17 Intel Z790-moederborden Round-up

Welk bord kan de Core i9 13900KS aan?

Intel Z790-moederborden

De eisen aan moederborden worden steeds hoger. Dat geldt al helemaal voor Intels nieuwste topmodel, de Core i9 13900KS, die onder volledige belasting richting 400W gaat. Niet gek dus dat fabrikanten zich flink hebben uitgeleefd op hun bijbehorende Z790-moederborden. Daarvan hebben we er maar liefst zeventien getest.

Z790 versus Z690 en B760

De dertiende generatie Core-processors gebruikt dezelfde socket 1700 als de twaalfde generatie. Je kunt die cpu's en de moederborden uit de 600- en 700-series dus mixen en matchen. Juist voor de high-end chipset heeft de nieuwste optie echter een flink voordeel: de fors verhoogde bandbreedte van de PCIe 4.0-lanes uit de chipset. Dat waren er twaalf bij Z690 en zijn er nu bij Z790 twintig, waardoor moederbordfabrikanten meer snelle M.2-slots kunnen bieden en extra controllers (Thunderbolt, 10GbE enzovoort) kunnen gebruiken.

In de onderstaande tabel heb ik alle verschillen tussen de Z790-, Z690- en B760-chipsets op een rij gezet. Ten opzichte van Z690 valt het verhoogde aantal PCIe 4.0-lanes vanuit de chipset het meest op. Daarnaast heeft Z790 een extra 20Gbit/s-USB-poort. Ten opzichte van B760 kun je met Z790 natuurlijk de processor overklokken, wat bij AMD gewoon kan met een B-serie moederbord, en is de totale bandbreedte tussen de cpu en de chipset dubbel zo hoog. Dat laatste is niet zozeer relevant voor de hoeveelheid aansluitingen of mogelijkheden, maar bepaalt de maximumsnelheid als je al die zaken tegelijk wilt gebruiken.

	Z790	Z690	B760
PCIe uit cpu	16x PCIe 5.0 + 4x PCIe 4.0	16x PCIe 5.0 + 4x PCIe 4.0	16x PCIe 5.0 + 4x PCIe 4.0
DMI	8x PCIe 4.0	8x PCIe 4.0	4x PCIe 4.0
PCIe uit chipset	20x PCIe 4.0 + 8x PCIe 3.0	12x PCIe 4.0 + 16x PCIe 3.0	10x PCIe 4.0 + 4x PCIe 3.0
USB 20Gbit/s	5	4	2
USB 10Gbit/s	5	6	2
USB 5Gbit/s	0	0	2
USB 2.0	4	4	6
USB totaal	14	14	12
SATA-600	8	8	4
Hardware-RAID	Ja	Ja	Alleen SATA
Cpu overklokken	Ja	Ja	Nee
Geheugen overklokken	Ja	Ja	Ja
Wifi geïntegreerd	Ja, AX211	Ja, AX211	Ja, AX211
Tdp	6W	6W	6W

De belangrijkste verschillen tussen de Intel Z790-, Z690- en B760-chipsets

Testdeelnemers

In totaal ontvingen we voor deze test niet minder dan zeventien Z790-moederborden. In tegenstelling tot bij onze X670-round-up is gelukkig ook MSI weer van de partij. Alle borden in de test maken gebruik van DDR5-geheugen. Best logisch, want een Z790-moederbord koop je niet als de prijs van je systeem voor jou het belangrijkste is, hoewel van sommige modellen ook wel DDR4-versies te krijgen zijn.

	Prijs bij beoordeling	Actuele prijs
ASRock Z790 PG Lightning	€ 199,-	€ 162,30
ASRock Z790 PG Sonic	€ 256-	€ 247,67
ASRock Z790 PG-ITX/TB4	€ 404,-	€ 320,-
ASRock Z790 Taichi	€ 543,-	Onbekend
ASUS Prime Z790-A WiFi	€ 317,-	€ 245,99
ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi	€ 265,-	€ 211,90
ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi	€ 429,-	€ 363,02
ASUS ProArt Z790-Creator WiFi	€ 519,-	€ 386,99
ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFi	€ 549,-	€ 470,-
ASUS ROG Maximus Z790 Hero	€ 620,-	€ 653,88
ASUS ROG Maximus Z790 Extreme	€ 1599,-	Onbekend
Gigabyte Z790 Aorus Elite AX	€ 292,-	€ 221,10
Gigabyte Z790 Aero G	€ 365,-	€ 268,99
Gigabyte Z790 Aorus Master	€ 556,-	€ 450,43
MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi	€ 300,-	€ 219,78
MSI MPG Z790 Edge WiFi	€ 387,-	€ 462,49
MSI MPG Z790 Carbon WiFi	€ 498,-	€ 450,-

ASRock Z790 PG Lightning, PG Sonic, PG-ITX/TB4, Taichi

ASRock stuurde vier Z790-moederborden in voor deze round-up en dekt daarmee gelijk een breed segment af. De Z790 PG Lightning is met een vanafprijs van 219 euro een van de goedkoopste Z790-borden, terwijl de Z790 Taichi voor ruim 500 euro van eigenaar verwisseld.

ASRock Z790 PG Lightning

Voor Z790-begrippen is de PG Lightning een instapper. Dat zie je er om eerlijk te zijn ook wel een beetje aan af, want het geïntegreerde i/o-shield vormt geen geheel met de vrm-koeling en er wordt maar één simpele ssd-koeler meegeleverd. Aan de specificaties valt vooral op dat dit bord in zijn geheel geen PCIe 5.0 M.2-slot heeft; alle vier de slots ondersteunen maximaal PCIe 4.0. Het primaire PCIe x16-slot werkt wel volgens de nieuwste standaard.

ASRock Z790 PG Sonic

Het mag dan misschien niet ieders smaak zijn, maar de Z790 PG Sonic is zonder twijfel het opvallendste moederbord uit deze test. ASRock heeft in samenwerking met Sega een bord ontworpen dat volledig is geïnspireerd door Sonic the Hedgehog, inclusief de kenmerkende gouden ring. Die details zijn best ver doorgetrokken. Zo staat er achter op het bord een grote tekening van Sonic en is zelfs het bios helemaal Sonic-blauw gemaakt. Bekijk ook zeker even de productpagina, die eveneens geheel in stijl is.

Wat de specs betreft is het voornaamste verschil met de PG Lightning dat de PG Sonic wel een PCIe 5.0 M.2-slot heeft. Ook heeft dit model rgb-verlichting, al is het natuurlijk de bedoeling dat je die op blauw zet, en een Killer-netwerkchip in plaats van de Realtek-controller op de PG Lightning. Aan bijvoorbeeld de vrm is echter niets wezenlijks veranderd.

ASRock Z790 PG-ITX/TB4

ASRock heeft ook een mini-ITX-bordje ingestuurd en de belangrijkste functie vind je al terug in de productnaam; de PG-ITX/TB4 heeft twee Thunderbolt 4-poorten. Onderscheidend zijn verder de luxe audiovoorziening op basis van een Realtek ALC4080-codec en de 105A-powerstages in de Vcore-vrm, waardoor die ondanks de beperkte fysieke ruimte nog best krachtig is.

Het bordje heeft maar liefst drie M.2-slots voor ssd's. Daarvan bevinden zich er wel twee op de achterzijde, waardoor je rekening moet houden met serieuze koelingsbeperkingen. Ook ondersteunt geen van alle M.2-slots PCIe 5.0; alleen de x16-sleuf doet dat.

ASRock Z790 Taichi

De Z790 Taichi, ook verkrijgbaar met witte, marmerachtige beplating als de Taichi Carrara, is ASRocks meest luxe Z790-moederbord. Daar betaal je nog geen 550 euro voor, waar de topmodellen van bijvoorbeeld ASUS en Gigabyte ver over de 1000 euro heen gaan. En oké, de Taichi heeft dan misschien geen gekantelde connectortjes aan de randen van het bord en ook geen fancy oledschermpje, maar is in de basis een heel luxe bord.

Zo heeft de Taichi twee Thunderbolt-poorten, een vrm-rating van ruim 2500A (!) en in totaal vijf M.2-slots, waarvan er eentje PCIe 5.0 ondersteunt. De audio is top-notch met een ALC4080 en losse hoofdtelefoon-dac, en als je de extra stroomkabel aansluit, kun je via de USB-C-poort van je kast snelladen met 60W via USB-PD 3.0.

Maar wat de Taichi niet heeft, zijn toffe extra's of innovatieve vondsten. De Z790 Taichi is dus meer een alles-erop-en-eraan-bord dan een echt extreem topmodel.

ASUS Prime Z790-A, TUF Z790-Plus, ROG Strix Z790-E en Z790-I, ProArt Z790-Creator, ROG Maximus Z790 Hero en Extreme

ASUS is zoals wel vaker hofleverancier in deze round-up. Dat is niet zo gek, want het brengt ook de meeste modellen op de markt. Het goedkoopste ASUS-bord in deze test is de Prime Z790-A WiFi, maar laat je niet misleiden door het woord 'goedkoopste', want dat bord kost gelijk al 350 euro. Het duurste bord in de test is - ik zou bijna zeggen vanzelfsprekend - ook afkomstig van ASUS. De ROG Maximus Z790 Extreme kost op het moment van schrijven 1449 euro.

ASUS Prime Z790-A WiFi

Zoals we van de Prime-borden gewend zijn, heeft ook de Z790-A WiFi een strak ontwerp dat voornamelijk op grijs- en zwarttinten leunt. De mogelijkheden van het bord zijn relatief beperkt. Zo is er geen PCIe 5.0 M.2-slot. Wel beschikt het bord over een vrij forse vrm, een kwalitatief goede ALC1220-codec voor de audio en heatsinks voor alle vier de M.2-slots. Ook het knopje om het PCIe x16-slot te unlocken als er een grote videokaart in zit, komen we al op dit model tegen.

ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi

De TUF Gaming Z790-Plus is op het moment van schrijven precies even duur als de Prime. Hoewel het kleurenschema met zwart en grijs totaal anders is, vertoont het onderliggende pcb dan ook de nodige gelijkenissen. De Prime is zelfs op een heel aantal punten wat luxer afgewerkt; de onboardknopjes voor clear-cmos en power zijn bijvoorbeeld foetsie op de TUF, en ook moet een van de M.2-slots het zonder koeler stellen. Schokkende wijzigingen in het voordeel van de TUF hebben we juist niet kunnen ontdekken, dus wij zouden al gauw voor het Prime-model kiezen.

ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFi

De ROG Strix Z790-E heeft wel een M.2-slot met PCIe 5.0-ondersteuning, in aanvulling op nog eens vier reguliere PCIe 4.0-slots. Verder heeft het grotendeels zwarte moederbord een foutcodedisplay en wat andere overklokfuncties, zoals een startknop om je systeem te booten.

ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi

Net als de X670-E I voor socket AM5 wordt ook ASUS' Z790-ITX-moederbord geleverd met de ROG Strix Hive, een kastje om op je bureau te plaatsen dat niet alleen de audiovoorziening, maar ook diagnoseleds en een instelbare FlexKey-knop bevat. Op het bordje zelf is vooral veel plek ingeruimd voor de tienfasen-vrm met 105A-powerstages en de gestapelde M.2-slots, waardoor je zowel een PCIe 5.0- als een PCIe 4.0-ssd kunt installeren. Naast twee Thunderbolt 4-poorten heeft het bordje 20Gbit/s-USB-poorten, zowel achterop als voor je behuizing.

ASUS ProArt Z790-Creator WiFi

De ProArt Creator is ongeveer even duur als de ROG Strix Z790-E, maar is meer geënt op creatieve gebruikers. In dat opzicht is het wat vreemd dat het PCIe 5.0 M.2-slot ontbreekt, want snelle opslag is voor die doelgroep juist wel fijn, maar je krijgt wel vier PCIe 4.0 M.2-slots én kunt de PCIe 5.0-lanes van de cpu naar wens splitsen tussen twee x16-slots. Het aantal SATA-poorten is met acht stuks opvallend hoog en uiteraard heeft ASUS zowel tweemaal Thunderbolt 4 als 10Gbit/s-ethernet aangebracht.

ASUS ROG Maximus Z790 Hero

De ROG Maximus Z790 Hero is het eerste bord uit de 'echte' ROG Maximus-serie en combineert features van de voorgaande borden in een product. In totaal krijg je vijf M.2-slots, waarvan degene die PCIe 5.0 ondersteunt, op een insteekkaart zit, zodat je die lanes ook gewoon uit het tweede x16-slot kunt krijgen als je dat wilt. Verder heeft het bord tweemaal Thunderbolt 4 en een 20Gbit/s-USB-C-frontheader met Quick Charge 4+-ondersteuning tot 60W.

ASUS ROG Maximus Z790 Extreme

Met de bizar dure ROG Maximus Z790 Extreme gaat ASUS daar nog eens dik overheen. Dit bord heeft echt alles wat de voorgaande borden uniek maakt - 10Gbit/s-ethernet is de belangrijkste toevoeging die de Hero nog niet had - maar bovenal een veel verfijnder ontwerp, met bijvoorbeeld gekantelde connectors voor de kabels aan de zijkant. Ook het instelbare oledschermpje maakt de Extreme uniek.

Dit keer is het PCIe 5.0 M.2-slot gewoon op het bord geplaatst, te herkennen aan de enorme heatsink, maar worden juist twee van de PCIe 4.0-ssd's verticaal gemonteerd in een zogenoemd DIMM.2-slot. Om dat te laten passen, heeft de Maximus Z790 Extreme een wat forser EATX-formaat. Bijzonder is verder dat een van de Thunderbolt-poorten intern op het bord is aangebracht, in plaats van via het i/o-paneel, dat extern benaderbaar is.

Gigabyte Z790 Aorus Elite AX, Z790 Aero G en Z790 Aorus Master

Gigabyte neemt deel met drie modellen. De Z790 Aorus Elite AX is met een prijs van 300 euro de instapper, de wat meer op semiprofessionele gebruikers gerichte Aero G is iets duurder en de Z790 Aorus Master is met ruim 500 euro een echt high-end bord. Er lag ook een sample van een ultiem topmodel in ons testlab, in de vorm van de Z790 Aorus Xtreme, maar na een tijdje aarzelen heeft Gigabyte ons laten weten dat dit bord helaas niet verkocht gaat worden in Europa.

Gigabyte Z790 Aorus Elite AX

Hoewel de Aorus Elite een relatief betaalbaar Z790-bord is, krijg je al vier M.2-slots, die bovendien allemaal worden gekoeld met heatsinks. Wel zijn al die slots beperkt tot PCIe 4.0-snelheid; alleen het eerste x16-slot werkt volgens de nieuwste standaard. Ook merk je dat de opties wat connectiviteit betreft wat beperkt zijn, met een overdaad aan USB 2.0-poorten achterop en slechts één 20Gbit/s-poort.

Gigabyte Z790 Aero G

Naast zijn zilvergrijze kleurenthema onderscheidt de Aero G zich vooral met de aanwezigheid van een PCIe 5.0 M.2-slot - als extra, dus in totaal heb je er nu vijf - en een bijzondere USB-C-poort. Dat is geen Thunderbolt of USB4, maar wat Gigabyte VisionLink noemt. Deze poort doet 10Gbit/s-USB, kan videosignalen uitsturen via de DisplayPort-ingang en bovendien tot 60W vermogen leveren. Dichter in de buurt kom je niet zonder echte USB4- of Thunderbolt-controller, maar accessoires die die standaard vereisen, zoals docks en 40Gbit/s-apparaten, werken niet. Verder is de ALC1220-audiocodec noemenswaardig, waar de Aorus Elite nog een simpelere ALC897 had.

Gigabyte Z790 Aorus Master

Met de Z790 Aorus Master komen we gelijk in een heel ander segment, met een zeer forse vrm en 10Gbit/s-ethernet. Daarmee maakt Gigabyte een duidelijk andere keuze dan ASUS, dat op zijn gamingborden eerder Thunderbolt biedt en het snelste ethernet bewaart voor creatorborden en het absolute topmodel. Verder heeft de Aorus Master een makkelijk bereikbare knop om het primaire PCIe-slot te ontgrendelen en een Multi-Key waarvan je de functie zelf kunt instellen.

MSI MAG Z790 Tomahawk, MPG Z790 Edge en MPG Z790 Carbon WiFi

MSI stuurde drie modellen in voor de test. We zijn blij om MSI terug te zien nadat het volledig afwezig was in onze X670-round-up.

MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi

Op het moment van schrijven betaal je 319 euro voor de Tomahawk, die met zijn gebrek aan een PCIe 5.0 M.2-slot toch vooral de prijsbewuste koper moet aanspreken. Wel zijn alle vier de PCIe 4.0 M.2-slots netjes voorzien van koeling. Ook opvallend is de luxe Realtek ALC4080-audiocodec, die we bij de andere fabrikanten vaak pas op duurdere modellen tegenkomen.

Overigens hebben we op wat andere componenten rondom de geheugenslots na geen hardwarematige verschillen met de DDR4-uitvoering kunnen ontdekken. In principe geldt alles dus voor beide varianten, en dat is bij de Edge weer zo.

MSI MPG Z790 Edge WiFi

De Edge WiFi is met een kleine 400 euro niet heel veel duurder dan de Tomahawk en dan ook op vrijwel dezelfde printplaat gebaseerd. Op het eerste gezicht valt vooral de lichtgrijze kleurstelling op, maar je krijgt er bijvoorbeeld ook een vijfde M.2-slot bij. Onveranderd blijft echter dat ze allemaal PCIe 4.0 doen.

MSI MPG Z790 Carbon WiFi

De 500 euro kostende MPG Z790 Carbon WiFi is grotendeels zwart en de voornaamste toevoeging vind je dan ook onder een van die zwarte heatsinks: een PCIe 5.0 M.2-slot. Op het achterpaneel treffen we naast de bios-flashback- en clear cmos-knoppen nog een derde knop aan, die MSI 'smart button' heeft gedoopt en waarvan je de functie zelf kunt instellen in het bios. Je kunt hem bijvoorbeeld gebruiken om de fans op volle snelheid te laten draaien, de rgb uit te schakelen of een safe boot uit te voeren.

Vergelijkingstabellen: slots en chips

Op deze pagina zetten we de belangrijkste specificaties van de zeventien Intel Z790-moederborden op een rij. Zo krijg je snel een indruk van waar je op kunt rekenen en vallen uitzonderlijke extra's of omissies op.

PCI Express

Alle Intel Z790-moederborden in de test bieden minstens een PCI Express 5.0 x16-slot. De ASRock Taichi en de ASUS ProArt- en Maximus-borden hebben een tweede PCIe 5.0-slot. Als je dat gebruikt, worden de zestien lanes verdeeld over beide slots. Doorgaans heb je daarnaast nog een paar extra x4- of x1-slots, behalve op de mini-ITX-moederborden natuurlijk. Het volplakken van het bord met x1-sleuven zien we alleen bij goedkopere modellen, want op de high-end borden is die fysieke ruimte hard nodig voor meer M.2-slots.

	Slot 1	Slot 2	Slot 3	Slot 4	Slot 5
ASRock Z790 PG Lightning	PCIe 5.0 x16	PCIe 4.0 x4	PCIe 3.0 x1	PCIe 3.0 x1	PCIe 3.0 x1
ASRock Z790 PG Sonic	PCIe 5.0 x16	PCIe 4.0 x4	PCIe 3.0 x1	N.v.t.	N.v.t.
ASRock Z790 PG-ITX/TB4	PCIe 5.0 x16	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
ASRock Z790 Taichi	PCIe 5.0 x16	PCIe 5.0 x16	PCIe 4.0 x4	N.v.t.	N.v.t.
ASUS Prime Z790-A WiFi	PCIe 5.0 x16	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 3.0 x1	PCIe 3.0 x1
ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi	PCIe 5.0 x16	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 3.0 x1	PCIe 3.0 x1
ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi	PCIe 5.0 x16	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.
ASUS ProArt Z790-Creator WiFi	PCIe 5.0 x16	PCIe 5.0 x16	PCIe 4.0 x4	N.v.t.	N.v.t.
ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFi	PCIe 5.0 x16	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	N.v.t.	N.v.t.
ASUS ROG Maximus Z790 Hero	PCIe 5.0 x16	PCIe 5.0 x16	PCIe 4.0 x4	N.v.t.	N.v.t.
ASUS ROG Maximus Z790 Extreme	PCIe 5.0 x16	PCIe 5.0 x16	PCIe 4.0 x4	N.v.t.	N.v.t.
Gigabyte Z790 Aorus Elite AX	PCIe 5.0 x16	PCIe 4.0 x4	PCIe 3.0 x4	N.v.t.	N.v.t.
Gigabyte Z790 Aero G	PCIe 5.0 x16	PCIe 4.0 x4	PCIe 3.0 x4	N.v.t.	N.v.t.
Gigabyte Z790 Aorus Master	PCIe 5.0 x16	PCIe 3.0 x4	PCIe 3.0 x1	N.v.t.	N.v.t.
MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi	PCIe 5.0 x16	PCIe 4.0 x4	PCIe 3.0 x1	N.v.t.	N.v.t.
MSI MPG Z790 Edge WiFi	PCIe 5.0 x16	PCIe 4.0 x4	PCIe 3.0 x1	N.v.t.	N.v.t.
MSI MPG Z790 Carbon WiFi	PCIe 5.0 x16	PCIe 4.0 x4	PCIe 3.0 x1	N.v.t.	N.v.t.

USB

Bij de high-end chipset begint USB4, of Thunderbolt 4 zo je wil, steeds vaker voor te komen. Zes van de zeventien borden hebben het, waar dat vroeger alleen de echte topmodellen waren. De meeste fabrikanten bieden maar één 20Gbit/s-USB-poort, maar het zwaartepunt van de connectiviteit begint steeds meer bij 10Gbit/s te liggen. De interne USB-C-header is alleen bij de ASRock Z790 PG Lightning langzamer dan 10Gbit/s.

	USB 2.0	USB 5Gbit/s	USB 10Gbit/s	USB 20Gbit/s	USB4 40Gbit/s	USB-C intern
ASRock Z790 PG Lightning	1	5	1	1	0	5Gbit/s
ASRock Z790 PG Sonic	2	5	2	0	0	20Gbit/s
ASRock Z790 PG-ITX/TB4	0	0	6	0	2	20Gbit/s
ASRock Z790 Taichi	2	6	2	0	2	20Gbit/s
ASUS Prime Z790-A WiFi	0	4	3	1	0	10Gbit/s
ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi	0	4	3	1	0	10Gbit/s
ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi	2	1	3	1	2	20Gbit/s
ASUS ProArt Z790-Creator WiFi	0	0	6	0	2	20Gbit/s
ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFi	0	4	7	1	0	20Gbit/s
ASUS ROG Maximus Z790 Hero	0	4	6	0	2	20Gbit/s
ASUS ROG Maximus Z790 Extreme	0	0	8	1	1 (+1 intern)	20Gbit/s
Gigabyte Z790 Aorus Elite AX	4	3	2	1	0	10Gbit/s
Gigabyte Z790 Aero G	2	4	3	1	0	20Gbit/s
Gigabyte Z790 Aorus Master	0	5	7	2	0	20Gbit/s
MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi	0	4	5	1	0	10Gbit/s
MSI MPG Z790 Edge WiFi	0	4	5	1	0	10Gbit/s
MSI MPG Z790 Carbon WiFi	0	2	7	1	0	20Gbit/s

Opslag

De Z790-chipset heeft behoorlijk wat lanes en daardoor komen we doorgaans flink wat M.2-slots tegen. Vier of zelfs vijf slots zijn zeker geen uitzondering. De mini-ITX-borden hebben natuurlijk minder slots; ASUS biedt er twee, ASRock drie. Bij ASRock zitten er daarvan echter twee zonder koeling op de achterkant van het moederbord, wat ze diskwalificeert voor gebruik met een heet wordende Gen4-ssd.

Veel van de wat luxere Z790-borden hebben ook een PCIe 5.0-slot voor een ssd. Houd er echter rekening mee dat die lanes afsnoept van je videokaart, want de Intel Alder- en Raptor Lake-processors hebben daar officieel geen lanes voor beschikbaar.

	SATA	M.2-slots 1/2/3/4/5					Gekoeld
ASRock Z790 PG Lightning	4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	N.v.t.	1
ASRock Z790 PG Sonic	8	PCIe 5.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	3
ASRock Z790 PG-ITX/TB4	3	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	N.v.t.	N.v.t.	1
ASRock Z790 Taichi	8	PCIe 5.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	5
ASUS Prime Z790-A WiFi	4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	N.v.t.	4
ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi	4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	N.v.t.	3
ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi	2	PCIe 5.0 x4	PCIe 4.0 x4	N.v.t.	N.v.t.	N.v.t.	2
ASUS ProArt Z790-Creator WiFi	8	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	N.v.t.	4
ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFi	4	PCIe 5.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	5
ASUS ROG Maximus Z790 Hero	6	PCIe 5.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	N.v.t.	4
ASUS ROG Maximus Z790 Extreme	6	PCIe 5.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	5
Gigabyte Z790 Aorus Elite AX	6	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	N.v.t.	4
Gigabyte Z790 Aero G	4	PCIe 5.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	5
Gigabyte Z790 Aorus Master	4	PCIe 5.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	5
MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi	7	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	N.v.t.	4
MSI MPG Z790 Edge WiFi	7	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	5
MSI MPG Z790 Carbon WiFi	6	PCIe 5.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x4	5

Video en audio

De meeste moederborden hebben HDMI en DisplayPort als monitoruitgangen. USB-C komt voor op moederborden met Thunderbolt en enkele borden hebben zelfs DisplayPort-ingangen om het signaal van je videokaart mee te kunnen sturen via USB-C. De Z790 Aero G is de uitzondering; dat bord heeft géén Thunderbolt, maar kan wel DisplayPort uitsturen via zijn USB-C-connector.

	HDMI	DisplayPort	USB-C
ASRock Z790 PG Lightning	1	0	0
ASRock Z790 PG Sonic	1	1	0
ASRock Z790 PG-ITX/TB4	1	1	2
ASRock Z790 Taichi	1	0	2
ASUS Prime Z790-A WiFi	1	1	0
ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi	1	1	0
ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi	1	0	2
ASUS ProArt Z790-Creator WiFi	1	2 (input)	2
ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFi	1	1	0
ASUS ROG Maximus Z790 Hero	1	0	2
ASUS ROG Maximus Z790 Extreme	1	0	2
Gigabyte Z790 Aorus Elite AX	1	1	0
Gigabyte Z790 Aero G	1	1 (input)	1
Gigabyte Z790 Aorus Master	0	1	0
MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi	1	1	0
MSI MPG Z790 Edge WiFi	1	1	0
MSI MPG Z790 Carbon WiFi	1	0	0

De mogelijkheden op het gebied van audio worden grotendeels bepaald door de gebruikte audiocodec. In onderstaande tabel hebben we de verschillen tussen de gebruikte codecs nog eens op een rijtje gezet.

Verschillen tussen audiocodecs

	Verbinding	Kanalen		Hoofdtelefoon- versterking	Max. dac snr	Max. adc snr	Resolutie
		Dac	Adc
Realtek ALC887	HDA	8	2	Tot 32Ω	97dB(A)	90dB(A)	24bit 192kHz
Realtek ALC897	HDA	10	2	Tot 32Ω	99dB(A)	95dB(A)	24bit 192kHz
Realtek ALC1200	HDA	10	2	Tot 32Ω	110dB(A)	102dB(A)	24bit 192kHz
Realtek ALC1220	HDA	10	3	Tot 600Ω	120dB(A)	110dB(A)	24bit 192kHz
Realtek ALC4080	USB	10	3	Tot 600Ω	120dB(A)	110dB(A)	32bit 384kHz

ASUS en MSI voorzien al hun moederborden van een relatief luxe audiocodec. ASRock en Gigabyte kiezen voor de wat simpelere ALC897-codec op hun goedkoopste modellen. Luxere borden hebben vaak een aparte versterker voor gebruik met een hoofdtelefoon met een hoge impedantie. Opvallend is dat ASRock en Gigabyte maar een paar analoge audioconnectors aanbrengen. Wil je analoog een surroundset kunnen aansluiten, dan is dat iets om op te letten.

	Codec	Analoge jacks	S/PDIF	Versterker
ASRock Z790 PG Lightning	Realtek ALC897	3	Nee	N.v.t.
ASRock Z790 PG Sonic	Realtek ALC897	3	Nee	N.v.t.
ASRock Z790 PG-ITX/TB4	Realtek ALC4080	2	Ja	N.v.t.
ASRock Z790 Taichi	Realtek ALC4080	2	Ja	ESS Sabre 9218
ASUS Prime Z790-A WiFi	Realtek ALC1220	3	Nee	N.v.t.
ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi	Realtek ALC1220	5	Ja	N.v.t.
ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi	Externe DAC met Realtek ALC4050	2	Nee	ESS Sabre 9260Q
ASUS ProArt Z790-Creator WiFi	Realtek ALC1220	5	Nee	N.v.t.
ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFi	Realtek ALC4080	5	Ja	Savitech SV3H712
ASUS ROG Maximus Z790 Hero	Realtek ALC4080	5	Ja	ESS Sabre 9218
ASUS ROG Maximus Z790 Extreme	Realtek ALC4080	5	Ja	ESS Sabre 9218
Gigabyte Z790 Aorus Elite AX	Realtek ALC897	2	Ja	N.v.t.
Gigabyte Z790 Aero G	Realtek ALC1220	2	Ja	N.v.t.
Gigabyte Z790 Aorus Master	Realtek ALC1220	2	Ja	ESS Sabre 9118
MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi	Realtek ALC4080	5	Ja	N.v.t.
MSI MPG Z790 Edge WiFi	Realtek ALC4080	5	Ja	N.v.t.
MSI MPG Z790 Carbon WiFi	Realtek ALC4080	5	Ja	N.v.t.

Netwerk

Elk moederbord in de test beschikt minstens over 2,5 Gigabit-ethernet. Ook wifi volgens de nieuwste 6E-standaard komt op vrijwel ieder bord voor. De ASUS ProArt Z790-Creator WiFi, ASUS ROG Maximus Z790 Extreme en Gigabyte Z790 Aorus Master zijn voorzien van 10 Gigabit-ethernet via een Marvell-chip.

	LAN 1	LAN 2	Wifi
ASRock Z790 PG Lightning	Realtek RT8125BG	N.v.t.	N.v.t.
ASRock Z790 PG Sonic	Killer E3100G	N.v.t.	N.v.t.
ASRock Z790 PG-ITX/TB4	Killer E3100X	N.v.t.	Killer Wi-Fi 6E
ASRock Z790 Taichi	Killer E3100G	Intel I219-V	Killer Wi-Fi 6E
ASUS Prime Z790-A WiFi	Intel I225-V	N.v.t.	Wi-Fi 6E
ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi	Intel I225-V	N.v.t.	Wi-Fi 6E
ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi	Intel I225-V	N.v.t.	Wi-Fi 6E
ASUS ProArt Z790-Creator WiFi	Marvell AQtion 10GbE	Intel I225-V	Wi-Fi 6E
ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFi	Intel I225-V	N.v.t.	Wi-Fi 6E
ASUS ROG Maximus Z790 Hero	Intel I225-V	N.v.t.	Wi-Fi 6E
ASUS ROG Maximus Z790 Extreme	Marvell AQtion 10GbE	Intel I225-V	Wi-Fi 6E
Gigabyte Z790 Aorus Elite AX	Realtek RT8125BG	N.v.t.	Intel Wi-Fi 6E
Gigabyte Z790 Aero G	Intel I225-V	N.v.t.	Intel Wi-Fi 6E
Gigabyte Z790 Aorus Master	Marvell AQtion 10GbE	N.v.t.	Killer Wi-Fi 6E
MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi	Intel I225-V	N.v.t.	Intel Wi-Fi 6E
MSI MPG Z790 Edge WiFi	Intel I225-V	N.v.t.	Intel Wi-Fi 6E
MSI MPG Z790 Carbon WiFi	Intel I225-V	N.v.t.	Intel Wi-Fi 6E

Overige features

ASRock en ASUS laten de functionaliteit om het bios te flashen zonder (compatibele) cpu weg op (een deel van) hun line-up. Aangezien er voor socket 1700 toch geen nieuwe processors meer zullen uitkomen, tillen we daar niet zwaar aan. Probleemdiagnoseleds zijn in dit segment gemeengoed, maar voor een complete foutcodedisplay moet je nog altijd een luxer model aanschaffen.

Bij de onboard knopjes komen we steeds vaker toetsen tegen waarvan je de functie zelf kunt instellen. ASUS noemt dat FlexKey, Gigabyte noemt het MultiKey en MSI spreekt van een 'smart button'. Vaak kun je kiezen uit bijvoorbeeld het uitschakelen van de rgb-verlichting, het booten in safe mode en een simpele reset. Alleen ASRock heeft nog geen foefje bedacht om M.2-ssd's zonder schroeven te kunnen installeren en spanningsmeetpunten voor overklokkers komen we alleen op de topmodellen van ASUS en Gigabyte tegen.

	Fan- headers	Bios- chip	Bios flashen zonder cpu	Probleem- diagnose	Onboardknoppen	Rgb / Argb	M.2 zonder schroeven	Spanningsmeetpunten
ASRock Z790 PG Lightning	7	128Mbit	Nee	Ja, leds	Nee	1 / 3	Nee	Nee
ASRock Z790 PG Sonic	7	128Mbit	Nee	Ja, leds	Nee	1 / 3	Nee	Nee
ASRock Z790 PG-ITX/TB4	3	256Mbit	Nee	Ja, leds	Clear-cmos	1 / 1	Nee	Nee
ASRock Z790 Taichi	8	256Mbit	Nee	Ja, hex-display	Clear-cmos, power, reset	1 / 3	Nee	Nee
ASUS Prime Z790-A WiFi	7	256Mbit	Nee	Ja, leds	Clear-cmos, power	1 / 3	Ja	Nee
ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi	7	192Mbit	Nee	Ja, leds	Nee	1 / 3	Ja	Nee
ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi	3	256Mbit	Ja	Ja, leds	AI OC, FlexKey	1 / 1	Ja	Nee
ASUS ProArt Z790-Creator WiFi	8	256Mbit	Ja	Ja, leds	Nee	3 / 1	Ja	Nee
ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFi	8	256Mbit	Ja	Ja, leds	Clear-cmos, power	3 / 1	Ja	Nee
ASUS ROG Maximus Z790 Hero	8	256Mbit	Ja	Ja, hex-display	Power, FlexKey, retry, clear-cmos	3 / 1	Ja	Nee
ASUS ROG Maximus Z790 Extreme	8	2x 256Mbit	Ja	Ja, hex-display	Power, FlexKey, retry, safe boot, slow mode, clear-cmos	3 / 1	Ja	Ja
Gigabyte Z790 Aorus Elite AX	6	256Mbit	Ja	Ja, leds	MultiKey	2 / 2	Ja	Nee
Gigabyte Z790 Aero G	8	256Mbit	Ja	Ja, leds	MultiKey	2 / 2	Ja	Nee
Gigabyte Z790 Aorus Master	10	256Mbit	Ja	Ja, hex-display	Power, MultiKey, clear-cmos	2 / 2	Ja	Ja
MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi	8	256Mbit	Ja	Ja, leds	Clear-cmos	1 / 3	Ja	Nee
MSI MPG Z790 Edge WiFi	8	256Mbit	Ja	Ja, leds	Clear-cmos	1 / 3	Ja	Nee
MSI MPG Z790 Carbon WiFi	7	256Mbit	Ja	Ja, hex-display	Clear-cmos, smart button	1 / 2	Ja	Nee

Vrm-componentanalyse

Er zijn twee manieren om een goede vrm te bouwen: goede componenten kiezen of goede koeling aanbrengen. Z790-moederborden die op een van beide punten echt steken laten vallen, zijn er eigenlijk niet, in elk geval niet in deze round-up. De in theorie minst krachtige vrm komen we tegen op de ASRock Z790 PG Lightning en Sonic, maar de rating van 700A is nog altijd ruim meer dan wat zelfs een Core i9 13900KS zal verbruiken. In het middensegment is een rating van rond de 1000A gebruikelijk, de echte topmodellen gaan richting de 2000A of zelfs daar voorbij. Dat is pure gekkigheid.

Veel van de high-end modellen gebruiken een Renesas RAA229131-controller, die tot twintig fasen native kan aansturen, en powerstages van dezelfde fabrikant, waarbij je moet weten dat Intersil ook onderdeel is van Renesas. Voor de middenklasse zien we meer uiteenlopende keuzes; ASUS gaat voor Monolithic Power Systems, Gigabyte voor Onsemi en MSI kiest voor een wat lager gespecificeerde controller van Renesas. Op de goedkoopste borden van ASRock en ASUS zit een Richtek RT3628AE-controller, al dan niet onder ASUS' Digi+-schuilnaam, die bijvoorbeeld ook veel voor moederborden met een B-chipset wordt gebruikt.

	Controller	Mosfets Vcore	Rating Vcore
ASRock Z790 PG Lightning	Richtek RT3628AE	14x SiC654 (50A)	700A
ASRock Z790 PG Sonic	Richtek RT3628AE	14x SiC654 (50A)	700A
ASRock Z790 PG-ITX/TB4	Renesas RAA229131	10x RAA22010540 (105A)	1050A
ASRock Z790 Taichi	Renesas RAA229131	24x RAA22010540 (105A)	2520A
ASUS Prime Z790-A WiFi	Digi+ ASP2100R	16x SiC643 (60A)	960A
ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi	Digi+ ASP2100R	16x SiC623 (60A)	960A
ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi	Renesas RAA229131	10x RAA22010540 (105A)	1050A
ASUS ProArt Z790-Creator WiFi	MPS MP2690	16x MPS MP86992 (70A)	1120A
ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFi	Renesas RAA229131	18x ISL99390 (90A)	1620A
ASUS ROG Maximus Z790 Hero	Renesas RAA229131	20x ISL99390 (90A)	1800A
ASUS ROG Maximus Z790 Extreme	Renesas RAA229131	24x RAA22010540 (105A)	2520A
Gigabyte Z790 Aorus Elite AX	Onsemi NCP81530R	16x FDMF5062 (70A)	1120A
Gigabyte Z790 Aero G	Onsemi NCP81530R	16x FDMF5062 (70A)	1120A
Gigabyte Z790 Aorus Master	Renesas RAA229131	20x RAA22015040 (105A)	2100A
MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi	Renesas RAA229132	16x ISL99390 (90A)	1440A
MSI MPG Z790 Edge WiFi	Renesas RAA229132	16x ISL99390 (90A)	1440A
MSI MPG Z790 Carbon WiFi	Renesas RAA229131	19x RAA22010540 (105A)	1995A

Hieronder zie je foto's van alle geteste moederborden zonder heatsinks, eerst van het volledige bord en daarnaast een close-up van de processor-vrm.

ASRock Z790 PG Lightning

ASRock Z790 PG Sonic

ASRock Z790 PG-ITX/TB4

ASRock Z790 Taichi

ASUS Prime Z790-A WiFi

ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi

ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi

ASUS ProArt Z790-Creator WiFi

ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFi

ASUS ROG Maximus Z790 Hero

ASUS ROG Maximus Z790 Extreme

Gigabyte Z790 Aorus Elite AX

Gigabyte Z790 Aero G

Gigabyte Z790 Aorus Master

MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi

MSI MPG Z790 Edge WiFi

MSI MPG Z790 Carbon WiFi

Testmethode

Het belangrijkste onderdeel van onze moederbordentest is de vrm-test. De vrm is verantwoordelijk voor de omzetting van 12V uit de voeding in de door de processor gewenste spanning. Daarmee is het zowel een van de belangrijkste onderdelen van het moederbord als een onderdeel waarop bij goedkope modellen vaak wordt bezuinigd. In de specificatielijst merk je ontbrekende USB-poorten of M.2-slots immers eerder op dan magere vrm-componenten. Hoe de vrm van een moederbord exact werkt en wat de functie van alle onderdelen is, wordt uitgebreid uiteengezet in dit achtergrondartikel.

Vrm-test

Testsysteem

• Processor: Intel Core i9 13900KS
• Powerlimits: Unlimited
• Geheugen: Corsair Dominator Platinum 32GB (2x 16GB) DDR5-6400
• Ssd: Gigabyte M.2 SSD 256GB
• Voeding: Seasonic Focus Plus Gold 1000W
• Behuizing: Fractal Design Define 7 XL
• Cpu-koeling: Alphacool Ocean T38 360mm (bovenin, outtake, pomp 100%, fans 50%)
• Casefans: 3x Noctua NF-A14-casefan (inlaat)

Voor de vrm-test gebruiken we de krachtigste socket 1700-processor: de Intel Core i9 13900KS. Bij vrijwel alle borden mag die standaard al zo veel verbruiken als hij nodig heeft, maar voor de zekerheid stellen we de ongelimiteerde powerlimits handmatig in. Daarbij laten we het moederbord wel vrij om zelf de gebruikte spanning te bepalen. Afhankelijk van de tuning die een fabrikant kiest, kunnen hierdoor kleine verschillen in prestaties en stroomverbruik ontstaan.

Meetmethode

Om te beoordelen hoe goed de vrm en de koeling daarvan zijn, meten we de temperatuur met een Flir E60-warmtebeeldcamera. Als een moederbord voorzien is van een backplate, en we dus geen vrij zicht hebben met de camera, installeren we twee k-type-thermokoppels op de powerstages om de temperatuur nauwkeurig te kunnen meten.

We voeren de tests uit met een gestandaardiseerd systeem in een Fractal Design Define 7 XL-kast. Dat is voorzien van drie Noctua-ventilators en een forse 360mm-cpu-waterkoeler die de opgewekte warmte rechtstreeks de behuizing uit blaast. Van een gebrek aan airflow hebben de moederborden dus in elk geval geen last.

Prestaties en stroomverbruik

Tijdens de vrm-test belasten we de processor gedurende een kwartier met de Cinebench 23 MT-benchmark. Na afloop van de test analyseren we de logfile en berekenen we zowel de gemiddelde benchmarkscore als de standaardafwijking. Substantiële afwijkingen van de prestaties of een gebrekkige consistentie kunnen immers wijzen op het terugklokken van de cpu: throttling in jargon.

Daarnaast stellen we het geheugen ook in op DDR5-7200 om te testen of het moederbord werkt met een zeer hoge geheugenkloksnelheid. Naast de stabiliteit testen we ook de prestaties in dit scenario.

We meten het stroomverbruik van het volledige systeem aan het stopcontact. Dat doen we zowel onder belasting als idle, met een professionele EMU 1.X4-meter.

Testresultaten

We voeren de vrm-test uit met een Intel Core i9 13900KS-processor, die onder maximale belasting tot wel 350W kan verbruiken. We meten zowel de prestaties en de consistentie daarvan als de temperaturen van de vrm-componenten. Meer over de gekozen methodiek lees je op de pagina Testmethode.

Prestaties

Twee van de geteste moederborden komen gemiddeld boven de 40.000 punten uit in Cinebench 23. Dat zijn de Gigabyte Z790 Aero G en Aorus Z790 Elite AX. Opvallend genoeg vinden we de duurdere Aorus Z790 Master juist wat verder naar beneden terug. Het verschil tussen het snelste en het langzaamste bord is kleiner dan vijf procent en daarmee in de praktijk niet merkbaar.

De standaardafwijking is het hoogst bij twee van de wat duurdere borden. Bij de Aorus Z790 Master wordt dat veroorzaakt doordat de Cinebench-score boven de 40.000 punten begint en daarna langzaam afkalft, bij de Z790 Taichi dipt de score om daarna juist weer op te lopen.

De kloksnelheid van de Core i9 13900KS verschilt best wat tussen de borden. De Gigabyte-modellen klokken tot 5,5 of 5,6GHz, wat direct verklaart waarom de prestaties van die borden relatief goed waren. Toch is dat nog altijd niet de maximaal haalbare 5,8GHz en dat heeft alles te maken met de koeling. Zelfs met de door ons gemonteerde 360mm-waterkoeler wordt de processor simpelweg veel te warm, waardoor hij op álle moederborden min of meer throttlet. Investeren in nog betere koeling of aan de slag gaan met undervolten lijken de enige twee echte oplossingen daarvoor, of gewoon geen Core i9 13900KS kopen, natuurlijk.

Het stroomverbruik van de processor, gemeten via de EPS-kabels, varieert van 360 tot 410W. Het verbruik ligt doorgaans lager bij de modellen met een betere vrm, omdat de stroomvoorziening bij die borden efficiënter werkt. Alleen de ASUS ROG Maximus Z790 Extreme en Aorus Z790 Master laten een opvallend laag verbruik noteren, maar dat is niet helemaal eerlijk; bij die borden wordt de processor deels gevoed via de ATX-stekker met 24 pinnen.

• CB 23 Multi
• Std. afwijking
• Kloksnelheid
• Stroomverbruik
• Vcore

CB 23 Multi - Gem. na 15 min.
Moederbord	Gemiddelde   in punten (hoger is beter)
Gigabyte Z790 Aero G	40.261
Gigabyte Aorus Z790 Elite AX	40.081
ASUS Prime Z790-A WiFi	39.551
ASUS ProArt Z790-Creator	39.439
ASRock Z790 PG Lightning	39.297
MSI MAG Z790 Tomahawk WiFI	39.261
MSI MPG Z790 Edge WiFi	39.244
ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi	39.205
MSI MPG Z790 Carbon WiFi	39.160
Gigabyte Aorus Z790 Master	39.052
ASRock Z790 PG-ITX/TB4	38.953
ASUS ROG Maximus Z790 Hero	38.918
ASUS ROG Maximus Z790 Extreme	38.795
ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi	38.774
ASRock Z790 PG Sonic	38.664
ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFi	38.540
ASRock Z790 Taichi	38.437

CB 23 Multi - Std. afwijking
Moederbord	Gemiddelde score in punten (lager is beter)
Gigabyte Aorus Z790 Elite AX	189
ASUS Prime Z790-A WiFi	305
ASUS ProArt Z790-Creator	305
MSI MAG Z790 Tomahawk WiFI	320
ASUS ROG Maximus Z790 Extreme	335
ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi	375
ASUS ROG Maximus Z790 Hero	379
ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFi	380
ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi	382
MSI MPG Z790 Carbon WiFi	423
ASRock Z790 PG-ITX/TB4	444
MSI MPG Z790 Edge WiFi	448
ASRock Z790 PG Sonic	527
Gigabyte Z790 Aero G	581
ASRock Z790 PG Lightning	980
Gigabyte Aorus Z790 Master	1.338
ASRock Z790 Taichi	1.372

All core frequentie tijdens load
Moederbord	Gemiddelde kloksnelheid in MHz (hoger is beter)
Gigabyte Z790 Aero G	5.600
Gigabyte Aorus Z790 Master	5.500
Gigabyte Aorus Z790 Elite AX	5.500
ASUS Prime Z790-A WiFi	5.500
ASRock Z790 Taichi	5.400
ASUS ProArt Z790-Creator	5.400
ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFi	5.400
MSI MAG Z790 Tomahawk WiFI	5.387
MSI MPG Z790 Edge WiFi	5.387
MSI MPG Z790 Carbon WiFi	5.387
ASRock Z790 PG Lightning	5.387
ASUS ROG Maximus Z790 Extreme	5.300
ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi	5.300
ASUS ROG Maximus Z790 Hero	5.300
ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi	5.287
ASRock Z790 PG-ITX/TB4	5.287
ASRock Z790 PG Sonic	5.287

CPU verbruik - 8-Pin EPS12V
Moederbord	Gemiddelde vermogen in watt (lager is beter)
ASUS ROG Maximus Z790 Extreme	260,0
Gigabyte Aorus Z790 Master	331,9
Gigabyte Aorus Z790 Elite AX	363,1
Gigabyte Z790 Aero G	363,5
ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi	365,8
ASUS Prime Z790-A WiFi	377,5
ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFi	382,2
ASUS ProArt Z790-Creator	383,5
ASUS ROG Maximus Z790 Hero	394,5
ASRock Z790 PG Sonic	399,8
ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi	402,1
ASRock Z790 Taichi	402,9
MSI MPG Z790 Carbon WiFi	405,1
ASRock Z790 PG-ITX/TB4	405,4
MSI MAG Z790 Tomahawk WiFI	407,8
MSI MPG Z790 Edge WiFi	408,7
ASRock Z790 PG Lightning	409,4

AIDA64 - CPU Vcore
Moederbord	Gemiddelde spanning in volt (hoger is beter)
ASUS Prime Z790-A WiFi	1,359
ASUS ProArt Z790-Creator	1,341
ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi	1,341
ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi	1,314
Gigabyte Aorus Z790 Elite AX	1,308
Gigabyte Z790 Aero G	1,308
ASRock Z790 PG-ITX/TB4	1,302
Gigabyte Aorus Z790 Master	1,296
MSI MPG Z790 Carbon WiFi	1,278
MSI MAG Z790 Tomahawk WiFI	1,274
MSI MPG Z790 Edge WiFi	1,272
ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFi	1,261
ASRock Z790 PG Lightning	1,260
ASRock Z790 PG Sonic	1,260
ASRock Z790 Taichi	1,246
ASUS ROG Maximus Z790 Hero	1,234
ASUS ROG Maximus Z790 Extreme	1,225

Helaas kunnen we het tekstje 'hoger is beter' hierboven niet weghalen, dat verschijnt automatisch bij sortering van hoog naar laag. Maar een hogere Vcore is een keuze met voor- en nadelen, dus zeker niet per definitie 'beter'. De hier gerapporteerde Vcore betreft bovendien een software-uitlezing, die niet altijd volledig vergelijkbaar is tussen fabrikanten.

Prestaties met DDR5-7200

Met het instellen van DDR5-7200, zo'n beetje de maximale geheugensnelheid die veel 13th Gen Core-processors aankunnen, dachten we een listige extra test te hebben opgezet voor de Z790-moederborden. Ze slagen bijna allemaal met vlag en wimpel. Behalve op de ASRock Z790 PG-ITX werken de XMP-settings van onze kit vlekkeloos en dat leidt ook tot betere scores dan op de DDR5-6400-snelheid die we standaard gebruiken. Het is opvallend dat juist een ITX-bord er moeite mee heeft. Door de aanwezigheid van slechts twee slots en de kortere traces is die formfactor doorgaans juist ideaal voor hoge geheugensnelheden, maar zelfs met het nieuwste bèta-bios kregen we de XMP-settings niet aan de praat.

Stock - Cinebench 23 Multithreaded
Moederbord	Gemiddelde score in Cinebench-punten (hoger is beter)
ASUS ProArt Z790-Creator	41.262
ASUS Prime Z790-A WiFi	41.232
Gigabyte Z790 Aero G	41.161
Gigabyte Aorus Z790 Master	41.102
Gigabyte Aorus Z790 Elite AX	41.036
ASRock Z790 PG Lightning	41.002
ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFi	40.981
ASRock Z790 Taichi	40.979
MSI MAG Z790 Tomahawk WiFI	40.907
ASUS ROG Maximus Z790 Extreme	40.839
MSI MPG Z790 Edge WiFi	40.837
ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi	40.837
ASRock Z790 PG Sonic	40.816
MSI MPG Z790 Carbon WiFi	40.760
ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi	40.741
ASUS ROG Maximus Z790 Hero	40.512

Vrm-temperaturen

We meten de temperaturen van de vrm op drie manieren: met handmatig aangebrachte thermocouples, met onze Flir-warmtebeeldcamera en met de sensor van het moederbord zelf. ASRock stelt die sensor echter niet beschikbaar om uit te lezen, dus bij die fabrikant ontbreken de desbetreffende waardes.

Aangezien de warmtebeeldcamera bij veel borden met een backplate geen vrij zicht heeft, zijn de thermocouplewaarden naar onze mening het betrouwbaarst. De ASUS ROG Maximus Z790 Extreme wordt niet warmer dan 48 graden en is daarmee de winnaar, op korte afstand gevolgd door de Gigabyte Aorus Z790 Master en de Hero en Z790-E van ASUS. Ook de Gigabyte Aorus Z790 Elite AX en Aero G, ASUS Prime, TUF en ProArt, ASRock Taichi en MSI MPG Carbon WiFi doen het goed, maar van de Taichi hadden we gezien zijn uit de kluiten gewassen vrm-specificaties misschien nog wat meer verwacht.

Onder in de grafiek komen we de wat goedkopere modellen en de ITX-bordjes tegen. Het mes snijdt wat mini-ITX betreft aan twee kanten; er is minder ruimte voor vrm-componenten, waarvoor tot op zekere hoogte gewoon 'meer is beter' geldt, en er is minder ruimte voor koeling. De ASRock Z790 PG-ITX/TB4 wordt met 84 graden het warmst. Gevaarlijk is dat overigens nog niet, maar voor de levensduur van de componenten valt een lagere temperatuur te prefereren.

Nu moeten we daar natuurlijk direct bij vermelden dat de i9 13900KS voor deze borden echt een worstcasescenario vormt. Met iedere andere socket 1700-processor zullen de temperaturen lager liggen.

• Max. VRM temp. - Volgens thermocouple
• Volgens moederbordsensor
• Volgens Flir

Max. VRM temp. na 15 min. - Thermocouple
Moederbord	Gemiddelde temperatuur in °C (lager is beter)
ASUS ROG Maximus Z790 Extreme	48
Gigabyte Aorus Z790 Master	50
ASUS ROG Maximus Z790 Hero	51
ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFi	54
ASUS Prime Z790-A WiFi	55
Gigabyte Aorus Z790 Elite AX	55
ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi	56
Gigabyte Z790 Aero G	56
MSI MPG Z790 Carbon WiFi	56
ASRock Z790 Taichi	56
ASUS ProArt Z790-Creator	59
ASRock Z790 PG Sonic	63
MSI MPG Z790 Edge WiFi	65
MSI MAG Z790 Tomahawk WiFI	67
ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi	71
ASRock Z790 PG Lightning	73
ASRock Z790 PG-ITX/TB4	84

Max. VRM temp. na 15 min. - Moederbord sensor
Moederbord	Gemiddelde temperatuur in °C (lager is beter)
Gigabyte Z790 Aero G	49
Gigabyte Aorus Z790 Master	50
ASUS ROG Maximus Z790 Extreme	52
ASUS ROG Maximus Z790 Hero	56
Gigabyte Aorus Z790 Elite AX	59
ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFi	61
MSI MPG Z790 Edge WiFi	63
ASUS Prime Z790-A WiFi	66
MSI MAG Z790 Tomahawk WiFI	69
MSI MPG Z790 Carbon WiFi	69
ASUS ProArt Z790-Creator	72
ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi	73
ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi	73

Max. VRM temp. na 15 min. - FLIR
Moederbord	Gemiddelde temperatuur in °C (lager is beter)
ASUS ROG Maximus Z790 Extreme	52
Gigabyte Aorus Z790 Master	53
Gigabyte Aorus Z790 Elite AX	59
ASUS ROG Maximus Z790 Hero	61
Gigabyte Z790 Aero G	61
ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFi	62
ASRock Z790 Taichi	63
ASUS ProArt Z790-Creator	66
ASUS Prime Z790-A WiFi	67
MSI MPG Z790 Carbon WiFi	71
ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi	72
ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi	73
MSI MPG Z790 Edge WiFi	75
ASRock Z790 PG Sonic	77
MSI MAG Z790 Tomahawk WiFI	80
ASRock Z790 PG-ITX/TB4	87
ASRock Z790 PG Lightning	88

Foto's warmtebeeldcamera

Hieronder vind je per bord de foto's die we met de warmtebeeldcamera hebben gemaakt tijdens de test. Als je de mousepointer over een foto beweegt, zie je de naam van het bijbehorende bord. Als je de foto's aanklikt, zie je de naam bovendien boven in beeld staan.

Stroomverbruik

We meten het stroomverbruik van de moederborden aan het stopcontact. Vooral ASUS en ASRock lijken goed op het idleverbruik van hun borden te hebben gelet, al geldt dat juist niet voor de high-end ROG Maximus- en Taichi-borden. Op dergelijke modellen zitten veel extra chips om bijvoorbeeld bepaalde snelle aansluitingen mogelijk te maken, en die verbruiken nu eenmaal extra energie.

Onder belasting is het juist Gigabyte dat goed scoort. Aan de onderkant van de grafiek komen we zowel high-end borden met veel functionaliteit als goedkopere modellen met een minder efficiënte vrm tegen.

• Stock - Systeemverbruik - Idle (gemiddelde 5 min.)
• Stock - Systeemverbruik Cinebench 23 max.

Stock - Systeemverbruik - Idle (gemiddelde 5 min.)
Moederbord	Gemiddelde vermogen in watt (lager is beter)
ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi	55
ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi	59
ASUS Prime Z790-A WiFi	59
ASRock Z790 PG Lightning	61
ASRock Z790 PG Sonic	61
Gigabyte Z790 Aero G	65
ASRock Z790 PG-ITX/TB4	65
ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFi	66
ASUS ProArt Z790-Creator	67
MSI MAG Z790 Tomahawk WiFI	68
MSI MPG Z790 Edge WiFi	70
ASUS ROG Maximus Z790 Hero	70
Gigabyte Aorus Z790 Elite AX	71
Gigabyte Aorus Z790 Master	72
ASUS ROG Maximus Z790 Extreme	78
MSI MPG Z790 Carbon WiFi	78
ASRock Z790 Taichi	79

Stock - Systeemverbruik Cinebench 23 max.
Moederbord	Gemiddelde vermogen in watt (lager is beter)
Gigabyte Aorus Z790 Master	460
Gigabyte Z790 Aero G	475
Gigabyte Aorus Z790 Elite AX	476
MSI MPG Z790 Carbon WiFi	492
ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi	494
MSI MAG Z790 Tomahawk WiFI	498
ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi	501
MSI MPG Z790 Edge WiFi	503
ASRock Z790 PG Sonic	506
ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFi	509
ASUS ROG Maximus Z790 Extreme	510
ASRock Z790 PG-ITX/TB4	511
ASUS Prime Z790-A WiFi	514
ASRock Z790 PG Lightning	516
ASUS ProArt Z790-Creator	520
ASUS ROG Maximus Z790 Hero	521
ASRock Z790 Taichi	530

Biosvergelijking

Op het vlak van het bios zien we bij deze generatie weinig veranderingen. ASUS had bij de vorige generatie een nieuwe troefkaart met een ingebouwde memtest-optie. Toen zat die nog uitsluitend op de high-end ROG-borden, nu komen we hem ook bij lager gepositioneerde modellen tegen. Geen enkele andere fabrikant heeft deze functie nagemaakt; wellicht heeft ASUS een vorm van exclusiviteit voor deze optie weten af te dwingen. Daardoor blijft ASUS de leverancier met de uitgebreidste mogelijkheden, gevolgd door respectievelijk MSI, ASRock en Gigabyte.

Onderaan deze pagina vind je uitgebreide screenshot walkthroughs van een bord van elk merk.

	ASRock	ASUS	Gigabyte	MSI
Gemakkelijke modus
Zoekfunctie
Changelog voor opslaan
Ssd secure erase
Memtest
Fanspeedtuning
Rgb-verlichting		Alleen aan/uit	Alleen aan/uit	Alleen aan/uit

Biosscreenshots ASRock Z790 Taichi

Biosscreenshots ASUS ROG Maximus Z790 Extreme

Biosscreenshots Gigabyte Aorus Z790 Master

Biosscreenshots MSI MPG Z790 Carbon WiFi

Conclusie

Als je op zoek bent naar een goedkoop moederbord, dan heb je de verkeerde review aangeklikt. Moederborden zijn de afgelopen jaren toch al flink in prijs gestegen en voor Intels high-end chipset betaal je helemaal de hoofdprijs. Bovendien heb je voor alle borden in deze round-up DDR5-geheugen nodig, wat de totaalprijs van een nieuw systeem ook opdrijft.

Beste relatief betaalbare Z790-moederbord (onder 300 euro)

Ik krijg het amper uit m'n toetsenbord, maar ook in Z790-land hebben we natuurlijk te maken met een categorie van relatief betaalbare borden. De ASRock Z790 Lightning is met 200 euro het goedkoopst, maar is dan ook erg basaal uitgerust in vergelijking met B660- of B760-borden van dezelfde prijsklasse. Tenzij het je specifiek om de vier M.2-slots gaat, zouden wij voor deze prijs liever een luxer bord op basis van zo'n goedkopere chipset uitzoeken.

ASRocks opvallende PG Sonic-moederbord blijkt meer in zijn mars te hebben dan alleen uiterlijk vertoon, want het is ook veruit het goedkoopste bord met een PCIe 5.0 M.2-slot, en die ssd's zijn er sinds kort echt. Houd er wel rekening mee dat zo'n ssd bij het socket 1700-platform lanes van je videokaart afsnoept, want de processor heeft er daar maar zestien van. Op andere vlakken valt het bord niet op, maar wil je nu of in de toekomst een PCIe 5.0 M.2-ssd kunnen gebruiken, dan is het veruit je goedkoopste optie; het eerstvolgende bord met zo'n slot kost honderd euro meer. Ik reik een Great Value-award uit.

Onze allroundaanrader in deze categorie is echter de ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi, die onder meer snellere USB-poorten, een efficiëntere vrm en een betere audiocodec heeft. De Excellent-award gaat dus naar ASUS. De Gigabyte Aorus Z790 Elite AX kan een goed alternatief zijn als je meer USB-poorten prefereert boven de kwalitatief betere audiochip, maar is op het moment van schrijven wel wat duurder.

	ASRock Z790 PG Lightning	ASRock Z790 PG Sonic	ASUS TUF Gaming Z790-Plus WiFi	Gigabyte Aorus Z790 Elite AX
Prijs bij beoordeling	€ 162,30 € 199,-	€ 247,67 € 256,-	€ 211,90 € 265,-	€ 221,10 € 292,-
M.2-slots (waarvan PCIe 5.0)	4 (0)	5 (1)	4 (0)	4 (0)
M.2-koelers	1	3	3	4
USB (waarvan 10Gbit/s+)	8 (2)	9 (2)	8 (4)	10 (3)
Audiocodec	Realtek ALC897	Realtek ALC897	Realtek ALC1220	Realtek ALC897
Vrm-temperatuur	73°C	63°C	56°C	55°C

Beste middenklasse Z790-moederbord (300-400 euro)

De MSI Tomahawk en ASUS Prime bieden wat ons betreft te weinig meerwaarde ten opzichte van de ASUS TUF uit de vorige categorie om ze tot aanraders te bestempelen. De Gigabyte Z790 Aero G is een goede optie als je een PCIe 5.0 M.2-slot wilt, maar ook op alle andere gebieden niet tekort wilt komen. In vergelijking met de ASRock PG Sonic heeft de Aero G bijvoorbeeld meer ssd-koelers, meer en snellere USB-poorten, en betere audio. Daar betaal je dus wel ruim honderd euro extra voor.

MSI biedt met zijn MPG Z790 Edge WiFi dan wel geen PCIe 5.0 M.2-slot, maar wel snellere USB-poorten dan op de Aero G zitten. Ook is dit bord geschikter voor wie de analoge audio wil gebruiken, met een volwaardige set van vijf jacks en een optische uitgang. Zowel de Gigabyte Z790 Aero G als de MSI MPG Z790 Edge WiFi voorzie ik van een Excellent-award.

	MSI MAG Z790 Tomahawk WiFi	ASUS Prime Z790-A WiFi	Gigabyte Z790 Aero G	MSI MPG Z790 Edge WiFi
Prijs bij beoordeling	€ 219,78 € 300,-	€ 245,99 € 319,-	€ 268,99 € 365,-	€ 462,49 € 387,-
M.2-slots (waarvan PCIe 5.0)	4 (0)	4 (0)	5 (1)	5 (0)
M.2-koelers	4	4	5	5
USB (waarvan 10Gbit/s+)	10 (6)	8 (4)	10 (4)	10 (6)
Audiocodec	Realtek ALC4080	Realtek ALC1220	Realtek ALC1220	Realtek ALC4080
Vrm-temperatuur	67°C	55°C	56°C	65°C

Beste high-end Z790-moederborden (boven 500 euro)

Geef je 500 euro of meer uit, dan behoort een PCIe 5.0 M.2-slot vrijwel tot de standaarduitrusting, en mag je ook gaan rekenen op luxe features als Thunderbolt 4 / USB4 en 10Gbit/s-ethernet. De ASUS ProArt Z790-Creator WiFi richt zich exclusief op die twee laatste features en is daardoor veel goedkoper dan andere, meer op gamers gerichte borden die zowel USB4 als 10GbE combineren. Als je die functies allebei wilt, is de ProArt zonder meer een goede koop en dus een Excellent-award waard.

Voor iets meer geld biedt ASRock een andere mix: geen 10GbE, maar wel USB4 en, in tegenstelling tot de ProArt, dat PCIe 5.0 M.2-slot. Bovendien krijg je op dit model wat handige functies en knopjes die je leven als overklokker, of algemener: tweaker, wat makkelijker maken. Het is maar net waar je meer waarde aan hecht, dus ook de Z790 Taichi gaat met een Excellent-award naar huis.

Maar wat als je alles in één bord wil: USB4, 10GbE, PCIe 5.0 M.2, een uitmuntende vrm en ook nog eens allerlei overklokfeatures? Dan kom je uit bij de extreem dure ASUS ROG Maximus Z790 Extreme, die bovendien met kop en schouders boven de rest van het testveld uitsteekt als het om de afwerking gaat. ASUS is nu al een paar generaties lang de bovenliggende partij in het topsegment - Gigabyte besloot dit keer zelfs om zijn Z790 Aorus Xtreme helemaal niet uit te brengen in Europa - en gaat er dus ook dit keer met de Ultimate-award vandoor. Wel zul je goed moeten zoeken, want ook het ASUS-model is de laatste tijd slechts mondjesmaat leverbaar. Je zou als alternatief nog kunnen uitwijken naar de Z690-versie, die natuurlijk dezelfde socket heeft en grotendeels identiek is.

	MSI MPG Z790 Carbon WiFi	ASUS ProArt Z790-Creator	ASRock Z790 Taichi	ASUS ROG Strix Z790-E Gaming WiFI	Gigabyte Aorus Z790 Master	ASUS ROG Maximus Z790 Hero	ASUS ROG Maximus Z790 Extreme
Prijs bij beoordeling	€ 450,- € 498,-	€ 386,99 € 519,-	Onbekend € 543,-	€ 470,- € 549,-	€ 450,43 € 556,-	€ 653,88 € 620,-	Onbekend € 1599,-
M.2-slots (waarvan PCIe 5.0)	5 (1)	4 (0)	5 (1)	5 (1)	5 (1)	4 (1)	5 (1)
M.2-koelers	5	4	5	5	5	4	5
Vrm-temperatuur	56°C	59°C	56°C	54°C	50°C	51°C	48°C
USB4	0	2	2	0	0	2	2
Ethernet	2,5Gbit/s	10Gbit/s	2,5Gbit/s	2,5Gbit/s	10Gbit/s	2,5Gbit/s	10Gbit/s
Overklokextra's	Hex-display, onboardknoppen	Geen	Hex-display, onboardknoppen	Onboardknoppen	Hex-display, onboardknoppen, spanningsmeetpunten	Hex-display, onboardknoppen, spanningsmeetpunten	Hex-display, onboardknoppen, spanningsmeetpunten

Beste mini-ITX Z790-moederbord

Er zaten ook twee mini-ITX-bordjes in de test en die zijn ook nog eens bijna net zo duur, waardoor ik ze perfect kan vergelijken. Ze hebben overigens allebei USB4 en de oplettende lezer heeft misschien al gespot dat de keuze voor een van deze bordjes daarmee veruit de goedkoopste manier is om aan die poorten te komen, hoewel je dan wel genoegen moet nemen met de beperkingen die deze formfactor nu eenmaal met zich meebrengt.

Zo is het koelen van de vrm op zo'n klein bordje een stuk lastiger. Hoewel ze praktisch dezelfde componenten gebruiken, slaagt ASUS daar duidelijk beter in. Een groot voordeel van de ROG Strix Z790-I Gaming WiFi vind ik daarnaast dat beide M.2-slots in een gestapelde constructie op de voorzijde zitten, zodat ze goed gekoeld worden. ASRock biedt een slot meer, maar twee daarvan zitten wel achterop, wat betekent dat je ze eigenlijk niet voor een warm wordende PCIe 4.0- of 5.0-ssd kunt gebruiken. ASUS heeft als enige een PCIe 5.0 M.2-slot dat bovendien terug kan schakelen naar chipsetlanes als je een PCIe 4.0-ssd installeert, waardoor je videokaart in dat geval geen bandbreedte hoeft in te leveren.

Tot slot vind ik ook de losse ROG Hive-module, met onder andere de geluidskaart en diverse handige knoppen, een slim bedachte oplossing voor het inherente ruimtegebrek van mini-ITX. De Z790-I krijgt dus de laatste Excellent-award van deze round-up.

	ASRock Z790 PG-ITX/TB4	ASUS ROG Strix Z790-I Gaming WiFi
Prijs bij beoordeling	€ 320,- € 404,-	€ 363,02 € 429,-
M.2-slots (waarvan PCIe 5.0)	3 (0)	2 (1)
M.2-koelers	1	2
Vrm-temperatuur	84°C	71°C
USB4	2	2
Overklokextra's	Clear-cmos-knop	Knoppen op accessoire

Reacties (84)

[Vinnie2k]

Een halve KW uit je stopcontact voor een beetje computeren. Dan heb je het dus bijna over het verbruik van een kacheltje, met bijbehorende warmteontwikkeling. Bizar. En dan zit er nog geneens een gpu bij

Heb zelf een 11th gen i7 en een x570, met een kleine undervolt draait ie heerlijk, 160W op de stekker inclusief een aantal usb verbruikers (3 telefoons voor de camera's)

Ik kan me niet eens voorstellen hoe warm de studio word met dit soort nieuwe generatie hardware..

Wel een mooie vergelijk weer, waarvoor dank!

[dasiro]

de 13900KS is dan ook de duurste en meest extreme chip die je op deze bordjes kan steken, in de praktijk zal je zulke loads natuurlijk niet constant halen tenzij je enorm veel compute-taken doet. Voor de zuinigheid moet je het balls-to-the-wall topmodel natuurlijk niet kopen, dan neem je beter de 13400F die worst case 65W gebruikt

[d3x]

Hangt dus volledig van je gebruik af welke CPU best past... een 13400 als ideale cpu aanbieden is hier enkel vooral bij tweakers van toepassing.... persoonlijk denk ik als je perse een intel build wil maken een 13600-700 een betere lange termijn aankoop is maar soit.

laat ons stellen dat als je kijkt naar grote verkoop retailers dat het verkoop gedrag ietsjes anders is...
https://ourdigitech.com/h...mes-the-best-selling-cpu/
in deze week zie je goed hoeveel gamers aan het wachten waren op de 7800X3D release...

of van de laatste maanden: https://imgur.com/a/ynxOnxV

[Reactie gewijzigd door d3x op 22 juli 2024 13:58]

[dasiro]

ik plaats de 13400 als ideale zuinige CPU, de 13600-13700 zitten in the sweet spot met betere performance voor een aanvaardbaar verbruik, maar geen van die 3 is het imho waard om de aankoop van een Z790-moederbord te rechtvaardigen.

[M2M]

De huidige ver-pis-race tussen AMD en Intel heeft ervoor gezorgd dat ze beide heel hard hun best doen om standje maximaal uit de processor te persen. *vroeger* met een Core2Duo E6600, standaard 2.4 en met een handmatige OC zonder poespas 3.6GHz, had je een koele processor die je eenvoudig op kon krikken. Nu is alles getuned naar maximale prestaties om net dat procentje meer in de benchmarks terug te zien. Maar prestaties gaan altijd omgekeerd evenredig gepaard met energieverbruik, in exponentiele vorm.

Prestaties per watt zijn er op vooruit gegaan te opzichte van vorige generaties, zolang je de TDP gelijk zet tussen de oude serie en de nieuwe. AMD heeft als ik mij niet vergis, een bios setting om de recente processorlijn terug te zetten naar een wat meer normaal vermogen. Dat zouden ze bij Intel ook mogen doen, hoewel het aanpassen van de max-tdp voldoende is denk ik. Zeker als je je bedenkt dat je 90 - 95 real-world procenten overhoud met 40% van het verbruik. Maar die instellingen zijn altijd opt-in en nooit opt-out. Default staat het dus de verkeerde kant op. Het zou mooier zijn als het andersom was

[vlaaing peerd]

De huidige ver-pis-race tussen AMD en Intel heeft ervoor gezorgd dat ze beide heel hard hun best doen om standje maximaal uit de processor te persen. *vroeger* met een Core2Duo E6600,...

Iets zegt me dat de Netburst architectuur aan je voorbij is gegaan, deze ver-pis race heeft al eens plaats gevonden.

Maar prestaties gaan altijd omgekeerd evenredig gepaard met energieverbruik, in exponentiele vorm.

Daar geef ik je volledig gelijk in, de topmodellen van beide, en vooral de i9 13900 is nogal overdreven qua verbruik. Ik denk dan ook dat de snelste CPU hebben meer goed is voor de marketing dan dat er zoveel kopers staan te wachten om hun stroomrekening te verdubbelen.

[M2M]

Ik kan mij dat nog wel herinneren hoor, inclusief naamgeving van AMD (2600+) om de tragere kloksnelheid van AMD processoren een marketing-zetje te geven. En inderdaad, aan het eind van de netburst-tijd, vlak voor de core2duo introductie, hadden zowel AMD als Intel flink hete processoren. Die FX62 of de XE965 trokken zo het socket leeg.

[Cid Highwind]

Netburst valt hier slechts deels mee te vergelijken. Dat Intel en AMD elkaar wederom af proberen te troeven met doorgefokte CPU's is een feit. Het grote verschil is echter dat destijds kloksnelheden vastlagen, juist om hardware te beschermen.

Daar waar je vroeger zelf moest overklokken en maar moest zien waar de grens lag, wordt dat tegenwoordig allemaal automatisch en veilig gedaan. In plaats van overklokken mag als eingebruiker op zoek naar de sweet spot tussen verbruik en prestaties om daar je systeem een kunstmatige halt toe te roepen.

[Xfade]

En dan wordt die overclock over het algemeen door de moederbord fabrikant gedaan op het moment met multicore enhancement en wat dan ook.

[DennisH82]

dan neem je beter de 13400F die worst case 65W gebruikt

Nou nee, tenminste niet als je je moederbord instellingen (power limits) niet handmatig aanpast, anders verbruikt de 13400F worst case gewoon 148W en geen 65W
En mits je koeler het toelaat natuurlijk, en / of je geen budget B660 / B760 bordje hebt die gelockt is op 65W maar anders verbruikt deze en alle andere non K cpu's standaard veel meer dan de (minimum) opgegeven TDP.
Het max TDP verbruik staat er tegenwoordig gelukkig ook bij, tenminste wel hier op tweakers

[Djarune]

[...]

Nou nee, tenminste niet als je je moederbord instellingen (power limits) niet handmatig aanpast, anders verbruikt de 13400F worst case gewoon 148W en geen 65W

Nee hoor. De Intel 13400F is zonder power limit 86W ipv 65W op max CPU prestaties (multicore blender test). Zie bijvoorbeeld hier. Ik vermoed dat jouw 148W het vermogen is van een geheel systeem.

[dcm360]

De 148W komt uit de spec-sheet van Intel. Waarom dat getal zo veel afwijkt van het verbruik in de praktijk is wel een goede vraag verder.

[Djarune]

Volgens Intel:
Maximum Turbo Power

The maximum sustained (>1s) power dissipation of the processor as limited by current and/or temperature controls. Instantaneous power may exceed Maximum Turbo Power for short durations (<=10ms). Note: Maximum Turbo Power is configurable by system vendor and can be system specific

Oftewel die waarde zegt weinig over het daadwerkelijke verbruik en kun je bovendien naar wens instellen (PL2).

Tom's Hardware heeft het 13400F stroomverbruik vrij grondig geanalyseerd. Zonder power limits (dus PL1 & PL2 allebei oneindig) komen ze tijdens een zware benchmark op max 110W uit. Nog altijd fors minder dan 148W.

[DennisH82]

Inderdaad

[FalconerHG]

Ik zeg al een tijdje dat de PC wereld hard naar een muur aan het rennen is. Zowel CPUs als GPUs verbruiken veel teveel stroom in een tijd dat het juist allemaal veel minder moet.

Als PC gamer, kijk ik vol bewondering naar Apple, die het voor elkaar krijgen om de prestaties hoog te houden terwijl het verbruik onder controle is, en zelfs erg laag. Tegelijk kijk ik vol frustratie naar Intel, AMD en Nvidia die echt alleen maar focusen op de prestaties en dat alleen weten te bereiken door nog meer stroom door hun componenten te jagen.

Het is een doodlopend en onhoudbaar pad.

[MiesvanderLippe]

Ik denk wel dat je beleving beïnvloed wordt door hoezeer we focussen op de high-end. Chips worden juist steeds efficiënter, alleen laten we ze harder lopen om bovenaan de lijstjes te komen. Als je 10% prestaties inlevert zijn ze gewoon zuinig, als je geen high-end sku koopt valt het sowieso reuze mee.

[germania]

Om hier zelfs op door te redeneren: vroeger clockte je een CPU/GPU zelf hoger, en dat was vaak best gunstig qua prestatie/vermogen. Tegenwoordig is de maximale prestatie er inderdaad al uitgeperst in de fabriek. Vaker dan niet zitten ze juist over hun eigen prestatie/vermogen curve heen. Zo zie je bij de producten van tegenwoordig dat het juist loont om ze te downvolten. Vaak krijgen ze daar zelfs performance door erbij! Zelf bijvoorbeeld mijn 4070TI op 80% stroom staan (maximaal 225W), en een lichte overclock meegegeven (+145 core, +1498 memory). Draait super stabiel, is sneller en veel zuiniger dan dat die was.

[Boefmans]

Ja bizar eigenlijk
En vergeet niet dat het stroomverbruik en warmte vrij exponentieel toeneemt (heb ooit een formule van iemand gekregen en buiten dat, ik merkte het ook aan de verbruiksmeter die ik ertussen zette). Past procent erbij kan zomaar stroomverbruik en warmte verdubbelen

[WillySis]

Het ligt er natuurlijk wel sterk aan hoe je je systeem gebruikt. Wie hoge prestaties wil zal meer stroom verbruiken. Bij idle is het stroomverbruik ook wel iets toegenomen, maar lang niet zo veel.

[Xfade]

Ik ga pas met bewondering naar apple kijken als er games en dedicated gpu's komen en ze hetzelfde met die kunnen doen als met hun M chips.

[Reactie gewijzigd door Xfade op 22 juli 2024 13:58]

[GoBieN-Be]

Als je niet de marketing hype volgt en bij AMD ECO mode of bij Intel PL1/PL2 instelt in BIOS heb je gewoon een zuinig systeem dat toch performant is.

Helaas zijn fabrikanten nog te veel gefocust op absolute performantie en niet op performantie/watt verhouding. Maar wij als koper kunnen dat duidelijk te maken door de onzinnige hoog verbruikende modellen niet te kopen.

[A Lurker]

De processor is het probleem niet. Wel de power limit die absurd hoog is. Koop een 13900K (de KS kun je laten liggen, zelfde corecounts), zet de power limit op 150W (oid) en je hebt een fantastisch product wat al het andere van Intel degradeert op ruwe performance . En een cpu die in de meeste benchmarks niet eens zo veel in prestatie verliest tov een onbegrensde 13900K of 13900KS die meer dan het dubbele aan piekvermogen noteren. Als je dan wat gaat undervolten ben je helemaal de koning op efficientie.

Zie benchmarks hier op tweakers maar ook elders voor uitgebreide artikelen hieromtrent.

(Amd kun je soortgelijke dingen over zeggen, maar die laat ik even buiten beschouwing)

[Reactie gewijzigd door A Lurker op 22 juli 2024 13:58]

[CriticalHit_NL]

De processor is het probleem niet. Wel de power limit die absurd hoog is. Koop een 13900K (de KS kun je laten liggen, zelfde corecounts), zet de power limit op 150W (o.i.d.) en je hebt een fantastisch product wat al het andere van Intel degradeert op ruwe performance . En een CPU die in de meeste benchmarks niet eens zo veel in prestatie verliest t.o.v. een onbegrensde 13900K of 13900KS die meer dan het dubbele aan piekvermogen noteren. Als je dan wat gaat undervolten ben je helemaal de koning op efficiëntie.

Alleen bestaat de kans wel dat undervolten niet meer werkt met een bios update, dus wees daar van bewust en dat kan per merk/moederbord nog verschillen, dit is wel interessant om te lezen:
Reddit.com - Intel Blocks Undervolting: The Whole Story

M'n Asus Maximus Z790 Extreme zit nog op een 0219 bios, een versie die niet eens bij hun op de site is vermeld als bios dus het zal wel de allereerste massaproductie bios zijn, undervolten werkt prima dus ik laat het maar zo.

Het is maar simpelweg gedaan met de Global SVID Curve in de bios op -0.06v te zetten, XMP blijft gewoon ingeschakeld. Scheelt toch wel wat in temperatuur en geen throttling meer bij 10 minuten runs van C23 en Prime95 en daarmee in C23 toch nog een score van 41004 punten weten te behalen en in CPU-Z 17073 punten. Vergelijkingsmateriaal: https://valid.x86.fr/bench/32

[Boefmans]

Dat is wel interessant. Ik heb een 11850k, zelfde verhaal? (Moet ik eens induiken). Sowieso is die cou (zoals voor de meesten die een wat zwaardere kopen) overkill, voor games is het toch de gou die aan de bak mag. (zelfs met de 6900xt op 1440p).

[A Lurker]

Undervolten kan altijd interessant zijn, maar bij de 11xxx serie speelde die absurde vermogens nog niet zo dus in hoeverre een power limit zin heeft zou je eens moeten proberen.

De voornaamste reden van het enorme verbruik zijn de turbosnelheden, een 13900KS doet max 6GHz, waar de 11900K op max 5.3GHz blijft steken. Dat is een enorm verschil omdat die 6GHz nog niet zo eenvoudig gehaald wordt, en voor stabiliteit is een hogere vCore dan nodig.

Edit: wat mij betreft zetten ze bij Intel de turbo van de P cores op 5GHz max en gooien ze gewoon zo veel mogelijk cores op de CPU, zowel P als E cores. Ik denk dat de corecounts ook nog wel weer gaan stijgen, aangezien Intel over aan het stappen is van een monolithische CPU naar chiplets (zoals AMD al een tijdje heeft). Dat geeft veel meer flexibiliteit in de CPU-ontwerpen.

[Reactie gewijzigd door A Lurker op 22 juli 2024 13:58]

[Ernemmer]

Energieverbruik tijdens gamen is een stuk lager dan tijdens cinebench, kijk maar eens de andere review op tweakers.

[Xfade]

Maar deze test is toch wel een edge case om juist de moederborden tot de max te belasten.

[kujinshi]

Je zegt zelf al dat je je computer undervolt.

Ik heb Z790 en 13700K. En met compleet tunen van BIOS op veel vlakken heb ik een erg snelle computer met een fan die je nauwelijks hoort en de "fabrieks" 250w haal ik lang niet. 200w net.

De 13900K kan je ook zo tunen en is dan zelfs sneller dan standaard en toch stiller en minder watts er doorheen.

Het is alleen zo dat test websites niks in de BIOS mogen veranderen, die moeten standaard vergelijken. Maar met deze serie is er zoveel meer uit te halen.

[knoore]

Lees ik dat goed, 1599 voor een moederbord? Een paar jaar geleden waren de topmodellen niet eens de helft. Als je naar performance kijkt steekt hij er niet overal bovenuit al blijft hij wel iets koeler. Maar dan kun je ook een mobo van 600 euro pakken, met een airco van 500 euro en dan heb je nog 500 over voor stroom om de ruimte te koelen.

[dasiro]

mobo's zijn gewoon mega-overpriced tov een paar jaar geleden. Jay heeft z'n teleurstelling erover ook al geuit, maar ik vrees dat fabrikanten gewoon hun ding gaan blijven doen en zoveel mogelijk proberen aan te rekenen. Dit soort borden is natuurlijk enorm zeldzaam en er moeten maar een paar gekken zijn die het willen betalen om ze in stand te houden

[equit1986]

ach die MSI Godlike was ook 2000+ euro. dus dit is nog niets

[Mike2k]

Als ik die tabel over de vrm's zie dan vraag ik me af of de geadverteerde 2520 Ampère echt gehaald kan worden... Als de processor op 1.5 volt draait zou dit een verbruik op leveren van bijna 4 kW voor alleen de processor...

Hoe moet je ooit al die warmte afvoeren?

Ps. Stofzuigers zijn gemaximeerd op 2kW...uitstoot van auto's etc...zou dit ook in het vooruitzicht liggen voor processoren?

[Reactie gewijzigd door Mike2k op 22 juli 2024 13:58]

[CH4OS]

Laat staan dat je zoveel Ampère door de kabels krijgt. Voedingskabel smelt gelijk door.

[Mike2k]

Dat valt opzich nog mee...de VRM werkt op 12 volt en converteert at naar 1.1 tot 3.3 volt.

Stel even dat we uitgaan van 1.2 volt (factor 10 van 12 volt, rekent makkelijk) Als de VRM's perfect zijn (geen interne verliezen in warmte etc.) dan zouden ze op 12 volt, 252 ampere nodig hebben. Als je dan leest dat het betreffende bord 24 VRM's heeft, dan betekent dat 'slechts' 10 Ampere per VRM, dus dat is nog wel te doen.

PS: zonder verliezen in de voeding etc zou deze 2520 ampere op 1.2 volt, uitkomen op 13 ampere uit het stopcontact...

230 / 1.2 = 191
2520 / 191 = 13 (afgerond)

Bizar veel....

[Xfade]

Die losse power stages zijn rated op 105 A per stuk.

[LOTG]

Een groepen kast heeft meestal een 16A zekering op een 1 fase groep zitten. Als je daar 4kW uit wilt trekken gaat die er ook uit, dan moet je dus een groep hebben voor alleen je CPU en de rest van je systeem + randapparatuur op en andere.

En dan hebben we het nog niet over de voeding die 4kW moet leveren, en de rest van het mobo wat dat moet kunnen leveren. Zullen aardige traces moeten zijn, en aardige kabeltjes.

Slaat natuurlijk nergens op die cijfertjes, puur voor de marketing. Net als de prijs die er aan plakt.

[Dropsel]

Stofzuigers zijn op de Europese markt gemaximeerd. Processoren zijn een wereld markt. Maar het blijft een heleboel kW

[Sloeber]

Interessant dat die Asus Extreme van €1500,- zo veel minder stroom verbruikt vergeleken de rest! Ik denk overigens dat je dat niet snel terug gaat verdienen

Edit: Stroomverbruik is zo goed als net zo veel dus wegens wat @ACM zegt

[Reactie gewijzigd door Sloeber op 22 juli 2024 13:58]

[ACM]

Helaas, zoals in de tekst vermeld komt dat juist omdat ie een deel via een andere stekker binnenhaalt... Als je bij het totaalverbruik kijkt staat ie dan ook steeds bij de ergste verbruikers.

[Cid Highwind]

Bij AMD reviews wordt, naar mijn mening terecht, geklaagd over het feit dat AM5 moederborden zo duur zijn. Ik had daarbij altijd gedacht dat het bij Intel dan wel beter zou zijn. Niks is minder waar.

Sterker nog, als je ziet dat het goedkoopste bord met PCIe 5.0 ondersteuning dus ook al 270€ moet kosten, valt het me vies tegen. Bij AMD krijg je voor die prijs een moederbord waar je GPU en SSD gewoon naast elkaar kunnen torren zonder elkaar te bijten.

En kom op Asrock, doe eens een Eggman of Knuckles bord voor kamp rood.

[dommegekke1]

In dit artikel wordt enkel gekeken naar een x aantal moederborden. Hierin is de goedkoopste met PCIe 5.0 €270. In dit artikel staat ook dat er enkel wordt gekeken naar relatief dure moederborden.

Als je in de pricewatch gaat kijken zie je dan ook dat er veel socket 1700 moederborden met PCIe 5.0 zijn die minimaal €100 goedkoper zijn. Hierbij zijn dus ook meerdere Z690 borden en één Z790 bord.
Tussen de €170 en €270 zitten dan ook nog veel borden.

Ik moet je gelijk geven dat het nog steeds veel geld is voor een Intel bordje en zeker niet (veel) goedkoper is dan AM5

[Xfade]

Je bedoelt, als je een Gen5 SSD gebruikt ofzo ?

[kujinshi]

Ik ben voor Intel gegaan omdat AMD toch per moederbord wel een 100 euro hoger ligt, zeker omdat DDR5 moet. Bij Intel kan je ook DDR4 gaan, en Intel is minder vatbaar voor geen DDR5 hebben, qua snelheid.

[Huupke]

Apart dat er in the BBG nog de ASRock Z790 Steel Legend WiFi wordt aanbevolen en dat die dan niet geschikt zou zijn voor een i9 of iig niet meer voor komt in deze selectie. Ik denk dat de Steel Legend met een prijs van 280 euro een hele goede middenklasser is en beter uitgerust is dan de de selectie in dit artikel. Hij heeft een PCIe 5.0 m2 slot met goede koeling, genoeg USB 3.x aansluitingen en een zeer degelijke Vrm. Daarnaast ziet hij er ook nog erg gaaf uit.

[youridv1]

en dat die dan niet geschikt zou zijn voor een i9 of iig niet meer voor komt in deze selectie.

Ik denk dat het vooral dat laatste is. Kijk in een ideale situatie test je alle goed leverbare Z790 borden in de hele pricewatch, maar dan mag je wel een flink test team op trommelen ook.

Persoonlijk zou ik zelf ook een test willen zien met een iets getemd TDP. Voorafgaand kun je bijvoorbeeld met Cinebench ofzo een testje doen hoe ver je het TDP kunt inperken voordat je significant performance verliest en op dat TDP kun je dan ook een test pass doen om te kijken hoe veel geld je dan kunt besparen op je moederbord. Dit verdubbelt natuurlijk ook je testgrootte, dus misschien kun die impact beperken door dit alleen te testen op een paar van de borden die heet lopen op stock settings ipv ook te hertesten op de borden die perfect op full power werken.

Dan kun je de borden onderverdelen in 3 categorieen qua support. Ja, Ja met wat tweaks en Nee

Ik ben er op mijn 12900KS workstation bijvoorbeeld achter gekomen dat ik hem van 241 watt helemaal naar 150 kan schroeven en dat mijn compilatie dan maar een paar seconde langer wordt. Gezien een totale compilatie al snel meer dan 90 seconde duurt, neem ik <5 seconde voor lief. Op die 150 watt kan mijn 240mm aio ook gelijk de 12900KS de baas voor lange tijd zonder te thermal throttlen, wat op 241 nog geen 10 seconde lukt. Handig voor het draaien van een unittest van een minuut of 10-11

Ik draai zelf overigens een Asus Z790P-WIFI in mijn workstation en ik kan je vertellen dat dat bord het op 241 watt fantastisch doet.

[Reactie gewijzigd door youridv1 op 22 juli 2024 13:58]

[Broodro0ster]

Bij de grafieke van de Vcore staat er: hoger is beter.
Kan iemand me uitleggen waarom hoger beter is? Je zou toch net denken dat minder voltage voor dezelfde stabiliteit beter is? Dat betekend een langere levensduur voor de CPU of dat er meer headroom is om te overclocken.

[Tomas Hochstenbach]

Zie het tekstje onder die grafiek

[Broodro0ster]

*facepalm¨ Ik had niet gezien dat er nog tekstje bijgekomen was na het aanklikken van de knop Vcore.

[Peter255]

Waarom valt de Z790 Tomahawk Wifi in de 300-500 euro categorie terwijl in de tabel op de eerste pagina de 'prijs bij beoordeling' 299 euro is?

[PThijssen]

Dat was de "Prijs bij beoordeling" zoals je in de grafiek kunt zien.

[Peter255]

Op pagina 1 staat de prijs op 299 euro maar in de tabel bij de conclusies staat het bord op 300 euro?

[DavidAxe]

Ik vind een aantal punten in de review wel bijzonder:

Eigenlijk zijn het allemaal prima boards met uitstekende VRM's. Prijs (en evt. voorkeur voor design) zou dus de belangrijkste factor voor een keuze moeten bepalen. De €57 extra voor de great value winnaar vind ik het eigenlijk niet waard.

Prijzen:
Naar mijn mening bizar hoog! Eigenlijk valt enkel het goedkoopste ASRock board (€199) te verantwoorden. En over de Taichi:
Daar betaal je nog geen 550 euro voor, waar de topmodellen van bijvoorbeeld ASUS en Gigabyte ver over de 1000 euro heen gaan. En oké, de Taichi heeft dan misschien geen gekantelde connectortjes aan de randen van het bord en ook geen fancy oledschermpje, maar is in de basis een heel luxe bord.
Sorry, maar voor een verschil van €300 met het goedkoopste board (eigenlijk de prijs van een prima CPU) zouden zulke opties zeker wel aanwezig mogen zijn.
Wat betreft prijs zou ook nog de vergelijking met een Z690 ddr4 board gemaakt kunnen worden. Die zijn al (met goede vrm) voor €150 te koop. Hoeveel extra performance krijg je voor d meerprijs van een z790 board?

Een PCIe 5 m2 slot kan (in de toekomst) een voordeel zijn, maar hoe betrouwbaar werkt dat als daardoor PCIe lanes van de GPU worden afgesnoept?

Van allerlei luxere opties die op een mobo aanwezig kunnen zijn vraag ik me hoevaak die nog gebruikt worden.
Audio chip: de echte audiofiel koopt een speciale kaart en volgens mij heeft elke usb headset z'n eigen audiochip (of wordt de audio chip op het mobo dan nog steeds gebruikt???)
PCIe sloten: hoogstens één nodig voor een audio kaart

VRM: zelfs het goedkoopste board kon makkelijk de tests met de 13900KS doorstaan. Eigenlijk zou ik liever weten hoe deze boards met een normalere CPU als de 13700K werken.

[Reactie gewijzigd door DavidAxe op 22 juli 2024 13:58]

[dabrainz]

Als het met name om de extra chipsetlanes gaat, was ik juist ook wel benieuwd naar hoe Z690 borden met de 13900KS om zouden gaan. Ben benieuwd of je voor een Raptor Lake CPU net zo goed uit zou kunnen met een Z690 als je die extra lanes niet nodig hebt.

Ik gebruik zelf nog een Z690 Hero met een 13700K. Mijn 6400C32 RAM ging met m'n 12900K niet verder dan 6600C32, heel soms 6800, maar met de 13700K sukkelt hij vrolijk door tot 7200C32. Dus de IMC van Raptor Lake is wel beduidend beter, ook in combinatie met het 'oude' Z690 platform.

[mr.loepie]

Hier ben ik ook wel nieuwsgierig naar, heb zelf ook de 12900k op een z690 Formula en mijn ram wil niet verder dan 6200C32. En wil eigenlijk nog geen ander mobo gezien ik die niet mooi vind qua uiterlijk, ook de extreme niet. Dus als de 13900KS wel veel beter is (ook qua IMC) dan haal ik die gewoon.
Welke ram heb je precies? hier de Dominator 32GB 5600mhz.

[dabrainz]

De IMC van Raptor lake is over het algemeen wel echt veel beter, maar ik verwacht niet dat de 12900K al echt de bottleneck is bij de Dominators, maar eerder de Dominators zelf. Het kan natuurlijk dat ze met een betere IMC net wat stabieler te krijgen zijn, maar veel sneller zal ook echt van de bin afhangen.

Ik heb een G.Skill 6400C32 kitje erin zitten, maar dat is een Hynix a-die setje. Ik vermoed dat jouw Dominators Hynix m-die, of Samsungs zijn. Ik heb ook een setje Dominators gehad, 6200C36 m-die, die liepen ook 6400C30. Omdat het m-die is, zijn de timings strakker te krijgen, maar blijft de snelheid wat uit. Wel konden die naar mijn ervaring op een lager voltage stabieler, maar dat heeft natuurlijk ook met de bin te maken.

[mr.loepie]

Dank voor je reactie, mijn Dominators zijn indd Samsung. En gaan prima tot 6200C34 maar ook iets daarboven is het mis. En toen las ik dit en dacht wellicht een optie voor mij die nieuwe 13900KS.
Ik zit geheel in het ICue platform en anders had ik ook die G.Skills gehaald met die nieuwe a-die.
Wellicht beter om nog even te wachten.

[dabrainz]

Ik heb ze in Nederland en Duitsland nog niet gezien (6400C32 het snelst, maar dat kan ook m-die zijn), maar op de Corsair site zijn wel al snellere Dominators beschikbaar. Dat lijken mij ook a-die.

Ik moet ook zeggen dat ik die Dominators nog steeds mooier vindt dan m'n G.Skills, maar die 6400>7200C32 deed het wel goed in de benchmarks en ik kreeg een leuke prijs voor m'n Dominators geboden.

[mr.loepie]

Ik wacht nog wel even dan, maar dacht de prijzen zijn flink laag en dan haal ik een setje.
Die Dominators zijn indd prachtig om te zien (ik heb de witte versie) Mooie snelheid hebben die van jouw op 7200mhz. misschien komt er straks een setje 9000mhz C28
We wachten af...

[Zwaai Haai]

Wat super dat ook aandacht is voor meer dan alleen de hardware zoals de vergelijking van de BIOS opties.

Hoe goed de ondersteunende software is, in termen van stabiliteit, gebruiksvriendelijkheid, en mogelijkheden is voor mij net zo belangrijk als de features die erop zitten. Zeker bij premium producten verwacht je een premium software set.

Ook de ondersteuning in online support en software updates. Dat zijn dingen die je niet zo snel in de spec sheets ziet en je meer uit reviews of eigen ervaring moet halen. De bekende "voor mij nooit meer merk-X" reactie hier komt vaak uit de wijze waarop er support geleverd is.