Gameverfilmingen zijn hot: van lucratieve verschrikkingen naar mainstreamsucces

Ooit kon je er gif op innemen dat een videogameverfilming de plank mis zou slaan. Van Super Mario Bros. tot Resident Evil en van de Tomb Raider-films tot de talloze pulpklassiekers van Uwe Boll: wie van games hield, keek meestal met kromme tenen en rollende ogen naar de filmversies.

De laatste tijd lijkt het echter steeds minder noodzakelijk om bij de aankondiging van een nieuwe verfilming van je favoriete game net te doen alsof je nog nooit een interactief spelletje gespeeld hebt. Sterker nog, met het recente succes van de Minecraft-film en de aankomende Call of Duty-flick rijst de vraag: is het cliché van een sporadisch toondove gameverfilming verleden tijd? Gamemakers, streamingdiensten en filmstudio's lijken daar in ieder geval op in te zetten, want er zijn inmiddels wel heel veel gamefranchises bezig met een transitie naar het witte doek. Wat is er veranderd?

Pulp van weleer

De eerste gameverfilmingen stammen uit de late jaren tachtig, toen videogames eigenlijk nog niet bij het grote publiek in trek waren. Na wat animatiefilms werd Super Mario Bros. uit 1993 een van de eerste breed gepubliceerde gameverfilmingen. Zonder verder een waardeoordeel te geven: kijk vooral even de trailer van deze eh ... artistieke interpretatie van de iconische loodgieter.

De toon was duidelijk gezet, want in de daaropvolgende jaren werden pulpy cultklassiekers als Street Fighter met Jean-Claude Van Damme, Mortal Kombat, Angelina Jolies Lara Croft-films, Doom en de langlopende Resident Evil-franchise naar het witte doek gebracht, in de meeste gevallen met weinig oprecht applaus als gevolg. Het waren echter wel commerciële successen. Meer hoef je investeerders en filmstudio's natuurlijk niet te vertellen.

Dus volgde er na enkele blockbustergameverfilmingen een golf van op games gebaseerde films, de ene ogenschijnlijk nog verder verwijderd van het gamebronmateriaal dan de andere. Denk aan Silent Hill, DOA: Dead or Alive, Hitman, Max Payne, Tekken en Prince of Persia: The Sands of Time.

De onbetwiste aanvoerder van pulpfilms op basis van videogames is echter wel de Duitse filmmaker Uwe Boll. Hij bouwde in slechts vijf jaar tijd een indrukwekkend cv van gameverfilmingen op met House of the Dead, Alone in the Dark, BloodRayne, Postal, BloodRayne 2: Deliverance, In the Name of the King: A Dungeon Siege Tale en Far Cry. Naar eigen zeggen kon hij aan de lopende band financieel en kritisch floppende gameverfilmingen maken omdat er in Duitsland een belastingloophole zou zijn geweest, waardoor het fiscaal gunstig was om hierin te investeren. Die loophole werd in 2006 overigens 'gedicht'.

Hoe dan ook, met al die films wist Boll een cumulatieve Metacritic-score van maar liefst 79 punten te halen. Cumulatief dus: gemiddeld per film was dit een score van nog geen 16/100, exclusief de direct-naar-tv-films. Dat zal niet bijgedragen hebben aan de vooroordelen over gamefilms.

Voor gameverfilmingen van andere makers zijn de kritieken meestal minder drastisch, maar doorgaans ook niet mals. Neem bijvoorbeeld deze lijst van in de bioscoop uitgebrachte liveaction- en animatiefilms gebaseerd op videogames. Recensenten gaven die ruim vijftig films gemiddeld iets meer dan een 37/100, zo blijkt uit cijfers van Metacritic. De iets ingewikkeldere Rotten Tomatoes-score was nog lager met een gemiddelde score van maar liefst 32 procent. Hoewel beide mediascoreplatforms slechts een benadering kunnen geven van de mening van recensenten en kijkers, is het vrij duidelijk dat gouden beeldjes er voor dit soort films doorgaans niet in zitten – tenzij je een Razzie bedoelt natuurlijk.

Gameverfilmingen populairder dan ooit?

Toch lijken er meer gameverfilmingen gemaakt te worden dan ooit tevoren. Alleen al uit een inventarisatie op basis van Tweakers-nieuwsberichten uit de afgelopen jaren blijkt dat er ruim twintig gameverfilmingen in ontwikkeling zijn. Natuurlijk bestaat er een kans dat een deel uiteindelijk niet van de grond komt. Aan de andere kant zullen er ook genoeg films en series in ontwikkeling zijn waarover nog niets publiekelijk bekend is gemaakt.

Hoewel het zwaartepunt van gameverfilmingen die in ontwikkeling zijn op liveactionfilms ligt, lijken vooral tv-series voor streamingdiensten het grote publiek te bereiken. Niet zo gek overigens, want juist tv-series kunnen de tijd nemen om grootse, ingewikkelde gamewerelden en -personages te vertalen naar een lineair verhaal.

Neem bijvoorbeeld The Witcher, The Last of Us en Fallout: enorme gamefranchises, die in serievorm goed waren voor minstens net zo grote internationale mainstreamsuccessen. Of wat dacht je van de populariteit van animatieseries als Pokémon, League of Legends' Arcane en Castlevania? Cyberpunk: Edgerunners werd zelfs een van de best beoordeelde en meest bekeken shows op Netflix ooit. Goed of niet: vooral tv-series op basis van game-IP's lijken het bovengemiddeld goed te doen.

Wat maakt een goede serie- of filmadaptatie van een game?

Jurian: "Met die vraag kun je veel kanten op, maar ik denk dat de sleutel zit in een combinatie van herkenbaarheid en originaliteit. Neem The Witcher op Netflix: het is een nieuw verhaal, dat iets toevoegt aan wat je al wist over het Witcher-universum, maar wel met heel veel personages die gamers al kennen. Doordat je een nieuw, losstaand verhaal vertelt, maakt het minder uit of je de games zelf wel of niet gespeeld hebt.

Een goede gameserie of -film is echter niet alleen leuk voor mensen die de games gespeeld hebben; een andere aanpak kan ook succesvol zijn. The Last of Us van HBO Max houdt zich zeker in het eerste seizoen vrij strak aan de verhaallijn van de game. Dat vind ik minder leuk: ik ken immers het verhaal al en ben dan vooral bezig met vergelijken. Ik wil niet uitpluizen hoe de schuurscène met Ellie en Dina in de serie verschilt van die in de game; ik zie liever iets helemaal nieuws. Als je de games níet gespeeld hebt, maakt de hervertelling echter helemaal niets uit!"

Films in ieder geval lucratief

Enerzijds hebben gameverfilmingen van oudsher vaker wel dan niet een erbarmelijke kwaliteit en lijken ze bij voorbaat onder gamers verafschuwd te worden. Anderzijds zijn adaptaties van games vooral de laatste tijd – zeker in serievorm – zeer populair onder het grote publiek. Wat drijft filmmakers, streamingdiensten en investeerders er nou toe om het risico van financieel verlies en imagoschade te nemen? Dat lijkt in ieder geval voor bioscoopfilms vrij eenvoudig: geld.

De omzet van bioscoopfilms, die de boxoffice genoemd wordt, is bij de eerder vermelde lijst van films gebaseerd op games gemiddelde net geen 195 miljoen dollar per film. Ter vergelijking: in 2024 brachten de tweehonderd grootste films wereldwijd gemiddeld net geen 114 miljoen dollar op. In 2010, toen bioscopen nog veel drukbezochter waren, was de gemiddelde opbrengst gecorrigeerd voor inflatie ruim 189 miljoen dollar. Hits als Inception, Toy Story 3, Iron Man 2, How to Train Your Dragon en Despicable Me konden het gemiddelde dus niet optillen naar boven het gamefilmgemiddelde.

Ticketverkopen waren in de VS naar verluidt in 2002 de hoogste ooit in de recente geschiedenis, mede dankzij The Lord of the Rings: The Two Towers, Harry Potter and the Chamber of Secrets, Spider-Man en Star Wars: Episode II - Attack of the Clones. Ook toen was de gemiddelde opbrengst veel lager dan de vermelde 195 miljoen; een film bracht in dat jaar gemiddeld en gecorrigeerd voor inflatie net geen 160 miljoen dollar op.

Van geflopte cultfilms naar mainstreamsuccessen

De gemiddelde reviewscore van een gameverfilming mag dan vrij laag zijn, maar uiteindelijk valt over smaak niet te twisten. Dan blijkt ook nog dat deze films steevast de boxoffice doen overlopen of gemakkelijk het grote streamingpubliek weten te vinden. Gameverfilmingen zijn daarom duidelijk uitgegroeid van gegarandeerde cultflops tot mainstream boxofficeaanjagers.

Zolang de gameverfilmingen wereldwijd massale publieken weten te trekken, is het dan ook niet meer de vraag of er nieuwe gameverfilmingen komen, alleen of die van jouw favoriete game binnenkort komt en of hij je het bioscoopkaartje of streamingabonnement waard is.

_{Redactie: Yannick Spinner • Eindredactie: Marger Verschuur}