit geval.

[David Mulder]

Security, privacy zijn twee verschillende zaken. Laten we Google Photos als voorbeeld nemen: Als je beslist om je fotos bij Google te uploaden kun je redelijk zeker van zijn dat hackers er niet bij zullen weten te komen: Dat is security. Privacy is of iemand anders dan wie jij toegang geeft bij de fotos kan komen, en misschien of het ethisch is dat iemand een foto van jouw neemt en daarna die foto met anderen en Google deelt. Je kunt security zonder privacy hebben (bijv. als ik iedere Nederlander een prive sleutel laat generen en daarna jouw prive fotos naar iederen 1:1 op een usb rondstuur geencrypt met hun persoonlijke public key) en je kunt privacy zonder security hebben (bijv. als ik jouw prive fotos bij mij in de achtertuin in een doos heb staan).

Uiteindelijk is het altijd goed te denken wat Google motiveert: Het is in hun belang om ervoor te zorgen dat jouw data nooit bij anderen komt (inclusief adverteerders) aangezien die data een deel is van hun 'competitive edge'. Dat is anders dan bij veel kleine partijen waar de verkoop van data het verschil kan maken tussen winst en verlies. Het gigantische probleem bij Google is vooral de hoeveelheid data die centraal bij 1 partij ligt. Data centralisatie betekent dat toekomstige overheden er misbruik van kunnen maken, en dat is een GROOT probleem, maar een heel ander probleem dat 'security'.

Punt is: Probeer Google niet af te doen als 'some evil big corporation', maar in plaats daarvan benoem concrete problemen: Ze verzamelen te veel data op 1 plaats, ze zijn zo groot dat ze te makkelijk misbruik kunnen maken van hun grote in sommige markten, ze hebben/hadden te veel software zonder business model (=risiko want onduidelijk hoe ze er in de toekomst aan zullen verdienen), ze maken het te moeilijk om te opt-outen uit veel zaken, etc. Ieder (groot) bedrijf heeft z'n issues, als je ze concreet (probeert) te maken dan kun je 1) er iets aan proberen te doen (via de politiek) en 2) beter anderen erover te informeren.

[Reactie gewijzigd door David Mulder op 23 juli 2024 16:02]

[dimdek]

Precies, ik snap het net zo goed als jij. Helaas geldt dat voor een heleboel mensen niet. Kijk naar naar de Corona app. Die moest security en privacy garanderen. Vervolgens moet hij via de Google Play store woden gedownload op een telefoon met GSF. Geen enkele privacyorganisatie heeft daar bezwaar tegen gemaakt. Met de data over de telefoon en het gebruik van de app kan Google eenvoudig vaststellen wie Corona heeft (gehad). Voor onderwijs zouden ook beide zaken goed op orde moeten zijn. Wat ik wil aangeven is dat Google een (te) grote organisatie is met aandeelhouders die gewoon het beste resultaat willen. Dan zet zo'n organisatie alles in om dat te bereiken en daarbij doen klanten er niet toe.

[jurjen_g]

Ik juich het toe dat Google (en de andere veel te grote techbedrijven) wordt gedwongen om de EU privacy regels strikt te gaan toepassen, maar ik lees heel vaak in de comments de veronderstelling dat als je Google Workspace gebruikt dat dan ook je metadata wordt verkocht aan adverteerders. Dat is niet zo, althans Google zegt expliciet dat ze dat niet doen. Een Workspace account is dus niet zo "evil" als een gewoon account. Er was 2 maanden geleden een duidelijke uitleg op dit blog wat de exacte zorgen van AP zijn: https://www.zivver.com/nl...n-google-workspace-gsuite

[Drupp]

Wat Google met de metagegevens doet is geheel onduidelijk. Ze zeggen er zelf van alles over, maar in de voorwaarden vinden ze zichzelf verwerkingsverantwoordelijke. Dat betekent dus dat ze het als hun eigen gegevens beschouwen. De gebruiker die de metagegevens heeft gegeneerd heeft hier geen zeggenschap meer over. Dat is wat er gebeurt met iedereen die Google diensten gebruikt. Als betalende afnemer van diensten krijg je wel als compensatie de garantie dat je binnen je account geen advertenties ziet in de workspace apps. Reken echt niet op privacy bij Google. Bij geen enkele dienst!

Heb je eens gezocht naar het aantal rechtszaken, boetes en klachten die Google op naam heeft staan? Google wantrouwen op elk woord is helaas noodzakelijk.

Heb je al eens gezocht naar de geschiedenis van de afdeling "ethiek" binnen Google? En medewerkerstevredenheid?

Al eens iemand van Google aan de telefoon kunnen krijgen?

[pastafan]

Wat Google met de metagegevens doet is geheel onduidelijk. Ze zeggen er zelf van alles over, maar in de voorwaarden vinden ze zichzelf verwerkingsverantwoordelijke. Dat betekent dus dat ze het als hun eigen gegevens beschouwen. De gebruiker die de metagegevens heeft gegeneerd heeft hier geen zeggenschap meer over.

Daar neem je wat te grote stappen.

Uit de AVG (artikel 4 lid 7 en lid 8:

„verwerkingsverantwoordelijke”:
een natuurlijke persoon of rechtspersoon, een overheidsinstantie, een dienst of een ander orgaan die/dat, alleen of samen met anderen, het doel van en de middelen voor de verwerking van persoonsgegevens vaststelt; wanneer de doelstellingen van en de middelen voor deze verwerking in het Unierecht of het lidstatelijke recht worden vastgesteld, kan daarin worden bepaald wie de verwerkingsverantwoordelijke is of volgens welke criteria deze wordt aangewezen;

„verwerker”:een natuurlijke persoon of rechtspersoon, een overheidsinstantie, een dienst of een ander orgaan die/ dat ten behoeve van de verwerkingsverantwoordelijke persoonsgegevens verwerkt;

Het verschil tussen een verwerkingsverantwoordelijke en de verwerker is dus dat de verwerkingsverantwoordelijke de doelstellingen en middelen voor de verwerking vaststelt.

En dus niet (zoals @Drupp ) zegt, "het als hun eigen gegevens beschouwen".

[Drupp]

Bedankt @pastafan voor de aanvulling.

[karelvandongen]

Het is geen enkel probleem om iemand van google te bellen, voor zakelijke/school accounts. voor prive is het inderdaad lastiger.

[dazzle69]

Niet alleen studenten gebruiken het maar ook docenten met gedeelde Gdrives voor de hele school met alle studenteninformatie (vaak ook medisch). Waar fysiek de data is opgeslagen en wat Google er mee doet hebben ze geen flauw benul van. Een ander dingetje is even je Gmail checken op een willekeurige device en vergeten uit te loggen en een ander kan overal bij. Ook voor bijna gratis geldt nog steeds: There ain't no such thing as a free lunch.

[MooFzz]

Een ander dingetje is even je Gmail checken op een willekeurige device en vergeten uit te loggen en een ander kan overal bij.

Dat ga je nooit kunnen voorkomen. Gebruikers zijn eigenlijk altijd het grootse security probleem.

[KaiTak]

Ik heb een aantal jaren geleden aan de scholen van mijn kinderen toen ze overstapte naar google hoe de veiligheid was met de persoonlijke informatie. Het is natuurlijk zeer interessante informatie over 'Kinderen" voor werkgevers in de toekomst.

Ik werd eigenlijk uitgelachen en men verzekerde mij dat het allemaal ok en veilig was. Misschien nogmaals een mailtje over sturen.

[Drupp]

Heel herkenbaar. Gewoon vragen of ze een DPIA hebben uitgevoerd en wat naar voren kwam. Scholen communiceren hier niet over omdat ze zo dik hebben geïnvesteerd in Chromebooks. Maar als je er naar vraagt dan moeten ze wel. Offline lessen zijn prima lessen.

In 2015 was al duidelijk dat lessen op de computer leiden tot lagere resultaten.

De nalatenschap van corona is straks op scholen zichtbaar als stapels ongebruikte en onbruikbare Chromebooks (en windows laptops).

[SunnieNL]

"google is van plan het op te lossen".. zegt eigenlijk dat de uitspraak voor Google volledig uit de lucht kwam vallen en ze nog niets ingepland hebben om dit te gaan aanpassen. Als Google dit allemaal al gepland had, hadden ze wel gezegd "op 15 juli is dit opgelost" (een harde datum genoemd dus vanuit Google). Ik betwijfel of google dat in 1,5 maand allemaal voor elkaar kan krijgen. Eigenlijk moet dit binnen een maand, want het aangepaste moet natuurlijk wel opnieuw getoetst worden voor 1 augustus.

[Reactie gewijzigd door SunnieNL op 23 juli 2024 16:02]

[roawser]

Kan iemand die bijvoorbeeld zelf zaken doet met Google toelichten waarom het "ziet zichzelf niet als verwerker maar verwerkingsverantwoordelijke " ?

[pastafan]

@roawser :

dat kun je zelf ook beredeneren als je de AVG erop naslaat (artikel 4 lid 7 en lid 8 ):

7) „verwerkingsverantwoordelijke”:een natuurlijke persoon of rechtspersoon, een overheidsinstantie, een dienst of een ander orgaan die/dat, alleen of samen met anderen, het doel van en de middelen voor de verwerking van persoonsgegevens vaststelt; wanneer de doelstellingen van en de middelen voor deze verwerking in het Unierecht of het lidstatelijke recht worden vastgesteld, kan daarin worden bepaald wie de verwerkingsverantwoordelijke is of volgens welke criteria deze wordt aangewezen;

„verwerker”:een natuurlijke persoon of rechtspersoon, een overheidsinstantie, een dienst of een ander orgaan die/ dat ten behoeve van de verwerkingsverantwoordelijke persoonsgegevens verwerkt;

[Reactie gewijzigd door pastafan op 23 juli 2024 16:02]

[roawser]

Ik vraag dit natuurlijk niet omdat ik basale kennis over de definities van deze begrippen in de AVG ontbeer. Wat ik wil weten is, gelet op deze definities, waarom Google meent een verantwoordelijke te zijn. Met andere woorden: scholen zullen redeneren dat zij cq hun leerlingen aan Google een berg persoonsgegevens overdragen omdat Google met zijn diensten beter in staat is die te verwerken, maar nog steeds bepalen zij waarvoor en waarom (bv mails sturen, documenten opstellen, data opslaan).

Welke concrete argumenten heeft Google om te zeggen: nee wij bepalen het doel van deze verwerkingen? (Middelen is altijd beetje lastig, de scholen bepalen niet hoe de google software moet werken, maar je kunt net zo goed beredeneren dat scholen willen bepalen dat het wel de middelen van Google in Europa maar niet in de VS mogen zijn, om maar wat te noemen).

[MooFzz]

Sowieso vind ik het beheer van Google Workspace VERSCHRIKKELIJK.

Ik hoop dat de schoolleiding van de school waar ik werk inderdaad besluit om over te gaan naar Office365.

[Rudie_V]

Leerlingen zouden recht moeten hebben op een veilige leeromgeving en daar hoort ook bij dat ze zich geen zorgen hoeven te maken over mogelijke persoonsgegevensverzameling. De overheid zou moeten inzetten dat alle leerlingen op alle opleidingen gebruiken maken van software die geen persoonsgegevens verwerkt.