ASUS bouwt een enorm, verschuifbaar scherm op zijn ROG Crosshair X870E Extreme. Het is nog 1" groter dan het schermpje op de MSI Godlike, maar het is jammer dat je het alleen kunt personaliseren met een statische afbeelding en niet met geanimeerd beeld. De Crosshair X870E Extreme valt verder op door zijn grote aantal M.2-slots op PCIe 5.0-snelheid, al gaat gebruik daarvan vaak ten koste van de bandbreedte voor de videokaart. Ook dat niet alle M.2-slots voorzien zijn van een mooi toolless design, valt ons een beetje tegen voor een bord van tegen de duizend euro. ASUS maakt wel indruk met het grote aantal features voor (extreme) overklokkers.
Gigabyte houdt de prijs van zijn AMD X870-topmodel als enige ruim onder de duizend euro. Wat uiterlijk betreft is het dan ook de bescheidenste optie van de drie, met minder haakse aansluitingen en zonder schermpje. Ook is de PCIe 5.0-connectiviteit voor ssd's in vergelijking met de andere opties beperkt. De dubbele 10Gbit/s-netwerkpoort is wel een unicum; de andere fabrikanten combineren een 10GbE met nog een 5GbE.
Het duurste maar ook 'ultiemste' moederbord in de test is de MSI MEG X870E Godlike. Het schermpje van MSI is volledig personaliseerbaar en bovendien geplaatst op een afneembare module, die ook een aantal van de vrijwel allemaal gekantelde connectors huisvest. Verder biedt MSI met niet minder dan vijftien stuks de meeste USB-poorten, kun je alleen bij deze fabrikant een tweede Gen5-ssd monteren zonder dat dat je videokaart lanes kost en zitten er toffe accessoires bij. De handigste daarvan zijn wat mij betreft de fanhub die helpt bij kabelmanagement en de insteekkaart voor nog eens twee extra ssd's, waarmee het totale aantal M.2-montageplekken uitkomt op zeven stuks, waarvan vier PCIe 5.0.
Eerder reviewde ik al twintig X870-moederborden en achttien B850-moederborden en vergeleek ik goedkope B650- en B850-moederborden met elkaar. Eén categorie moederborden voor de populairste socket van dit moment hadden we nog niet gehad: de ultrahigh-end modellen. Fabrikanten namen dan ook de tijd voor hun ultieme ontwerpen rondom de AMD X870-chipset, maar inmiddels zijn de AM5-topmodellen van ASUS, Gigabyte en MSI op de markt. In deze review bekijk ik welke fabrikant het ultieme AMD X870-moederbord heeft weten te maken.
Vaak begin ik een review met wat duiding: voor wie kan dit product interessant zijn en welke gebruiksscenario's horen daarbij? Dat kan ik hier achterwege laten, want een van deze drie moederborden aanschaffen slaat objectief gezien helemaal nergens op. Dit zijn weliswaar modellen waarin alle high-end features samenkomen, maar als je op zoek bent naar een bord met een specifieke functie, zijn er vrijwel altijd veel goedkopere alternatieven. Als je in de markt bent voor een van deze drie moederborden – de ASUS ROG Crosshair X870E Extreme, Gigabyte X870E Aorus Xtreme AI TOP en MSI MEG X870E Godlike – dan maakt geld je niet uit en wil je gewoon het beste, meeste en vetste AM5-bord wat mogelijk is.
Alle drie de topmodellen hebben 'X870E' in hun modelnaam. De toevoeging 'E' betekent dat de chipset niet uit één, maar uit twee chips bestaat. Hierdoor zijn er meer aansluitingen en PCIe-lanes mogelijk en dat is maar goed ook, want alle extra controllers die fabrikanten plaatsen om functionaliteit toe te voegen moeten natuurlijk wel ergens op worden aangesloten. Onthoud dat het aantal PCIe-lanes in vergelijking met bijvoorbeeld het Threadripper-platform beperkt blijft. Veel slots en poorten delen daarom hun bandbreedte.
Als je een van de drie borden vastpakt, zal je direct opvallen dat het uitzonderlijk zware moederborden zijn. Ze hebben allemaal flinke heatsinks, de nodige beplating op de voorzijde en bovendien een grote backplate. Toch zijn er behoorlijk grote verschillen in hoe de borden zijn ontworpen en wat ze precies bieden.
ASUS ROG Crosshair X870E Extreme
Laat ik netjes op alfabetische volgorde beginnen met ASUS, dat met zijn ROG Crosshair X870E Extreme meteen flink uitpakt. Op het moment van schrijven betaal je minstens 949 euro voor het socket AM5-topmodel van deze fabrikant. Direct valt op dat het kleine schermpje op de M.2-heatsink van het X670-model bij de nieuwe versie is vervangen door een enorme 5"-lcd op de i/o-cover. Dat kun je nog altijd gebruiken om informatie over je hardware te laten tonen, zoals de Vcore, cpu-temperatuur of ventilatorsnelheid, maar het biedt ook de mogelijkheid om een eigen afbeelding weer te geven. Het complete scherm kan een stukje naar rechts schuiven om ook zichtbaar te blijven als je een outtakefan hebt.
Aan de rechterkant van de X870E Extreme zijn alle poorten gekanteld, op de twee interne USB-C-headers na. Op de overkapping is netjes aangegeven waar je welke poort vindt. Daarin zijn ook start- en resetknoppen verwerkt, waarbij je van die laatste de functie kunt instellen in het bios. Aan de onderkant van het bord zijn nog een aantal headers te vinden die wél recht vooruit steken, maar daar valt vooral de aanwezigheid op van een hoop knopjes en switches die vooral overklokkers van pas zullen komen, waaronder een dualbiosswitch en voltagemeetpunten.
De Vcore-vrm van het moederbord bestaat uit twintig 110A-powerstages, een extreem aantal van een van de beste powerstages op de markt. ASUS heeft twee PCIe 5.0 x16-slots aangebracht, die x8/x8-lanesplitting doen als je ze allebei gebruikt, en heeft plaats gevonden voor maar liefst vijf M.2-slots. De drie op het bord zelf ondersteunen PCIe 5.0, maar je kunt rechts van de geheugenslots ook nog de bijgeleverde Q-DIMM.2-kaart plaatsen voor twee extra M.2-slots op PCIe 4.0-snelheid. Uiteraard zijn alle slots voorzien van ssd-koelers, in het geval van het primaire PCIe 5.0-M.2-slot zelfs een grote unit met een geïntegreerde 3d-vaporchamber.
De PCIe-slots zijn voorzien van een verbeterde versie van het Q-Release Slim-systeem, waarmee je het slot kunt unlocken door de videokaart al kantelend uit het slot te trekken. De eerste M.2-ssd is volledig zonder gereedschap te installeren, maar helaas moet je voor de koeler op de overige slots wél nog een schroevendraaier gebruiken.
Wat connectiviteit betreft valt vooral de enorme sloot USB-poorten op. Achter op het moederbord zitten maar liefst acht USB-A-poorten en vier USB-C-poorten. Ze werken allemaal op een snelheid van 10Gbit/s, op de twee USB4-poorten na, die maximaal 40Gbit/s ondersteunen. Noemenswaardig is verder de combinatie van een 10Gbit/s-ethernetpoort op basis van een Marvell-chip en een 5Gbit/s-ethernetpoort met een Realtek-controller. Je kunt bijvoorbeeld de verbinding met je thuisnetwerk leggen via de ene poort en via de andere een razendsnelle directe verbinding met netwerkopslag tot stand brengen.
Verder heeft ASUS op elk vlak gekozen voor de high-end specs die je van een bord in deze klasse mag verwachten. De Wi-Fi 7-kaart is van het snelste type met 320MHz-ondersteuning en de Realtek ALC4082-codec voor audio is voorzien van een extra viervoudige dac van ESS.
Gigabyte X870E Aorus Xtreme AI TOP
Van de drie fabrikanten schiet Gigabyte het minst uit de bocht; voor de X870E Aorus Xtreme AI TOP betaal je iets meer dan 800 euro. Je krijgt dan ook geen hippe schermpjes en slechts een beperkt aantal connectors zijn gekanteld. In plaats daarvan gaat het bij Gigabyte om AI. De enige echt hardwarematige feature die dat moet uitstralen, is dat er twee PCIe 5.0 x16-slots (x8/x8) aanwezig zijn, maar dat geldt eigenlijk voor de meeste high-end X870-moederborden. Verder stelt Gigabyte software beschikbaar om lokaal AI-modellen te kunnen trainen, die heel toepasselijk AI TOP heet.
Naast de twee normale PCIe-slots zijn er ook vier M.2-slots aanwezig. Alleen het eerste, te herkennen aan de forsere koeler, ondersteunt PCIe 5.0; de rest werkt op 4.0-snelheid. In tegenstelling tot bij ASUS zijn alle ssd's zonder gereedschap te plaatsen, zowel de ssd zelf als de heatsink erbovenop. Het PCIe-unlockmechanisme heeft Gigabyte uitgevoerd in de vorm van een knopje helemaal rechts op het moederbord.
In totaal zijn er tien USB-poorten aangebracht op het aansluitingenpaneel, waarvan twee keer USB-C in de vorm van USB4. De twee USB4-poorten zien we op ieder X870-moederbord, maar dat Gigabyte ook een duo 10Gbit/s-netwerkpoorten heeft aangebracht, valt bijzonder te noemen. Beide poorten worden aangestuurd door een Marvell-controller. De draadloze netwerkverbinding wordt, afhankelijk van de pcb-revisie, verzorgd door een chip van Qualcomm of Mediatek. Beide ondersteunen 320MHz-netwerken. Voor de audio-uitvoer zet Gigabyte een combinatie van een Realtek ALC1220-codec en een ESS ES9118-dac in.
De Vcore-vrm van de Aorus Xtreme AI TOP is met achttien 110A-powerstages net wat minder extreem dan die van de andere twee fabrikanten, maar nog altijd veel meer dan welke AM5-processor dan ook zal vereisen. Rechtsboven op het moederbord zitten een powerknop en een instelbare multikey. Ook spanningsmeetpunten zijn aanwezig, maar wat knopjes en schakelaars betreft rust Gigabyte zijn Xtreme minder uitgebreid uit dan ASUS. Specifiek voor overklokkers heeft deze fabrikant een speciaal model, de Aorus Tachyon, maar die is op dit moment nog niet verkrijgbaar.
MSI MEG X870E Godlike
De EZ Bridge-module klikt magnetisch vast op het moederbord.
Met een prijs van meer dan 1200 euro is de MSI MEG X870E Godlike veruit het duurste moederbord dat je kunt kopen voor socket AM5. MSI pakt dan ook uit met een indrukwekkend ontwerp, met de EZ Bridge als hoogtepunt. Deze module klikt magnetisch vast rechts van de geheugenmodules en huisvest niet alleen een 4"-lcd-scherm, maar ook allerlei via de zijkant bereikbare aansluitingen.
In de bridge zelf zijn headers met lage bandbreedtes ondergebracht, zoals die voor warmtesensors en USB 2.0. Een van die headers is die voor de bijgeleverde EZ Control Hub: die kun je bevestigen aan de achterkant van je moederbordtray en bevat zeven fanheaders, twee argb-headers, een normale rgb-header en een waterflowheader. Al die kleine kabeltjes hoef je dus niet het grote compartiment van je behuizing in te voeren.
Op het scherm worden tijdens het booten postcodes getoond. Ook kan er live systeeminformatie worden weergegeven en is het mogelijk om via de MSI Center-software je eigen afbeelding of zelfs animatie te uploaden; bij ASUS kan dat alleen met statische plaatjes. Verder zijn er wat voorgedefinieerde opties, zoals een muziekspeler die het huidige nummer toont en een klok met dag, datum en tijd.
Met 24 110A-powerstages heeft MSI ruimschoots de sterkste Vcore-vrm op zijn Godlike-moederbord gezet, al heb je een dergelijk sterke vrm uiteraard voor geen enkel zinnig gebruiksdoel echt nodig. Net zoals de andere twee borden heeft de Godlike twee PCIe 5.0 x16-slots, die wanneer je ze beide gebruikt lanes moeten delen. Het aantal M.2-slots komt uit op vijf, waarvan de eerste is voorzien van een extra grote heatsink. Van alle posities zijn zowel de koeler als de ssd zelf zonder gereedschap te monteren, met een handig clipsysteem waarbij je de linkerkant van de heatsink induwt om hem los te kunnen halen. Van de drie M.2-slots op Gen4-snelheid is er eentje, slot M.2_4 om precies te zijn, beperkt tot slechts twee lanes; in dat slot moet je dus geen al te snelle ssd steken.
Vind je vijf ssd's niet genoeg? Gelukkig zit er nog een extra uitbreidingskaart in de doos, de M.2 Xpander-Z Slider Gen5, die nog eens twee extra M.2-slots toevoegt. De kaart neemt slechts één sleuf in beslag en heeft aan de achterkant openingen waar je de modules met M.2-ssd's in en uit kunt schuiven. Naast elke opening is bovendien een ledje aangebracht, zodat je snel kunt zien of een slot leeg of bezet is. Het geheel wordt gekoeld door een 70mm-ventilator.
Het aansluitingenpaneel van de MEG X870E Godlike is indrukwekkend. In totaal telt dat maar liefst zeven (!) USB-C-poorten, waarmee dit model echt een beetje aandoet als een moederbord uit de toekomst. Van die zeven USB-C-poorten ondersteunen er twee USB4; de rest werkt op 10Gbit/s. Daarnaast zijn er ook nog eens acht USB-A-poorten op die snelheid aanwezig. Je krijgt dus in totaal niet minder dan vijftien USB-poorten op het achterpaneel.
MSI combineert al die USB-poorten met twee netwerkpoorten: eentje op 10Gbit/s met een Marvell-chip en eentje op 5Gbit/s met een Realtek-controller. De wificontroller is er bij MSI altijd eentje van Qualcomm, die 320MHz-netwerken ondersteunt. De onboard audio is op basis van een Realtek ALC4082 met een ESS9219Q-dac.
Verder valt nog op dat MSI achterop niet alleen de gebruikelijke cmos-reset- en biosflashknoppen zet, maar ook een zogeheten smartbutton. Daarvan kun je de functie zelf instellen in het bios, bijvoorbeeld als resetknop of rgb-schakelaar. Op het bord zelf zijn onder in de EZ Link-module een aanknop, resetknop en een knop voor het unlocken van het PCIe-slot verwerkt. Specifieke functies voor overklokkers zijn beperkt: er zijn maar vier spanningsmeetpunten aangebracht en er is wel een aansluiting voor de externe Tuning Controller, maar die wordt bij dit moederbord niet meegeleverd.
Vergelijking specificaties
Op deze pagina zetten we de belangrijkste specificaties van de drie ultraluxe X870-moederborden op een rij. Zo krijg je snel een indruk van waar je op kunt rekenen en vallen uitzonderlijke extra's of omissies op.
PCI Express
Alle drie de moederborden hebben twee PCIe 5.0-slots, waarvan ieder acht lanes krijgt op het moment dat je beide slots gebruikt. Gigabyte en MSI brengen ook nog een via de chipset aangesloten PCIe-slot met minder bandbreedte aan.
Slot 1
Slot 2
Slot 3
ASUS ROG Crosshair X870E Extreme
PCIe 5.0 x16
PCIe 5.0 x8
n.v.t.
Gigabyte X870E Aorus Xtreme AI TOP
PCIe 5.0 x16
PCIe 5.0 x8
PCIe 4.0 x2
MSI MEG X870E Godlike
PCIe 5.0 x16
PCIe 5.0 x8
PCIe 4.0 x4
USB
Dat je op een high-end X870-moederbord lekker veel USB-poorten krijgt, mag geen verrassing zijn. Toch zien we duidelijke verschillen in wat je exact krijgt. Twee USB4-poorten krijg je hoe dan ook: dat is nu eenmaal verplicht op een X870-moederbord. Wat de overige poorten betreft, is Gigabyte met acht stuks het minst scheutig. Een aantal van de poorten op de X870E Aorus Xtreme AI TOP werken zelfs nog op USB 2.0-snelheid.
Bij ASUS krijg je twee poorten meer, die bovendien allemaal op 10Gbit/s werken. MSI spant de kroon met een totaal van maar liefst vijftien USB-poorten op het aansluitingenpaneel. ASUS en MSI bieden als enige een tweede interne USB-C-header aan, maar aangezien er amper behuizingen met twee van die poorten zijn, is het praktisch nut daarvan beperkt.
MSI maakt nog wel een noemenswaardige keuze in hoe die poorten intern zijn aangesloten: de USB4-poorten delen hun bandbreedte met het tweede M.2-slot. Gebruik je geen USB4, dan kun je die poorten in het bios uitschakelen, waardoor je een tweede M.2-slot op PCIe 5.0 x4-bandbreedte krijgt. Je kunt ook kiezen voor ieder twee lanes of alle vier de lanes naar de USB4-controller.
USB 2.0
USB 5Gbit/s
USB 10Gbit/s
USB 20Gbit/s
USB4 40Gbit/s
USB-C intern
ASUS ROG Crosshair X870E Extreme
0
0
10
0
2
20Gbit/s + 10Gbit/s
Gigabyte X870E Aorus Xtreme AI TOP
2
0
6
0
2
20Gbit/s
MSI MEG X870E Godlike
0
0
13
0
2
20Gbit/s + 10Gbit/s
Opslag
Wat ik hierboven beschreef bij de verdeling van lanes op het MSI-bord, betekent dat je – als je geen USB4 gebruikt – bij de Godlike als enige een tweede PCIe 5.0 x4-ssd kunt aansluiten zonder dat dat ten koste gaat van de lanes die naar je videokaart gaan. Doe je dat op de ROG Extreme, dan krijgt de gpu nog maar acht lanes.
Bij de MSI Godlike krijg je bovendien een extra insteekkaart. Als je die gebruikt, USB4 uitschakelt en het derde PCIe-slot niet benut, dan kun je in theorie wel zeven M.2-ssd's gebruiken met dit moederbord.
SATA
M.2-slots 1/2/3/4/5
Gekoeld
ASUS ROG Crosshair X870E Extreme
4
PCIe 5.0 x4
PCIe 5.0 x4
PCIe 5.0 x4
PCIe 4.0 x4
PCIe 4.0 x4
5
Gigabyte X870E Aorus Xtreme AI TOP
4
PCIe 5.0 x4
PCIe 4.0 x4
PCIe 4.0 x4
PCIe 4.0 x4
PCIe 4.0 x2
5
MSI MEG X870E Godlike
4
PCIe 5.0 x4
PCIe 5.0 x4
PCIe 4.0 x4
PCIe 4.0 x4
PCIe 4.0 x2
5
Video en audio
ASUS en Gigabyte plaatsen zelfs op zo'n duur bord, dat je waarschijnlijk toch gebruikt in combinatie met een losse videokaart, nog een HDMI-aansluiting voor de geïntegreerde gpu. Die kun je overigens op alle borden ook bereiken via een van de USB4-poorten.
HDMI
DisplayPort
USB-C
ASUS ROG Crosshair X870E Extreme
1
0
2
Gigabyte X870E Aorus Xtreme AI TOP
1
0
2
MSI MEG X870E Godlike
0
0
2
De mogelijkheden op het gebied van audio worden grotendeels bepaald door de gebruikte audiocodec. In onderstaande tabel hebben we de verschillen tussen de gebruikte codecs nog eens op een rijtje gezet.
Verschillen tussen audiocodecs
Verbinding
Kanalen
Hoofdtelefoon- versterking
Max. dac snr
Max. adc snr
Resolutie
Dac
Adc
Realtek ALC887
HDA
8
2
Tot 32Ω
97dB(A)
90dB(A)
24bit 192kHz
Realtek ALC897
HDA
10
2
Tot 32Ω
99dB(A)
95dB(A)
24bit 192kHz
Realtek ALC1200
HDA
10
2
Tot 32Ω
110dB(A)
102dB(A)
24bit 192kHz
Realtek ALC1220
HDA
10
3
Tot 600Ω
120dB(A)
110dB(A)
24bit 192kHz
Realtek ALC4080/ 4082
USB
10
3
Tot 600Ω
120dB(A)
110dB(A)
32bit 384kHz
Alle drie de fabrikanten maken luxe keuzes. In audiokwaliteit zijn de Realtek ALC1220 en ALC4082 vergelijkbaar; het belangrijkste verschil is de manier waarop ze intern zijn aangesloten, waardoor de borden met een ALC4082 overweg kunnen met 32bit-audio. Alle merken plaatsen een extra versterker voor het analoog aansluiten van een hoofdtelefoon.
Codec
Analoge jacks
S/PDIF
Versterker
ASUS ROG Crosshair X870E Extreme
Realtek ALC4082
2
Ja
ESS ES9219Q
Gigabyte X870E Aorus Xtreme AI TOP
Realtek ALC1220
2
Ja
ESS ES9118
MSI MEG X870E Godlike
Realtek ALC4082
2
Ja
ESS ES9219Q
Netwerk
Alle drie de fabrikanten hebben geshopt bij Marvell voor een luxe 10Gbit/s-netwerkadapter. Gigabyte plaatst er zelfs twee van, terwijl ASUS en MSI voor de tweede ethernetpoort een 5Gbit/s-controller van Realtek gebruiken. De Wi-Fi-7-controller is in alle gevallen een high-end exemplaar met ondersteuning voor 320MHz-netwerken.
Lan 1
Lan 2
Wifi
ASUS ROG Crosshair X870E Extreme
Marvell 10Gbit/s
Realtek 5Gbit/s
Wi-Fi 7 (320MHz)
Gigabyte X870E Aorus Xtreme AI TOP
Marvell 10Gbit/s
Marvell 10Gbit/s
Wi-Fi 7 (320MHz)
MSI MEG X870E Godlike
Marvell 10Gbit/s
Realtek 5Gbit/s
Wi-Fi 7 (320MHz)
Vrm en testresultaten
Alle drie de moederbordfabrikanten pakken flink uit op het gebied van de stroomvoorziening van de processor. Hoewel de leverancier verschilt, kiezen ze allemaal voor powerstages met een rating van 110A, wat voor zover ik weet het hoogste is dat je kunt krijgen. Gigabyte plaatst er achttien, ASUS twintig en MSI zelfs vierentwintig, voor een totale Vcore-rating van 2640A. Zelfs de hongerigste AM5-cpu's trekken standaard minder dan 250A en hoewel enige overdimensionering zeker voor overklokkers niet gek is, is het praktisch nut van zo'n krachtige vrm boven de vrm van een middenklasse moederbord van rond de 1000A nihil.
Controller
Mosfets Vcore
Rating Vcore
ASUS ROG Crosshair X870E Extreme
ASP2205
20x Vishay SiC850A (110A)
2200A
Gigabyte X870E Aorus Xtreme AI TOP
Infineon XDPE192C3B
18x Infineon PMC41430 (110A)
1980A
MSI MEG X870E Godlike
Renesas RAA229628
24x Renesas R2209004 (110A)
2640A
Klik voor toelichting van onze testmethode
Het belangrijkste onderdeel van onze moederbordentest is de vrm-test. De vrm is verantwoordelijk voor de omzetting van 12V uit de voeding in de door de processor gewenste spanning. Daarmee is het zowel een van de belangrijkste onderdelen van het moederbord als een onderdeel waarop bij goedkope modellen vaak wordt bezuinigd. In de specificatielijst merk je ontbrekende USB-poorten of M.2-slots immers eerder op dan magere vrm-componenten. Hoe de vrm van een moederbord exact werkt en wat de functie van alle onderdelen is, wordt uitgebreid uiteengezet in dit achtergrondartikel.
Voor de vrm-test gebruiken we het topmodel uit de nieuwste AMD Ryzen 9000-serie: de 16-core-9950X. We gebruiken de processor op de standaardinstellingen en laten het moederbord vrij om zelf de gebruikte spanning te bepalen. Afhankelijk van de tuning die een fabrikant kiest, kunnen hierdoor kleine verschillen in prestaties en stroomverbruik ontstaan.
Meetmethode
Om te beoordelen hoe goed de vrm en de koeling daarvan zijn, meten we de temperatuur met een Flir E60-warmtebeeldcamera. Als een moederbord voorzien is van een backplate, controleren we of deze meting overeenkomt met wat de vrm-temperatuursensor van het moederbord zelf aangeeft, en noteren de hoogste van de twee waardes als testresultaat.
We voeren de tests uit met een gestandaardiseerd systeem in een Fractal Design Define 7 XL-kast. Dat is voorzien van drie Noctua NF-A14 PWM Chromax-ventilators en een forse 360mm-cpu-waterkoeler, die de opgewekte warmte rechtstreeks de behuizing uit blaast. Van een gebrek aan airflow hebben de moederborden dus in elk geval geen last.
De testmethode voor moederborden, met links de ATX-stroommeter en rechts de EPS-stroommeter
Voor de stroommeting gebruiken we zelf ontworpen printplaten waarop we de stroomkabels vanuit het moederbord en vanuit de voeding aansluiten. Hoeveel stroom erdoorheen gaat, meten we bij onze ATX-stroommeter met drie Texas Instruments INA260-sensors (een per spanningsrail) en bij onze EPS-meter met één INA216-sensor. Zo kunnen we in detail inzichtelijk maken waar het energiegebruik van een moederbord vandaan komt, en nemen we de inefficiëntie van de voeding, die zeker bij de lage vermogens van de idlemeting vaak aanzienlijk is, niet mee in onze resultaten.
Een close-up van de ATX-stroommeter
Prestaties en stroomverbruik
Tijdens de vrm-test belasten we de processor gedurende een kwartier met de Cinebench 2024 MT-benchmark. Na afloop van de test analyseren we de logfile en berekenen we zowel de gemiddelde benchmarkscore als de standaardafwijking. Substantiële afwijkingen van de prestaties of een gebrekkige consistentie kunnen immers wijzen op het terugklokken van de cpu: throttling in jargon.
We meten het stroomverbruik van de moederborden direct op de ATX- en EPS-kabels, waarbij we in het geval van de 24-pins-ATX-kabel zowel de 3,3V- als de 5V- en 12V-rails meenemen. Dat doen we zowel in idle als onder maximale cpu-belasting met Cinebench 2024.
Alle drie de borden presteren naar verwachting voor een Ryzen 9 9950X: zo rond de 2200 punten. Er zijn kleine verschillen meetbaar, maar ik zou je niet aanraden om op basis hiervan je moederbord uit te kiezen; de gemeten verschillen zijn niet merkbaar in de praktijk.
De vrm-temperaturen van de drie moederborden zijn erg laag. Dergelijke componenten kunnen veilig werken bij temperaturen tegen de honderd graden, maar bij de ASUS en Gigabyte meten we nog geen 45 graden. MSI zit met 51 graden iets daarboven.
Foto's warmtebeeldcamera
De foto's van de warmtebeeldcamera zeggen in dit geval niet alles, omdat alle drie de moederborden zijn voorzien van een backplate. Voor de grafiek hierboven hanteren we dan ook de hoogst gemeten temperatuur via ofwel de sensor van het moederbord zelf, ofwel de camera.
Als je de muiscursor over een foto beweegt, zie je de naam van het bijbehorende bord. Als je de foto's aanklikt, zie je de naam bovendien boven in beeld staan.
In idle zit het energiegebruik van alle drie de borden boven de 50W. Dat is flink: in onze round-up van B850-moederborden zaten ook modellen die aan 30 à 40W voldoende hadden. Dit heeft uiteraard te maken met alle extra features die deze moederborden bieden. Extra controllers, maar bijvoorbeeld ook de schermpjes en verlichting, kosten toch wat meer energie.
Onder belasting blijft de volgorde in de grafiek onveranderd, maar worden de onderlinge verschillen in absolute zin wel groter. MSI is het zuinigst, terwijl het bord van Gigabyte het meest verbruikt.
Conclusie
Niet lang geleden maakten de verschillende moederbordfabrikanten alleen voor Intel-sockets échte high-end modellen. Wie zó veel te besteden heeft, koopt toch wel Intel, zal de gedachte zijn geweest. De tijden zijn veranderd en dus nemen moederbordfabrikanten de AM5-socket nu net zo serieus of misschien zelfs serieuzer.
Gigabyte X870E Aorus Xtreme AI TOP
ASUS, Gigabyte en MSI doen alle drie een gooi naar de titel 'het ultiemste AM5-moederbord'. Gigabyte houdt de prijs van zijn topmodel als enige ruim onder de duizend euro – al doet de prijs er vermoedelijk weinig meer toe als je zo'n bord overweegt. Wat het uiterlijk betreft is de Gigabyte X870E Aorus Xtreme AI TOP dan ook de bescheidenste optie van de drie, met minder haakse aansluitingen en zonder schermpje. Ook is de PCIe 5.0-connectiviteit voor ssd's in vergelijking met de andere opties beperkt. De dubbele 10Gbit/s-netwerkpoort is wel een unicum; de andere fabrikanten combineren een 10GbE met nog een 5GbE.
ASUS ROG Crosshair X870E Extreme
ASUS bouwt een enorm, verschuifbaar scherm op zijn ROG Crosshair X870E Extreme. Het is nog 1" groter dan het schermpje op de MSI Godlike, maar het is jammer dat je het alleen kunt personaliseren met een statisch plaatje en niet met geanimeerd beeld. De Crosshair X870E Extreme valt verder op door zijn grote aantal M.2-slots op PCIe 5.0-snelheid, al gaat gebruik daarvan vaak ten koste van de bandbreedte voor de videokaart. Ook dat niet alle M.2-slots voorzien zijn van een mooi toolless design, valt ons voor een bord van tegen de duizend euro een beetje tegen. ASUS maakt wel indruk met het grote aantal features voor (extreme) overklokkers.
MSI MEG X870E Godlike
Het duurste maar wat mij betreft ook ultieme moederbord in de test, is de MSI MEG X870E Godlike. Het schermpje van MSI is wél volledig personaliseerbaar en bovendien geplaatst op een afneembare module, die ook een aantal van de vrijwel allemaal gekantelde connectors huisvest. Verder biedt MSI met niet minder dan vijftien stuks de meeste USB-poorten, kun je alleen bij deze fabrikant een tweede Gen5-ssd monteren zonder dat dat je videokaart lanes kost en zitten er toffe accessoires bij. De handigste daarvan zijn wat mij betreft de fanhub, die helpt bij kabelmanagement, en de insteekkaart voor nog eens twee extra ssd's. Die brengt het totaalaantal M.2-montageplekken op zeven stuks, waarvan vier PCIe 5.0.
Hoewel alle drie de fabrikanten duidelijk hun best hebben gedaan om een ultrahigh-end AMD X870-moederbord te ontwerpen, gaat onze Ultimate-award dus naar de MSI MEG X870E Godlike.
Tot slot wil ik nog een olifant in de kamer aanstippen: BTF. Geen van de drie moederbordmakers kiest ervoor om de aansluitingen van zijn topmodel op de achterkant te plaatsen. Je zou toch zeggen dat mensen die extreem veel geld uitgeven aan een moederbord ook vaak de mensen zijn die meer willen spenderen aan visueel kabelloze versies van bijvoorbeeld een behuizing en videokaart. Gigabyte verkoopt sinds kort een X870-bord in zijn Stealth-serie, terwijl het vanuit ASUS en MSI stil blijft na aankondigingen op de Computex-beurs. In alle drie de gevallen gaat het om modellen die duidelijk onder de borden in deze review zijn gepositioneerd. Blijkbaar zien de fabrikanten het kabelloze concept vooralsnog meer als een leuk zijproject dan als de toekomst van de meest luxe moederborden.
Als je dit soort bedragen neer wilt leggen dan is een threadripper bord (en cpu) toch veel logischer? Die borden zijn soms zelfs iets goedkoper afhankelijk van het type en je kunt er een sloot meer pci-e devices op kwijt. Het enigste wat deze borden mij zeggen is: ik heb wel geld maar snap niet hoe een computer werkt
Ja ergens wel, maar moet je wel een threadripper willen. Ikzelf gebruik best aardig wat USB devices en loop er zelf tegenaan dat dit niet altijd lekker werkt meer. Dat zijn echt best specifieke use-cases. Dus snap zeer goed dat dit niet voor iedereen is. Ook qua m2s zou ik best wat meer drives willen, ipv 1 grote. Ja dat kost performance. Meerdere PCIe slots zou net zo goed een optie zijn overigens. Maar een mobo die het heeft kan soms voordeliger zijn. Maar 1K voor een mobo zie ik mijzelf ook niet uitgeven.
Powered hubs (dus met eigen stroomtoevoer naast usb input van pc) met kwaliteit kabels (kort en dik) en goede connectoren kunnen daarin een wereld van verschil maken. Heb dat terdege ondervonden met een astrofotografie-setup waarbij zo'n zes devices liepen. Met een goedkope supermarkthub draaide alles wel, maar het was allemaal heel precair en als er iets uitviel moest je gelijk de laptop rebooten en alles opnieuw connected in de goede volgorde.
Met een powered hub en deugdelijke kabels liep alles als een zonnetje. Hoe het er in configuratieschem uitzag was niet mooi met hub onder (virtuele) hubs, maar nul problemen meer.
Sindsdien denk ik bij usb trubbels nooit meer in termen van drivers/software, maar in termen van goede stroomvoorziening en goeie hardware.
Kabeltjes : ik heb toen hele dikke saai uitziende grijze usb kabels uit een lab van een uni gebruikt. Hoe dunner en goedkoper, hoe groter de kans op gezeur. Geef 8 a 10 euro uit per kabeltje ipv 2,99. Anker is een goed merk, cables matter zal ook wel deugen, en als je op allekabels.nl kijkt zie je dat ze vaak beginnen met de allersimpelste dunne plastic Kabeltjes van twee euro, scroll je iets verder door dan zie je de kabels dikker worden, de connectoren beter gebouwd worden, en de prijzen omhoog gaan :)als ze vijftig euro per kabeltje beginnen te kosten ben je te ver gescrolled :) de moeite waard hoor, goeie kabels, als het betrouwbaar moet werken en vooral als je veel zooi gaat aansluiten.
Mja maar niet voor alles zijn USB-hubs aan te raden, met name devices die wat meer stroom nodig hebben, maar ook Corsair o.a. raad aan de AIO niet op een hub o.i.d. aan te sluiten om problemen tegen te gaan, nu is Corsair wel niet het schoolvoorbeeld van goede software maar toch.
De andere kant is dan weer dat je met een zooi USB-hubs opgezadeld zit die ook ergens moeten liggen/aangesloten moeten worden.
127 is best veel... dat niet nee . Zo'n stuk of 17. Meestal gaat dat redelijk goed, totdat er een aantal apparaten met hoge polling rates zoals gamign muis en toetsenbord naast een professionele audiokaart zit en bijbehorende apparaten.
De meerdere SSDs zijn een scheiding in verschillende besturingssystemen. Windows voor audio/muziek en 3d, linux voor andere zaken als encryptie, programmeren, etc. daarbij nog gescheiden schijven met hun eigen encryptie en zijnd an niet leesbaar voor het andere OS. Ik heb inderdaad twee SSDs op het moederbord zitten, en 2 op een PCIe kaart, en een videokaart. Dan zit alles redelijk vol. 64GB geheugen. Ik gebruik de functies op sich wel. Denk dat ik wel wat efficienter kan omgaan met resources... dat wel.
Wat deze borden zeggen is status, en ik durf te wedden dat van de 100 die dit kopen er maar 1 of 2 (beter gezegd, een handjevol) zijn die alle capaciteit en functionaliteit bijna volledig gebruiken.
Het is een beetje de enorm dure auto voor 4 passagiers terwijl je regelmatig in je eentje rijdt.
[Reactie gewijzigd door SkyStreaker op 7 augustus 2025 12:37]
Het is een beetje de enorm dure auto voor 4 passagiers terwijl je regelmatig in je eentje rijdt.
Ik zou dit zelf vergelijken met het kopen van een touringcar wanneer je alleen rijdt en/of je het alleen gebruikt voor woon-werk verkeer (een veredelde spreadsheetverwerker)
Ach, er zijn ook mensen die een Lamborghini of Ferrari kopen en daar vervolgens mee de weg op gaan waar je nog steeds maar hooguit 130 mag rijden. Slechts een klein percentage zoekt wel een een circuit op waar ze eindelijk eens eventjes de auto ten volle kunnen benutten (maar dat vaak uit angst toch niet doen).
Beetje gekke aanname dat er maar 1 of 2 zijn die het volledig gebruiken - ik heb alle NVME slots op mijn moederbord in gebruik, en ik moest er zelfs 1tje uithalen om te kunnen upgraden. Als deze borden geen 1000 euro waren, had ik er zo 1tje gekocht.
(en dan heb ik ook nog een SATA SSD + HDD in mijn PC)
[Reactie gewijzigd door Gamebuster op 7 augustus 2025 12:25]
De NVMe mogelijkheden zijn niet bepaald een goed argument voor deze borden, want deze functionaliteit kan gemakkelijk verkregen worden met een NVMe insteekkaart voor veel goedkoper. Een goed board met minder M.2 sloten zal de overige PCIe lanes niet ongebruikt laten maar gewoon gebruiken voor een extra PCIe slot, dus geeft het ook meer flexibiliteit.
Ik ben wel benieuwd of iemand nog zal uitkomen met een moederbord dat komt met een groot aantal M.2 sloten met enkel 2 lanes toegewezen per slot. op die manier kan er toch meer M.2 worden aangeboden. het gaat dan natuurlijk wel ten koste van wat snelheid, maar het zal nog steeds een heel stuk sneller zijn dan SATA, al helemaal met PCIe 5.0.
Het zal wel lastiger liggen dan gewoon de lanes meer verdelen, want anders had iemand dit vast al gedaaan
Mee eens dit soort peperdure "gaming/oc" borden zitten in een hele kleine niche. Ik denk dat het voornaamste doel van die borden wereld records breken is met overclocks. Maar je kan 95% voor elkaar krijgen met een moederbord wat 1/3e kost.
Als je serieuze io of compute nodig hebt is threadripper een veel betere keuze.
[Reactie gewijzigd door Astennu op 7 augustus 2025 09:45]
Helaas is het allemaal absurd duur geworden en ontberen veel van de goedkopere moederborden soms aansluitmogelijkheden in hoeveelheden dan wel dual-LAN NIC's en zo waardoor je bijna geforceerd wordt als oude HEDT-gebruiker naar dit soort borden te kijken.
Alleen ga je de vele aansluitingen welke deze moederborden bieden ook daadwerkelijk actief gebruiken dan ga je met AM5 keihard tegen bandbreedte limieten aanlopen.
De CPU is namelijk met slechts 4 PCIe Gen 4 lanes verbonden met de chipset. Dat betekend dus in theorie dat je met het gebruik van één aan de chipset verbonden M.2 sloten de complete bandbreedte waaraan je Dual Nic en de meeste USB poorten hangen al compleet kunt dichttrekken
Wil je wel meer tegelijk kunnen gebruiken, wat iemand wie 1K voor een moederbord overheeft vaker zal doen dan een gemiddelde consument, dan moet je qua AMD gewoon naar een Threadripper setup waar je hier niet tegenaan loopt.
[Reactie gewijzigd door !mark op 7 augustus 2025 09:05]
De HEDT (en TR) platformen zijn gewoon dood voor consumenten die wat meer willen, en deze borden zijn gewoon belachelijk, zonder dat ze daadwerkelijk wat extra toevoegen.
Heb zelf een Gigabyte X870E AORUS PRO, het meest betaalbare systeem waar ik 3x NVMe rechtstreeks aan de CPU kan aansluiten, en lanes/sloten voor een 40Gbit NIC en tweede GPU.
En de NIC op maar max 34Gbit kan gebruik vanwege 4 ipv 8 lanes slot.
En had wel een paar avonden nodig om een bord te vinden die aan mijn gebruikswensen voldeed, voorheen kocht je gewoon een HEDT bord, als je meer PCIe lanes nodig had.
{rantmode} Zou het zo moeilijk zijn om bv een AM5+ socket te maken met laten we zeggen 36 lanes, ipv de magere 24 die we nu hebben, dat zou voor een hoop potentiële HEDT gebruikers een hoop problemen oplossen, en de extra complexiteit van een extra chipset verwijderen.
Of AM6 socket gewoon 12 extra optionele lanes geven (72 extra pins), en die alleen gebruikt worden op bv 10800X3D+ en 10950X+/X3D+ CPUs en in combinatie met +moederborden {/rantmode}
Heb zelf een Gigabyte X870E AORUS PRO, het meest betaalbare systeem waar ik 3x NVMe rechtstreeks aan de CPU kan aansluiten, en lanes/sloten voor een 40Gbit NIC en tweede GPU.
En de NIC op maar max 34Gbit kan gebruik vanwege 4 ipv 8 lanes slot.
Die 3e NVMe via de CPU komt dan wel weer met de trade-off dat je videokaart nog maar 8 lanes krijgt, iets wat met een Gen5 kaart nooit een probleem is en met Gen4 ook niet in de meeste gevallen.
Alleen loopt zelfs op dat bord een eventueel tweede GPU of snelle NIC nog steeds via de chipset, welke via slechts 4 Lanes verbonden is aan de CPU. M.a.w. die 34Gbit ga je ook alleen maar halen als er geen enkel ander SATA of ander aangesloten component (zoals het 4de M.2 slot of een groot deel van de USB) wat via de chipset is aangesloten bezig is.
Dit zijn nu eenmaal gewoon de inhererente beperkingen van het AM5 platform, ongedacht hoe duur je moederbord is. Nu ben ik zelf gelukkig vrij makkelijk (heb aan 2 M.2 via de CPU, een x16 slot en een 6tal USBs gewoon voldoende), maar snap volledig dat het voor mensen met hogere eisen als jij vervelend is ja.
[Reactie gewijzigd door !mark op 7 augustus 2025 11:35]
Die 3e NVMe via de CPU komt dan wel weer met de trade-off dat je videokaart nog maar 8 lanes krijgt, iets wat met een Gen5 kaart nooit een probleem is en met Gen4 ook niet in de meeste gevallen.
Mijn 3090 verliest ongeveer 2%, kan ik mee leven.
ga je ook alleen maar halen als er geen enkel ander SATA of ander aangesloten component (zoals het 4de M.2 slot of een groot deel van de USB) wat via de chipset is aangesloten bezig is.
Daar is dan ook de snelle verbinding naar de server voor, en dan is 3x NVMe lokaal is voldoende.
Zelfs de NVMe drives in de server, lever bijna lokale snelheden. ^_^
En voor alle anderen zou het onnodig meer kosten..
- Of AM6 socket gewoon 12 extra optionele lanes geven (72 extra pins), en die alleen gebruikt worden op bv 10800X3D+ en 10950X+/X3D+ CPUs en in combinatie met +moederborden. -
De enige extra kosten zijn de dummy pad's/pinnen in de socket, voor de standaard gebruikers. en worden alleen gebruikt als je een duurdere CPU/mobo combo koopt.
Wat is de use case voor de 40 gbit, 3x NVMe en 2x GPU? AI?
40Gbit voor een supersnelle verbinding naar mijn server. (oude switch, 2x NIC's en kabels €400)
1x OS + R0 data
Heb 3 schermen voor gamen, plus een extra 2 scherm, een voor ronde tijden tijdens racen en een voor chats/Spotify, en een 8'' 1920x480 scherm met de PC stats in de PC, niet genoeg stekkers op een kaart.
[Reactie gewijzigd door player-x op 7 augustus 2025 13:48]
Yep, en die worden niet betaald door de kopers van standaard CPU's. ^_^
Of een I/O die waar er een aantal lanes van ongebruikt worden.
En zo duur zijn een paar extra lanes ook weer niet, EPYC 9115 heeft er 128 en ook nog eens 4 extra memory kanalen, op een €850 16 core CPU, vs €700 9950X AM5.
Goh ik denk dat je het hier ook wel in een vacuum ziet.
Ga je gamen met threadripper?
Probeer me gerust eens wat suggesties te doen van bordjes met high end vrm’s voor overclocking voor een topend x3d chip met 10gbit nic erin bv. Weinig keuzes over hoor.
Tsja, dan nog denk ik dat er genoeg keuze is: gaming is voornamelijk gpu afhankelijk en nic op pci-e ipv onboard lijkt me ook niet heel dramatisch (zeker niet als je evt. 25gbit wilt bijv of sfp+ voor nog lagere latency). Voor ultieme performance lijken deze borden ook niet gemaakt omdat ze 4 dimms slots hebben die (als je ze vult) de geheugen snelheid doen kelderen. Ik kan me, behalve "het is heel cool", geen zinnige use case voorstellen. Neemt niet weg dat het iedereen vrij staat een dergelijk bord te kopen.
Gigabyte X56-UD9 was $650 bij introductie in 2010, met inflatie is dit $956.78.
Rampage Extreme X48 was $400 in 2008, nu $597.23 (die valt nog reuze mee).
Intel Skulltrail $ 600-650 in 2008, maar alleen zinvol in bundel van 1800 dollar met 2x CPU: nu $2,687.55.
Deze hadden allemaal een eigen niche: respectievelijk quad SLI, dual SLI, en dual CPU. Deze dure X870 borden bieden dit niet: zoals andere tweakers hier al aangeven, bieden ze niet meer PCIe lanes, en dus heb je geen goede praktische mogelijkheden voor dual GPU (AI/LLM), grote hoeveelheden nvme opslag, of volledige netwerkbreedte. Het enige dat je krijgt is bling. En 1% extra OC ruimte.
Halo producten zijn voor mensen die meer geld dan common sense hebben. Nu kost een "midrange" CPU 400 euro, een GPU makkelijk >1000, en fans per stuk 40; dan klinkt 800 euro voor een moederbord niet eens als een vreemd bedrag. Het vergt werkelijk enorm veel kennis te weten dat voor jouw doeleinden een mobo van 200 euro met goede VRM koeling en de juiste PCIe/lanes layout net zo goed is.
[Reactie gewijzigd door TheGreatAtuin op 7 augustus 2025 14:03]
Ik mag zelf binnenkort de Asus ROG X870E Extreme ook eens van dichtbij bekijken, ligt al een tijdje op de plank bij een vriend waarvoor ik de PC ga bouwen maar we wachten nog op wat onderdelen zoals RAM, Wireview Pro en kabelwerk en zo. Zelfs de Astral 5090 ligt al sinds April dit jaar op de plank hiervoor te wachten.
Zelf een zeer tevreden gebruiker van de Asus ROG Z790 Extreme, draai daar nog steeds sinds Nov 2022 de basis-bios op van 0219 die nergens publiekelijk te krijgen is maar wel in bezit heb. de i9 13900K draait enkel op een 0,06v undervolt op de eerste 0x10B microcode en dat gaat inmiddels al ruim 20K uren meer dan prima. Sinds Q2 2023 zit er een tweede 64GB DDR5-5600 Corsair Dominator Platinum RGB CL40 kit in voor een totaal aan 128GB RAM, En die draaien op DDR5-5400 XMP snelheid i.v.m. anders geheugenfouten uit de memtests komen. Geen centje pijn. Ook de Astral RTX 5090 OC die er in Februari is ingekomen draait netjes op PCI-E 5.0 16x snelheid zonder gemor. Verder zit het geheel nog aangesloten op de 11 jaar oude Corsair AX1200i voeding.
Wel als voetnoot een kleine irritatie is dat het OLED scherm op het moederbord al binnen een jaar op fabrieksinstellingen is ingebrand, dus ik heb hem maar uitgezet, Asus weigert daarvoor voor een vervangend onderdeel over de brug te komen zonder tussenkomst van de winkel, en de winkel wil natuurlijk het hele bord terug hebben, maar daar ben ik het niet mee eens. Dus dat is zeker een punt van aandacht, snap sowieso niet waarom dit OLED moet zijn i.p.v. LCD.
Het is ook wel fijn om te zien dat dit X870E bord iets goedkoper is geworden dan de vraagprijs van tussen de 1250-1600+ die voor de Z790 werd gevragen, en daarna vrijwel uit stock bleef, erg exclusief bord gebleken dus.
Uiteindelijk komt er het volgende in de nieuwe build te zitten die een inmiddels bejaarde i7 5960X, 64GB DDR4-3000 Corsair Dominator Platinum, X99 Rampage V en SLI GTX 1080Ti FTW3 mag gaan vervangen.
En dan uiteraard nog wat klein grut als USB 2.0 internal hub, fan hub, kabels e.d.
Zal me wel een klusje worden, ben zeker benieuwd of hij het RAM gaat vreten op die snelheid want ik denk van niet, maar goed.
Helaas nog geen 4K 240Hz G-sync MicroLED DP 2.1b schermen op de markt dus de Dell U3011 mag nog even mee.
[Reactie gewijzigd door CriticalHit_NL op 7 augustus 2025 07:57]
Mag ik vragen wat de rede is om zo'n duur bord te kopen? Wat doet dat bord wat je nodig hebt wat een bord van 350 euro Bv niet kan?
Ik heb zelf een simpel B650 Tomahawk plankje. Geen pci-e 5.0 maar verder heeft het alles alles ik nodig heb en meer ik gebruik Bv geen wifi of Bluetooth.
En over dat oled scherm en Asus support dat is helaas ook mijn ervaring met hun mobo support al 15 jaar lang en koop al jaren geen Asus meer om die rede. Met de Asus borden die cpu's sloopte (begin 7000 serie) en dat de fixed bios je garantie liet verlopen gaf ook wel aan dat ze totaal niet veranderd zijn.
[Reactie gewijzigd door Astennu op 7 augustus 2025 09:52]
De ROG DIMM.2 neemt geen PCI-E lanes weg bij de GPU, dus kan je daar twee NVMe PCI-E 4.0 4x kwijt.
Meer SATA poorten (heb 5 HDDs aangesloten intern)
E-ATX oogt leuker in een grote kast, de side-angled connectoren zijn wel een kleine plus
Meer USB-A aansluitingen, heb ze achter bij de Z790 helemaal vol zitten en ook voorin twee van de vier, soms dan nog een USB-stick of externe HDD of oplaadkabel e.d. eraan.
2 headsets (1 bedraad, 2e is draad+draadloos maar dongle zit erin dus 3e nodig voor opladen)
microfoon
webcam
muis
toetsenbord
xbox controller (1 voor oplaad dock, 1 voor wireless dongle)
Monitor USB-hub (zit ook USB bureaulamp aan)
Twee LANs vaak 2.5/5G en 10G of soms 10/10G wat handig is voor lokale NAS toegang en fiber.
Sowieso meer NVME aansluitingen als je genoegen neemt met 8x PCI-E 5.0 voor de GPU
Wifi en bluetooth zijn wel handig, met name wifi gezien ik persoonlijk bij uitval van de ene provider over kan schakelen naar de andere ISP over draadloos, al heb ik daarvoor ook een USB TP Link Archer voor liggen (weer een USB apparaat)
Bij m'n vriend zal er een USB Xonar U5 moeten worden aangesloten omdat de huidige borden niet fatsoenlijk 3.5mm 5.1 surround sound ondersteuning zonder het voorpaneel te moeten gebruiken met risico's met huisdieren e.d. Dus die zal de 5.1 voor de Logitech Z906 verzorgen. (nog een USB apparaat)
En zo gaat het eigenlijk maar door, vaak hebben die borden gelukkig nog twee USB 2.0 interne headers, maar dat is zelfs niet genoeg voor AIO en iCUE/Corsair Link zaken allemaal aan te sluiten of de RGB aansturing van de kast, dus moet er weer een interne HUB voor komen, en mogelijk ook nog voor een fan hub.
[Reactie gewijzigd door CriticalHit_NL op 7 augustus 2025 12:47]
Ik snap het maar dat is wel een heel erg niche use case.
De meeste mensen hebben genoeg aan een SSD of een grote snelle SSD en anders is 2x 4.0 ook snel genoeg met 5.0 merken de meeste amper verschil.
Qua USB voor de meeste zaken heb je geen high bandwith USB nodig dus kan je ook een hub kopen daar alles in pluggen en die kan mee naar de volgende moederborden hoef je maar 1x te kopen bespaar je zeer veel geld.
Meeste mensen hebben geen nas en als ze die wel hebben geen super snelle dus dan is 1x 2.5g lan ook genoeg omdat de Nas meestal ergens in het netwerk staat.
Qua audio weet niet hoe het tegenwoordig met 5.1 zit maar in het verleden was dat geen enkel probleem met de wat betere onboard oplossingen. Ik zie hier: https://download.gigabyte.com/FileList/Manual/mb_manual_z590-4080audio_v1.pdf
Dat bv Realtek 4080 oplossingen nog steeds 7.1 ondersteunen.
Ik heb zelf eigenlijk altijd wel oplossingen kunnen vinden om om moederbord limitaties heen te werken bv door USB hub's te gebruiken of een USB wifi / Bluetooth optie die je kan blijven gebruiken.
De meeste mensen gebruiken ook niet veel interne disks meer en dan is 2x/4x sata wel voldoende. Zeker als je een NAS hebt zou ik de Disks niet meer in de PC zelf willen hebben. onnodige herrie en stroomverbruik.
Al upgrade ik tegenwoordig niet zo vaak meer dit B650 bordje kan waarschijnlijk ook nog Zen6 ondersteunen en dan stap ik mogelijk bij Zen8 pas weer over op AM6.
Ik snap opzich dat mensen dan een moederbord met veel luxe willen je hebt er bij AMD ook veel langer wat aan dan bij Intel. Echter moet je wel dat geld er voor over hebben.
Mijn hele moederbord, CPU (9800X3D), 2x64GB 5600 Hynix-A (wat op 6000 low voltage met tweaked sub timings draait), kost nog niet wat een zo'n bord kost Ik kan een groot deel van mijn GPU er zelfs mee bekostigen. Ik moet er niet aan denken 1000+ aan alleen het moederbord uit te moeten geven en dan de rest van de PC nog te moeten kopen.
maar iedereen natuurlijk zijn of haar eigen use case en budget.
Dat klopt maar wij zijn dan ook niet 'de meeste mensen', het nadeel is wel dat je dan meerdere USB-hubs moet neerleggen met nog meer kabels.
Het probleem bij de meest recente moederborden voor Intel Arrow Lake en bij AM5 is dat al die borden zijn uitgevoerd met een summiere 2 jackplugs aan de rear I/O, wil je überhaupt nog 5.1/7.1 via 3.5mm voor elkaar krijgen dan zul je de ook de front I/O uitgang moeten benutten op het voorpaneel van de kast, maar dat is wel wat kwetsbaarder en irritanter om de kabels zo te leggen, dat ziet er niet uit maar huisdieren kunnen het ook makkelijker kapotlopen (herders bv.).
De handleiding die je linkt is ook m.b.t de Z590 chipset, die is ouder en toen was het nog geen thema dat speelde.
De digitale uitgang is helaas geen oplossing voor surround setjes zoals de Logitech Z906 omdat het digitale signaal niet 5.1 kan uitsturen in dynamische content zoals games, dat werkt wel voor de audio tracks van b.v. films zodat het ding wel native DTS e.d. kan decoderen maar daar houdt het dan helaas op.
Als er dan PCI-E insteekkaarten aan de pas moeten komen dan gaan de PCI-E lanes van 16x terug naar 8x voor de GPU. Wellicht lijkt dat niet zo'n grote impact, maar deze tests worden nooit gedaan met de situatie wanneer je buiten je VRAM budget loopt en dan moet gaan swappen, helaas zijn daar geen concrete cijfers voor hoe de impact op dat punt is op de speelbaarheid, vandaar eerder de keuze op een USB-oplossing.
M'n eigen Z790 Extreme is zo ongeveer het laatste moederbord waar nog wel alle 3.5mm audio jacks aan zijn toegevoegd op het rear I/O paneel i.c.m. de ALC4082 chipset, buiten een enkele paar budget range bordjes. 7.1 is wellicht wat veel maar 5.1 is zo vreemd niet om dit fatsoenlijk te ondersteunen naar mijn idee. We waren net een beetje van het idee af dat overal een geluidskaart in moest voor een beetje degelijke audio.
Vind dat zelf niets zo'n issue maar snap dat je het anders wilt. Ik heb de usb hub onder mijn bureau waardoor de ontvanger voor muis en kabels voor het toetsenbord juist dichtbij zitten. Ligt natuurlijk helemaal aan de setup. Gezien mijn desk in de woonkamer staat wilde ik geen mega grote kast dus heb ik een Meshify C die relatief Compact is maar wel Atx borden kan.
Ik heb net even gekeken mijn B650 Tomahawk en X670E tomahawk hebben beide 6 3.5 jacks wellicht hebben die dure borden door alle extra usb poorten het niet. Het X870E bord is nieuw wel wat duurder maar heeft wel dual lan.
Dat digitaal niet goed werkt kan ik me ook. Of wel van mijn Logitech setje herinneren. Gebruikte die ook analoog. Ben nu zelf over gegaan naar twee JBL 305's die hebben mooier geluid dan mijn oude Logitech Z5500. Misschien iets minder diepe bas maar de bass die er is is van hogere kwaliteit en vooral mid en high zijn heel veel beter.
Pcie 5.0 8x is snel genoeg voor kaarten met 16GB zelfs 4.0 8x is snel. Genoeg. Vooral nVidia heeft issues maar als het budget toereikend is voor een moederbord van 1k+ zou ik eerder een wat goedkoper bord pakken en dan een gpu met minimaal 16gb of als hij lang mee moet 20+ dan heb je nooit last van de pci-e issues en vaak ook een betere game ervaring dan met een duur bord en goedkopere gpu.
Maar gezien jou eisen is threadripper dan niet interessant? Dan heb je helemaal veel io en kan je nog veel meer storage kwijt.
[Reactie gewijzigd door Astennu op 8 augustus 2025 09:36]
Betreft threads I/O, lanes e.d. natuurlijk wel, helaas is het platform gewoon te duur om het waard te zijn terwijl de gaming prestaties niet echt denderend zijn. We willen graag het beste van twee werelden tegen een relatief aanvaardbare prijs maar dat is nog lastig te vinden voor de oudgediende HEDT gebruiker, zelfde geldt voor de veel te dure xeon line-ups, dat is gewoonweg niet grappig meer.
Er was volgens hem geen echt waardig platform sindsdien uitgebracht, maar het punt is wel dat er zo lang mogelijk mee gedaan kan worden. De huidige hapert qua geluid omdat de CPU vaak vollast draait, crashed, boot soms niet, je hebt geen SLI in veel spellen, VRAM loopt vol door velen browser tabs en meerdere spellen tegelijk etc. En op vreemde wijze zijn 850 Pro's overleden na elkaar terwijl die amper writes hadden.
Moet zeggen dat je bij asrock borden wel heel veel settings van de amd agesa kan benaderen. Bij msi is dat wat beperkter. Vind msi wel veel gebruikers vriendelijker qua instellingen doen. Maar er zullen inderdaad nog genoeg kan zijn die locked en weg gestopt zijn.
In de eerdere round-up ben ik daar wat uitgebreider op ingegaan. Functioneel scheelt het elkaar allemaal weinig, en wat je het fijnst vindt werken hangt denk ik vooral af van wat je gewend bent.
vond het jammer dat de MSI EDGE TI niet zijn meegenomen/toegevoegd, volgens mijn vergelijking een van de betere witte mobos momenteel (B850 helemaal price-wise en B870e)
Ik zag laatst nog een oude X370-build van een jaar of acht geleden. Dan zie je pas hoe ver we zijn gekomen. Toen waren twee M.2-slots en 1 Gbit LAN al premium. Nu heb je borden als deze met specs die serieus in de buurt komen van wat je vroeger op een Xeon-server of HEDT-platform vond. Die E5-2699 v4 uit 2016 had 40 PCIe 3.0-lanes direct via de CPU, maar moderne AM5-cpu’s brengen al 24 Gen5-lanes mee, en met de X870E-chipset komt daar flink wat extra I/O bij. En ik weet het: echte HEDT heeft nog steeds meer lanes, ECC-support en vaak quad-channel geheugen. Deze borden zijn geen Threadripper-boards, maar qua features voelt het daar soms wel erg dichtbij. Tof om te zien hoe ver mainstream platforms gekomen zijn.
Zeker, 1Gbit was toen standaard. Maar het was wel zo’n beetje het plafond op AM4 destijds. Nu zien we op AM5-borden gewoon 10Gbit LAN, USB4 en Gen5 SSD’s als standaard in het high-end segment. Dat was acht jaar geleden vooral nog HEDT-territorium.
Hoewel ik begrijp dat dit soort borden voorbij functionaliteit gaan en meer gericht zijn op uitstraling en pronken vergeten veel gebruikers dat er ook nog zoiets bestaat als een insteekkaart. Waarom 200 euro meer uitgeven voor een moederbord met (ik noem maar wat) 2 extra USB-poorten terwijl je met een PCIe 1x insteekkaart er voor een paar tientjes vier bij hebt. Hetzelfde geldt voor M2 slots. Heb je 1 M2 slot te weinig: haal gewoon een insteekkaart. Die is dan misschien geen PCIe 5.0 maar 4.0, maar dat maakt momenteel nog bijzonder weinig uit.
Feitelijk is de VRM het enige onderdeel waar je echt even op moet letten al is die op de meeste niet allergoedkoopste borden tegenwoordig ook al prima en op de duurdere borden gewoon domweg overbemeten.
Een duur moederbord is in de regel zonde van je geld en voegt niets doe aan de prestaties van je build. Tel daarbij op dat een volgende CPU vaak weer sneller geheugen ondersteunt waar de vorige generatie borden nog niet op berekend is en je hebt potentieel met een CPU-upgrade nog eens een achterstand ook.
[Reactie gewijzigd door Korvaag op 7 augustus 2025 09:55]
Eens. Maar esthestisch stelt de upper-midrange tot highend op PC mij enorm teleur.
Stel je wilt 10GbE networking om met een vlotte NAS te babbelen, en tegelijk ook USB4/TB5 wilt om snelle randapparatuur aan te sluiten (monitor met dock of externe SSD bijvoorbeeld).
Ik kies deze specs, want die zijn namelijk al standaard op een Mac Studio van 2529 euro startprijs, of zelfs een Mac Mini met M4 Pro en de 10GbE optie aangevinkt.
Voor een PC moederbord met 10GbE + USB4 40Gbit/s, blijven er 6 planken over, deze planken van 800-1000 euro. Twee goedkopere opties van ~400: ASUS ProArt X870E-Creator WiFi of Gigabyte B850 AI TOP. En tenslotte 1 Threadripper plank (>900 euro): Gigabyte TRX50 AI TOP-2B. Al zou je USB4 uitwisselen voor Thunderbolt 5, dan blijven er 5 Z890 planken over voor Intel 1851. Die zijn allemaal nog tikje duurder.
Van al deze opties, geen enkel bord op mini of micro ATX. Vergeet de compacte formfactor van zo'n Mac Studio dan maar.
Keerzijde van PC formfactor is wel dat je dus insteekkaarten kan gebruiken inderdaad. Maar wil je ook een GPU gebruiken, dan kom je nog steeds niet aan de Mini ITX form factor.
De high-end features van deze vlaggenschip borden komen maar zeer mondjesmaat naar beneden sijpelen. Op X470 was een 10GbE NIC onboard ook al extreme luxe. Dat is nog exact ongewijzigd. Zal ook wel te maken hebben dat zo'n 10GbE NIC nog steeds een kleine 100 euro kost, en geintegreerd op MB of met insteekkaart voor uiteindelijke kosten weinig uitmaakt.
Intel lijkt wel iets meer slagvaardigheid te hebben op gebied van I/O bij hun planken (ze maken immers hun eigen netwerk chips), ik vermoed ook stukje concurrentie gezien ze op CPUs achterlopen. Er komen namelijk ook steeds minder AMD planken uit met Intel networking.
Leuk dat die 2 het tegen elkaar zo uitspelen. Maar voor een eindgebruiker die snelle I/O in een zo klein mogelijk kastje wilt, dan is PC allang niet meer de logische keuze eigenlijk. Ik draai thuis nog een DIY router met 2x Intel GbE NICs op mini-ITX form factor. Dat kan je op de nieuwste sockets al niet eens meer kopen.
[Reactie gewijzigd door Hans1990 op 7 augustus 2025 10:36]
Blijkbaar zien de fabrikanten het kabelloze concept vooralsnog meer als een leuk zijproject dan als de toekomst van de meest luxe moederborden.
Keep calm and follow the standards.
Volgens mij was BTF altijd een zijproject. Kabels hoeven niet lelijk te zijn. "Standaard" onderdelen geven meer flexibiliteit in het samenstellen van een build.
Vergelijk het met moderne vouwbare smartphones. Dat is tot nu toe ook een "zijstap".
[Reactie gewijzigd door The Zep Man op 7 augustus 2025 07:50]
@Tomas Hochstenbach worden er ook overklok tests gedaan met deze borden?
Ben wel benieuwd welke het best overklokt als ik een dikke 1200 euro uitgeef voor bijvoorbeeld een MSI board.
Zover ik lees is alles stock gemeten, ben dan ook benieuwd naar de over klok (potentieel), cinebench, 3D verschillen per fabrikant.
[Reactie gewijzigd door mapa2011 op 7 augustus 2025 10:37]
Bij dit soort bedragen verwacht je dat het mogelijk is om MINIMAAL twee PCIe 5.0 ssd's te kunnen plaatsen zonder lanes van de GPU af te snoepen. Drie of vier zou standaard moeten zijn als ik €1000 neerleg voor een mobo. Dit zou ook één van de sellingpoints moeten zijn.
[Reactie gewijzigd door jellybrah op 7 augustus 2025 07:32]
Ik zou dan in de eerste plaats beginnen om te kiezen voor een CPU die zoveel lanes heeft. De ryzen heeft er namelijk maar 24. Je zult toch ergens wat switching moeten gaan plegen als je 5 NVME's wilt ondersteunen.
Verder geef je gelijk hoor, voor 1000 euro verwacht je een hoop en ik zie persoonlijk niet de 1000 euro terug. Maar ik heb persoonlijk andere (vooral lagere) wensen/eisen
De cpu heeft 24 PCIe 5.0-lanes, waarvan jij er al 16 wilt hebben voor een gpu (totaal zinloos, zelfs bij een RTX 5090 scheelt het maar enkele procenten.)
Dan heb je er nog 8 over.
Dat is dus bij een x870 1x USB4 (verplicht) en een SSD.
Zoals MSI doet, kun je een switch maken om te kunnen kiezen tussen USB4 of een SSD of beiden een beetje.
Meer opties zijn er niet, tenzij je aan lanesharing gaat doen.
Wordt tijd dat de geluids chip van mb's worden verwijderd en dat er weer oog komt voor externe geluidskaarten en meer kwaliteit wordt geëist van geluid in games. Wel duizend plus euro uitgeven aan gpu maar qua geluid moet het maar doen met onboard sound.
Die optie heb je natuurlijk alsnog. De geluidschips op moederborden gaan de kosten niet echt in zitten, en meestal kun je ze gewoon uitschakelen in UEFI/BIOS. Ik gebruik zelf een Scarlett 4i4 extern en heb de interne ook uitgeschakeld.
Als je je boxen aansluit op je monitor, dan heb je niet eens een interne geluidkaart nodig.
Je videokaart routeert je digitale audio via HDMI naar je monitor(/tv).
Daar sluit je whatever USB Audio je hebt aan op je monitor welke de DAC conversie doet.
Maar een onboard geluids chipje kost je maar enkele tientjes ...
[Reactie gewijzigd door BeerenburgCola op 8 augustus 2025 09:51]
:fill(white):strip_exif()/i/2007402000.jpeg?f=thumblarge)
:fill(white):strip_exif()/i/2007056260.jpeg?f=thumblarge)
:strip_exif()/i/2006966222.png?f=thumblarge)
:strip_exif()/i/2007656132.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2007656134.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2007656136.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2007656144.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2007656142.jpeg?f=imagearticlefull)
:strip_exif()/i/2007656146.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2007656150.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2007656154.jpeg?f=imagegallery)
Op het scherm worden tijdens het booten postcodes getoond. Ook kan er live systeeminformatie worden weergegeven en is het mogelijk om via de MSI Center-software je eigen afbeelding of zelfs animatie te uploaden; bij ASUS kan dat alleen met statische plaatjes. Verder zijn er wat voorgedefinieerde opties, zoals een muziekspeler die het huidige nummer toont en een klok met dag, datum en tijd.:strip_exif()/i/2007656152.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2007656148.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006962004.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006962006.jpeg?f=imagegallery)
:fill(white):strip_exif()/i/2007402000.jpeg?f=thumbmedium)
:fill(white):strip_exif()/i/2007056260.jpeg?f=thumbmedium)
:strip_icc():strip_exif()/i/2007598878.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2007287418.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_exif()/i/2006966222.png?f=thumbmedium)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006966056.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/u/32546/crop5e623cef01555.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/288493/dce%2520strontkop%2520avatar-60x60.jpg?f=community){kind=avatar}
/u/452542/crop57b8a2dd1446b_cropped.png?f=community){kind=small}
. Zo'n stuk of 17. Meestal gaat dat redelijk goed, totdat er een aantal apparaten met hoge polling rates zoals gamign muis en toetsenbord naast een professionele audiokaart zit en bijbehorende apparaten. :strip_exif()/u/57096/crop64cbdcb3776f4_cropped.gif?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/467778/crop5d7a5dd1f296a.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/289136/crop5dc027e2713a6_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/226826/aardblij-60.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/55093/UPpharoah.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/299339/anonpict.jpg?f=community){kind=small}
/u/34200/crop6554f56fe2075_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/54579/Static.gif?f=community){kind=small}
/u/85941/crop61dd9b39bb021_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/317521/crop55aa7cf82ef0b.png?f=community){kind=small}
...
:strip_icc():strip_exif()/u/74114/tux_tweakers.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/1643572/crop63c2e686b63c0_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/344853/crop5eaa8fce92136_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/228863/crop58627e6377734_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/296065/crop6605d0ad37170.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/167548/crop5e2883dc97d17_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/287731/crop6270fa65746ea_cropped.jpg?f=community){kind=small}
/u/707894/crop6590aa11ca349_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/2210/cobra.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/109773/ziltoid_fetid_70px.jpg?f=community){kind=small}
/u/94596/crop643fb12fd4e6d.png?f=community){kind=small}
/u/1199540/crop677c3c8f2c048_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/147791/crop56e423ed8d794_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/61340/125281113_256.jpg?f=community){kind=small}