Ubuntu 9.10 nader bekeken

Inleiding

Een half jaar na de release van Ubuntu 9.04, ook bekend als de Jaunty Jackalope, en exact een week na het uitbrengen van Windows 7 door Microsoft, heeft Canonical de laatste versie van zijn Linux-distributie uitgebracht: 9.10, met de codenaam Karmic Koala. Opnieuw probeert Canonical met zijn vernieuwde Ubuntu-distributie de gebruiker te verleiden om zijn Linux-distributie als OS te kiezen, voor zowel desktop-systemen als voor laptops en netbooks.

Heeft Karmic Koala meer overtuigingskracht dan zijn voorgangers? En wat hebben de experimentele edities voor netbooks te bieden? Wij bekeken de release candidates van de diverse smaken Karmic Koala.

Karmic Koala

Installatie

De reguliere desktop-versie van Ubuntu 9.10 is, net als zijn voorgangers, verkrijgbaar als live-cd en als alternate installer-uitvoering, zowel in 32bit- als in 64bit-versies. Ook zijn andere smaken beschikbaar, zoals de gebruikelijke KDE-desktopversie en specialistische uitvoeringen als UbuntuStudio en Mythbuntu. Versie 9.10 zal geen LTS-versie worden, een editie met extra lange ondersteuning in de vorm van beveiligingsupdates. De eerstvolgende LTS-release, 10.4 Lucid Lynx, staat voor april 2010 in de planning.

Het starten van de installatieprocedure met behulp van de 9.10 boot-cd verloopt bij de standaard Gnome-editie zoals vanouds voorspoedig. Wel zijn er enkele instellingen bij het partitioneren veranderd. Zo wordt het ext4-bestandssysteem inmiddels als volwassen genoeg gezien om als standaard filesystem te kunnen dienen. Ext4 presteert beter dan het oudere ext3-bestandssysteem en vrijwel alle nieuwe versies van bekende Linux-distro's kiezen daarom voor ext4.

In de partioneringstool is ook de ondersteuning voor het iscsi-protocol verbeterd en kan het root-bestandssysteem op een iscsi-partitie worden geplaatst. Een andere nieuwigheid is de installatie van bootloader Grub2; deze wordt vanwege de potentiële gevaren van het installeren van een bootloader - zoals het gevaar dat het systeem niet langer op kan starten - alleen naar de harddisk geschreven als er nog geen Grub-loader aanwezig is.

Laptopgebruikers doen er goed aan hun data te versleutelen; in geval van diefstal van een notebook hoeft de voormalig eigenaar dan niet te vrezen dat zijn gegevens toegankelijk zijn voor anderen, mits uiteraard een voldoende sterk wachtwoord is gekozen. Linux, en dus ook Ubuntu, biedt hiertoe diverse encryptiemogelijkheden.

In Ubuntu 9.04 was het al mogelijk om met de alternate installer de gehele home-directory te versleutelen, maar Canonical is wijs genoeg geweest om deze optie nu ook in de live-cd onder te brengen. Bovendien wordt ook data in de swap-partitie versleuteld en zijn de prestaties van het encryptie-algoritme volgens de ontwikkelaar beter geworden. Het wachtwoord om de data te ontsleutelen wordt pas gevraagd bij het inloggen. Het nieuwe versleutelingsmechanisme heeft ook een keerzijde: het OS kan niet meer in de energiebesparende hibernate-modus worden geplaatst. In de toekomst zou dit euvel met een update verholpen moeten worden.

Als de dialoogvensters van de installatieprocedure eenmaal zijn doorlopen en de bestanden vanaf het bootmedium naar de harddisk of ssd worden weggeschreven, valt direct iets op: Canonical beschrijft in korte teksten enkele features van het besturingssysteem en de meegeleverde software, een manier van 'adverteren' die bij Windows al jaren gebruikelijk is. Hoewel de getoonde informatie weinig invloed zal hebben op de totale gebruikerservaring, geeft deze feature toch meer cachet aan de Ubuntu-installer.

De Gnome-desktop

Zodra de installatie is afgerond, kunnen we genieten van een geheel nieuw grafisch Xsplash-bootscherm. Niet veel later zien we dat ook het login-scherm een facelift heeft ondergaan. Hier wordt direct duidelijk dat Canonical heeft geluisterd naar de kritiek op de typisch bruine invloedssferen in de vormgeving van zijn vorige versies: niet alleen de iconen zijn verbeterd, ook het aantal wallpapers is fors vergroot, kortom: het vernieuwde Humanity-thema zal voor veel gebruikers prettiger en frisser ogen.

Wat ook opvalt zijn de nog verder verkorte boottijden van Ubuntu. Op diverse pc's die wij hebben uitgeprobeerd, wordt enkele seconden winst behaald ten opzichte van 9.04, een goede winst in het streven van Canonical om de boottijd de komende versies uiteindelijk terug te brengen tot een tiental seconden. Niet alleen het ext4-bestandssysteem zorgt voor versnelling, ook optimalisaties als Upstart, een service die meerdere processen parallel opstart, zorgen voor het verschil. Ssd-gebruikers kunnen nog verder profiteren van snelheidsverbeteringen dankzij sreadahead, een service die ervoor zorgt dat data die voor het booten nodig is, alvast wordt ingelezen, zodat deze rap aan het systeem kan worden voorgeschoteld. Sommige gebruikers rapporteren een verdubbeling van de bootsnelheid, maar de winst zal voor ieder systeem weer anders zijn.

Het versienummer van Gnome, de standaard desktopomgeving van Ubuntu, is in versie 9.10 opgehoogd naar 2.28. Spectaculaire verbeteringen zijn er in deze versie van de windowsmanager niet te bespeuren; daarvoor is het wachten op Gnome 3.0, die in de loop van 2010 op het toneel moet verschijnen.

De Ubuntu-ontwikkelgemeenschap heeft na de nodige discussie de Pidgin-instant messenger in de standaardinstallatie vervangen door Empathy. Volgens de voorstanders van Empathy zou deze messenger door zijn modulaire opzet meer groeipotentie hebben. Teleurgestelde Pidgin-aanhangers kunnen Empathy echter eenvoudig verruilen voor hun 'oude' messenger door in de repository's rond te neuzen. Firefox is in 9.10 aanbeland bij versie 3.5.3, terwijl van OpenOffice.org versie 3.1 is meegeleverd.

Geheel nieuw en nog overduidelijk experimenteel van karakter is de Ubuntu Software Store. Canonical wil met dit centrale installatiemechanisme een einde maken aan de diverse manieren waarmee gebruikers software kunnen installeren en verwijderen. Op termijn moet de Software Store zelfs uitgroeien tot een plek waar ook commerciële software aangeboden kan worden. In zijn eerste verschijningsvorm is de Software Store een wel erg basale manier om applicaties te installeren. Zo ontbreekt een rating-systeem en kunnen er ook geen comments worden achtergelaten. Toch valt het te prijzen dat Canonical streeft naar een centrale ingang voor het installeren en verwijderen van software. Bovendien kan de ervaren gebruiker nog altijd Synaptic aanroepen.

Nieuwe features en de KDE-desktop

Canonical probeert in 9.10 voorzichtig de eerste clouddiensten te pushen met zijn Ubuntu One-client. Gebruikers kunnen gratis maximaal 2GB op de servers van Canonical opslaan, terwijl tegen betaling van maandelijks 10 dollar de opslagcapaciteit wordt vergroot tot 50GB. Niet alleen bestanden kunnen op deze manier tussen meerdere pc's gesynchroniseerd worden, ook is het mogelijk om Tomboy-notities en contactgegevens centraal op te slaan. Verder is het mogelijk om bestanden te delen met andere Ubuntu One-gebruikers.

Hoewel Ubuntu One keurig als een map in de Nautilus-bestandsmanager wordt getoond, is de registratiemethode voor de dienst nog wat omslachtig. Bovendien kregen wij tijdens enkele testen timeout-fouten van de server, waardoor we de dienst feitelijk niet konden gebruiken. Of dit een tijdelijk probleem is of dat er structurele problemen zijn met Ubuntu One konden we niet vaststellen.

In de hoop ontwikkelaars sneller op weg te helpen met het uitbrengen van applicaties voor Ubuntu, heeft Canonical de tool Quickly vrijgegeven. Deze commandline-tool moet het eenvoudiger maken om met behulp van templates software op de juiste manier te verpakken in zogeheten deb-packages. Ook kan software naar Launchpad worden gestuurd als een 'release'. Hoewel de tool nog in de kinderschoenen staat, kan het vooral beginnende programmeurs op weg helpen om software te gaan schrijven en deze relatief eenvoudig onder te brengen in de immer groeiende softwarecollectie van Ubuntu.

KDE

Naast de reguliere Gnome-omgeving, biedt Ubuntu ook een KDE-desktop aan onder de naam Kubuntu. Inmiddels is KDE aangekomen bij 4.3.2 en er kan gesteld worden dat deze desktopomgeving aanmerkelijk stabieler is dan voorgaande versies. Bovendien is er meer software toegevoegd in de vorm van plasmoid-widgets die direct gericht zijn op gebruikers van diverse web 2.0-toepassingen en sociale netwerken. Zo is er een microblogging-widget voor Twitter-gebruikers, kan de kalender geraadpleegd worden via een Google Calendar-widget en zijn er diverse plasmoids voor Facebook-, Flickr- en Digikam-gebruikers beschikbaar.

KDE voldoet nu ook aan het uniform tonen van zogenaamde desktop notifications volgens het FD.o-protocol. Deze standaard wordt ook gebruikt door Gnome-applicaties en de Gnome-desktop, waardoor beide windowsmanagers op een duidelijker manier informatie- en statusberichten tonen. In KDE is bovendien een nieuwe message indicator beschikbaar, onder de naam Ayatana. Het doel van deze applicatie is om de gebruiker niet te veel af te leiden met nieuwe berichten en daar slaagt Ayatana heel behoorlijk in.

Gebruikers van OpenOffice.org 3.1 binnen KDE zullen verder tot hun vreugde vaststellen dat de kantoorsuite de look & feel van het standaard Oxygen-thema heeft overgenomen en dat de dialoogvensters identiek zijn aan die van andere KDE-applicaties.

Ubuntu Moblin Remix

Als alternatief voor de standaard Gnome- en KDE-desktopomgeving, en het al eerder uitgebrachte Ubuntu Netbook Remix, biedt Canonical voor zijn 9.10-release ook twee experimentele grafische gebruikersinterfaces aan die speciaal bedoeld zijn voor de kleine displays van netbooks: Kubuntu Netbook Edition en Ubuntu Moblin Remix. Beide zijn met name bedoeld voor ontwikkelaars en nog niet stabiel te noemen, maar de twee Linux-varianten geven een aardige indicatie waar KDE en Intels Moblin naartoe willen: het aanbieden van een werkomgeving die is aangepast op de beperkte mogelijkheden van een netbook.

Ubuntu Moblin Remix is gebaseerd op de Moblin 2.0-omgeving, die op zijn beurt bovenop Gnome draait. De desktopomgeving is vrijwel geheel gericht op het eenvoudig uitvoeren van allerdaagse taken op internet en op beperkt gebruik van kantoorapplicaties. Het startscherm toont kalenderitems, snelkoppelingen naar veelgebruikte applicaties en recent bezochte websites. Ook is er een kolom te vinden waarin updates van sociale netwerken te zien zijn.

Moblin biedt ook snel toegang tot mediabestanden en speelt deze af met behulp van het Gstreamer-framework. In een naastgelegen menu toont Moblin alle beschikbare applicaties. Elk gekozen programma past zijn weergave aan op de beperkte resoluties van de meeste netbook-displays. Om te kunnen schakelen tussen naast elkaar draaiende applicaties in Moblin is het zone-concept in het leven geroepen. Hierbij krijgt elke applicatie zijn eigen 'zone' aangewezen, waardoor de gebruiker eenvoudiger moet kunnen switchen tussen verschillende vensters. Het is verder niet mogelijk om vensters te minimaliseren of te verplaatsen: standaard draait een venster altijd fullscreen. Wij moesten even wennen aan het zone-concept, maar er bleek prima mee te werken, zeker omdat er minder handelingen nodig zijn om een venster goed op het scherm te krijgen.

De ingebouwde browser is door Intel opgebouwd rond de Gecko-renderengine van Mozilla. Op onze test-netbook, een Acer Aspire One van de eerste generatie, reageert deze browser bij normale content voldoende vlot. Een nadeel is dat de browser over zeer weinig functionaliteit beschikt; bovendien is deze niet te vergroten met add-ons, waardoor een ervaren gebruiker toch snel zal teruggrijpen naar een volwaardige browser. Verder belast Flash-content op Linux-systemen de processor dikwijls zwaar; op de weinig krachtige Atom-cpu's die in de meeste netbooks zijn te vinden, is dit probleem nog acuter. Het is echter aan Adobe om dit probleem op te lossen, aangezien de Flash-broncode grotendeels gesloten is.

Beter uitgewerkt is de Anjal-interface, een alternatieve interface voor de e-mail-client Evolution. Anjal heeft tot doel om de gebruiker alleen de meest noodzakelijke informatie te tonen, om zo het lezen en opstellen van e-mails op een netbook te vereenvoudigen. Dat doet de applicatie onder andere via de uit Gmail bekende threads voor mailwisselingen. Anjal werkte in onze testperiode plezierig en de ontbrekende functionaliteit werd zelden gemist.

Minder te spreken waren wij over de algehele stabiliteit van Moblin; de browser crashte regelmatig en ook het afspelen van mediabestanden ging met het nodige horten en stoten. Verder verlopen niet alle overgangen tussen de verschillende overzichtsschermen even soepel. Hier is dus nog werk aan de winkel, maar het is duidelijk dat het hier om een testversie gaat. Wat wel prima in orde leek, was de ondersteuning voor de netbook-hardware: wifi-verbindingen via de zogeheten ConnMan-manager waren stabiel en aangesloten usb-randapparatuur werkte zonder problemen.

Kubuntu Netbook Edition

De interface-ontwerpers van de Kubuntu Netbook Edition kiezen voor hun zogeheten Plasma Interface voor een andere benadering dan Moblin. Zo zijn hier wel vensters te openen en te verplaatsen, en zijn veelvoorkomende taken anders gerangschikt. De omgeving kan zich schalen naar diverse resoluties, zodat de interface op talloze beeldschermformaten is te gebruiken.

In het openingsscherm, 'newspaper' geheten, kan rss-informatie worden getoond en is via een plasmoid-gadget onder andere het weerbericht beschikbaar. Ook kunnen notities worden gemaakt. Plasmoids die voor de KDE-desktop beschikbaar zijn, kunnen desgewenst worden toegevoegd. Als het scherm volloopt, moet er wel gescrolld worden.

Het applicatie-menu geeft in logische categorieën toegang tot een groot aantal KDE-applicaties. Door het intikken van een zoekterm kan versneld naar een bepaalde applicatie worden gezocht, maar er kan ook direct voor de betreffende term een zoekmachine via de Konqueror-browser worden geopend. Deze benadering doet sterk denken aan de Gnome Do-tool.

Applicatievensters werken zoals KDE-gebruikers gewend zijn en alle geopende vensters worden met de handige 'show windows'-functie op een fraaie manier getoond. Onze ervaringen met de Kubuntu Netbook Edition waren plezierig; weliswaar is de interface minder vernieuwend dan die van Moblin, het geheel is stabieler en met name de power user zal zich er prettig bij voelen, omdat hij meer mogelijkheden tot zijn beschikking krijgt.

Onder de motorkap

Wanneer we onder de motorkap van Ubuntu 9.10 kijken, zien we een aantal belangrijke vernieuwingen. De Linux Kernel is gebaseerd op versienummer 2.6.31 en biedt onder andere een bredere ondersteuning voor allerhande hardware. Ook moeten de slechte grafische prestaties met een aantal gpu's van Intel zijn verholpen door het toepassen van een nieuwe driver. In deze driver is de zogeheten EXA-versnellingsmethode vervangen voor UXA-versnelling. Ook stuurt de kernel dankzij de zogenoemde kernel mode settings direct de grafische modus van Intel-gpu's aan, waardoor flikkerende schermen en trage suspend-modi tot het verleden moeten behoren.

Kernel messages

Ubuntu heeft ook de kernelonderdelen vernieuwd die zaken als het energiebeheer en het afvangen van speciale hotkeys van laptops moeten verzorgen. In plaats van de hal-module wordt dit werk voortaan verzorgd door de onderdelen 'DeviceKit-power', 'DeviceKit-disks' en 'udev'. De ontwikkelaars stellen dat hierdoor de betrouwbaarheid van de standby- en hibernate-modi is verbeterd.

Om de veiligheid van het OS te vergroten, is NX-emulatie aan de kernel toegevoegd. Processors met de NX-feature kunnen bepaalde delen van het werkgeheugen reserveren voor applicaties of data. Bepaalde gebieden kunnen dus aangewezen worden als non-executable, waardoor deze data minder makkelijk gemanipuleerd kan worden door bijvoorbeeld aanvallen via buffer overflows. De nieuwe kernel maakt het mogelijk dat ook processors die hardwarematig niet over de NX-feature beschikken, door emulatie hier toch over kunnen beschikken.

Als extra beveiligingslaag zijn ook de AppArmor-profielen aangescherpt, onder andere voor Firefox. Daarnaast moet een nieuw cachingmechanisme voor AppArmor een snellere initialisatie mogelijk maken. Om de netwerkbeveiliging op te voeren heeft de Uncomplicated Firewall filtermogelijkheden per netwerkinterface gekregen.

Conclusie

Ubuntu-logo De desktop-versie van Ubuntu 9.10 is zonder meer een knap stukje werk van Canonical en de Ubuntu-ontwikkelgemeenschap. Het opensource-OS boot opnieuw sneller, de vernieuwde grafische afwerking bevalt ons goed - al blijft dat uiteraard ook een kwestie van smaak - en de Software Store, hoe basaal ook in de huidige versie, belooft veel. Verder is de hardware-ondersteuning nog beter geworden: alle systeemonderdelen en aangesloten randapparatuur functioneerden goed op de diverse computers die we voor het uittesten hebben gebruikt.

Toch kunnen we ook kritiekpunten noemen. De Ubuntu One-client deed zijn werk nog niet goed, maar dit is vermoedelijk een tijdelijk probleem. Ook blijven een aantal oude nadelen van Linux-besturingssystemen in het algemeen overeind staan: de achterblijvende ondersteuning vanuit de gameswereld en Adobe's processortijd-vretende Flash-plugin. Deze minpunten, ook al zijn ze Canonical niet te verwijten, kunnen voor veel gebruikers een reden zijn om de overstap van Windows naar Ubuntu niet te wagen.

Ubuntu Moblin Remix heeft veel potentie, maar op dit moment is de gui nog onvoldoende stabiel om deze dagelijks op een netbook te gebruiken. Intel werkt ondertussen hard aan Moblin 2.1. Kubuntu Netbook Edition is als netbook-OS minder vernieuwend dan Moblin, maar al wel behoorlijk stabiel. Beide netbook-OS'en kunnen echter, wanneer ze wat verder zijn uitontwikkeld, zonder meer een interessant alternatief gaan vormen voor bijvoorbeeld Windows XP of Windows 7 Starter.