Zoekmachines en je privacy

Introductie

Met een marktaandeel van meer dan 95 procent heeft Google een oppermachtige positie als zoekmachine. We verwachten niet dat concurrenten die snel gaan breken, maar het is wel degelijk mogelijk om een alternatief voor de zoekmachine te kiezen. In de laatste jaren zijn er tientallen zoekmachines opgekomen die zich op een belangrijk punt proberen te onderscheiden van Google: privacy.

In dit artikel bekijken we verschillende privacyvriendelijke zoekmachines. Sommige daarvan, zoals Startpage, maken onder de motorkap gebruik van Googles zoekresultaten en doen daar een schil omheen nadat ze alle identificeerbare informatie van gebruikers hebben verwijderd. Anderen, zoals Brave, proberen het met een eigen webcrawler. Zoekmachines als DuckDuckGo en Qwant pretenderen een vuist te willen maken tegen bigtechbedrijven door een eigen crawler in te zetten, maar zijn daar in de praktijk veel minder ver mee.

De wereld van anonieme zoekmachines bestaat uit cryptovaluta’s, investeringen door overheden en private equityWe kijken ook naar de verdienmodellen van de zoekmachines. Google mag dan wel oppermachtig zijn en gebruikers overal over het internet tracken, je weet tenminste waar je aan toe bent als je de dienst gebruikt. Dat is heel anders in de wereld van anonieme zoekmachines, die bestaat uit cryptovaluta’s, investeringen door overheden en private equity. Zo is Startpage voor meer dan de helft in handen van een advertentiemaatschappij en krijgt het 'Europese alternatief voor Google: Qwant' geld van het Chinese Huawei.

We bekijken uiteraard ook hoe praktisch de zoekmachines zijn. Een Android-widget is bijvoorbeeld essentieel en het is ook wel handig om te weten hoe je nieuws kunt filteren of niet.

We hebben geen harde meetmethode ingezet om zoekresultaten te meten. Het is te moeilijk die objectief vast te stellen en er een 'beste' uit te halen. We hebben de zoekmachines uiteraard wel veelvuldig gebruikt en weken als standaard ingesteld in onze browsers en daaruit kunnen we wel een redelijk goed beeld geven van of een zoekmachine goed of minder goed is.

Meer alternatieven

Het is moeilijk om een definitief oordeel te vellen over wat de ‘beste’ alternatieve zoekmachine is. Die vraag is voor iedereen anders te beantwoorden, maar wat we in ieder geval kunnen doen, is een overzicht maken van de diensten, hun aanbod en hun herkomst.

zoekmachines

We kijken naar vier zoekmachines. Een daarvan is DuckDuckGo, omdat dat een van de bekendste diensten is als het over dit onderwerp gaat. We kijken naar Startpage, omdat dat er het transparantst over is dat het Google-resultaten aanbiedt, maar dan in een privacyjasje. Qwant, dat zichzelf neerzet als Europa’s eigen alternatief voor Big Tech, komt eveneens aan de orde. Tot slot is er Brave Search, dat relatief nieuw is, maar als enige zoekmachine vrijwel geheel afhankelijk is van een eigen crawler.

Natuurlijk zijn er nog veel meer zoekmachines, waaronder veel die zich richten op privacyvriendelijke zoekresultaten. In de meeste gevallen gaat het om aggregatiediensten die informatie uit verschillende bronnen halen. De vier die we hier behandelen, zijn het opvallendst, maar zeker niet per se de beste. Voor meer alternatieven kun je ook eens kijken op PrivacyTools. Er zijn er genoeg.

DuckDuckGo

DuckDuckGo heeft waarschijnlijk de sufste naam van alle zoekmachines, maar het is misschien wel de bekendste. Deze zoekmachine komt steevast naar boven, ook onder tweakers, als je op zoek bent naar een privacyvriendelijk Google-alternatief. Niet heel gek, want DuckDuckGo timmert hard aan de weg met veel nieuwe features en levert prima resultaten.

De dienst is open over het aantal gebruikers. Op een pagina over het verkeer staat dat DuckDuckGo dagelijks 93,3 miljoen keer wordt gebruikt. Dat is een kleine afname ten opzichte van begin dit jaar, maar veel meer dan de 65 miljoen bezoekers van een jaar geleden. DuckDuckGo profileert zich als een zoekmachine die gebruikers op geen enkele andere manier trackt en richt zich specifiek op gebruikers die weg willen bij Google en Bing, omdat die dat juist wel zouden doen. Intussen krijg je voornamelijk Bing-resultaten te zien als je het gebruikt.

Eerste indruk

De homepage is op z'n zachtst gezegd niet subtiel met de hoofdboodschap. “Tired of being tracked online? We can help”, staat er met koeienletters op de homepage onder de zoekbalk. Een grote faq even verderop beantwoordt vervolgens nog eens vragen over het verschil tussen Google en DuckDuckGo, en nieuwe gebruikers krijgen bij zoekopdrachten eerst een grote pop-up te zien die oproept de extensie te installeren.

De zoekmachine slaat naar eigen zeggen geen zoekopdrachten op en blokkeert trackers. Je kunt zoeken op afbeeldingen en nieuws, en zelfs op kaarten die zijn gebaseerd op Apple Maps. Zoekopdrachten zijn internationaal, maar je kunt ze ook lokaliseren op alleen Nederlands. DuckDuckGo heeft ook prettige, toegankelijke instellingen voor bij het zoeken. Om te beginnen is er een dark mode, maar je kunt ook oneindig scrollen aanzetten, links in nieuwe tabs laten openen en het font wijzigen.

Een kleine irritatie is hoe opdringerig DuckDuckGo kan zijn. Je krijgt constant pop-ups met de vraag of je DuckDuckGo aan je browser wil toevoegen, instructies hoe je dat moet doen en vragen of je je wilt aanmelden voor nieuwsbrieven van DuckDuckGo zelf. Ook krijg je gebruikersenquêtes voorgeschoteld, is de homepage volgeplempt met advertenties voor de eigen dienst en staan er op veel pagina's lovende teksten over hoe de zoekmachine bijvoorbeeld energieneutraal werkt. Veel van die opties kun je wel uitschakelen in de instellingen. Daar zit ook een knop waarmee je advertenties aan en uit kunt zetten, en met complimenten aan DDG krijg je geen huilend gezichtje of een andere soort pop-up met de vraag of je dat wel zeker weet.

Apps en instellen als standaard

Je kunt DuckDuckGo als standaardzoekmachine instellen in Firefox, Chrome, Opera, Brave en veel andere browsers. Daarnaast heeft DuckDuckGo apps voor Android en iOS. Dat zijn niet alleen zoekmachines, je krijgt er een volwaardige browser voor terug met wat handige extra privacysnufjes. Zo is er een knop in de URL-balk waarmee je meteen al je geschiedenis kunt verwijderen en blokkeert de browser standaard alle trackers op websites. Voor zowel Android als iOS heeft de app ook een zoekwidget die lijkt op de Google-zoekbalk. Daar zit wel de kanttekening aan dat je er geen andere browser aan kunt koppelen. Je kunt de zoekresultaten bijvoorbeeld niet in Safari of Firefox openen.

Extra functies

DuckDuckGo heeft alle opties die je van een zoekmachine mag verwachten. Zoeken naar afbeeldingen is mogelijk en bevat veel opties, zoals safe search en het filteren op grootte, bestandstype en -formaat, en het zoeken naar licenties. Er is een optie om naar video's te zoeken. Die geeft voornamelijk resultaten weer van YouTube en weinig van alternatieven zoals Vimeo.

Voor serieuze zoekresultaten ondersteunt DuckDuckGo verschillende syntaxes die je ook van Google kent. Filetype:pdf levert pdf's op, - laat een zoekterm weg, en zoekresultaten "tussen aanhalingstekens" bevatten alleen die exacte resultaten. Ook kun je met \ meteen naar het eerste resultaat gaan.

Tot de leuke dingen van DuckDuckGo behoren de verborgen opties, die je net even moet weten, maar die voor de poweruser echt handig én privacyvriendelijk zijn. DuckDuckGo converteert bijvoorbeeld URL-shorteners. Niet allemaal, maar links van bit.ly en tiny.cc worden automatisch uitgerold door DuckDuckGo en dat is toch handig. Ook kan DuckDuckGo vanuit een zoekresultaat een QR-code maken.

Een handige functie van DuckDuckGo is de standaardimplementatie van zogeheten bangs. Die kun je toevoegen aan een zoekopdracht om direct naar specifieke zoekresultaten te zoeken. !sof naast een zoekterm zoekt bijvoorbeeld standaard antwoorden op StackOverflow, maar je kunt ze ook specifieker gebruiken zoals !sojob om te zoeken naar vacatures op die site. DuckDuckGo zegt meer dan 13.500 van zulke bangs te ondersteunen, maar daar zitten veel dubbele bij. Zo zijn er alleen al zes bangs om op GitHub te zoeken, en dan ook nog specifieke bangs voor GitHub-repo’s, -gebruikers en -topics. Je kunt zelf bangs voorstellen aan DuckDuckGo die de dienst dan naar eigen inzicht kan toevoegen, maar het is niet mogelijk om eigen bangs op te zetten en dat voelt een beetje aan als een gemiste kans. Aan de andere kant zitten er wel verschillende Tweakers-bangs bij - Wij waren het niet!

Crawler

Opa vertelt: vroeger stond DuckDuckGo vooral bekend als een privacyvriendelijke schil over Bing-zoekresultaten, maar dat is een tijd geleden. Inmiddels is de situatie iets genuanceerder. DuckDuckGo zegt op zijn eigen site dat het gebruikmaakt van zeker 400 verschillende bronnen. Dat zijn voornamelijk websites die worden gebruikt voor de instant answers. Je krijgt bijvoorbeeld een kader met informatie van Wikipedia te zien, maar er zitten ook veel programmeerbronnen in, zodat je meteen een lijst met namen van kleuren in css kunt zien, of de Common Vulnerabilities and Exposures-database, zodat je meteen informatie kunt zien over kwetsbaarheden met een CVE-klassificatie. DuckDuckGo heeft een openbare lijst online staan met al die bronnen erin.

DuckDuckGo heeft wel een eigen crawler, maar veel zoekresultaten komen nog van andere zoekmachinesDan blijft de vraag waar de zoekresultaten zelf vandaan komen. Voor het overgrote merendeel lijken die resultaten nog steeds afkomstig van voornamelijk Bing. DuckDuckGo is niet heel open over de zoekresultaten. Het bedrijf zegt zelf dat de resultaten van 'verschillende partners, met name Bing' komen. Het is niet bekend welk percentage dat is en welke andere bronnen er worden gebruikt. Er zijn immers andere zoekmachines, zoals Yahoo en het Russische Yandex. Het enige wat DuckDuckGo schrijft, is dat er in ieder geval geen resultaten van Google worden gebruikt.

Daarnaast heeft DuckDuckGo een eigen crawler. Die heet DuckDuckBot. Over DuckDuckBot is niet zoveel te vinden. Het is dan ook moeilijk te zeggen hoe belangrijk de crawler voor de zoekmachine is. Een snelle, maar niet erg representatieve test lijkt erop te wijzen dat de resultaten grotendeels met Bing overeenkomen, maar dat is niet met zekerheid te zeggen.

Dataverzameling

DuckDuckGo noemt zichzelf expliciet een privacyvriendelijke zoekmachine en dat zie je overal terug, niet alleen in het thuisscherm, maar ook op bijvoorbeeld de blog, die toepasselijk Spread Privacy heet. Er is een verschil tussen de zoekmachine in de browser en de browser-add-on aan de ene kant, en de app aan de andere. Die laatste heet Privacy Simplified en werkt op Firefox en Chrome. Hij verandert niet alleen de zoekmachine, maar blokkeert ook trackers en cookies en fungeert als een adblocker.

DuckDuckGo maakt er in zijn privacybeleid een hele excercitie van om te vertellen welke informatie het níét verzamelt en vooral ook waarom niet. In de praktijk noemt het bedrijf alleen concreet de useragent en het IP-adres, dat het actief zegt te schrappen uit de logs, zodat er geen koppeling kan worden gelegd tussen een gebruiker en een zoekopdracht. Ook plaatst DuckDuckGo bij standaardzoekopdrachten geen cookies, maar dat gebeurt wel als gebruikers een instelling willen opslaan.

Het is niet zo dat DuckDuckGo helemaal geen informatie verzamelt. Zoekopdrachten worden wel degelijk opgeslagen met het doel de zoekmachine te verbeteren. Die opdrachten worden echter niet gekoppeld aan identificeerbare informatie, zegt DuckDuckGo, waarbij het bedrijf specifiek weer de useragent en het IP-adres noemt. DuckDuckGo schrijft niet op welke manier die zoekresultaten geordend worden en of het bijvoorbeeld in theorie mogelijk zou zijn ze via een identifier of de inhoud aan individuele gebruikers te koppelen.

DuckDuckGo plaatst alleen contextuele advertentiesOok waarschuwt de zoekmachine dat sommige informatie wordt gedeeld met andere partijen. Dat gebeurt bijvoorbeeld als je op een advertentie klikt. DuckDuckGo zegt dat het niet aan gerichte advertenties doet, maar geeft het typische voorbeeld van contextual advertising. Gebruikers krijgen bij zoekopdrachten naar auto’s advertenties te zien over auto’s en dat is genoeg om de relatief kleine dienst in leven te houden. Daarover is DuckDuckGo transparant, maar ook wel erg kort. “Als je onze site verlaat, val je onder het beleid van andere websites, inclusief hun dataverzamelingsbeleid. Voor advertenties van Microsoft ga je door het Microsoft Advertising-platform”, schrijft het bedrijf. “Op dat moment gebruikt Microsoft Advertising je volledige IP-adres en useragentstring, zodat het de advertentieklik kan verwerken en geld aan de adverteerder kan vragen.” Volgens DuckDuckGo koppelt Microsoft die gegevens niet aan een gebruikersprofiel, maar de bewoording is vaag en DuckDuckGo verwijst verder alleen naar Microsofts algemene privacybeleid.

Bij alle claims moet je bovendien vertrouwen op DuckDuckGo’s blauwe eendenogen. De code van de zoekmachine is bijvoorbeeld niet open source en het bedrijf maakt niet bekend hoe het interne mechaniek werkt. Dat is ook de reden dat sommige alternatieve browsers, zoals Epic, DuckDuckGo niet willen opnemen als standaardzoekmachine. “Het is misleidend om te zeggen dat je geen data opslaat als je dat nog steeds stuurt naar partners die dat wel doen.” De ontwikkelaar verwijst daarmee naar het feit dat DuckDuckGo geen eigen advertentiesysteem heeft, maar gebruikmaakt van Microsoft Advertising, Microsofts eigen ad-systeem dat op Bing werkt.

Bedrijf en verdienmodel

DuckDuckGo is een van origine Amerikaans bedrijf dat sinds de oprichting in 2008 dezelfde oprichter als ceo heeft gehad. Het bedrijf maakt sinds 2014 winst, maar draaide zeker in die jaren nog op investeringen uit Silicon Valley. In december 2020 kreeg het bijvoorbeeld nog een kapitaalinjectie van 100 miljoen dollar, afkomstig van verschillende investeerders en investeringsmaatschappijen. DuckDuckGo noemt zelf Omers Ventures, Thrive, GP Bullhound, Impact America Fund, WhatsApp-oprichter Brian Acton, www-bedenker Tim Berners-Lee, Freada Kapor Klein en Mitch Kapor, maar ook ongenoemde ‘anderen’.

Het bedrijf zegt jaarlijks honderd miljoen dolar omzet te draaien. Het is niet beursgenoteerd en heeft geen jaarverslag om dat te verifiëren. DuckDuckGo verdient op drie manieren geld: met advertentie-inkomsten en met affiliatedeals via bepaalde zoektermen, onder andere in bangs. Een klein deel komt van commerciële licenties van de Tracker Radar, een blocklist van trackers die ontwikkelaars in apps kunnen implementeren.

De advertenties komen, zoals al eerder gezegd, via het Microsoft Advertising-platform. De affiliatedeals zijn afkomstig van verschillende platforms, waaronder eBay en Amazon. Dat zijn advertenties die bij producten bovenaan de pagina verschijnen die naar de webwinkels leiden. DuckDuckGo krijgt een deel van die opbrengsten.

Qwant

Qwant is een van Europa's ambitieuze initiatieven om 'big tech' van de troon te stoten. De zoekmachine werd in 2013 opgericht met voornamelijk Frans geld. Doel was om een Europese zoekmachine op te zetten die kon wedijveren met andere zoekmachines. Dat zijn natuurlijk met name Google en Bing, maar ook de andere zoekmachines, zoals DuckDuckGo en Startpage, die gebruikmaken van de technologie van die grote partijen. Qwant onderscheidt zich namelijk met een eigen zoekindex en een crawler. Die werkt zelfs behoorlijk goed, maar Qwant krijgt moeilijk voet aan de grond. Een dubieuze financiële deal met Huawei hielp niet mee.

Eerste indruk

Qwant is een simpele zoekmachine die op de homepage snel het punt maakt gebruikers niet te volgen met trackers. De zoekmachine komt uit Frankrijk en je merkt goed dat de Fransen niet alleen op de camping weigeren zich aan andere talen te conformeren. Wie op Qwant doorklikt naar de pagina’s over het bedrijf of over het advertentiemodel, komt automatisch op de Franstalige pagina’s terecht. Dat kun je wel veranderen in Engels, Duits of Italiaans, maar toch voel je je als Hollander niet meteen even welkom. De pagina met zoekresultaten is overigens wel in het Engels.

Als je Qwant een tijdje gebruikt, komen er soms wat eigenaardigheden naar boven. Zo zijn er de automatische aanvullingen waarvan je je al snel afvraagt waar die op gebaseerd zijn. Kijk maar eens wat er gebeurt als je de letter Y intypt.

Qwant nudism

We raden je overigens ten zeerste af de proef op deze som te nemen en door te klikken. Qwant is namelijk grotendeels een aggregator van zoekresultaten van andere zoekmachines en hoewel Google en Bing dergelijke dubieuze zoekresultaten inmiddels blokkeren, doen Yahoo en het Russische Yandex dat een stuk minder goed. Je mag drie keer raden welke zoekresultaten bij zo’n zoekterm naar boven komen.

Qwant heeft er een handje van om je soms te verrassen met suggesties. Vaak zie je ineens een link naar het OnlyFans-account van een influencer verschijnen, terwijl je gewoon op zoek bent naar het nieuwe album van Iron Maiden.

Apps en instellen als standaard

Qwant heeft browsers voor iOS en Android die beide gebaseerd zijn op Firefox. Dat zijn dus niet alleen zoekmachines, maar ook browsers inclusief tabbladen en bladwijzers. De browser heeft de optie om data na het afsluiten te verwijderen, maar dat is ook gelijk het enige dat je kunt instellen. Beide apps bieden ook een zoekwidget aan, maar daarmee kun je alleen resultaten bekijken binnen die browser zelf en niet binnen een defaultbrowser als Firefox of Chrome.

Extra functies

Qwant is in de eerste plaats een vrij standaard zoekmachine die ook kan zoeken op afbeeldingen en video’s met alle parameters van dien. Je kunt afbeeldingen selecteren op grootte, licenties en kleurenschema’s. Video’s komen alleen maar van YouTube en DailyMotion. Er zijn geen andere bronnen voor beschikbaar.

Nieuws komt bij Qwant van een handjevol grote mediasites, maar dat is niet erg uitgebreid. Als je zoekt naar ‘Oekraïne’ of ‘Oekraïne-oorlog’, krijg je het laatste nieuws van sites als de NOS en de Volkskrant. Hetzelfde geldt als je zoektermen gebruikt rondom generieke onderwerpen als sport en economie, maar een klein beetje specifieker en de resultaten zijn beperkt. Zoekresultaten rondom bijvoorbeeld ruimtevaart leveren nauwelijks resultaat op van specifieke ruimtevaartwebsites als Space.com, en als je zoekt naar nieuws over een Linux-distro, kom je slechts één website tegen in de resultaten.

Qwant is de enige van deze zoekmachines waarop je specifiek naar muziek kunt zoeken, overigens weer standaard in het Frans en dat is dan weer niet zomaar te veranderen. Je kunt in die sectie ook fragmenten van een halve minuut beluisteren en die via een Franse dienst genaamd Qobuz kopen. Het muziekaanbod is op Qwant niet actueel. Bij een snelle zoektocht ontbreekt volledig onterecht het recentste Iron Maiden-album, en ook van andere artiesten komen de recentste uitgaven niet terug. Dat ligt aan Qwant, want bij de Qobuz-dienst waar Qwant naar verwijst, is die muziek wel te vinden.

Qwant heeft ook een eigen kaarten-app. Qwant Maps is verder weinig speciaal; het is een simpele tool gebaseerd op OpenStreetMap. Dat betekent ook dat de resultaten soms minder goed of minder actueel zijn dan bij Google. Zo is Tweakers-HQ al twee jaar geleden verhuisd, maar dat heeft OpenStreetMap en daarmee Qwant nooit meegekregen.

Tot slot heeft Qwant nog een aparte zoekmachine voor kinderen: Qwant Junior. Ook die is niet helemaal af. Voor Franse gebruikers zijn er Franstalige spelletjes en educatieve websites te bezoeken, maar anderstaligen kunnen alleen nieuws lezen. Dat is afkomstig van kinderwebsites zoals News For Kids of Fun Kids Live, gecureerd en educatief van aard.

Crawler

Qwant schermt graag met zijn eigen crawler. Dat is niet gek, want zijn bestaansrecht is om een Europees alternatief te vormen voor Google en Microsoft. In de praktijk is er amper informatie te vinden over Qwants crawler. Het bedrijf zei in 2018 ‘zeker twintig miljard pagina’s’ te hebben geïndexeerd, maar die informatie haal je alleen uit wat sporadische blogposts. De crawler is niet open source, wat misschien begrijpelijk is, maar er is evenmin informatie beschikbaar over bijvoorbeeld het aantal geïndexeerde pagina’s of in welke mate de resultaten worden aangevuld.

Qwant mag zichzelf privacyvriendelijk noemen, de zoekopdrachten zijn dat niet bepaald. Qwant zegt een hash van het IP-adres te verzamelen met een salt die het regelmatig aanpast. Ook verzamelt het bedrijf de useragent van een gebruikersbrowser en het besturingssysteem en eventuele sessie-informatie die via een cookie wordt opgeslagen, bijvoorbeeld de taal of andere voorkeuren, en een ruwe geografische locatie. Die informatie wordt samen met de zoekterm voor een periode van zeven dagen gekoppeld aan een unieke identifier. Ook zegt Qwant dat het voor ‘statistieken en audience measurement’ informatie achterhaalt over hoe een gebruiker bij Qwant kwam, bijvoorbeeld via wat voor link.

Daar komt bij dat Qwant een deel van die informatie naar Microsoft stuurt, omdat Microsoft via Bing zoekresultaten en advertenties laat zien. Qwant stuurt met iedere zoekopdracht opnieuw alle informatie over de useragent mee, een gesalte hash van het IP-adres, maar ook de ‘eerste drie bytes’ van het IP-adres en de stad waar een gebruiker zich bevindt. Die informatie wordt gekoppeld aan een token dat Qwant genereert.

Bedrijf en verdienmodel

Qwant begon in 2013 als privaat bedrijf, maar krijgt veel geld uit de Europese Unie, omdat ook de politiek achter de boodschap van Europese autonomie staat. Het bedrijf begon in 2015 met een investering van 25 miljoen euro van de Europese Investeringsbank.

Qwant is heel kort over hoe het geld verdient. Dat gebeurt met advertenties ‘zonder trackers en zonder targeting’, maar veel meer schrijft het bedrijf er niet over. Het laat voor het gemak dan ook weg dat de zoekmachine gebruikmaakt van het Microsoft Advertising-platform. Die advertenties zijn nu nog geen lucratief verdienmodel. Franse kranten schrijven dat Qwant jaarlijks miljoenen verlies maakt. In 2020 zou het bedrijf 13 miljoen euro verlies hebben gedraaid, in 2019 23 miljoen en het jaar daarvoor 11,2 miljoen euro.

Qwant zocht daarom in 2021 nieuwe investeerders en vond die in een weinig voor de hand liggende partner: Huawei. Politico schreef in dat jaar dat Huaweis investeringsmaatschappij Hubble een bedrag van 8 miljoen dollar in Qwant stak. Daar zouden geen aandelen tegenover staan en dus zou het Chinese telecombedrijf geen inspraak krijgen in Qwant, was de belofte. Aangezien Qwant zich op de markt zet als een Europees alternatief tegen grote techbedrijven, kwam de investering voor veel gebruikers en politici als een verrassing.

Startpage

Startpage klinkt misschien in eerste instantie als een Engelstalige uitbreiding van het alomgeprezen Startpagina, maar niets is minder waar. Startpage is een privacyvriendelijke zoekmachine op basis van Googles crawler. De zoekmachine heeft een paar interessante snufjes, zoals een relay voor zoekresultaten en een hele rits externe diensten, zoals trackingblocking en een eigen e-maildienst. Ook interessant is dat de dienst helemaal Nederlands is, met servers die ook in ons land staan, maar daar staat wel een recente dubieuze investering door een advertentiebedrijf tegenover.

Eerste indruk

De homepage van Startpage ziet er wat corporate uit met zijn vaalpaarse kleurenschema en beetje saaie knoppen. Duidelijk is Startpage wel; het is prettig minimalistisch. Startpage lijkt nog het meest op Google, niet alleen wat resultaten, maar ook wat uiterlijk betreft. Het geeft echter net als veel andere privacyzoekmachines waar het maar kan, pop-ups, waarschuwingen en tips over anoniem browsen. Reclame voor de extensie verschijnt soms naast zoekresultaten, in ieder resultatenvenster zie je een knop met ‘Privacy, please’ die leidt naar blogs en faqs, en op de homepage staan die links ook nog eens overal.

Startpage lijkt zijn missie rondom privacyvriendelijkheid erg serieus te nemen, met een aantal interessante opties, zoals de ‘Anonymous views’. Die routeert verkeer via een proxy, zodat de bezochte website geen informatie over de gebruiker krijgt. Daarover later meer.

Apps en instellen als standaard

Startpage heeft apps beschikbaar voor Android en iOS. Of apps… Het zijn feitelijk alleen fullscreenpagina’s van de mobiele browser en daarmee zul je het moeten doen. Startpage heeft ook geen widget beschikbaar, dus zoeken zul je echt in de app zelf moeten doen. Dat is een gemis.

Je kunt Startpage bij de meeste grote browsers niet instellen als standaardzoekmachine. Pas in januari bracht Startpage een extensie voor Firefox en Chrome uit waarmee dat wel kan. Die extensie maakt daarnaast gebruik van EFF’s Privacy Badger-functionaliteit om cookies en trackers te blokkeren en heeft daarmee dus nog wat extra privacybescherming.

Extra functies

Startpages functies zijn redelijk basaal. Je kunt eigenlijk alleen zoeken op afbeeldingen, video’s en nieuws. Daar zitten ook weinig extra features bij. Bij afbeeldingen kun je op type en op formaat sorteren, maar niet op licentie of tijdvak. Video’s kun je alleen indelen op lengte, maar niet op herkomst, en bij nieuws heb je alleen een optie om te filteren op nieuws uit het laatste etmaal, de laatste week of de laatste maand. Daar staat tegenover dat je zoekparameters kunt gebruiken zoals Google die ook ondersteunt, zoals site:tweakers.net of **&tbs=isz:lt,islt:2mp om afbeeldingen van specifieke afmetingen te vinden, maar die moet je natuurlijk wel even weten.

Startpage heeft verder geen extra diensten als een kaartendienst of een muziekbibliotheek. Wat zoekopdrachten betreft voelt de dienst daarom een beetje basaal aan. Dat wordt wel ruimschoots goedgemaakt met Startmail, een betaalde client zonder tracking en waarin pgp-versleuteling is ingebouwd.

Startpage heeft sinds een paar jaar een functie die het Anonymous View of Anonieme Weergave noemt. Gebruikers kunnen die oproepen met een knop die naast de zoekresultaten staat. De website wordt dan via een proxy van Startpage zelf geladen. Alle informatie over de gebruiker, zoals het IP-adres en de useragent, lijken daarmee afkomstig te zijn van Startpage en niet van de gebruiker zelf. Bovendien voegt Startpage daar extra beveiliging aan toe, schrijft het in de documentatie. De taal van de gebruiker en andere informatie die kan worden gebruikt voor een fingerprint, worden bewust omgezet in een vaste set informatie, zodat gebruikers ook op die manier niet kunnen worden gevolgd. Dat maakt gebruikers vooral anoniem tegenover de websites die ze bezoeken en niet zozeer tegenover Startpage zelf, al zegt het bedrijf een Https-verbinding op te zetten waarmee het geen originele gebruikersinformatie kan achterhalen. Het is een goede toevoeging die vooral voor een selecte groep gebruikers interessant zal zijn, maar het geeft goed aan hoe Startpage zichzelf op de markt zet.

Crawler

In tegenstelling tot de meeste andere privacyvriendelijke zoekmachines die ook nog eens autonomie ten opzichte van Big Tech beloven, heeft Startpage geen pretenties over waar de zoekresultaten vandaan komen. Het is daar niet schimmig over en belooft ook geen eigen crawler die het opneemt tegen Google; Startpage-resultaten zijn simpelweg Google-zoekresultaten. “Mensen willen vinden, niet zoeken”, schrijft het bedrijf. “Daarom kiezen we ervoor de kwaliteit van Google-zoekresultaten te laten zien.” Het bedrijf leeft volgens die filosofie dat het goede zoekresultaten kan weergeven en tegelijk privacyvriendelijk kan zijn. Autonomie tegenover grote techbedrijven, waarmee DuckDuckGo of Qwant zich op de markt zetten, zit bij Startpage niet in de strategie.

Dataverzameling

Dat privacyvriendelijke zit bij Startpage onder andere in, zoals hierboven al uitgelegd, de Anonymous View en Startmail, maar ook in de manier waarop de zoekmachine zelf werkt. Het bedrijf zegt dat het geen informatie van gebruikers verzamelt, al is het een beetje vaag over hoe dat precies werkt. In het privacybeleid staat bijvoorbeeld dat ‘onnodige metadata zoals het IP-adres en andere identificeerbare informatie’ automatisch verwijderd worden van een zoekopdracht, maar welke informatie Startpage dan wél verzamelt, staat er niet bij.

Startpage maakt gebruik van Google als onderliggend mechanismeOok noemt het bedrijf een paar aspecten waarbij het wel data verzamelt. Het verzamelt IP-adressen zodra het vermoedt dat zoekopdrachten geautomatiseerd worden uitgevoerd. Startpage gebruikt ook Google AdSense voor het tonen van advertenties, waarvoor ‘niet-identificeerbare systeeminformatie’ wordt doorgestuurd naar Google. Wat die informatie dan precies inhoudt, wordt uit het privacybeleid niet duidelijk.

Startpage verdient een compliment omdat het privacybeleid in heldere, begrijpelijke taal is geschreven, maar toch voelt het aan alsof cruciale informatie ontbreekt. Het bedrijf schrijft bijvoorbeeld dat het weliswaar alle metadata verwijdert uit een zoekopdracht, maar later ook dat het die wel blijft verzamelen als ‘anonieme statistieken’. Zoekopdrachten worden ‘niet opgeslagen’, maar er wordt blijkbaar wel opgeslagen hoe vaak populaire zoekwoorden worden ingetypt. Al die tekst laat ruimte voor interpretatie en die wordt door het privacybeleid niet goed ingevuld.

Bedrijf en verdienmodel

Startpage werd al in 1998 opgericht, maar heette toen nog Ixquick. Sinds 2006 heet de zoekmachine Startpage. Het bedrijf is nu in Nederland gevestigd als een BV. Daardoor is niet bekend hoeveel het verdient of omzet. In een blogpost uit 2021 schrijft Startpage dat het sinds 2006 winst maakt.

Het verdienmodel van de website is, volgens Startpage zelf, voornamelijk het tonen van contextuele advertenties. Het bedrijf maakt gebruik van het Google AdSense-platform. Hoeveel Startpage daarmee verdient, schrijft het niet, maar wel dat het er ‘alle rekeningen mee kan betalen’. Sinds begin 2021 heeft de zoekmachine ook een shopfunctie, waarmee gebruikers producten kunnen kopen via affiliate-links waaraan Startpage dan een klein aandeel verdient. Die resultaten zijn, net als de advertenties, afkomstig van Googles platform.

Startpage Affiliate

In 2019 kreeg Startpage te maken met een controversiële investering. Die kwam van de Privacy One Group, die onderdeel is van advertentiebedrijf System1. Dat ontwerpt een advertentieplatform met data die wordt geaggregeerd uit verschillende bronnen. System1 investeert ook veel in andere privacyvriendelijke tools, zoals vpn’s en zoekmachines, maar door de ophef besloot onder andere PrivacyTools om Startpage tijdelijk niet meer aan te bevelen. Het is niet bekend hoe groot het belang van System1 in Startpage precies is, maar dat is in ieder geval meer dan 51 procent. Het bedrijf heeft dus zeggenschap over de zoekmachine, maar de effecten daarvan zijn evenmin direct duidelijk.

Brave Search

Technisch gezien verkeert de zoekmachine van Brave nog in bèta. Daarmee is het misschien niet helemaal eerlijk om de zoekmachine in dit overzicht mee te nemen, maar we doen dat toch om een belangrijke reden: Brave gebruikt als enige zoekmachine een volledig eigen crawler. De makers van Brave richten zich voornamelijk op privacyvriendelijke producten, waarvan de gelijknamige browser de bekendste is. Een eigen zoekmachine is een logische volgende stap. Brave Search is sinds eind 2021 de standaardzoekmachine in de eigen browser en die werkt verrassend goed.

Eerste indruk

Brave lijkt in veel opzichten op de andere zoekmachines die we hier behandelen. Je merkt dan ook niet snel dat het een eigen crawler gebruikt, maar ook niet dat die zich nog in bèta bevindt. Je hebt genoeg functies die je zou verwachten van een zoekmachine, zoals het zoeken naar afbeeldingen met verschillende zoekfilters, en je krijgt bij sommige zoektermen de handige kaartjes met informatie van Wikipedia te zien die je ook op Google ziet.

Opvallend is het gebrek aan advertenties op Brave, zelfs bij heel basale zoektermen als 'auto kopen'. Je krijgt dan boven de zoektermen niet eerst een bak ads te zien en Brave maakt geen gebruik van affiliate-links naar webwinkels. Dat heeft met de bèta te maken; Brave wil ‘op termijn’ wel advertenties tonen, maar voorlopig ben je daar nog van gevrijwaard. Daar staat een wat raar verdienmodel met cryptovaluta en -tokens tegenover, maar het zorgt in ieder geval voor een aangenaam schone lijst met resultaten.

Het valt op dat de eigen crawler van Brave moeite heeft met typefouten. Crawlen kan hij dan misschien, maar context analyseren niet. De zoekterm 'Tijs Hofmans' levert gewoon de bijbehorende Twitter-account en Tweakers-auteurspagina op, maar bij 'Tijs Hodmans' raakt Brave danig in de war en krijg je geen ‘bedoelde u misschien...’-vraag te zien.

Apps en standaard instellen

Je kunt de Brave-zoekmachine in iedere browser gebruiken, al is de dienst voorlopig nog op geen enkele van de grote en kleinere browsers als standaard in te stellen. Wel heeft Brave uiteraard zijn eigen browser. Daarin is de zoekmachine inmiddels de default van Brave zelf. Je kunt die wel veranderen in niet alleen Google, maar ook DuckDuckGo of zelfs Qwant.

Brave besteedt ook veel aandacht aan zijn mobiele browser. Die is er voor zowel Android als iOS. Ook mobiel maakt de browserapp standaard gebruik van de eigen zoekmachine en er zijn widgets beschikbaar met een zoekbalk erin.

Extra functies

Je kunt op Brave zoeken op afbeeldingen, nieuws en video’s. Je hebt daarbij redelijk wat opties; bij afbeeldingen kun je sorteren op maat, bestandstype en licenties, en de safesearch staat ook bij normale zoekresultaten en bij nieuws standaard bovenaan. Bij het zoeken naar video’s kun je zelfs filteren op lengte en resolutie.

Als je zoekt naar video’s, krijg je niet alleen resultaten te zien van sites als YouTube en heel soms Dailymotion, maar je krijgt ook resultaten te zien voor artikelen met een embedded video.

Crawler

Met de crawler onderscheidt Brave zich van de andere zoekmachines. Andere diensten die we hier bespreken, zoals Qwant en DuckDuckGo, pretenderen graag autonoom te zijn en een eigen crawler te bouwen, maar in de praktijk komt het overgrote deel van de resultaten van Bing, Yandex, Yahoo en een reeks andere zoekmachines. Brave kondigde in 2021 aan met een eigen zoekmachine te komen op basis van een eigen crawler en dat is grotendeels gelukt, maar nog niet volledig. Brave Search maakt gebruik van Tailcat, een engine die in maart 2021 door Brave is overgenomen. Tailcat is gemaakt door degenen die tot 2020 Cliqz maakten. Cliqz moest een losstaande zoekmachine met een algoritme worden, maar het gelijknamige bedrijf ging kort na het begin van de coronacrisis failliet. Brave nam het over en gebruikte de technologie voor de eigen zoekmachine.

In principe gebruikt Brave alleen de eigen engine. Daarnaast is het mogelijk om zoekresultaten aan te vullen met die van Google. Dat noemt het bedrijf ‘Google Fallback Mixing’. Het is een opt-in in de instellingen waarbij gebruikers voor specifieke opdrachten de resultaten kunnen laten vergelijken en vervolgens aanvullen met die van Google. In dat geval kun je bij een resultaat een ‘Onafhankelijkheidsresultaat-score’ laten zien. Die toont aan hoeveel procent van de resultaten van de eigen engine afkomstig zijn en hoeveel van Google. Een snelle test laat zien dat de Tailcat-engine prima zijn mannetje staat. Zelfs met vrij specifieke zoektermen, zoals ‘find all states to an entity in Home Assistant’ kom je uit op een score van zo’n 98 procent, dus grote kans dat je de Fallback Mixing-optie nooit aan hoeft te zetten.

Daarvoor moeten we Brave verder op zijn blauwe ogen geloven. In tegenstelling tot de Brave Browser is de zoekmachine niet open source. Daar heeft het bedrijf ook geen plannen voor, zegt het.

Dataverzameling

Brave is in het privacybeleid niet heel duidelijk over welke data het wel en niet verzamelt. In elk geval verzamelt het IP-adressen bij zoekopdrachten, hoewel het zegt die ‘na een paar seconden’ alweer te verwijderen en alleen te gebruiken om bots en spam tegen te gaan.

In zowel de browser als de zoekmachine is standaard ingesteld dat je locatiedata en gebruiksgegevens deelt met Brave, maar het bedrijf zegt die te anonimiseren. Bij de locatiegegevens gaat het om een ruwe locatie op basis van het IP-adres van gebruikers. Het bedrijf zegt dat IP-adres niet te koppelen aan de zoekopdracht. Bij gewone gebruikersdata gaat het om een flinke lijst met gegevens, zoals het aantal query's dat je per dag doet, hoe lang een query is, en informatie over de user- en browser-agent. Het gaat om een opt-outfunctie.

Dat is allemaal informatie over de zoekmachine zelf, maar de Brave Browser verzamelt daarnaast nog her en der wat informatie. Brave maakt bijvoorbeeld gebruik van Chromiums Safe Browsing-functie om phishing- en malwarewebsites te blokkeren. De gebruikersdata wordt wel eerst schoongewassen van informatie zoals het IP-adres voordat die naar Google wordt gestuurd.

Bedrijf en verdienmodel

Brave is een bedrijf dat zich met verschillende producten richt op de privacyminnende gebruiker. Daar heeft het inmiddels ook een heel verdienmodel omheen gebouwd. Of beter gezegd: modellen, want je kunt Brave op diverse manieren financieel steunen. Zo is er een premiumabonnement op de zoekmachine. Dat kost drie euro per maand en zorgt ervoor dat de dienst verder advertentievrij werkt, maar dat wordt pas interessant in de toekomst, als Brave daadwerkelijk advertenties gaat tonen.

Brave zet ook stevig in op zijn eigen cryptotoken, het Basic Attention Token of BAT. De browser heeft een ingebouwde wallet waarin gebruikers cryptotokens kunnen verzamelen door naar advertenties te kijken, zogenaamde Rewards. Gebruikers kunnen daarmee cadeaubonnen kopen, maar ze ook inzetten om ‘creators’ te ondersteunen.

Die harde push naar cryptomunten heeft Brave in het verleden vaak kritiek van gebruikers opgeleverd. Het ging vaak gepaard met dubieuze acties, waar gebruikers boos van werden. Het bedrijf toonde bijvoorbeeld een tijd lang een widget van cryptovalutamarktplaats Binance en later voegde het referral-codes toe aan links naar andere exchanges. Zulke acties hebben Brave nogal eens de reputatie gegeven dat het alleen om privacy geeft als het uitkomt.

De cryptotokens zijn ook nauw verweven met Brave Ads, het eigen advertentieplatform van het bedrijf. Die advertenties zijn voorlopig alleen nog te zien in de browser zelf en niet in de zoekmachine, maar het plan is om die ook daar te tonen als de zoekmachine uit de bèta komt. Technisch lijken de Brave Ads een klein beetje op Privacy Sandbox van Google. Het platform maakt lokaal in de browser een gebruikersprofiel aan op basis van bezochte websites en gebruikersgedrag, en gebruikers krijgen op basis daarvan advertenties te zien. Nogmaals, dat is voor dit artikel minder relevant, omdat dat alleen van toepassing is op de browser en niet op de zoekmachine.

Samenvatting

Hoewel Google (en een klein beetje Bing) inmiddels een overgroot leeuwendeel van de zoekmachinemarkt in handen hebben, zijn er prima alternatieven voor wie wil proberen onder het juk van de techgiganten uit te komen. Maar vergis je daarbij niet; de meeste alternatieve zoekmachines maken onder de motorkap gewoon nog gebruik van de crawlers die Google en Microsoft jarenlang hebben gebouwd en verfijnd. Het voelt ook een beetje vervelend dat bijvoorbeeld DuckDuckGo of Qwant dat proberen heel stil te houden - je moet erg goed zoeken om die informatie te vinden.

Voor de beste resultaten: Startpage en DuckDuckGo

Startpage is de enige zoekmachine die niet onder stoelen of banken steekt dat het Googles crawler gebruikt. Dat heeft ook een goede reden; het bedrijf zegt dat dat voor de beste resultaten zorgt omdat Google nu eenmaal de beste resultaten heeft. Daar kun je ze - alle idealen over onafhankeljikheid ten spijt - geen ongelijk in geven. Als je de beste resultaten wil krijgen, zit je bij Startpage het best, en die zoekmachine heeft ook een paar prima manieren om je privacy te beschermen.

DuckDuckGo verdient hier een goede tweede plaats. Hoewel die zoekmachine gebruikmaakt van Bing-resultaten en niet van Google snapt DuckDuckGo context soms wat beter dan Startpage. Zoektermen voor programmeerproblemen leiden bij DuckDuckGo sneller naar algemene fora voor die programmeertaal dan dat dat bij Startpage gebeurt.

Voor de power-user: DuckDuckGo

DuckDuckGo heeft met zijn 'bangs' de beste resultaten voor power-usersMet de 'bangs' kun je met DuckDuckGo al heel snel vinden wat je zoekt op sites waarvan je weet dat die waarschijnljik een resultaat gaan opleveren. Bij het zoeken naar een oplossing voor bovengenoemd programmeertaalprobleem wil je soms meteen op Stackoverflow terecht komen en niet op tientallen vage forums die soms al jaren niet meer actief zijn.

DuckDuckGo biedt daarnaast ook de meeste opties als je zoekt naar afbeeldingen en video's. Je krijgt daarbij veel meer voorkeursopties te zien dan bij de andere zoekmachines die we hier hebben behandeld. Ook heeft DuckDuckGo een eigen Kaarten-app, iets dat verder alleen Qwant heeft.

Voor wie echt wil ontgoogelen: Brave

Brave timmert hard aan de weg op het gebied van privacysoftware en de zoekmachine is daar een belangrijk voorbeeld van. Het is de enige zoekmachine die volledig gebruikmaakt van een eigen crawler. Dat merk je in de resultaten. Die zijn een stuk minder goed dan Startpage of DuckDuckGo. Maar als je echt iets wil steunen dat tegenwicht aan Google kan bieden, dan is Brave de enige realistische optie. Kijk daarbij vooral ook naar Braves eigen browser, maar probeer de rare cryptodiensten een beetje te vermijden.

Andere zoekmachines

De vier zoekmachines die we hier hebben laten zijn zijn zeker niet de enige op het gebied van privacy. Er zijn er legio, met name metazoekmachines op basis van Bing of een verzameling van alternatieve crawlers. Zo zijn er SwissCows en Ecosia. De meeste van die zoekmachines proberen hun eigen unieke draai aan hun zoekmachine te geven; SwissCows biedt een heel scala aan privacyproducten zoals een vpn aan, en Ecosia plant bomen voor ieder X-aantal zoekopdrachten dat wordt gedaan. Een interessante alternatieve zoekmachine is ook Mojeek, dat werkt aan een eigen crawler zoals Brave dat ook doet. Dan is er ook nog searX, dat niet alleen een zoekmachine aanbiedt maar ook openbare broncode heeft zodat iedereen er een eigen zoekmachine van kan bouwen. Ons overzicht is dan ook verre van compleet. Er zijn zeker wel alternatieven voor de Grote Drie.

Mojeek