Hoewel de X870-chipset zelf niet eens zoveel verschilt van B650 en X670, waarover zo meer, biedt X870 alle moederbordfabrikanten een mooie gelegenheid om hun socket AM5-moederborden weer helemaal bij de tijd te brengen. Zo heeft ieder X870-bord supersnelle USB4-poorten op het aansluitingenpaneel. In deze round-up testen we de eerste modellen van ASRock, ASUS, Gigabyte en MSI.
Nieuwere round-up beschikbaar
Er is een nieuwere versie van onze X870-round-up beschikbaar, met meer geteste moederborden. Je vindt de nieuwe versie via deze link.
De X870-moederborden komen vandaag (30 september) uit en dat is ruim anderhalve maand nadat de eerste Ryzen 9000-processors verschenen. Je hebt - gelukkig maar, anders zou het nogal een gare release zijn geweest - niet per se een nieuw bord nodig om zo'n cpu te gebruiken. Ze werken prima in bestaande AM5-borden met bijvoorbeeld de B650- en X670-chipsets. De meeste van die borden zijn inmiddels echter twee jaar oud, waardoor ze de nieuwste snufjes missen. De compatibiliteit geldt vanzelfsprekend ook de andere kant op: een Ryzen 7000- of 8000G-cpu werkt ook in een X870-bord.
X870 versus B650 en X670
Een AMD X870E-moederbord heeft twee chipsetchips, zoals hier te zien op de Gigabyte X870E Aorus Pro. Een X870-bord (zonder E) heeft maar één zo'n chip en dus minder bandbreedte voor slots en poorten.
Als je denkt dat X870 een nieuwe chipset is, dan heeft AMD je succesvol gefopt. Onder de mooie heatsinks van de diverse moederborden zit stiekem exact dezelfde ASMedia Promontory 21-chip als bij de B650- en X670-borden van twee jaar terug. Daar vinden we trouwens direct het verschil tussen borden met en zonder E; X870-moederborden hebben één zo'n Promontory-chip, X870E-borden hebben er twee. Als het gaat om bijvoorbeeld USB-poorten en PCIe-lanes uit de chipset kunnen X870E-borden in theorie dus dubbel zoveel bieden. Dit was overigens exact het verschil tussen B650 en X670. X870 is dus in feite 'B650 2.0', en X870E is 'X670 2.0'. Dat AMD voor dit onderscheid de letter E gebruikt, die bij de vorige generatie iets compleet anders betekende, is wel verwarrend.
De kolommen met specificaties voor X870 en X870E zijn zodoende vrijwel identiek aan die van respectievelijk B650E en X670E. Twee zaken die niet direct met de chipset zelf te maken hebben, zijn wel veranderd. AMD verplicht moederbordfabrikanten om PCIe 5.0-ondersteuning op zowel het primaire PCIe x16-slot als het eerste M.2-slot te bieden. Daarnaast moet ieder X870(E)-moederbord voorzien zijn van een extra controller om USB4-poorten te bieden. In de praktijk zal het vrijwel altijd om twee poorten gaan, want er is geen eenpoortsversie van de daarvoor gebruikte externe ASMedia ASM4242-controller.
B650(E)
X670(E)
X870
X870E
PCI Express uit cpu
B650E: 24x 5.0 B650: 8x 5.0, 16x 4.0
X670E: 24x 5.0 X670: 8x 5.0, 16x 4.0
24x PCIe 5.0
24x PCIe 5.0
PCI Express uit chipset
12 PCIe (8x 4.0, 4x 3.0)
20 PCIe (12x 4.0, 8x 3.0)
12 PCIe (8x 4.0, 4x 3.0)
20 PCIe (12x 4.0, 8x 3.0)
USB4
Niet verplicht
Niet verplicht
Ja
Ja
USB 20Gbit/s
1
2
1
2
USB 10Gbit/s
4+2
8+4
4+2
8+4
USB 5Gbit/s
1
2
1
2
USB 2.0
6
12
6
12
SATA
4
8
4
8
Overklokken
Ja
Ja
Ja
Ja
Testdeelnemers
In totaal testen we in deze eerste round-up elf AMD X870-moederborden. Aangezien dit artikel gepubliceerd wordt op het moment dat de borden uitkomen, weten we op het moment van schrijven nog niet alle prijzen. Onderstaand overzicht toont de actuele prijzen van alle modellen.
ASRock brengt in totaal zeven X870-moederborden uit, maar had er voorafgaand aan de release nog maar twee beschikbaar ter test. Dat zijn de X870E Taichi Lite, een iets goedkopere versie van zijn topmodel, en de veel lager gepositioneerde X870 Steel Legend WiFi.
ASRock X870E Taichi Lite
Laat je door het achtervoegsel Lite niet te veel op het verkeerde been zetten: de Taichi Lite is best een waardig topmodel. Zo heeft de Vcore-vrm met 24 110A-powerstages een totale rating van maar liefst 2640A, waarmee ASRock veruit de krachtigste vrm in deze round-up levert. Lite betekent in dit geval dat ASRock al het uiterlijk vertoon van de reguliere Taichi heeft weggelaten: de rgb-verlichting, overdreven heatsinks en het PCIe-releasemechanisme zijn afwezig. Dat laatste vind ik wel jammer, de rest zullen veel kopers waarschijnlijk niet zo belangrijk vinden.
Ook op andere vlakken kan de Taichi Lite prima mee met de ASUS Hero en Gigabyte Master. Zo heeft hij twee PCIe 5.0 x16-slots met ondersteuning voor lanesplitten, 5Gbit/s-ethernet en Wi-Fi 7. De heatsink op het primaire M.2-slot voor een PCIe 5.0-ssd kun je zonder gereedschap monteren, maar voor de drie overige M.2-slots met PCIe 4.0-ondersteuning moet je gewoon 'ouderwets' schroeven. Mocht je er eentje missen op de foto: die zit rechts van de geheugenslots, waar plaats voor is omdat het om een breder EATX-moederbord gaat. Dubbelcheck dus wel even of dat in je kast past.
ASRock X870 Steel Legend WiFi
De X870 Steel Legend WiFi is ASRocks moederbord uit de middenklasse, samen met de Riptide WiFi. Het enige verschil tussen de Steel Legend en de Riptide is het uiterlijk: de Steel Legend is wit met hier en daar wat zilver, de Riptide meer traditioneel zwart en donkergrijs.
Op het gebied van de vrm is dit bord heel wat minder overdreven dan de Taichi Lite. We tellen veertien Vcore-powerstages met een rating van 80A per stuk. Het tweede PCIe x16-slot kan niet langer lanesplitten, maar is aangesloten op de chipset. In totaal zitten er drie M.2-slots op de Steel Legend, waarvan er nog altijd eentje PCIe 5.0 doet. De andere twee ondersteunen PCIe 4.0 x4.
Wat connectiviteit betreft biedt het bord ondersteuning voor Wi-Fi 7 en 2,5Gbit/s-ethernet. Met USB-poorten blijft het bord wel nog rijk bedeeld, met in totaal elf poorten, waarvan uiteraard tweemaal USB4. De interne USB-C-header, voor de poort op je behuizing, werkt bovendien op de hoogst mogelijke snelheid van 20Gbit/s.
ASUS ROG Crosshair X870E Hero, ROG Strix X870E-E, X870-A en TUF Gaming X870-Plus
ASUS heeft een hele rij moederborden voorbereid voor de AMD X870-chipset. Voor nu hebben we er vier getest: een TUF Gaming-bord uit de instapgaminglijn, twee middenklasse ROG Strix-modellen en het topmodel, de ROG Crosshair X870E Hero.
ASUS ROG Crosshair X870E Hero
De X870E Hero is het topmodel van ASUS' nieuwe moederborden voor socket AM5, maar we weten uit het verleden dat de fabrikant nog hoger gepositioneerde modellen kan uitbrengen, zoals een Crosshair Formula of Extreme. Dit bord zal dus ongetwijfeld duur worden, maar vermoedelijk niet het echt extreme segment van borden boven de duizend euro betreden. Echte gekkigheid, zoals schermpjes op het moederbord of tal van gekantelde connectors, heeft ASUS dan ook achterwege gelaten.
Wel beschikt de X870E Hero over een extreem krachtige vrm, met niet minder dan achttien 110A-powerstages voor de Vcore-rail en een tweetal PCIe 5.0-slots die kunnen lanesplitten (x8/x8). In totaal zijn er vijf M.2-slots aanwezig, zonder uitzondering voorzien van passieve koeling, waarvan er drie PCIe 5.0 ondersteunen. Door beperkingen in de aanvoer van PCIe-lanes uit de cpu kunnen die niet allemaal samen met het tweede PCIe 5.0 x16-slot worden gebruikt.
Voor overklokkers heeft ASUS geïnvesteerd in een extra klokgenerator voor de cpu-baseclock, waardoor die kan afwijken van de baseclock voor alle soc-onderdelen, en een feature die ASUS Dynamic OC Switcher noemt. Daarmee kan 'on the fly' worden gewisseld tussen een handmatige allcoreoverklok en AMD's PBO-boostalgoritme, bijvoorbeeld bij het overschrijden van een bepaald stroomverbruik.
Onder de noemer NitroPath heeft ASUS de contacten aan de zijkant van de geheugenslots aangepast, wat volgens de fabrikant tot minder ruis moet leiden. In vergelijking met een normaal geheugenslot zou de geheugensnelheid daarmee tot 400MT/s hoger kunnen worden ingesteld. ASUS claimt DDR5-8600 te ondersteunen, maar wel alleen maar in combinatie met een Ryzen 8000G-processor. Met een Ryzen 9000-cpu geeft ASUS een maximum van 8200MT/s op.
Op de achterkant van de X870E Hero tellen we tien USB-poorten, waarvan vier USB-C. Dat zijn er twee minder dan op de X670E Hero, maar daarvoor krijg je wel een tweede interne USB-C-header terug. Een van die twee ondersteunt bovendien snelladen met 60W. Wat connectiviteit betreft zijn verder de Realtek 5Gbit/s-netwerkadapter, de ondersteuning voor Wi-Fi 7 en de Realtek ALC4082-audiocodec het noemen waard.
Op het bord zelf komen we ten slotte nieuwe mechanismes tegen voor het unlocken van je videokaart en voor het vastzetten van M.2-ssd's. Onder de naam Q-Release Slim kun je het PCIe-slot ontgrendelen door simpelweg de videokaart met een draai naar rechts los te trekken. Handig en slim bedacht, maar je moet het maar net weten; een knopje zoals op de vorige generatie borden is wat dat betreft intuïtiever. Het zonder gereedschap vastzetten en loshalen van de eerste M.2-ssd en de bijbehorende heatsink werkt volledig met lipjes en schuifjes. Voor de andere M.2-slots moet je zelfs op dit topmodel helaas nog ouderwets schroeven.
ASUS ROG Strix X870E-E Gaming WiFi
Over de ROG Strix X870E-E kunnen we een stuk korter zijn, want veel van de features komen overeen met die van de X870E Hero. De vrm is identiek, er zijn opnieuw vijf M.2-slots waarvan er drie PCIe 5.0 ondersteunen en ook features als de NitroPath-geheugenslots, de extra klokgenerator en de handigheidjes rondom het PCIe-slot en de M.2-montage komen we wederom tegen.
Het meest wezenlijke verschil tussen de X870E-E en de Hero is dat het tweede PCIe-slot op de chipset is aangesloten en dus maximaal PCIe 4.0 x4 biedt. Het delen van de lanes met het primaire PCIe-slot is daarmee niet langer mogelijk. Verder heeft ASUS de extra ESS-dac in de geluidsvoorziening weggelaten, al is de gebruikte codec nog altijd een ALC4080, en is de poortindeling iets anders. De tweede interne USB-C-header is weg en daardoor heeft de X870E-E opvallend genoeg juist meer externe USB-poorten: niet minder dan dertien stuks. Daarvan zijn er onveranderd vier USB-C. De startknop en instelbare FlexKey-knop zijn behouden, maar enkele geavanceerde overklokfuncties, zoals de speciale LN2-modus, zijn verdwenen ten opzichte van de Hero.
ASUS ROG Strix X870-A Gaming WiFi
De ROG Strix X870-A is ASUS' belangrijkste model voor de middenklasse. Dit bord is overigens identiek aan de X870-F, op het lichtgrijze kleurenschema na. Ten opzichte van de duurdere modellen zien we dit keer meer wijzigingen. De vrm is minder uit de kluiten gewassen (16x 90A voor de Vcore), er is een M.2-slot minder en de speciale NitroPath-geheugenslots vinden we niet meer terug. Wel heeft het bord nog altijd een klokgenerator aan boord en heeft ASUS PCIe Q-Release Slim en M.2 Q-Release en Q-Latch aangebracht, om alle marketingtermen maar even de revue te laten passeren.
Zoals de oplettende lezer in de naam heeft gespot, is dit een X870-bord zonder E op het eind. Dat betekent dat er maar één chip wordt gebruikt voor de chipset en ASUS dus minder connectiviteit kan bieden. Het aantal SATA-poorten is door de helft gegaan, de 5Gbit/s-netwerkadapter is ingeruild voor een 2,5Gbit/s-exemplaar en hoewel er in totaal nog altijd twaalf externe USB-poorten zijn, zijn die gemiddeld genomen wel van tragere types.
ASUS TUF Gaming X870-Plus WiFi
De TUF Gaming X870-Plus WiFi zit daar nog een stapje onder en bij dit model snijdt ASUS voor het eerst in de quality-of-lifefeatures. Voor het unlocken van het PCIe-slot is er een 'ouderwetse' hendel met knopje aangebracht en voor het vastzetten van de ssd-heatsinks moet je gewoon schroeven. Ook op het vlak van de vrm is de TUF iets minder goed uitgerust, met 16x 80A voor de Vcore. Voor overklokkers is het van belang om te weten dat dit bord geen extra generator voor de baseclock heeft.
Tegelijk is het goed om even stil te staan bij wat dit 'lager gepositioneerde' bord nog altijd wél heeft: tweemaal USB4, een PCIe 5.0 x16-slot, vier M.2-slots waarvan twee met PCIe 5.0-ondersteuning, Wi-Fi 7 en een prima Realtek ALC1220-audiocodec. Dat is nog altijd een featureset die je bij de vorige generatie alleen in het topsegment kreeg.
Gigabyte X870E Aorus Master, X870E Aorus Pro, X870 Aorus Elite en X870 Gaming X
Ook van Gigabyte testten we vier borden, maar de fabrikant heeft een veel bredere line-up. Ten opzichte van de vorige generatie lijkt Gigabyte de X870-chipset beduidend serieuzer te nemen, al moeten we daarbij wel opmerken dat veel modellen erg op elkaar lijken. Zo voert Gigabyte witte Ice-versies van bepaalde modellen, die verder identiek zijn, en is de X870 Eagle in feite gewoon de door ons geteste X870 Gaming X maar dan met een iets ander uiterlijk en minder meegeleverde M.2-heatsinks.
Gigabyte X870E Aorus Master
In elk geval voorlopig is de X870E Aorus Master Gigabytes topmodel. Op beurzen liet het eerder wel een prototype van een X870E Aorus Xtreme zien, maar in elk geval bij de release ontbreekt dat model. Wat uiterlijk betreft doet de Master wel een beetje aan de Crosshair Hero van ASUS denken, met een uitgebreid rgb-festijn op de i/o-cover, maar verder een vrij strak, grotendeels zwart en grijs ontwerp.
De vrm van het moederbord bestaat uit zestien 110A-powerstages, waarmee die weliswaar enorm krachtig is, maar Gigabyte net wat minder hard uit de bocht schiet dan ASUS. Het bord beschikt over drie PCIe x16-slots, wat er een meer is, maar twee ervan zijn aangesloten op de chipset. Het tweede slot biedt zodoende maar de bandbreedte van een PCIe 4.0 x4-slot en het derde slot werkt zelfs op PCIe 3.0-snelheid. Het primaire slot is voorzien van een knopje om je videokaart makkelijk te kunnen ontgrendelen.
Voor M.2-ssd's heeft Gigabyte net als ASUS maniertjes uitgedokterd om zowel de heatsinks als de drives zelf zonder gereedschap te kunnen installeren. Dat is een kwestie van duwen om te vergrendelen en een hendeltje overhalen om los te halen. In totaal zijn er vier slots aanwezig, waarvan er drie PCIe 5.0 ondersteunen. Bij twee van de drie PCIe 5.0-M.2-slots gaat dat echter ten koste van de bandbreedte naar je videokaart, dus gebruik bij voorkeur eerst M2A en M2D voordat je ssd's plaatst in de gedeelde M2B- en M2C-slots.
Opvallend is verder dat Gigabyte een interne HDMI-poort heeft aangebracht. Die is bedoeld om een (niet meegeleverd) schermpje in je behuizing op aan te sluiten, bijvoorbeeld gemonteerd tegen een glazen zijpaneel. Wat normale poorten betreft zien we alles wat je van een high-end bord mag verwachten: tweemaal USB4, Wi-Fi 7, 5Gbit/s-ethernet en een potente audiovoorziening op basis van een Realtek ALC1220. Het totale aantal USB-poorten op de achterkant is met twaalf stuks op niveau.
Wat overklokfuncties betreft is de aanwezigheid van voltagemeetpunten opvallend, waarop je zelf een multimeter kunt aansluiten. De X870E Aorus Master is het enige moederbord in deze test dat daarover beschikt.
Gigabyte X870E Aorus Pro
Wat specificaties betreft is het speuren naar verschillen tussen de X870E Aorus Pro en de Master, maar technisch is het toch een heel ander product. Onder de motorkap valt op dat de chipsetchips bij de Master veel verder uit elkaar zaten op een achtlaags pcb, terwijl ze bij de Pro direct naast elkaar zitten op een zeslaags printplaat.
De vrm bestaat nog altijd uit zestien Vcore-powerstages, maar de gebruikte exemplaren hebben wel een lagere rating van 80A. De indeling van de PCIe- en M.2-slots is identiek aan die op de Master en ook de quality-of-lifemechanismes daaromtrent zijn behouden. Op het achterpaneel ontbreken bij de Pro maar één USB-A-poort en de knop om het bios te resetten, terwijl de ethernetpoort een downgrade van 5Gbit/s naar 2,5Gbit/s heeft gekregen.
Hieronder zie je ook de foto's van de witte Ice-versie, die op de kleur na identiek is.
Gigabyte X870 Aorus Elite Wifi7
We noemden al dat sommige van Gigabyte's X870-moederborden erg op elkaar lijken en bij de X870 Aorus Elite Wifi7 is het dan ook opletten geblazen. Er bestaat namelijk ook een X870E Aorus Elite, die twee chipsetchips heeft en daarmee duurder zal zijn. Functioneel zijn er praktisch geen verschillen, maar om aan voldoende bandbreedte te komen past Gigabyte op de non-E hubs toe voor de USB 2.0- en 3.0-poorten. Ook hebben de op de chipset aangesloten PCIe-slots bij de non-E minder lanes en delen ze hun bandbreedte met een M.2-slot.
Voor de vrm past Gigabyte bij dit model, en trouwens ook bij de Gaming X-, zestien 55A-powerstages toe. Dat is dus een flinke stap terug. Verder is het ook bij dit model echt zoeken naar verschillen ten opzichte van het model erboven. Wellicht had je verwacht dat Gigabyte op de Aorus Elite zou snoeien in de onboardknopjes, het foutcodedisplay en de interne HDMI-poort, maar die zijn allemaal gewoon nog aanwezig. Een van de weinige verschillen die we hebben kunnen ontdekken, is dat de tweede interne USB 3.0-header die de Aorus Pro wel nog had, bij de Aorus Elite verdwenen is.
Hieronder zie je ook de foto's van de witte Ice-versie, die op de kleur na identiek is.
Gigabyte X870 Gaming X Wifi7
De X870 Gaming X Wifi7 geeft me eigenlijk pas voor het eerst het idee dat ik duidelijk naar een goedkoper bord aan het kijken ben. De interne HDMI-poort is weg en er zijn nog maar drie M.2-slots over, waarvan alleen de eerste PCIe 5.0 ondersteunt. Bij de twee M.2-slots op de chipsets kun je slot M2C zelfs alleen maar gebruiken als je in M2B een PCIe 4.0 x2-ssd hebt geplaatst. Als je daar een x4-ssd in stopt, wordt M2C volledig uitgeschakeld.
Wat verder opvalt aan de specificaties, is dat Gigabyte verzwijgt welke audiocodec het precies gebruikt. Meer dan dat die afkomstig is van Realtek, geeft de moederbordfabrikant niet op. Het blijkt om een ALC897 te gaan, die een mindere geluidskwaliteit biedt dan een ALC1220 of ALC4080.
Prijzenswaardig is dan weer dat Gigabyte zelfs op dit model toolless M.2-installatie, een heatsink voor alle M.2-ssd's en een knopje voor PCIe-unlock zet. Ook Wi-Fi 7, USB4 en de interne USB-C-header zijn onveranderd aanwezig.
MSI MPG X870E Carbon WiFi
MSI wist slechts één AMD X870-moederbord in ons testlab te doen belanden voorafgaand aan de introductie, maar toch zijn we daar blij mee: in onze X670-roundup ontbrak het merk helemaal. De MSI MPG X870E Carbon WiFi is een moederbord uit het hogere middensegment. Op gamescom toonde de fabrikant al meer modellen, dus we hopen er spoedig meer te kunnen toevoegen.
MSI MPG X870E Carbon WiFi
De Carbon heeft een Vcore-vrm bestaande uit achttien 110A-fasen, net wat minder dan de topmodellen van de andere merken, maar juist meer dan veel van de concurrende midrangers. Ook op andere vlakken heeft de Carbon specificaties die we elders alleen bij topmodellen zien, zoals twee PCIe 5.0 x16-slots met ondersteuning voor lanesplitten en 5Gbit/s-ethernet. Er is zelfs nog een tweede netwerkpoort op 2,5Gbit/s aanwezig.
Van de vier M.2-slots ondersteunen er twee PCIe 5.0. De heatsinks zijn zonder gereedschap te verwijderen en te plaatsen met clipjes aan het uiteinde van de module. Ook heeft MSI een knopje om het primaire PCIe-slot te ontgrendelen. Dat werkt net wat anders dan bij bijvoorbeeld ASUS: je wisselt tussen een open en gesloten stand, en het 'slot' springt niet vanzelf terug als je de videokaart eruit haalt.
Opvallend is dat de heatsink op het primaire M.2-slot een rgb-verlicht Carbon-logo heeft. Die heatsink moet natuurlijk los kunnen, dus heeft MSI een connectortje aangebracht op het moederbord dat de benodigde stroom aanvoert zodra de heatsink is geplaatst.
MSI heeft verder power- en resetknoppen en een foutdiagnoseschermpje aangebracht. Onderaan het bord treffen we een PEG-connector aan, die de stroomvoorziening richting de PCIe-slots kan ontlasten. Het i/o-paneel van het bord is goed gevuld, met in totaal dertien USB-poorten (waarvan vier USB-C) en drie handige knopjes, waaronder een instelbare 'smart button'.
Vergelijkingstabellen: slots en chips
Op deze pagina zetten we de belangrijkste specificaties van de AMD X870-moederborden op een rij. Zo krijg je snel een indruk van waar je op kunt rekenen en vallen uitzonderlijke extra's of omissies op.
PCI Express
Ieder AMD X870-moederbord heeft een PCIe 5.0 x16-slot als primair slot. Op dit moment zijn er nog geen PCIe 5.0-videokaarten, maar die gaan er ongetwijfeld wel komen en dan ben je daar dus alvast op voorbereid.
Bij de secundaire slots zien we meer variatie. De ASRock X870E Taichi Lite en ASUS ROG Crosshair X870E Hero kunnen de PCIe 5.0-lanes splitsen in x8 voor het eerste slot en x8 voor het tweede. MSI pakt dat op de MPG X870E Carbon Wifi dan weer iets anders aan: bij dat bord krijgt het tweede slot vier lanes en gaan de andere vier naar een extra PCIe 5.0-M.2-slot.
Bij de andere borden zijn de tweede en derde slots doorgaans aangesloten op de chipsets, waarvan ze enkele PCIe 4.0- of 3.0-lanes krijgen.
Slot 1
Slot 2
Slot 3
ASRock X870 Steel Legend WiFi
PCIe 5.0 x16
PCIe 4.0 x4
N.v.t.
ASRock X870E Taichi Lite
PCIe 5.0 x16
PCIe 5.0 x8
N.v.t.
ASUS ROG Crosshair X870E Hero
PCIe 5.0 x16
PCIe 5.0 x8
N.v.t.
ASUS ROG Strix X870E-E Gaming Wifi
PCIe 5.0 x16
PCIe 4.0 x4
N.v.t.
ASUS ROG Strix X870-A Gaming Wifi
PCIe 5.0 x16
PCIe 4.0 x4
N.v.t.
ASUS TUF Gaming X870-Plus Wifi
PCIe 5.0 x16
PCIe 4.0 x4
N.v.t.
Gigabyte X870 Aorus Elite Wifi7
PCIe 5.0 x16
PCIe 4.0 x4
PCIe 3.0 x2
Gigabyte X870 Gaming X Wifi7
PCIe 5.0 x16
PCIe 3.0 x1
PCIe 3.0 x1
Gigabyte X870E Aorus Pro
PCIe 5.0 x16
PCIe 4.0 x4
PCIe 3.0 x4
Gigabyte X870E Aorus Master
PCIe 5.0 x16
PCIe 4.0 x4
PCIe 3.0 x4
MSI MPG X870E Carbon Wifi
PCIe 5.0 x16
PCIe 5.0 x4
PCIe 4.0 x4
USB
Doordat AMD USB4-poorten verplicht stelt op X870-moederborden, zien we op dat punt geen verschillen. Elk getest bord maakt gebruikt van dezelfde ASMedia ASM4242-controller, die twee USB4-poorten aanstuurt. USB-C met 20Gbit/s verdwijnt intussen van het aansluitingenpaneel, behalve bij de ROG Strix X870E-E. Die poort wordt op alle borden ingezet voor de interne USB-C-header, waarop je de poort van je behuizing aansluit. De X870E Hero van ASUS heeft er daar als enige bord zelfs twee van.
Verder krijg je de nodige USB-poorten op basis van oudere standaarden. Bij goedkopere modellen is USB 2.0 nog goed vertegenwoordigd, op de duurdere zijn vrijwel alle poorten gebaseerd op snellere USB-versies. Het viel daarnaast op dat de shift naar USB-C langzaam in gang lijkt te zijn gezet. Voorheen kreeg je vaak een of twee keer USB-C en de rest USB-A, tegenwoordig is viermaal USB-C geen uitzondering.
USB 2.0
USB 5Gbit/s
USB 10Gbit/s
USB 20Gbit/s
USB4 40Gbit/s
USB-C intern
ASRock X870 Steel Legend WiFi
4
3
2
0
2
20Gbit/s
ASRock X870E Taichi Lite
2
3
5
0
2
20Gbit/s
ASUS ROG Crosshair X870E Hero
0
0
8
0
2
2x 20Gbit/s
ASUS ROG Strix X870E-E Gaming Wifi
0
0
10
1
2
20Gbit/s
ASUS ROG Strix X870-A Gaming Wifi
0
4
6
0
2
20Gbit/s
ASUS TUF Gaming X870-Plus Wifi
1
4
10
0
2
20Gbit/s
Gigabyte X870 Aorus Elite Wifi7
4
4
2
0
2
20Gbit/s
Gigabyte X870 Gaming X Wifi7
4
3
2
0
2
20Gbit/s
Gigabyte X870E Aorus Pro
2
4
3
0
2
20Gbit/s
Gigabyte X870E Aorus Master
2
4
4
0
2
20Gbit/s
MSI MPG X870E Carbon Wifi
0
0
11
0
2
20Gbit/s
Deze ASMedia ASM4242-controller, hier op een ASRock X870 Steel Legend, zorgt op alle X870-moederborden voor twee USB4-poorten.
Opslag
Minstens één PCIe 5.0 x4-M.2-slot voor een ssd komen we op ieder getest bord tegen. De wat duurdere modellen hebben er vaak meer. Daar heeft de processor niet genoeg bandbreedte voor, dus als je die ook echt gebruikt, worden er doorgaans lanes weggesnoept bij je videokaart. Plaats je een PCIe 4.0-ssd of zelfs een nog oudere, dan verdient het dus de aanbeveling om die of in het eerste PCIe 5.0-M.2-slot te plaatsen, dat zijn eigen lanes heeft, of juist in een van de 'langzamere' PCIe 4.0-slots die hun bandbreedte doorgaans vanuit de chipset krijgen.
Een ssd-slot krijgt in vrijwel alle gevallen ook een koeler. Veel fabrikanten plaatsen meerdere M.2-slots onder elkaar zodat ze weg kunnen komen met één grote heatsink in plaats van een aantal losse kleinere. Daar heb ik geen bezwaar tegen; uit al onze eerdere tests met M.2-koelers blijkt dat het veel belangrijker is dát er iets op je ssd zit dat de hitte verspreidt, dan wát precies. Alleen op de ASUS TUF Gaming X870-Plus Wifi komen we nog een slot zonder meegeleverde heatsink tegen.
SATA-poorten krijg je langzaamaan steeds minder. Vier lijkt de nieuwe standaard, met een enkele uitschieter naar zes stuks en zelfs maar twee bij ASUS' goedkoopste modellen.
SATA
M.2-slots 1/2/3/4/5
Gekoeld
ASRock X870 Steel Legend WiFi
4
PCIe 5.0 x4
PCIe 4.0 x4
PCIe 4.0 x4
N.v.t.
N.v.t.
3/3
ASRock X870E Taichi Lite
6
PCIe 5.0 x4
PCIe 4.0 x4
PCIe 4.0 x4
PCIe 4.0 x4
N.v.t.
4/4
ASUS ROG Crosshair X870E Hero
4
PCIe 5.0 x4
PCIe 5.0 x4
PCIe 5.0 x4
PCIe 4.0 x4
PCIe 4.0 x4
5/5
ASUS ROG Strix X870E-E Gaming Wifi
4
PCIe 5.0 x4
PCIe 5.0 x4
PCIe 5.0 x4
PCIe 4.0 x4
PCIe 4.0 x4
5/5
ASUS ROG Strix X870-A Gaming Wifi
2
PCIe 5.0 x4
PCIe 5.0 x4
PCIe 4.0 x4
PCIe 4.0 x4
N.v.t.
4/4
ASUS TUF Gaming X870-Plus Wifi
2
PCIe 5.0 x4
PCIe 5.0 x4
PCIe 4.0 x4
PCIe 4.0 x4
N.v.t.
3/4
Gigabyte X870 Aorus Elite Wifi7
4
PCIe 5.0 x4
PCIe 5.0 x4
PCIe 5.0 x4
PCIe 4.0 x4
N.v.t.
4/4
Gigabyte X870 Gaming X Wifi7
4
PCIe 5.0 x4
PCIe 4.0 x4
PCIe 4.0 x2
N.v.t.
N.v.t.
3/3
Gigabyte X870E Aorus Pro
4
PCIe 5.0 x4
PCIe 5.0 x4
PCIe 5.0 x4
PCIe 4.0 x4
N.v.t.
4/4
Gigabyte X870E Aorus Master
4
PCIe 5.0 x4
PCIe 5.0 x4
PCIe 5.0 x4
PCIe 4.0 x4
N.v.t.
4/4
MSI MPG X870E Carbon Wifi
4
PCIe 5.0 x4
PCIe 5.0 x4
PCIe 4.0 x4
PCIe 4.0 x4
N.v.t.
4/4
Video en audio
Ieder bord heeft een HDMI-aansluiting en kan ook video uitsturen via de twee USB4-poorten. Alleen de ROG Strix X870-A heeft in aanvulling daarop ook een DisplayPort-uitgang.
HDMI
DisplayPort
USB-C
ASRock X870 Steel Legend WiFi
1
0
2
ASRock X870E Taichi Lite
1
0
2
ASUS ROG Crosshair X870E Hero
1
0
2
ASUS ROG Strix X870E-E Gaming Wifi
1
0
2
ASUS ROG Strix X870-A Gaming Wifi
1
1
2
ASUS TUF Gaming X870-Plus Wifi
1
0
2
Gigabyte X870 Aorus Elite Wifi7
1
0
2
Gigabyte X870 Gaming X Wifi7
1
0
2
Gigabyte X870E Aorus Pro
1
0
2
Gigabyte X870E Aorus Master
1
0
2
MSI MPG X870E Carbon Wifi
1
0
2
De mogelijkheden op het gebied van audio worden grotendeels bepaald door de gebruikte audiocodec. In onderstaande tabel hebben we de verschillen tussen de gebruikte codecs nog eens op een rijtje gezet.
Verschillen tussen audiocodecs
Verbinding
Kanalen
Hoofdtelefoon- versterking
Max. dac snr
Max. adc snr
Resolutie
Dac
Adc
Realtek ALC887
HDA
8
2
Tot 32Ω
97dB(A)
90dB(A)
24bit 192kHz
Realtek ALC897
HDA
10
2
Tot 32Ω
99dB(A)
95dB(A)
24bit 192kHz
Realtek ALC1200
HDA
10
2
Tot 32Ω
110dB(A)
102dB(A)
24bit 192kHz
Realtek ALC1220
HDA
10
3
Tot 600Ω
120dB(A)
110dB(A)
24bit 192kHz
Realtek ALC4080
USB
10
3
Tot 600Ω
120dB(A)
110dB(A)
32bit 384kHz
Alleen Gigabyte gebruikt voor zijn X870 Gaming X Wifi7-moederbord een audiocodec die voor de purist hoorbaar minder goed kan zijn. Dat bord is samen met de ASUS TUF bovendien de enige zonder optische audiouitgang (S/PDIF). Op alle andere borden zitten varianten van ofwel de Realtek ALC4080, ofwel de ALC1220, die allebei uitstekend geluid kunnen uitsturen. ASUS en ASRock zetten op hun high-end modellen nog extra versterkers of dacs.
Codec
Analoge jacks
S/PDIF
Versterker
ASRock X870 Steel Legend WiFi
Realtek ALC4082
2
Ja
N.v.t.
ASRock X870E Taichi Lite
Realtek ALC4082
2
Ja
ESS ES9219
ASUS ROG Crosshair X870E Hero
Realtek ALC4082
2
Ja
ESS ES9219
ASUS ROG Strix X870E-E Gaming Wifi
Realtek ALC4080
2
Ja
Savitech SV3H712
ASUS ROG Strix X870-A Gaming Wifi
Realtek ALC4080
2
Ja
Savitech SV3H712
ASUS TUF Gaming X870-Plus Wifi
Realtek ALC1220
5
Nee
N.v.t.
Gigabyte X870 Aorus Elite Wifi7
Realtek ALC1220
2
Ja
N.v.t.
Gigabyte X870 Gaming X Wifi7
Realtek ALC897
3
Nee
N.v.t.
Gigabyte X870E Aorus Pro
Realtek ALC1220
2
Ja
N.v.t.
Gigabyte X870E Aorus Master
Realtek ALC1220
2
Ja
N.v.t.
MSI MPG X870E Carbon Wifi
Realtek ALC4080
2
Ja
N.v.t.
Netwerk
Op flink wat modellen komen we Realteks nieuwe 5Gbit/s-adapter tegen. Nog niet veel tweakers zullen hun thuisnetwerk hebben geüpgraded naar 10Gbit/s, of in elk geval sneller dan 1Gbit/s, maar ook voor bijvoorbeeld een directe verbinding met een nas kan deze aansluiting handig zijn. Om die reden zetten ASUS en MSI op hun high-end modellen nog een tweede netwerkpoort, die je dan gewoon voor je internetverbinding kunt gebruiken.
Daarnaast is ieder getest bord voorzien van Wi-Fi 7. Luxe borden hebben doorgaans een kaartje aan boord dat een 320MHz brede verbinding op kan zetten. Dat is doorgaans een wificontroller van Intel of Qualcomm. Lager gepositioneerde modellen maken vaak gebruik van een kaartje van Realtek of Mediatek, die een maximale bandbreedte van 160MHz ondersteunen. Bij veel borden kan het exacte type overigens van batch tot batch verschillen.
Let er overigens op dat je Windows 11 24H2 nodig hebt om Wi-Fi 7 te kunnen gebruiken; die grote jaarlijkse Windows-update komt waarschijnlijk ergens in de komende weken beschikbaar.
LAN 1
LAN 2
Wifi
ASRock X870 Steel Legend WiFi
Realtek 2,5Gbit/s
N.v.t.
Wi-Fi 7 (160MHz)
ASRock X870E Taichi Lite
Realtek 5Gbit/s
N.v.t.
Wi-Fi 7 (160MHz)
ASUS ROG Crosshair X870E Hero
Realtek 5Gbit/s
Intel 2,5Gbit/s
Wi-Fi 7 (320MHz)
ASUS ROG Strix X870E-E Gaming Wifi
Realtek 5Gbit/s
N.v.t.
Wi-Fi 7 (320MHz)
ASUS ROG Strix X870-A Gaming Wifi
Intel 2,5Gbit/s
N.v.t.
Wi-Fi 7 (160MHz)
ASUS TUF Gaming X870-Plus Wifi
Realtek 2,5Gbit/s
N.v.t.
Wi-Fi 7 (160MHz)
Gigabyte X870 Aorus Elite Wifi7
Realtek 2,5Gbit/s
N.v.t.
Wi-Fi 7 (160MHz)
Gigabyte X870 Gaming X Wifi7
Realtek 2,5Gbit/s
N.v.t.
Wi-Fi 7 (160MHz)
Gigabyte X870E Aorus Pro
Realtek 2,5Gbit/s
N.v.t.
Wi-Fi 7 (320MHz)
Gigabyte X870E Aorus Master
Realtek 5Gbit/s
N.v.t.
Wi-Fi 7 (320MHz)
MSI MPG X870E Carbon Wifi
Realtek 5Gbit/s
Realtek 2,5Gbit/s
Wi-Fi 7 (320MHz)
Overige features
Duurdere borden hebben naast vier ledjes, die een ruwe indicatie van de probleemoorzaak geven, vaak ook een foutcodedisplay met ruimte voor meer informatie.
Twee rages bij deze nieuwe generatie moederborden zijn de 'schroefloze' M.2-slots en -heatsinks, en de quickreleasemogelijkheid voor het primaire PCIe x16-slot. Iedere fabrikant heeft zijn eigen maniertjes bedacht om dat voor elkaar te krijgen. Alleen bij ASRock ontbreekt de PCIe-releasefunctie op de door ons geteste modellen. De ASUS TUF is juist het enige bord waarop je niet ten minste één M.2-ssd zonder schroevendraaier kunt bevestigen.
Alle borden hebben de mogelijkheid om het bios te flashen zonder compatibele cpu, wat voor een bord met een langdurig ondersteunde socket als AM5 best handig kan zijn. Dankzij deze feature kun je nu bijvoorbeeld prima een B650-bord kopen met een Ryzen 9000-processor, zonder dat je ook een oudere cpu hoeft te regelen om het bios te kunnen updaten. Ook foutdiagnose is op ieder bord aanwezig. Bij goedkopere borden over het algemeen in de vorm van vier ledjes, op luxere borden zit een tweecijferig schermpje waarop een concretere foutcode kan worden getoond.
Onboardknoppen komen we op bijna ieder model behalve de allersimpelste tegen. De duurste modellen hebben soms een aparte flexkey of 'smart button', waarvan je de functie zelf kunt kiezen. Op borden die niet zo'n dedicated toets hebben, kun je daar overigens vaak ook de resetknop voor gebruiken. Spanningsmeetpunten, relevant voor diehard overklokkers, zitten op geen enkel bord behalve Gigabyte's X870E Aorus Master.
Fanheaders
Bios flashen zonder cpu
Probleemdiagnose
Onboardknoppen
Rgb / Argb
M.2 zonder schroeven
PCIe-release
Spanningsmeetpunten
ASRock X870 Steel Legend WiFi
6
Ja
Leds
Geen
1 / 3
Eerste slot
Nee
Nee
ASRock X870E Taichi Lite
8
Ja
Foutcodedisplay
Power, reset
1 / 3
Eerste slot
Nee
Nee
ASUS ROG Crosshair X870E Hero
8
Ja
Foutcodedisplay
Start, retry, flexkey
0 / 3
Eerste slot
Ja
Nee
ASUS ROG Strix X870E-E Gaming Wifi
8
Ja
Foutcodedisplay
Start, flexkey
0 / 3
Eerste slot
Ja
Nee
ASUS ROG Strix X870-A Gaming Wifi
8
Ja
Leds
Start
0 / 3
Eerste slot
Ja
Nee
ASUS TUF Gaming X870-Plus Wifi
8
Ja
Leds
Geen
0 / 3
Nee
Ja
Nee
Gigabyte X870 Aorus Elite Wifi7
8
Ja
Foutcodedisplay
Start, reset
1 / 3
Alle slots
Ja
Nee
Gigabyte X870 Gaming X Wifi7
6
Ja
Leds
Start, reset
1 / 3
Alle slots
Ja
Nee
Gigabyte X870E Aorus Pro
8
Ja
Foutcodedisplay
Start, reset
1 / 3
Alle slots
Ja
Nee
Gigabyte X870E Aorus Master
8
Ja
Foutcodedisplay
Start, reset
1 / 4
Alle slots
Ja
Ja
MSI MPG X870E Carbon Wifi
7
Ja
Foutcodedisplay
Start, reset, smart button
1 / 3
Alle slots
Ja
Nee
Vrm-componentanalyse
Met een X870-moederbord hoef je je geen zorgen te maken over een te zwakke stroomvoorziening. We hebben de gebruikte vrm-componenten van alle geteste X870-moederborden geïndexeerd en zijn daarbij geen zwakkere Vcore-vrm tegengekomen dan 700A. Ter vergelijking, de Ryzen 9 9950X kan zonder overklokken niet meer dan 225A vragen. Zelfs de goedkoopste X870-borden in deze tijd voldoen dus ruim voor zelfs de meest high-end processor die je erin kunt stoppen.
Waar de gebruikte componenten vandaan komen, verschilt bij elke fabrikant, afhankelijk van hoe hoog het model is gepositioneerd. ASRock en Gigabyte zetten bijvoorbeeld Realtek-controllers op hun instapmodellen, maar gebruikelen respectievelijk Renesas en Infineon voor hun high-end borden. Over het algemeen lijken fabrikanten eerder powerstages met een lagere rating te willen gebruiken dan mínder powerstages. Wie denkt de vrm te kunnen beoordelen door 'blokjes te tellen', kan dus bedrogen uitkomen.
Controller
Powerstages Vcore
Rating Vcore
ASRock X870 Steel Legend WiFi
Realtek RT3678BE
14x SiC639 (50A)
700A
ASRock X870E Taichi Lite
Renesas RAA229628
24x R2209004 (110A)
2640A
ASUS ROG Crosshair X870E Hero
Digi+ ASP2205
18x SiC850A (110A)
1980A
ASUS ROG Strix X870E-E Gaming Wifi
Digi+ ASP2205
18x SiC850A (110A)
1980A
ASUS ROG Strix X870-A Gaming Wifi
Digi+ ASP2206
16x MP87691 (90A)
1440A
ASUS TUF Gaming X870-Plus Wifi
Digi+ ASP2206
16x MP86670 (80A)
1280A
Gigabyte X870 Aorus Elite Wifi7
Realtek RT3678BE
16x NCP302155R (55A)
880A
Gigabyte X870 Gaming X Wifi7
Realtek RT3678BE
16x NCP302155R (55A)
880A
Gigabyte X870E Aorus Pro
Infineon XDPE192C3B
16x IR 41410 (80A)
1280A
Gigabyte X870E Aorus Master
Infineon XDPE192C3B
16x IR PMC41430 (110A)
1760A
MSI MPG X870E Carbon Wifi
Renesas RAA229620
18x R2209004 (110A)
1980A
Foto's
Hieronder zie je foto's van alle geteste moederborden zonder heatsinks, eerst van het volledige bord en daarnaast een close-up van de processor-vrm.
ASRock X870 Steel Legend WiFi
ASRock X870E Taichi Lite
ASUS ROG Crosshair X870E Hero
ASUS ROG Strix X870E-E Gaming Wifi
ASUS ROG Strix X870-A Gaming Wifi
ASUS TUF Gaming X870-Plus Wifi
Gigabyte X870 Aorus Elite Wifi7
Gigabyte X870 Gaming X Wifi7
Gigabyte X870E Aorus Pro
Gigabyte X870E Aorus Master
MSI MPG X870E Carbon Wifi
Testmethode
Het belangrijkste onderdeel van onze moederbordentest is de vrm-test. De vrm is verantwoordelijk voor de omzetting van 12V uit de voeding in de door de processor gewenste spanning. Daarmee is het zowel een van de belangrijkste onderdelen van het moederbord als een onderdeel waarop bij goedkope modellen vaak wordt bezuinigd. In de specificatielijst merk je ontbrekende USB-poorten of M.2-slots immers eerder op dan magere vrm-componenten. Hoe de vrm van een moederbord exact werkt en wat de functie van alle onderdelen is, wordt uitgebreid uiteengezet in dit achtergrondartikel.
Voor de vrm-test gebruiken we het topmodel uit de nieuwste AMD Ryzen 9000-serie: de 16-core 9950X. We gebruiken de processor op de standaardinstellingen en laten het moederbord vrij om zelf de gebruikte spanning te bepalen. Afhankelijk van de tuning die een fabrikant kiest, kunnen hierdoor kleine verschillen in prestaties en stroomverbruik ontstaan.
Meetmethode
Om te beoordelen hoe goed de vrm en de koeling daarvan zijn, meten we de temperatuur met een Flir E60-warmtebeeldcamera. Als een moederbord voorzien is van een backplate, controleren we of deze meting overeenkomt met wat de vrm-temperatuursensor van het moederbord zelf aangeeft, en noteren de hoogste van de twee waardes als testresultaat.
We voeren de tests uit met een gestandaardiseerd systeem in een Fractal Design Define 7 XL-kast. Dat is voorzien van drie Noctua NF-A14 PWM Chromax-ventilators en een forse 360mm-cpu-waterkoeler, die de opgewekte warmte rechtstreeks de behuizing uit blaast. Van een gebrek aan airflow hebben de moederborden dus in elk geval geen last.
De testmethode voor moederborden, met links de ATX-stroommeter en rechts de EPS-stroommeter
Voor de stroommeting gebruiken we zelf ontworpen printplaten waarop we de stroomkabels vanuit het moederbord en vanuit de voeding aansluiten. Hoeveel stroom erdoorheen gaat, meten we bij onze ATX-stroommeter met drie Texas Instruments INA260-sensors (een per spanningsrail) en bij onze EPS-meter met één INA216-sensor. Zo kunnen we in detail inzichtelijk maken waar het energiegebruik van een moederbord vandaan komt, en nemen we de inefficiëntie van de voeding, die zeker bij de lage vermogens van de idlemeting vaak aanzienlijk is, niet mee in onze resultaten.
Een close-up van de ATX-stroommeter
Prestaties en stroomverbruik
Tijdens de vrm-test belasten we de processor gedurende een kwartier met de Cinebench 2024 MT-benchmark. Na afloop van de test analyseren we de logfile en berekenen we zowel de gemiddelde benchmarkscore als de standaardafwijking. Substantiële afwijkingen van de prestaties of een gebrekkige consistentie kunnen immers wijzen op het terugklokken van de cpu: throttling in jargon.
We meten het stroomverbruik van de moederborden direct op de ATX- en EPS-kabels, waarbij we in het geval van de 24-pins ATX-kabel zowel de 3,3V- als de 5V- en 12V-rails meenemen. Dat doen we zowel in idle als onder maximale cpu-belasting met Cinebench 2024.
Testresultaten
We voeren de vrm-test uit met een AMD Ryzen 9 9950X-processor, die onder maximale belasting ongeveer 200W gebruikt. We meten zowel de prestaties en de consistentie daarvan als de temperaturen van de vrm-componenten. Meer over de gebruikte methodiek lees je op de pagina Testmethode.
Prestaties
De prestaties van de elf geteste AMD X870-moederborden lopen amper uiteen. ASRock lijkt op basis van de score en de kloksnelheid tijdens de test iets achter te blijven, terwijl de MSI het juist nipt beter doet dan de rest. Het prestatieverschil blijft echter beperkt tot enkele procenten, wat binnen de normale variatie past en geen reden moet zijn om het ene bord boven het andere te verkiezen.
De ASRock X870E Taichi Lite laat met 45 graden de laagste vrm-temperatuur van alle moederborden noteren. Dat viel op basis van zijn extreem hoge vrm-rating ook wel te verwachten. Ook andere high-end borden, zoals de Gigabyte Aorus Master en de ASUS ROG Hero doen het goed. De lager gepositioneerde borden van ASRock en Gigabyte zijn samen met de MSI Carbon de hekkensluiters.
Toch moet je dat allemaal relatief zien. Als zelfs het 'slechtste' moederbord niet warmer wordt dan 54 graden met de meest verbruikende processor die je erin kunt zetten, dan is de conclusie eigenlijk dat ieder getest bord ruim voldoet. Over een te warm wordende vrm, throttling en dergelijke zaken hoef je je met geen van de geteste X870-borden zorgen te maken.
Hieronder vind je per bord de foto's die we met de warmtebeeldcamera hebben gemaakt tijdens de test. Als je de muiscursor over een foto beweegt, zie je de naam van het bijbehorende bord. Als je de foto's aanklikt, zie je de naam bovendien boven in beeld staan.
Energiegebruik
Het energiegebruik van de borden in idle loopt best uiteen. Over het algemeen verbruiken de simpelere modellen wat minder, terwijl borden met veel extra functies en de nodige rgb-verlichting wat meer energie nodig hebben. De ASUS TUF Gaming X870-Plus WiFi is met 40,3W het zuinigst, terwijl de Gigabyte X870E Aorus Pro en Master met respectievelijk 54 en 56W het meest verbruiken.
Onder belasting worden de verschillen in absolute zin groter, maar relatief gezien juist kleiner. Hier komen soms juist high-end borden bovendrijven, omdat de efficiëntie van de vrm belangrijker wordt. De ASRock X870 Steel Legend WiFi, ASUS ROG Crosshair X870E Hero en ASRock X870E Taichi Lite blijven als enige drie borden onder de 250W.
Bij deze generatie valt er weer wat te vertellen over de biossen en dan vooral die van MSI. Al sinds de introductie van UEFI hanteerde deze fabrikant een wat afwijkende indeling van zijn bios, met links en rechts grote vakken die je naar verschillende categorieën instellingen leidden. Die settings werden vervolgens centraal in het scherm getoond. Onder de naam Click BIOS X heeft MSI dat concept nu overboord gegooid ten faveure van een indeling die volgens het merk gebruiksvriendelijker moet zijn en, eerlijk is eerlijk, een stuk meer lijkt op wat ASRock, ASUS en Gigabyte doen.
Het hoofdscherm van MSI's nieuwe bios is een 'EZ Mode' met informatie over je componenten en schakelaars voor veelgebruikte instellingen. In 'Advanced Mode' krijg je uitgebreide lijsten met settings die gecategoriseerd zijn zoals we dat ook van andere fabrikanten kennen. Wat ons betreft is het een verbetering, maar MSI moet de gebruikservaring wel nog verfijnen. Zo slingert een druk op de escapetoets, wat doorgaans het effect van een vorige-knop heeft, je helemaal terug naar het hoofdmenu als je ergens diep in het speciale biosgedeelte met AMD's CBS-instellingen zit. Ook van het geanimeerd bedekken van het hoofdmenu aan de linkerkant telkens als je er met je muis vanaf beweegt, zijn we vooralsnog geen fan.
Bij ASRock is de belangrijkste toevoeging het überhaupt bestaan van een EZ Mode. Intel-moederborden van deze fabrikant beschikten daar al jarenlang over, maar bij AMD-borden werd je nog altijd direct in het diepe gegooid. Verder heeft ASRock nu ook een zoekfunctie voor biosinstellingen toegevoegd.
Bij ASUS en Gigabyte zien we de minste veranderingen. Gigabyte heeft nieuwe kleurenschema's toegevoegd aan zijn bios, waaronder een grijs thema. Daarnaast is er bij een biosupdate nu een 'auto scan'-optie, zodat je niet zelf met de pijltjestoetsen het gewenste updatebestand hoeft te kiezen. ASUS heeft de resolutie van zijn bios opgevoerd naar 1080p en Q-Dashboard toegevoegd, een grafisch overzicht van alle apparaten die op je moederbord zijn aangesloten.
Onderaan deze pagina vind je uitgebreide screenshot walkthroughs van een bord van elk merk.
ASRock
ASUS
Gigabyte
MSI
Gemakkelijke modus
Zoekfunctie
Changelog voor opslaan
Ssd secure erase
Fanspeedtuning
Rgb-verlichting
Alleen aan/uit
Alleen aan/uit
Alleen aan/uit
Biosscreenshots ASRock X870E Taichi Lite
Biosscreenshots ASUS ROG Crosshair X870E Hero
Biosscreenshots Gigabyte X870E Aorus Master
Biosscreenshots MSI MPG X870E Carbon WiFi
Conclusie
De AMD X870-moederborden zijn zonder twijfel de fijnste borden om je Ryzen 9000-processor mee te combineren. Wat aansluitmogelijkheden betreft krijg je altijd het neusje van de zalm; elk X870-bord heeft twee supersnelle USB4-poorten, een PCIe 5.0 x16-slot en één of meerdere M.2-slots met PCIe 5.0-snelheid. Wat al die features gemeen hebben, is dat ze de prijs van een moederbord flink opdrijven. Op het moment van schrijven weten we nog geen prijzen en dat maakt onderling vergelijken lastig, maar het ziet ernaar uit dat geen enkel bord uit deze test voor veel minder dan 300 euro te koop zal zijn. De topmodellen kosten vermoedelijk het dubbele of zelfs meer dan dat.
Een andere trend bij vrijwel alle X870-moederborden is aandacht voor een eenvoudige installatie. Fabrikanten hebben allerlei maniertjes uitgedokterd om M.2-ssd's en de bijbehorende heatsinks te kunnen monteren zonder te hoeven schroeven. ASRock en ASUS bieden dat alleen op het primaire M.2-slot, Gigabyte en MSI in elk geval bij de door ons geteste modellen op allemaal. Op ASRock na bieden ook alle geteste borden een functie om het PCIe-slot voor je videokaart te ontgrendelen, zonder dat je hoeft te proberen met je vingers tussen de cpu-koeler en de gpu in te komen.
Doordat USB4 op alle borden zit, is dat niet langer een onderscheidende feature. Snelle netwerkverbindingen blijven dat wel. Wi-Fi 7 komen we op ieder getest bord tegen, maar alleen duurdere modellen ondersteunen de maximale bandbreedte. Ook krijg je daarbij vaak 5Gbit/s-ethernet in plaats van 2,5Gbit/s. Verder kun je bij een duurder bord doorgaans rekenen op meer snelle USB-poorten, meer M.2-slots en meer handige overklokfeatures, zoals een foutcodedisplay en onboardknopjes.
Zonder de uiteindelijke prijzen te weten, is het lastig om nu al winnaars uit te roepen. Dat zullen we dan ook op een later moment doen, waarvoor we ook nog wat extra borden hopen te kunnen testen. Is er een specifiek X870-model dat we nu nog niet getest hebben, maar waarnaar je wel benieuwd bent? Laat het gerust weten in een reactie, dan gaan we ons best doen om een exemplaar te bemachtigen en toe te voegen aan de test.
Schrok ik ook van! Eerst dacht ik, dat ligt vast aan de voeding van 1000W, maar de test specs leggen uit dat de metingen tussen voeding en mobo gedaan worden, dus de efficiëntie verliezen van de PSU komen hier nog eens bovenop (en deze draait idle dus maar op 4% belasting, wat veel te weinig is om ook maar ergens binnen het zicht vd efficiëntie curve te komen...)
Iets wat het een klein beetje recht praat is dat er wel de zwaarste cpu uit de hele range op ligt. Als je in de details kijkt, is er wel heel veel verschil te zien tussen de moederborden welke spanning het meeste vermogen trekt. Misschien valt er nog wat te winnen door in de bios zaken uit te zetten of zuiniger in te stellen. Een leuke follow-up zou zijn: met welke plank bouw je het zuinigste x86 systeem, inclusief bios tweaks.
Er wordt inderdaad netjes DC gemeten. Efficientie VRM's wordt wel meegenomen. Je voedingsverliezen komen hier nog bij, maar worden voor een (klein) deel weer wel gecompenseerd door de Cos Phi die bij lage load vaak geen 1 is...
Het tunen van een bord is best wel mogelijk. Mijn Asus B650E ITX bord bleek 10-15W zuiniger te kunnen door oa Wifi (gebruik ik niet) en USB Audio (gebruik ik niet) en alle RGB meuk uit te zetten (in dichte kast heeft dat ook weinig zin).
Tweakers test alles in de default instellingen zoals de meeste mensen het bord zullen gebruiken. Dus daar valt iha nog best wat te halen, al mag je niet verwachten dat het plotseling een Intel bord wordt dat met 5W voldoende heeft uit het stopcontact (let op: lage Cos Phi, DC meting zal een stuk hoger zijn!).
Aan de mobiele kant laat AMD zien dat ze zeker wel zuinige mobo's kunnen maken. Ben benieuwd of we dat ooit op de desktop terug gaan zien.
We willen wel moederborden bomvol features, met dubbele chips voor meer USB poorten dan we nodig kunnen hebben, om gigabits door de lucht te kunnen stampen en nog meer eigenlijk zwaar overbemeten specs, maar graag wel tegen 5W idle.
Ergens moet je een keuze maken. Maar dat er een gat ligt voor een zuinig AM5 bord moge duidelijk zijn ja.
Edit:
Dacht even kijken wat de budget moederborden doen, maar dat is helaas niks beter. In tegendeel zelfs.
Dat is ook een beetje het probleem denk ik. Sommige features van de high-end borden zou ik graag willen hebben, zoals de betere audio die er vaak ingebouwd zit en 2,5Gbit netwerk bijvoorbeeld, maar ik gebruik momenteel 1x de WD Black SN850X SSD van 2TB voor het gamen/browsen/etc. Meer sloten heb ik niet echt nodig, maar ondertussen zit mijn ASUS ROG Strix B650E-F wel vol met aansluitingen/features die ik nooit zal gebruiken (zoals de extra PCI-e x1 sloten en tweede x16 slot, extra M2 sloten, al die SATA poorten, heel veel VRMs, Wifi, etc.).
Zelfs voor bijvoorbeeld mijn gebruik is dat nog overkill. Ik heb altijd de "B" borden uit kostenoverweging en omdat ik niet op al die extra features zit te wachten. Bord moet een snelle processor en geheugen kunnen huisvesten en daarnaast een minimale set aan aangesloten dingen. Ik heb bijvoorbeeld één SSD en één M2-schijf en dat was het wel.
Probeer maar eens een betaalbaar bord te vinden zonder kermisverlichting. Dat is nog knap lastig, en als je er één treft dan is er altijd wel ergens een tradeoff (tenminste, meestal).
Bovendien probeer ik energiezuinig te zijn. Vrijwel alle apparatuur hier in huis verbruikt zeer weinig energie en daar doe ik mijn best ook echt voor. Als je nu ziet dat MoBo's zoveel verbruiken dan wordt het nog een dingetje om een keuze te maken.
Als mijn PC aan staat (idle) dan verbruikt deze op het moment minder dan wat deze nieuwe moederborden standaard verbruiken. Persoonlijk wil ik niet naar een situatie waar ik de PC omwille van verbruik uitzet, dat betekent dat bepaalde zaken niet meer gestreamd of gedaan kunnen worden.
Het is maar waar je als consument de focus op legt. Bij mij is dat energieverbruik, dan wacht ik met een upgrade liever totdat ik echt iets moet vervangen omdat ik niet naar een hogere energierekening wil hobbelen omdat een fabrikant van mening is dat ik het onderste uit de kan nodig heb.
Ik ben bang dat B850 niet het antwoord zal zijn. Zijn wij als maatschappij dan zover dat iedereen de mond vol heeft van energiebesparing terwijl aan de andere kant de energieverslindende apparatuur de boventoon voert? Deze tendens valt mij al een paar jaar op terwijl energiezuinigheid overal wel hoog op de agenda staat. Fabrikanten adverteren ermee maar moet je eens kijken hoeveel meer apparatuur tegenwoordig verbruikt. Best gek als je er zo over nadenkt.
Als je zuinigheid wilt kan beter afstappen van zelfbouw, maar kijken naar bordjes met een gesoldeerde cpu. Dwz mobiele cpus voor normale notebooks (*H(S)/P bij Intel en *H(X) bij AMD) of ultra lowpower bij ultrabooks (*U bij AMD en Intel), welke ook te kiezen zijn voor cpu onboard bij barebones en mini-pc's. Dat spul is meestal kleiner, heeft minder mogelijkheden, maar is dus vooral ook wat zuiniger. Waar je op inlevert is prijs, keuzevrijheid en moeilijker upgraden naar de toekomst... je kunt nu niet een goedkopere i5 of Ryzen 5 nemen en volgend jaar er een i7 of Ryzen 7 inprikken, soms is RAM ook gesoldeerd, dus daar ook bij aanschaf al over nadenken.
Het is wel jammer ja dat je voor zuinigheid moet uitwijken naar dit soort minder flexibele producten, maar er is in ieder geval nog wel een keuze dat wel/niet te doen. Misschien dat een A820/B840 chipset nog komt, maar er moeten dan ook lowerend LGA CPU's te koop komen en niet startend vanaf een i5/Ryzen 5 die in de basis ook meer verbruiken. Heb er een hard hoofd in.
Als ik goed tel biedt zelfs het slechts bedeelde bord hier aansluitingen voor 6 schijven (ASUS TUF Gaming X870-Plus Wifi, 2xSATA, 4xM2) en de rest ruimte voor 8 tot 10 schijven.
Nu betreft het een hoop "gaming" borden en vereisen games een hoop ruimte tegenwoordig, maar alsnog lijkt het me redelijk overbemeten. Wat dat betreft deel ik je mening en sluit ik me aan bij @Totoro88. Gewoon even afwachten op de B850 en dat naast de 600 serie leggen om te kijken of er überhaupt sprake is van een upgrade, of vooral oude wijn in nieuwe zakken.
Dat inderdaad, extra USB controller met wat extra USB poorten kost de fabrikant misschien 0,70ct, maar je kan de prijs van je moederbord vervolgens wel met 15,- verhogen. En zo werkt dat voor heel veel features.
Met mijn sim rig heb ik usb extenders. Soms werkt het eea niet meer, teveel info op één usb? Werkt een mobo met meer usb sloten dan gewoon beter of ligt dat dan ook weer aan een controller? Ik heb 13 st nodig.
Er zullen mensen tussen zitten die ervan smullen, maar als ik mijn mening mag geven vind ik deze line-up een beetje 'geld uit je zakken kloppen'. De vorige line-up voldoet meer dan prima voor zowat alle taken. Dus als je een 6nn chipset hebt kun je prima de nieuwste AMD CPU's benutten. USB 4 is nu geen gemis en PCI-e 5th gen is nu ook nog niet nodig. Ik denk dat zelfs Nvidia's 5nnn serie genoeg heeft aan PCI-e 4th gen.
Stap je pas 'nu' over op een AM5 platform dan kan het interessant worden en dan ben je ook helemaal bij. Heb je alreeds een AM5 build, dan kun je prima verder op de 6nn chipset en zul je niets missen.
Mijn eerste upgrade zal waarschijnlijk de AMD Ryzen 9 9950X3D worden, maar voor de komende ruime tijd voldoet mijn 7800X3D meer dan prima. Zo'n upgrade kan prima op de 6nn chipset plaats vinden. BIOS update doorvoeren en gaan.
Dat wil niet zeggen dat de nieuwe line-up nutteloos is, maar het geeft het idee dat upgraden nodig is.
PS: zeer recent heb ik nog een BIOS update doorgevoerd voor de nieuwste microcode patch welke wat beveiligingslekken repareert. Dit kunnen interessante dingen zijn, maar het leeuwendeel weet niet eens wat een BIOS is zal deze nooit upgraden. Op dat gebied mogen ze het wel eenvoudiger maken zoals het onthouden van settings na een flash. Dat zal moederborden veel toegankelijker maken.
@Tomas Hochstenbach Hoe zijn deze resultaten te vergelijken inderdaad?
In de B650 review is er met de Ryzen 9 7950X getest (50-70W), nu met de 9950X (40-56W).
Is het mogelijk enkele B650 borden te hertesten met de 9950X?
Je zou verwachten dat de borden met minder toeters en bellen zuiniger zijn maar zien voorlopig het tegenovergestelde?
Als je dan toch een dergelijke quicktest doet over idle verbruik, pak dan meteen ook enkele A620 borden mee en test misschien ook een met een 2de CPU, de 9600X bijvoorbeeld.
Ik zou die data niet vergelijken. De B650-borden zijn bijna twee jaar geleden getest en bovendien met een andere meetmethode. Daar zie je het energiegebruik van het volledige systeem inclusief inefficiëntie van de voeding, in deze round-up alleen dat van het moederbord (en de processor) zelf.
Dank voor de toevoeging Tomas! En als altijd ook voor het lezen en overwegen van de commentaren
Zomaar een idee, hebben jullie er niet toevallig een enkele liggen die als referentie genomen kan worden?
Ik weet niet in hoeverre de meetmethode verder nog anders is, maar als de voeding de enige factor is, valt er mogelijk wat te extrapoleren. Niet op de Watt precies, maar vooral voor het idee. Of er kan een gen-on-gen vergelijk gemaakt worden als je toevallig bijvoorbeeld twee Steel Legends beschikbaar hebt.
We willen wel moederborden bomvol features, met dubbele chips voor meer USB poorten dan we nodig kunnen hebben
Willen we dat? Als ik in de pricewatch op meest bekeken sorteer of op aantal reviews filter, dan zie je met name value moederborden die al deze features niet hebben, maar gewoon het broodnodige voor een huis tuin en keuken (game) pc
[Reactie gewijzigd door youridv1 op 30 september 2024 10:49]
Heeft te maken met amd’s ccx architectuur,
Die zorgt voor hogere idle powerconsumptie.
Ironisch genoeg betekent dat dat vaak intel flink minder stroom verbruikt gezien de meeste pc’s veel idlen. (al zou ik nu geen 13-14 serie intel kopen gezien de issues daar)
Ja en het ligt aan de CPU, niet het mobo. Zowel 5950x als 7950x gebruiken bizar veel in idle. (en eigenlijk alle andere dual ccd ryzen ook). Package power gaat zelden onder de 40w met alleen Windows en een paar tabjes open.
Als je PBO aan zet wordt het zelfs nog erger, dan gebruikt je cpu met <5% cpu usage soms wel 60w of meer. Ik snap het echt niet.
Mijn 7 jaar oude laptop verbruikt 65W onder load in een game. Inderdaad best opmerkelijk dat desktops zo slecht scoren, de EU zou dat ook beter reguleren.
In plaats van overal kerstverlichting op te plaatsen ...
Maar hoeveel frames per seconde haalt jouw 7 jaar oude laptop in (recente) games?
Maar het is natuurlijk niet de RGB verlichting die zorgt voor zo'n hoog stroomverbruik. Tuurlijk telt het mee, en je kan er fan van zijn, of niet. Maar het meeste verbruik zit toch nog echt in de GPU en CPU. De rest is redelijk verwaarloosbaar.
Dat klopt niet helemaal. GPU en CPU zijn nu juist componenten die door de jaren heen zich enorm goed lager laten klokken onder idle. Zijn punt is juist dat zijn laptop onder load dus amper meer verbruikt dan een modern desktop systeem dat volledig uit z'n neus staat te vreten.
Wat je hier ziet lijkt weer een beetje een trend in tegenovergestelde richting. Daar zou best wat meer aandacht voor mogen komen. Ik vind het fantastisch dat we tegenwoordig, even over de andere boeg gegooid, speciale gaming chips hebben die onder vollast nog amper 60W verbruiken (als CPU, niet als geheel systeem dus), maar wanneer je hetzelfde systeem voor kantoordoeleinden gebruikt, zou het best wat zuiniger mogen.
Dan rijst de vraag waar het aan ligt. Laten componenten op het moderbord zich niet zo goed uitschakelen of langzamer klokken wanneer ze niet in gebruik zijn als dat tegenwoordig voor GPU's en CPU's het geval is?
Inderdaad, interessant zou dan ook zijn om eens bvb de A620 en B650 borden ook te vergelijken. Want ik zou deze nieuwe borden alleen al voor dit hoge stroomverbruik niet willen aankopen. Een ander aspect zijn de bios en os settings. Staat daar alles qua eco uitgeschakeld?
4 jaar terug had ik een Asrock deskmini H310 en die was idle 8W met een i3 en 16GB lpddr3.
Laptops zijn ook totaal niet te vergelijken natuurlijk, en ontberen natuurlijk een boel aansluitingen die desktops wel hebben dan wel eventuele LED/LCD schermen en RGB e.d. en zullen ook niet het prestatie niveau halen van desktops bij zware belasting wegens throttling of de vaak gebruikte low-power chips of sowieso minder fysieke cores e.d.
Mijn i9 13900K systeem met de ROG Maximus Z790 Extreme en 128GB DDR5-5400 met een GTX1080Ti FTW3 i.c.m. 2 NVMe SSDs, 2 SATA SSDs, 5 HDDs en een totaal aan 20 ventilatoren (case, voeding, GPU en CPU fans) zo'n ~160-200W idle in de HAF 700 EVO kast.
[Reactie gewijzigd door CriticalHit_NL op 30 september 2024 08:52]
Ligt het nu aan mij of zijn moederborden opeens veel duurder aan het worden? Toen ik mijn systeem rond de AMD 5900X bouwde was €~220 al een aardig bedrag en was 300-350 een beetje de max. Nu lees ik dat de X870 (wat voorheen B was) rond de €300 moet gaan kosten en de E zelfs het dubbele. Dat is nogal wat want voor dat geld heb je bijna een high end videokaart.
10 jaar geleden kocht je een redelijk bord voor 120 euro en een high end voor 350. Er zit in die tijd blijkbaar wel wat inflatie in Maar als ik kijk naar nieuwe, goede borden, dan is er onder de 200 euro nog zat te vinden.
Ik ben zelf niet zo onder de indruk van deze "neusjes van de zalm", in elk geval niet in relatie met de kosten en het verbruik.
Ik heb het idee dat het aan jou ligt. Toen ik mijn systeem rond een i7 3770 bouwde had je ook al wel moederborden van 350.
Daarnaast heb je nu ook al heel veel moederborden van 130-200 en (als je het desktop koopadvies forum als leidraad neem) ook wel de borden die het meeste aangeraden worden.
Maar tenminste AMD (Intel weet ik niet) stelt ook veel meer eisen aan hun moederborden. Zelfs de meest budget AM5 moederborden moeten bijvoorbeeld een USB-C aansluiting hebben.
Voor €600 bijna een high-end videokaart? Ik denk dat je dan ook wat jaartjes geleden een videokaart gekocht hebt?
Over de prijs van moederborden, dit staat letterlijk in de review:
Wat aansluitmogelijkheden betreft krijg je altijd het neusje van de zalm; elk X870-bord heeft twee supersnelle USB4-poorten, een PCIe 5.0 x16-slot en één of meerdere M.2-slots met PCIe 5.0-snelheid. Wat al die features gemeen hebben, is dat ze de prijs van een moederbord flink opdrijven.
Dus ja de borden zijn duur maar voor het neusje van de zalm betaal je altijd meer.
Een B650 bord is voor een leuke prijs te koop en werkt prima met recente Ryzens
Er stond misschien een tikfout in het overzicht, want ik zie nergens €1.298,- staan. Wel €289,90 voor de Gigabyte X870 Gaming X Wifi7. Stond daar niet per ongeluk een '1' voor?
Ben ik het niet meet je eens. Als je kijkt welke chip je bij Nvidia krijgt voor 600 euro en welke je bij de 2000 serie kreeg zie je dat er maar weinig high-end aan 600 euro meer is. Het maakt nogal uit of Nvidia een AD104 van nog geen 300mm2 op een 600 euro kaart prikt, of je een TU104 van 550mm2 krijgt. De eerste chip is duidelijk het kleine en goedkopere broertje terwijl de TU104 een forse chip is en met recht highend genoemd kan worden. Overigens kreeg je bij de 900 serie nog veel meer chip voor je geld. Nvidia is al een hele tijd bezig met serieuze shrinkflation van de chips en iedereen slikt het maar... Het is wat het is.
En hoewel we serieuze inflatie hebben gehad en nieuwe nodes duurder per mm2 verklaart het niet waarom de big chips alleen nog maar in 1200+ euro kaarten te vinden zijn.
Wat dat betreft zijn de prijzen van moederborden wel omhoog gegaan, maar ook weer niet zo achterlijk. En de mid range chipsets hebben tegenwoordig een hele behoorlijke feature set.
[Reactie gewijzigd door Thekilldevilhil op 30 september 2024 08:30]
Wat ik op alle borden mis is meer dan een karige 2 of 3 sloten, ik heb geen behoefde aan een zooi M.2 sloten ik wil PCIe sloten voor meerdere capture kaarten en een 10GbE ethernet kaart.
De pricewatch hier op tweakers helpt hierbij ook niet, het zou fijn zijn dat je kan filteren op de hoeveelheid sloten in welke variant dan ook er op een bord zit.
Het lijkt er ook op dat goedkopere borden meer sloten hebben dan de highend varianten, waardoor al die dure borden voor mij dus niet meer interessant zijn.
het zou fijn zijn dat je kan filteren op de hoeveelheid sloten in welke variant dan ook er op een bord zit.
Je kunt op PCIe x16 sloten filteren. Elk (niet m.2) PCIe device past in een x16 slot.
ik heb geen behoefde aan een zooi M.2
Probleem is alleen dat 99% van de andere high end moederbord shoppers dat wel hebben, omdat goede sata SSD's steeds schaarser worden en hdd's voor consumenten pc's bijna niet meer interessant zijn door de prijs van SSD's.
Je kunt op PCIe x16 sloten filteren. Elk (niet m.2) PCIe device past in een x16 slot.
Moet dan wel bij gezegd worden dat 'x16' sloten buiten het eerste slot altijd als minder bedraad zijn, heb zelfs borden voorbij zien komen welke 4 'x16' sloten hebben waarvan er dan 3 effectief x1 zijn, soms zelfs nog Gen 3 ook
In het geval van dat ASUS bord kun je de eerste twee sloten in een 8/8 configuratie draaien maar het 3de slot is maximaal x2, nu zit ik het niet echt in dat wereldje maar zie genoeg capturekaarten als ik even Google welke toch wel een x4 interface hebben. Of het dan goed gaat werken is maar de vraag.
Persoonlijk heb ik er ook niks op tegen overigens, buiten de videokaart heb ik aan één PCIe slot voor eventuele toekomstige functionaliteitsuitbreiding wel voldoende en wil ik vooral de ruimte voor minimaal NMVe 3 SSD (en dan ook gewoon normale snelheid en geen trucjes als Gen 3 x2 sloten erbij ofzo)
@youridv1
Klopt, maar dan kom je dus terug op het M.2 vs PCIe verhaal. Meerdere extra x4 PCIe sloten i.p.v. x1/x2 is best mogelijk mits je daar één of twee M.2 sloten voor opoffert. 95%+ waaronder jij en ik willen dat niet, maar als je ziet hoeveel AM5 borden er zijn verbaast het me wel dat er niemand is geweest wie probeert deze niche vraag te bedienen zegmaar
[Reactie gewijzigd door !mark op 30 september 2024 14:41]
Moet dan wel bij gezegd worden dat 'x16' sloten buiten het eerste slot altijd als minder bedraad zijn, heb zelfs borden voorbij zien komen welke 4 'x16' sloten hebben waarvan er dan 3 effectief x1 zijn, soms zelfs nog Gen 3 ook
Je hebt gelijk, maar dat is een beperking van de gemonteerde CPU. Je kunt wel 3x PCIe5.0 x16 sloten monteren, maar er komen maar 24 lanes vanuit de CPU. en eventuele extra lanes vanuit de chipset moeten over een bus naar de CPU, die volgensmij PCIe5.0 x4 is.
[Reactie gewijzigd door youridv1 op 30 september 2024 14:26]
Je zal wel snel op workstation moederborden uitkomen dezer dagen, aangezien de gewone moederborden tegenwoordig over het algemeen niet voorzien in afwijkende behoeften.
Het is ook geen toeval dat je op de Pricewatch niks zinnigs meer kan selecteren. Dat is beleid. De
Pricewatch is namelijk hoofdzakelijk gericht op consumenten, en de filters worden daar ook op afgestemd, zo is mij in het verleden medegedeeld. (helaas en ook zeer teleurstellend om terug te moeten lezen) Gezien deze mededeling verwacht ik ook geen echte verbetering hierin.
Als het om moederborden gaat zoek ik ook steeds vaker via Geizhals.eu. Daar kan je per slot een gewenst aantal invoeren.
Ja inderdaad, bij zo'n review mis ik écht een block diagram.
Er is nou eenmaal een beperkte hoeveelheid PCI-E lanes beschikbaar, waardoor je gedwongen bent om keuzes te maken. Het is of 16 lanes naar PCI-E slot 1 en 0 lanes naar PCI-E slot 2, of8 lanes naar #1 en 8 lanes naar #2. Dat derde PCI-E slot? Kan je alleen gebruiken als je een M.2 slot uitzet. Vijf M.2 sloten? Leuk, maar drie daarvan delen de Gen4 x4 uplink naar de CPU.
In de Pricewatch is het onmogelijk om hierop te sorteren, want een electrisch-Gen3 x4-maar-mechanisch-x16 slot staat daar precies hetzelfde in als een volwaardig Gen5 x16 slot. Het is erg veel moeite om per moederbord de handleiding door te spitten om een idee te krijgen van de daadwerkelijke functionaliteit - en zelfs dan geven ze je zelden álle informatie. Zulke informatie is gewoon nergens te vinden!
Als je de borden fysiek in bezit hebt, is het vrij eenvoudig om eventjes een PCI-E (en wellicht USB) device tree te genereren. @Tomas Hochstenbach, met een paar minuten werk zouden zulke moederbord reviews significant nuttiger zijn voor power users, én zich kunnen onderscheiden van andere reviewers.
Ik heb al schrik als mijn huidige I7-8700K zal sterven.
Ik heb PCI-E sloten nodig voor videokaart, RAID kaart voor 4 extra SATA poorten, Firewire kaart voor film camera, Soundblaster AE-5 (ja ik hoor verschil met highend Realtek geluidschip) en USB 3.0 PCI kaart met 6 tal USB 3.0 poorten.
Waarom niet vol PCI-E sloten op moederbord waar je dan PCI-E naar NVme adapter kan gebruiken.
Waarom niet vol PCI-E sloten op moederbord waar je dan PCI-E naar NVme adapter kan gebruiken.
Buiten dat jouw voorstel alleen op ATX formaat mogelijk is, omdat allerlei adapterkaartjes het een stuk rommeliger/onpraktischer maakt voor 99% van de mensen? Een beetje videokaart neemt tegenwoordig al snel 3 sloten in, en het slot direct eronder wil je i.v.m. airflow sowieso niet gebruiken. De meeste mensen hebben buiten de videokaart toch alleen maar behoefte aan NVMe SSDs wat betreft PCIe en dan is het veel praktischer deze direct op het moederbord te verwerken. Daarnaast zijn er ook M.2 naar PCIe adapters als je dat écht wilt, tis immers hetzelfde principe.
Waar ik het wél met je eens bent is dat er als je ziet hoeveel borden er zijn er best een of twee hadden kunnen zijn welke de wat meer niche vraag naar PCIe sloten bedient ten koste van M.2 sloten.
Op bijna ieder moederbord zit een Realtek 5Gbps netwerkkaart. Zijn die Realtek chips nu zoveel beter dan vroeger? Ik kan me namelijk herinneren dat deze vroeger een ramp waren met stand-by problemen (niet gedetecteerd worden zonder cold boot; voedingssteker uit je PC halen), soms rare latency spikes hadden, hogere latency dan Intel hadden, disconnects hadden uit het niets etc. Dat is de reden dat ik op een gegeven moment besloten heb enkel moederborden kocht waar een Intel netwerkkaart op zat (sindsdien nooit meer problemen gehad). Is dit nog steeds zo?
Note: Ik draai Gentoo Linux, echter heb ik deze problemen vroeger zowel in Microsoft Windows als Linux ervaren.
Ik ken nu juist weinig issues met Realtek afgezien driver support. Dit in tegenstelling tot juist de Intel I225 die drie hardware revisies slecht is geweest op 2,5gbit en de I226 die alles had moeten fixen maar eveneens meerdere revisies slecht is geweest.
Het is de vraag hoe de kaarten voor de 5gbit versies geschud zijn. Korte conclusie is dat het allemaal troep is
[Reactie gewijzigd door Korvaag op 30 september 2024 08:43]
Troep zal ik zeker niet zeggen. Alles heeft uiteindelijk gewoon z'n problemen. Waar het mij echter om gaat is dat ik de juiste en een goed geïnformeerde keuze maak op basis van de informatie die beschikbaar is. Als Realtek beter is op dit moment, dan zou ik dat zeker overwegen (gezien dat een veel bredere keuze aan moederborden geeft). Waar het mij uiteindelijk om gaat is een chip die stabiel is en weinig / geen problemen geeft en uiteraard zo laag mogelijk latency.
P.S.: Ik heb nu overigens een moederbord met de I-225V chip en kan er overigens weinig over klagen en heb tot op heden geen problemen ervaren.
Gebruik je hem op 2,5gbit. Dat is de vraag. Op 1gbit werkte ie prima, maar goed dat gaat wat te ver voor hier. Google er maar eens op. Ik heb zelf geen ervaring met de 5gibt versies moet ik zeggen, maar juist de laatste jaren neig ik naar Realtek wegens de slechte Intel chips terwijl dat de generatie(s) daarvoor juist andersom was. Als je het zeker wilt weten moet je inderdaad wat onderzoek doen naar ervaringen en linux driver support.
Dat is alleen vrij lastig als je PCs niet in dezelfde ruimte staan, helaas. DAC door je muren trekken is niet te doen, en fiber splicing is nogal duur. Je betaalt dan meer voor je kabels dan voor je netwerkkaart!
Juist het grote voordeel van de nieuwere 2.5G en 5G controllers is dat ze meestal met je huidige kabels werken. 10G over koper is ook nog goed te doen voor een hobbyist, maar vaak zit je dan opgescheept met oude stroomvretende netwerkchips. Langzaam maar zeker beginnen er gelukkig ook moderne 10G NICs te komen, vaak direct op het moederbord.
Als DAC of fiber een optie is, zie ik eigenlijk geen reden om voor 10G te gaan. 25G is praktisch even duur, 40G heb je tweedehands ook voor een paar tientjes, en zelfs 100G ga je niet failliet van. Maar goed, net als met 10G DAC/optisch, moet je moederbord daar wél een PCI-E slot voor vrij hebben - want zulke kaarten vragen meestal om een Gen2 x8 of Gen3 x8 slot. Het is immers oude serverzooi.
Het probleem van 25gbps (en 100) is the switch-zijde - die zijn nog niet zo goedkoop itt de nic zijde.
Zelf heb ik inmiddels meerdere servers met sfp28 (connectx-4 lx, intel xeon-d soc) maar het gaat denk ik nog wel even duren voordat ik een switch heb die 25gbs schakelt.
De Mikrotik CRS504-4XQ-IN heeft 4xQSFP28, dus 4x 100G of 16x 25G - en al verkrijgbaar voor €630. Betaalbaar genoeg voor een high-end homelab, en je moet wel héél fanatiek zijn om nóg meer nodig te hebben.
De Mikrotik CRS504-4XQ-IN heeft 4xQSFP28, dus 4x 100G of 16x 25G - en al verkrijgbaar voor €630. Betaalbaar genoeg voor een high-end homelab, en je moet wel héél fanatiek zijn om nóg meer nodig te hebben.
Mooi ding, maar voorlopig volstaat mijn CRS305-1G-4S+IN
Omdat grote SSD's nog dun gezaaid en grote SSD's nog onbetaalbaar zijn is het jammer om te zien dat het aantal SATA poorten afneemt. Dat betekent een uitbreidingskaart om alle schijven te kunnen koppelen.
Ik zal toch niet de enige zijn die met 4-5 M2 kaartjes van 2-4TB en een paar schijven niet uit kom? Zeker omdat ik HDD's dubbel uitvoer (RAID-1), dan is er dus maar plek voor effectief 40TB (2x2x20TB)......
[Reactie gewijzigd door DjoeC op 30 september 2024 13:28]
Ik heb een hekel aan cloud - behalve mijn eigen self-hosted Nextcloud.....
Ik heb momenteel 8 interne SATA devices met daarnaast bijna alle USB poorten in gebruik. Voor mij is vernieuwing niet persee vooruitgang. Heb met een lampje m'n huidige X570 MB kunnen vinden. Maar goed, na even zoeken kan deze M2 naar 6x SATA een uitkomst zijn. Ik zit te wachten op een 20/22TB aanbieding (3 of 4 stuks) maar de prijzen willen nog niet dalen.
Het probleem is dat de chipsets een beperkte hoeveelheid high-speed lanes hebben - en een high-speed lane kan vaak worden ingezet als óf PCI Express óf SATA. Er zijn inderdaad vrij weinig mensen die nog grote hoeveelheden SATA drives gebruiken in een desktop (de meeste storage-heavy mensen willen toch liever een NAS), dus dan is het aantrekkelijker om de lanes te benutten voor dingen als een USB4 controller, wifikaart, 10G Ethernet, M.2 slot, of PCI-E slot.
Voor dat handjevol mensen dat alsnog grote hoeveelheden draaiend roest gebruikt, zijn er inderdaad PCI-E of zelf M.2 SATA controllers. Een 6-poort M.2-naar-SATA kaartje heb je al vanaf €15 op AliExpress.
€1298 voor een moederbord !?? My god. Klopt deze prijs wel?
Ik draai al lang mee in de upgrade wereld maar nooit had ik dit verwacht.
Wel een mooi bord daar niet van. Maar ik stel mijn upgrade nog maar even uit. Tot ik een nier verkocht heb.
Ik vraag me ook af of die prijs wel klopt aangezien de Gigabyte X870E Aorus Master niet eens de helft kost, en ik dat al een flink bedrag vind voor een "Rebranded" X670E moederbord.
Ik weet niet waar je die prijs ziet maar de duurste in het lijstje die ik zie is de ASUS ROG Crosshair X870E Hero voor 669 euro. Dat is een aardig bedrag, begrijp me goed. Maar niet van de orde die je noemt.
Wellicht had een webshop tijdelijk een foutieve prijs?
Ik denk dat 2.5Gbit al door nauwelijks iemand wordt gebruikt. Als je op dat niveau je thuisnetwerk wil regelen, dan kan ik me voorstellen dat de fabrikant zijn vingers daar niet aan wil branden, want ALS ze dat al faciliteren, dan is het voor de prosumer waarschijnlijk toch weer niet de goede chip, of is er wat anders mis mee
Gewoon bij lekker goedkope 1Gb houden op mobos.
Er zijn niet voor niets PCIe slots om gebruiker-specifieke benodigdheden in te steken.
Ik zou graag zien dat de markt wat meer modulariteit zou omarmen.
De tweede chipset die van X870 een X870E zou maken met bijbehorende IO had ook een insteekkaart kunnen zijn met wat USB aan de bracket en wat SATA aan de binnenzijde, en een M.2 of twee op het bordje zelf. Dat reduceert productvariaties en daarmee kosten.
We zien allerlei superdure mobos en dat is niet strict noodzakelijk denk ik. Lekker barebones houden en al die dure features op een of meerdere insteekkaart(en). Dan worden al die lege PCIe slots in de wereld tenminste nog een keer gebruikt.
Dat is niet om te zeggen dat er geheel geen plaats is voor dure feature-rijke mobos maar ik zie geen reden dat het de de-facto standaard moet zijn.
Ik herhaal; Dat is niet om te zeggen dat er geheel geen plaats is voor dure feature-rijke mobos maar ik zie geen reden dat het de de-facto standaard moet zijn.
Het is nog steeds zo dat het gros van de gebruikers niet meer dan Gb nodig gaat hebben over de levensduur van een vandaag aangeschaft mobo. 10Gb willen omwille van het cijfertje of omwille van hoelang het al dan niet bestaat maakt het niet een wijze keuze voor de doorsnee gebruikers.
[Reactie gewijzigd door ChielScape op 3 oktober 2024 07:47]
Is helaas al wel langer aan de gang, bijvoorbeeld de X79 borden hadden vaak wel t/m 8 SATA aansluitingen en de X99 Rampage V Extreme had totaal er zelfs 12, maar de ROG Z790 Extreme heeft er 'maar' 6 en de alle onder gepositioneerde borden hadden er maar 4 terwijl de EVGA Z790 borden volgens mij nog 8x SATA hadden op ATX formaat, en de Z790 ProArt Creator Wifi van Asus had er ook 8.
Men denkt dat je nu toch sneller kiest voor M.2 i.p.v. SATA voor SSDs en gezien veel zaken gestreamed worden men minder snel een hoop opslag gebruikt, maar met de explosieve groei van data blijft opslag van belang dus ik vind het ook redelijk ondermaats, zelfs veel kasten hebben nog maar weinig plek voor traditionele 3,5" bays laat staan een stuk of 8+ en 5,25" is vrijwel helemaal verdwenen.
Enige optie dat je dan nog hebt is een PCI-E kaart kopen via Amazon o.i.d. die een zooi SATA-600 poorten op de printplaat heeft zitten, er bestaan ook M.2 kaartjes naar SATA-600 maar in mijn geval zou dan het plaatwerk van het moederbord afmoeten om deze erin te steken en dan was het nog onmogelijk omdat de aansluiting zo gedraaid zit dat de poorten naar het moederbord zelf zouden wijzen.
Ik ben bezig met het uitzoeken van onderdelen voor een systeem met 5-6x 3.5inch en 3x nvme. dus dingen die snel moeten zijn en dingen die beschikbaar moeten zijn. wat me opvalt is het aantal sata aansluitingen op de nieuwe generatie borden en die kasten is me inderdaad ook opgevallen. dan moet je opeens naar een server rack case. oude kasten met mega veel 5.25 ruimte waar je destijds brackets voor moest kopen om je hdd in te kunnen schuiven zie je niet meer, dat is lang geleden.
ik heb gekeken naar een synology NAS echter die pushed zijn eigen veelste dure schijven en je bent gelijk afhankelijk van hun hardware. dus als je voeding stuk gaat zit je gelijk aan hun onderdelen vast en hun garantie en dan nog maar te zwijgen over levertijden. even swappen met een voeding is er dus niet bij. minimaal een week downtime zit je al snel aan vast. synology staat niet bekend om zijn kwaliteit hardware, tis meer hun software waar ze het van moeten hebben.
De reden daarvoor is heel simpel: op de chipsets gebruik je dezelfde aansluiting voor óf een SATA-poort óf een PCI-E lane. Met alle extra features zijn PCI-E lanes vrij schaars, dus worden de (weinig gebruikte) SATA-poorten er af geschopt.
Het is inmiddels zelfs niet ongebruikelijk om een losse SATA controller te gebruiken, zodat je 4 SATA-poorten via één PCI-E lane aan kan sluiten op de chipset.
dat is simpel maar x1 slot is afwezig op de 870e en mist ook op mijn 570
als je een sata/raid controller kunt tippen die op dit bord past hou ik me aanbevolen.
Wat mij vooral irriteert gezien ik een upgrade van plan was is dat er geen 3 audio jacks meer aanwezig zijn. Ik heb een 5.1 surround zet aan mijn pc hangen en die gaat nooit en te nimmer weg. Echter heb ik daar wel 3 audio jacks voor nodig als input die nu dus op geen enkel bord meer zitten.
Ik moet dus niet alleen een onnodig achterlijk duur bord kopen omdat ik 6x sata + 2x NVME nodig heb maar ook nog eens een nieuwe geluidskaart waarbij ik weer moet gaan uitzoeken wat de opoffering is qua lanes wat vaak de jawel Sata poorten zijn...
Toevoeging: Een losse geluidskaart vreet ook nog eens NOG meer stroom omdat ze een eigen cirquit nodig hebben met eigen verliezen...
ik eb ondertussen gekeken hoe het wel kan en verrassing je moet de front jacks gebruiken en dus heb je constant 2 kabels uit de voorkant van je pc steken. onacceptabel en bovendien moet ik custom kabels kopen gezien mijn huidige 3 jack kabels gebundeld zijn. Dubbel onacceptabel, 3 naden door slecht design.
[Reactie gewijzigd door computerjunky op 30 september 2024 16:29]
Ja die heeft allen maar 2x sata wat onacceptabel is. Ik heb er minimaal 5 nodig plus 2 nvme. en die combinatie kost vaak weer de onderste PCI-I aansluiting waardoor een losse geluidskaart onmogelijk is... ik snap echt niet welke flapdrollen deze borden ontwerpen. Het zijn effectief gewoon onbruikbare producten.
Welke moederborden we graag nog gezien hebben? Het lijkt mij interessant om het goedkoopste model per merk erbij te hebben:
Asrock x870 pro rs (wifi)
Gigabyte x870 gaming wifi6 of Eagle wifi7
Msi pro x870-p wifi
Asus prime x870-p wifi
(dit zijn toch de goedkoopste volgens newegg die ze praktisch allemaal heeft staan)
[Reactie gewijzigd door SmokingCrop op 30 september 2024 08:11]
:strip_exif()/i/2006966862.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966772.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966770.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966768.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966778.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966774.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966776.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966784.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966780.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966782.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966790.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966786.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966788.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966792.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966794.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966796.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966802.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966798.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966800.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966804.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966808.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966806.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966810.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966812.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966814.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966816.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966818.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966820.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966822.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966826.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966824.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966828.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966832.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966830.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966838.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966836.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966834.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966844.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966842.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966840.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966884.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966076.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966078.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966082.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966084.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966080.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966086.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966088.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966090.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966092.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966094.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966096.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966100.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966098.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966102.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966106.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966104.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966108.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966110.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966112.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966114.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966116.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966916.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966132.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966130.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006966128.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006962004.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006962006.jpeg?f=imagegallery)
/i/2006966664.png?f=imagearticlefull)
:strip_exif()/i/2006966518.jpeg?f=imagearticlefull)
/i/2006966490.png?f=imagearticlefull)
:strip_exif()/i/2006966348.jpeg?f=imagearticlefull)
:fill(white):strip_exif()/i/2006943484.jpeg?f=thumbmedium)
:fill(white):strip_exif()/i/2006948340.jpeg?f=thumbmedium)
:strip_icc():strip_exif()/i/2007164672.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006966056.jpeg?f=fpa_thumb)
/u/358083/crop5a173109318d0.png?f=community)
:fill(white):strip_exif()/i/2006948370.jpeg?f=thumbmedium)
:fill(white):strip_exif()/i/2006948240.jpeg?f=thumbmedium)
:strip_exif()/i/2006966174.png?f=thumbmedium)
:strip_exif()/i/2006966058.png?f=thumbmedium)
:fill(white):strip_exif()/i/2006948194.jpeg?f=thumbmedium)
:fill(white):strip_exif()/i/2006948170.jpeg?f=thumbmedium)
:fill(white):strip_exif()/i/2006948300.jpeg?f=thumbmedium)
:fill(white):strip_exif()/i/2006947424.jpeg?f=thumbmedium)
:fill(white):strip_exif()/i/2006963416.jpeg?f=thumbmedium)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006903316.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006874208.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006869184.jpeg?f=fpa_thumb)
/i/2006824742.png?f=fpa_thumb)
:strip_exif()/i/2005127416.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2006022142.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005816886.jpeg?f=fpa)
/i/1254210417.png?f=fpa)
/i/2006752730.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2006692448.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005279580.jpeg?f=fpa)
/i/2005121502.png?f=fpa)
:strip_icc():strip_exif()/u/75092/robinia_70.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/94045/crop66c1b4250e8a2_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/635291/crop65b14977e5ca7_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/168777/crop64aebd7ccf820_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/147791/crop56e423ed8d794_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/15256/Froukje.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/348588/crop607373081ef34_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/28986/javaone6666.gif?f=community){kind=small}
/u/692502/crop63d0af55313a1_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/581763/crop671d464e1d270_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/323108/lambo.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/287731/crop6270fa65746ea_cropped.jpg?f=community){kind=small}
/u/103034/crop67d01eaf48b6b.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/1467844/crop689dae7a31a00_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/206489/crop60aa920895686_cropped.jpg?f=community){kind=small}
/u/595478/crop60bfdcb4ab66e_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/15664/crop6881d8a8bb43f_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/452542/crop57b8a2dd1446b_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/89806/avatar_spockz.jpg?f=community){kind=avatar}
:strip_icc():strip_exif()/u/71414/images.jpg?f=community){kind=small}
/u/1435570/crop672c9fd299184_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/1950978/crop66a1fc0b33434_cropped.gif?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/2395/tweakers_forum.gif?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/5722/ocf81_avatar_3.gif?f=community){kind=avatar}
:strip_icc():strip_exif()/u/67947/crop5f66512609d8b_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/2210/cobra.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/88719/crop624ccd84437db_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/525477/crop5be1cab3e90f3.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/386526/crop5e79fc3cdf222_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/247454/crop67054448c4665.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/125859/crop5f21ef3dcba6f.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/89692/fiat500_60x60.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/109168/crop5c6ad3dc9bc0f_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/438947/crop575c94eea6d14.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/263315/crop592fef8caf3e6_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
