Inleiding: spoedje of gepland?
Het lijkt in sommige opzichten misschien een beetje paniekvoetbal van Intel als reactie op de Ryzen-chips van AMD, en dan met name op de aangekondigde Threadripper-cpu's met zestien cores en 32 threads, maar Intels nieuwste hedt-platform is natuurlijk al jaren in de maak. Zo schreven we een jaar geleden bijvoorbeeld over de roadmap waarin Skylake X en Kaby Lake X genoemd werden als opvolgers van Broadwell E.
Toch lijkt Intel wel degelijk de hete adem van AMD in de nek te voelen. Volgens eerdere geruchten zou het nieuwe X299-hedt-platform namelijk pas rond augustus geïntroduceerd worden. Intel zou zijn schema echter versneld hebben om AMD de loef af te steken met zijn X299-introductie, misschien vanwege een combinatie van het annuleren van Intels jaarlijkse IDF in augustus én de aanstaande introductie van AMD's X399-platform. Dat is ook aan de moederbordfabrikanten te merken: bij introductie zijn er nog maar een handjevol borden beschikbaar en aan bios-tweaks wordt nog druk gewerkt.
De eerste X299-processors zouden niet verder dan tien cores gaan, terwijl een tweede serie processors pas in augustus en oktober zou verschijnen. Die modellen krijgen twaalf tot zelfs achttien cores, waarmee ze AMD's Threadripper-cores voorbijstreven.
/i/2001535965.png?f=imagenormal)
Vooralsnog heeft Intel dus vijf processors voor het X299-platform met codenaam Basin Falls aangekondigd. Drie daarvan zijn op een generatie oudere architectuur dan de reguliere desktopprocessors gebaseerd, zoals we bij Intels hedt-platform gewend zijn. Twee processors voor het X299-platform zijn echter net als het mainstream-platform gebaseerd op de Kaby Lake-architectuur. Daarmee breekt Intel enigszins met de traditie, want in het verleden liep het hedt-platofrm altijd ruim een generatie achter op het gewone desktoplatform. Dat daar nu verandering in komt met de Kaby Lake-X-processors, is overigens niet heel gek, want deze modellen lijken wel heel erg op de snelste Kaby Lake-processors voor de lga1151-socket.
Voor deze review hebben we alleen slides, architectuurinformatie en specificaties uit publieke bronnen kunnen gebruiken. Intel heeft namelijk al zijn pr-activiteiten en mediaondersteuning voor Nederland gestaakt, waardoor we geen informatie en geen samples krijgen. Onze samples zijn dus niet van Intel afkomstig, maar hebben we van hulpvaardige fabrikanten kunnen lenen. Waarvoor dank. Het embargo voor media die wel samples en informatie krijgen is maandag 15:00 uur, maar diverse media die eveneens in de kou stonden, hebben vrijdag al hun reviews gepubliceerd.
De Skylake X- en Kaby Lake X-processors
Van de processors hebben we al de nodige specificaties gepubliceerd, maar we moeten toch even de tabellen herhalen, al was het maar om de X299-problematiek bespreekbaar te maken. Er komen namelijk drie varianten van processors voor het X299-platform als we kijken naar het aantal pci-e-lanes, en natuurlijk twee series als we puur naar de generatie kijken. De nieuwste generatie is de Kaby Lake X-cpu met twee varianten met ieder vier cores en zestien pci-e-lanes. Daarnaast worden drie Skylake X-processors geïntroduceerd, met zes, acht en tien cores, en 28 of 44 pci-e-lanes.
Processor |
Architectuur |
C/T |
Kloksn./turbo2/ turbo3 |
L3-cache |
Pcie-lanes |
Geh. |
Tdp |
Prijs |
Core i9-7980XE |
Skylake-X |
18/36 |
? |
? |
? |
? |
165W |
$1999 |
Core i9-7960X |
Skylake-X |
16/32 |
? |
? |
? |
? |
? |
$1699 |
Core i9-7940X |
Skylake-X |
14/28 |
? |
? |
? |
? |
? |
$1399 |
Core i9-7920X |
Skylake-X |
12/24 |
? |
? |
? |
? |
? |
$1199 |
Core i9-7900X |
Skylake-X |
10/20 |
3,3/4,3/4,5GHz |
13,75MB |
44 |
ddr4-2666 |
140W |
$999 |
Core i7-7820X |
Skylake-X |
8/16 |
3,6GHz/4,3/4,5GHz |
11MB |
28 |
ddr4-2666 |
140W |
$599 |
Core i7-7800X |
Skylake-X |
6/12 |
3,5/4,0GHz/- |
8,25MB |
28 |
ddr4-2400 |
140W |
$389 |
Core i7-7740X |
Kaby Lake-X |
4/8 |
4,3/4,5GHz/- |
8MB |
16 |
ddr4-2666 |
112W |
$339 |
Core i5-7640X |
Kaby Lake-X |
4/4 |
4,0/4,2GHz/- |
6MB |
16 |
ddr4-2666 |
112W |
$242 |
De Kaby Lake-X-processors zijn zacht gezegd een wat aparte serie. Het zijn eigenlijk gewoon Kaby Lake-processors, maar dan geschikt gemaakt voor de lga2066-voet van X299-moederborden. Er zijn gewoon twee geheugenkanalen voor ddr4-geheugen beschikbaar, de hoeveelheid L3-cache is met 8MB gelijk en er is nog geen nieuwe, verbeterde turbo beschikbaar, zoals in de Skylake X-processors, waarover straks meer. Met slechts zestien pci-e-lanes van de processor ben je bovendien iets armer dan bij de 24 lanes die Kaby Lake voor Z270-moederborden beschikbaar heeft en de tdp is met 112W ook hoger dan de 91W van bijvoorbeeld de 7700K.
De Skylake X-processors zijn een stuk interessanter, maar worden nog in twee groepen gespleten door zowel het aantal pci-e-lanes als de beschikbaarheid. De topmodellen verschijnen pas later deze zomer of in het najaar en beschikken dan over twaalf tot achttien cores. Het snelste model dat direct beschikbaar is, de i9-7900X, krijgt tien cores, quadchannel-ddr4-geheugenondersteuning en 44 pci-e-lanes. Dat zijn vier extra pci-e-lanes ten opzichte van het maximum van de vorige generatie Broadwell-E-processors. De twee i7-modellen uit de Skylake-X-serie moeten het met zes en acht cores en quadchannelgeheugen doen, en blijven steken op 28 pci-e-lanes, net als de i7-6800K, de instapper van Broadwell E.
/i/2001520919.jpeg?f=imagenormal)
Skylake-X krijgt dus in de topmodellen vier extra pci-e-lanes, maar er zijn meer veranderingen. Zo is de cache herverdeeld. Broadwell-E bijvoorbeeld had voor elke core 256kB L2-cache gereserveerd en een grote gedeelde L3-cache met maximaal 2,5MB per core. In Skylake-X is de L3-cache per core verkleind tot 1,375MB, maar de L2-caches zijn juist verviervoudigd naar 1MB per core. Ook het geheugen in de Skylake X-modellen kan wat hoger worden geklokt; waar het ddr4-geheugen bij Broadwell E standaard op 2400MT/s werd geklokt, is dat bij Skylake X, met uitzondering van de 7800X, verhoogd naar 2667MT/s.
Samen met de aanpassing in cache is ook de onderlinge communicatie van de cores en L3-caches aangepast. Waar dat tot op heden door middel van een ringbusarchitectuur ging, is dat nu verruild voor een mesh-netwerktopologie. De ringbus, waarbij elke core aan een bidirectionele ring zat en de cores zo data met elkaar en hun caches konden uitwisselen, bleek onvoldoende schaalbaar voor het steeds grotere aantal cores dat Intel in zijn serverprocessors onderbrengt. Dat leverde onder meer steeds grotere latencies op, ook omdat Intel voor Broadwell-EP al twee ringbussen aan elkaar moest knopen.
/i/2001535483.png?f=imagenormal)
Met de mesh-topologie, een techniek geleend van Knights Landing, heeft elke core met geassocieerde cache een knooppunt op het mesh-netwerk en lopen er draden naar elk knooppunt. De latencies zijn zo veel lager en bovendien is deze methode veel makkelijker schaalbaar. De cores, met perifere structuren als geheugencontrollers, pci-e-controllers en andere i/o-hardware, zijn in matrices gerangschikt en kunnen vrij eenvoudig opgeschaald worden door simpelweg een rij of kolom aan de matrix toe te voegen. Zo heeft het komende topmodel, de i9-7980EX, een vier-bij-vijfmatrix waarin twee corecachecomplexen zijn ingeruild voor geheugencontrollers, zoals blijkt uit het onderstaande die-shot.
/i/2001535485.jpeg?f=imagenormal)
Turbo Max 3.0 en Speedshift
Intel heeft natuurlijk al jaren Turbo Boost-technologie in zijn processors zitten en versie drie daarvan is ook al bekend van Broadwell E. In Skylake X, let wel: niet in Kaby Lake, wordt Turbo Boost Max 3.0 geïntroduceerd. Waar versie 3.0 in Broadwell E één snelle core kon identificeren en die net iets hoger kon klokken dan de rest, is dat in Skylake X uitgebreid naar twee cores. De maximale Turbo Boost Max 3.0-kloksnelheid die wordt opgegeven, geldt dus vanaf nu voor niet een, maar twee cores. Vooral games moeten daarvan profiteren, omdat menige game nog altijd beter presteert op weinig snelle cores dan op veel tragere cores. Uiteraard moeten ook andere applicaties die weinig multithreaded zijn, van de verbeterde turbofunctionaliteit profiteren.
Samen met de verbeterde turbo heeft Intel ook de Speedstep-techniek een update gegeven voor het X299-platform. Waar de vorige generatie Broadwell-E-processors nog een subset van de Speedshift-technologie ondersteunden, is dat nu volledig geïmplementeerd in Skylake-X. Dat betekent dat via een interface nu hardware powerstates beschikbaar zijn voor Windows die eerst niet beschikbaar waren. Zo kunnen op basis van informatie over thermische ruimte en vermogensbebeer hogere kloksnelheden ingeschakeld worden, zodat snellere en voor applicaties geoptimaliseerde prestaties geleverd kunnen worden.
X299-moederborden en chipsets
Behalve met de pci-e-lanes van de processor moet natuurlijk ook met de X299-chipset worden gecommuniceerd. Bij Basin Falls verloopt dit voor het eerst bij Intels hedt-platform via een dmi 3.0-interface, net als bijvoorbeeld bij het Z270-platform dus. Dat betekent dat het equivalent van vier pci-e 3.0-lanes voor communicatie met de X299-chipset beschikbaar is. De chipset heeft, net als Z270-chipsets, de beschikking over dertig hsio-lanes, die naar wens van de moederbordfabrikant als satapoorten, ethernetpoorten of gewone pci-e-slots kunnen worden gebruikt. Daarbij is het maximale aantal usb 3.0-poorten tien, het maximale aantal satapoorten acht en het maximale aantal pci-e-lanes 24. De pci-e-lanes kunnen voor losse kaarten, maar bijvoorbeeld ook voor opslag gebruikt worden, om x4-ssd's aan te sluiten.
Hier wordt het een beetje opletten geblazen, want het let nogal nauw welke functies van je moederbord ondersteund worden met welke processor, en met welke snelheid apparaten werken. Laten we aan de onderkant beginnen, met een Kaby Lake-X-processor in een X299-moederbord, een videokaart en pci-e-ssd. Als je die ssd in een m2-slot steekt die direct op de processor is aangesloten, kan je videokaart nog maar in x8-modus werken of worden de cpu-m2-poorten uitgeschakeld om de videokaart toch in x16-modus te laten werken. Daar kan natuurlijk met plx-chips omheen gewerkt worden, maar dan introduceer je weer latency en kun je je ssd net zo goed op de chipset aansluiten. Met een processor met 28 pci-e-lanes omzeil je die problemen grotendeels, tenzij je aan sli-opstellingen of raid voor nvme-drives denkt.
De meeste moederborden ondersteunen, of hebben simpelweg plaats voor, drie m2 pci-e nvme-drives. Het zal aan fabrikanten zijn om te documenteren of die op de chipset of op de cpu zijn aangesloten. Wil je meer nvme-drives aansturen, dan kan dat, mits je een aantal pci-e-lanes van de processor vrij hebt. Je kunt dan gebruikmaken van een techniek die Intel vroc, of virtual raid on server, genoemd heeft. Zo toonde Asus een Hyper M.2 X16-kaart met ruimte voor 4x4-nvme-drives die actief gekoeld worden. Dat levert natuurlijk in theorie een enorme bandbreedte op en Asus deed er een schepje bovenop door twee van die kaarten in een systeem te stoppen. Met een Skylake-X-processor met 44 pci-e-lanes houd je er dan twaalf over, bijvoorbeeld voor je x8-videokaart.
Bandbreedte is één ding, correct aansturen een tweede. Intel heeft met vroc standaard ondersteuning voor raid 0 ingebouwd. Wil je echter raid 1 of raid 10, dan moet je een hardware-key van 99 dollar kopen om die in een header in het moederbord te steken om die functie te ontsluiten. Voor raid 5 is een andere key nodig, van 199 dollar. De vroc-technologie werkt overigens alleen in combinatie met Intel-ssd's. Voor het gebruik van raid met andere ssd's ben je op andere oplossingen aangewezen.
Prestaties: synthetische benchmarks
Zoals we aangaven, hebben we enkel de i7-7740K en i9-7900X kunnen bemachtigen voordat de reviewembargo's afliepen. De benchmarks van de 7740K zijn goeddeels vergelijkbaar met die van de i7-7700K op een Z270-platform. De geheugenconfiguratie is op een kleine speedbump na identiek. De baseclock van de 7740K is 100MHz hoger, maar de turbo's zijn gelijk. Desalniettemin hebben we de processor getest en vergeleken met zijn directe concurrentie. De 7900X is met zijn tien cores natuurlijk wel een interessante processor en de directe opvolger van de 6950X. Voor de benchmarks hebben we een nieuwe testmethode in gebruik genomen, waarbij de concurrentie uiteraard met diezelfde benchmarks is getest.
De testsystemen zijn als volgt samengesteld, met de 64bit-versie van Windows 10 Pro 1607 als besturingssysteem.
Systeem |
X299 (2066) |
X99 (2011-3) |
Z270 (1151) |
X370 (AM4) |
Processors |
i7-7740X i9-7900X |
i7-6950X i7-6900K i7-6800K i7-5960X |
i7-7700K |
Ryzen 7 1800X |
Moederbord |
Asus Prime X299-A |
MSI X99A SLI Plus |
Asus Maximus VII Ranger |
Asus Crosshair VI Formula |
Geheugen |
32GB ddr4-2667 G.Skill Trident
|
32GB ddr4-2400 G.Skill Trident |
16GB ddr4-2400 G.Skill Trident |
16GB ddr4-2667 G.Skill Trident |
Videokaart |
GTX 1080 Ti |
GTX 1080 Ti |
GTX 1080 Ti |
GTX 1080 Ti |
Opslag |
Samsung 850 Evo 500GB |
Samsung 850 Evo 500GB |
Samsung 850 Evo 500GB |
Samsung 850 Evo 500GB |
OS |
Win 10 Pro 64b 1607 |
Win 10 Pro 64b 1607 |
Win 10 Pro 64b 1607 |
Win 10 Pro 64b 1607 |
Koeling |
CM Masterliquid Lite 120 |
CM Masterliquid Lite 120 |
CM Masterliquid Lite 120 |
CM Masterliquid Lite 120 |
Voeding |
Seasonic Prime Titanium 650W |
Seasonic Prime Titanium 650W |
Seasonic Prime Titanium 650W |
Seasonic Prime Titanium 650W |
- Cinebench R15 1T
- Cinebench R15 nT
De 7740K heeft net als de 7700K een turbosnelheid van 4,5GHz, en is in de singlethreaded Cinebench-test dan ook vrijwel even snel. Ook in de multithreaded test is er bijna geen verschil met de 7700K.
De 7900X presteert singlethreaded bijna net zo snel als de 7740K, maar de kloksnelheid is dan ook met Turbo Max gelijk. Multithreaded is de 7900X veel sneller dan de 6950X, mede dankzij zijn turbo van 4,3GHz tegenover de 3,5GHz van de 6950X. Hoe dan ook, de tweeduizendpuntengrens wordt met gemak geslecht.
- PCMark 8 Work
- PCMark 8 Creativity
- PCMark 8 Home
In de Work-score van PCMark zijn de verschillen niet zo groot, maar de hoogst geklokte processors, de 7700K en de X299-versie daarvan, de 7740X, zijn de snelste. Echt schalen met veel cores doet deze benchmark niet, maar de Creativity-bench doet dat wel: de acht- en tiencores zijn rapper dan de rest. Ook in de Home-score zien we weer een voorkeur voor hoge clocks, maar de 7700K presteert matig.
- GB 4.1 single
- GB 4.1 multi
- GB 4.1 1T floating point
- GB 4.1 1T integer
- GB 4.1 1T crypto
In de singlethreaded-score zijn de processors met hoge kloksnelheden weinig verrassend de snelste, iets wat we ook in de diverse subscores zien. In de multithreaded test schiet de 7900X weer alles met afstand voorbij, inclusief de veel duurdere 6950X met evenveel cores, maar een lagere kloksnelheid.
Prestaties: praktijktests
We gaan verder met de praktijktests. Die hebben we opgedeeld in de Adobe-tests, mediaconversies met Staxrip, Blender en de opgenomen vermogens.
- Premiere Pro 4k
- Photoshop fotobewerking
- Lightroom Export
De 7900X is op alle vlakken flink sneller dan de bij introductie veel duurdere 6950X. Natuurlijk is de topsnelheid veel hoger en zodra de gelegenheid er is, zullen we een ipc-test uitvoeren. De Kaby Lake-X-processor is over het algemeen vergelijkbaar met de 7700K wat prestaties betreft, maar in Photoshop is de 7740X toch een stuk sneller.
- Staxrip x265
- Staxrip x264
- Blender 2.78c
Zowel h265 als het oudere h264 gaat de 7900X vlotter af dan de andere decacore, de 6950X, al vermoeden we dat een groot deel van de winst door de hogere kloksnelheid komt. Ook in Blender zien we een prestatiewinst van een procent of tien.
- \Opgenomen vermogen idle
- Opgenomen vermogen load
Het is niet zo gek dat de 7740X minder zuinig is dan de 7700K, ten eerste omdat het X299-platform nog niet helemaal power-optimized is en ten tweede omdat stroombesparing niet het primaire doel is van een high-end platform. Dat de 7900X zoveel meer stroom lust, is wel opmerkelijk en dat moeten we dan ook nog onderzoeken.
Prestaties: games
Ten slotte kijken we naar de gameprestaties. Om een gpu-bottleneck te voorkomen hebben we alleen full-hd-resoluties gedraaid, met alle games in een Medium- en Ultra-preset.
DX11-games
- GTA V, 1080p Medium
- GTA V, 1080p Ultra
- The Witcher, 1080p, Medium
- The Witcher, 1080p, Ultra
In eerste instantie vielen de resultaten van de 7900X door turboproblemen in de games flink tegen, maar na een nieuwe bios op het bord gezet te hebben trokken de resultaten bij. Toch blijven de resultaten iets achter bij wat we zouden zouden verwachten, iets wat wellicht met verdere bios-tweaks nog verbeterd kan worden. Nu moeten we ook niet doen alsof de 7900X of een van zijn broertjes de geschiktste processor voor gaming is, en al helemaal niet voor DX11-games, die slecht schalen op rekenkracht. De 7740X zien we in GTA V gelijk aan de 7700K presteren, maar in The Witcher blijft hij iets achter.
DX12-games
- Hitman, 1080p Medium
- Hitman, 1080p Ultra
- RotTR, 1080p Medium
- RotTR, 1080p Ultra
DX12-games, met Hitman als eerste voorbeeld, schaalt beter met beschikbare rekenkracht en we zien de processors met de meeste cores weer bovenaan verschijnen. De 7900X lijkt weer turboproblemen te hebben. De 7740X en 7700K presteren identiek in beide games.
We hebben ook nog de Vulkan-game Doom gespeeld, maar alle framerates bleven steken op 200fps, dus dat zou een nutteloze tabel worden om hier weer te geven.
Conclusie: nog even geduld?
Intel lijkt een beetje haastig zijn X299-platform geïntroduceerd te hebben, met nog niet alle processors uit de line-up beschikbaar en aangevuld met twee gekke processors. Met die gekke processors bedoelen we de Kaby Lake X-modellen, die vooral gewoon Kaby Lake-processors lijken, maar dan geschikt voor het X299-platform. Het klopt dat Intel zo weliswaar een relatief goedkope instapoptie voor het hedt-platform biedt, maar de X299-Kaby Laky X-combinatie biedt nauwelijks de voordelen die het hedt-platform zou moeten bieden, zoals quadchannel-geheugen, veel pci-e-lanes en sterke multithreadedprestaties.
Vooralsnog is het aanbod van Intel gelimiteerd tot 3 Skylake-X-processors, met zes, acht en tien cores. Daarmee is X299 vooral een update van X99, maar de echte vernieuwing moet nog komen, als Intel de modellen met twaalf, veertien, zestien en achttien cores uitbrengt. Met die cpu's zou het bedrijf ook een duidelijker antwoord op AMD's Threadripper hebben, die in augustus verwacht wordt.
Wie nu in de markt is voor een hedt-systeem en duizend euro wel genoeg vindt voor tien cores, kan natuurlijk nu al de trekker overhalen en de 7900X kopen, of voor een stuk minder geld de 7820X met nog altijd acht rappe cores. Die zijn allebei een stuk aantrekkelijker geprijsd dan de Broadwell-E-equivalenten die een procent of zestig duurder zijn. En daarmee heeft Intel in ieder geval al een vrij duidelijke reactie op AMD's Zen-offensief gegeven. Daarom hebben we de prijzen voor de SKylake-X- en Broadwell-E-processors, en voor zover ze er zijn, AMD-equivalenten, naast elkaar gezet.
Serie |
4 cores |
6 cores |
8 cores |
10 cores |
Kaby Lake-X Skylake-X |
7740X, 339 euro |
7800X, 389 euro |
7820X, 599 euro |
7900X, 999 euro |
Kaby Lake Broadwell-E |
7700K, 350 euro |
6800X, 410 euro 6850K, 500 euro |
6900K, 990 euro |
6950X, 1600 euro |
Ryzen |
1500X, 190 euro |
1600X, 250 euro |
1800X, 490 euro |
Threadripper, ? euro |
AMD's alternatieven zijn nog altijd een stuk goedkoper, maar de grote verschillen met de vorige Broadwell-E-generatie zijn een stuk kleiner gemaakt.
Al met al heeft Intel toch weer een krachtig hedt-platform met indrukwekkende prestaties uit de hoge hoed getoverd. Het grootste pluspunt zijn echter de prijzen, want die lopen nu een stuk beter in pas met die van AMD, waar dat een jaar geleden wel anders was. De 7900X is een beest van een processor met hoge kloksnelheden gecombineerd met een groot aantal cores. Wie dat nog niet genoeg vindt, kan wachten op de twaalf-, veertien-, zestien- en achttiencorevarianten van Skylake-X later dit jaar, maar het blijft voorlopig de vraag welke software die rekenkracht in de praktijk kan benutten. Dat is met acht of tien cores al een aardige uitdaging.
Over de Kaby Lake-X-varianten zijn we minder positief, want daarvoor zijn gelijkwaardige equivalenten op Z270. Bovendien moet je bedenken dat zo'n processor bij lange na geen optimaal gebruik van de mogelijkheden van het X299-platform kan maken.