Inleiding
Minisforum Venus UM690
De Minisforum Venus UM690 is een krachtige, compacte mini-pc die dankzij de AMD Ryzen 6000-processor ook moderne videomogelijkheden en een USB4-poort heeft. Dat maakt hem op de toekomst voorbereid. In vergelijking met wat grotere pc's wordt de UM690 wel minder goed gekoeld, wat je zowel aan de prestaties als aan de geluidsproductie merkt. De prijs lijkt goed in verhouding te staan tot het gebodene, maar we zijn benieuwd hoe de Venus UM690 zich verhoudt tot de nieuwe Intel NUC, toch wel de moeder aller mini-pc's, waarvan we spoedig een exemplaar in ons testlab verwachten.
Een pc? Dat moet natuurlijk ambachtelijke zelfbouw zijn, in een mooie grote ATX-kast en stoer zonder antistatisch polsbandje. Zet dat stereotype beeld van een tweaker maar uit je hoofd, want onze review van Minisforums HX90G-mini-pc met een AMD-cpu en -gpu werd eind vorig jaar zeer goed gelezen. De Hongkongse fabrikant heeft nu een nieuw model dat een stuk compacter is en bovendien uitgerust is met een nieuwere Ryzen 6000-processor. Bevalt deze Minisforum Venus UM690 net zo goed?
Hoewel de UM690 van dezelfde fabrikant afkomstig is als de eerder geteste HX90G, is het een veel kleiner pc'tje. De Venus UM690 is 3,6 keer zo klein als de Neptune HX90G, niet helemaal de factor 67 die het scheelt tussen de echte planeten, maar toch een stuk compacter.
Door die kleinere behuizing is er minder ruimte voor koeling, maar het belangrijkste verschil is dat er dit keer geen losse videokaart aanwezig is. Waar de HX90G nog van een RX 6600M-gpu was voorzien, moet de UM690 het doen met de geïntegreerde gpu. Daarom is het fijn dat er dit keer een Ryzen 6000-cpu is gebruikt, die op het gebied van de processorkernen weinig verschilt van de Ryzen 5000-chips, maar wel een compleet vernieuwde RDNA2-igpu heeft. Voorgaande laptop-cpu's van AMD maakten nog altijd gebruik van de verouderde Vega-architectuur.
:strip_exif()/i/2005563100.jpeg?f=imagenormal)
De Ryzen 6000-processor werkt uitsluitend met DDR5-geheugen. Daarvan heeft Minisforum in ons 719 euro kostende testmodel twee 8GB-modules geïnstalleerd. De PCIe 4.0-ssd is 512GB groot. Je kunt de UM690 naar wens ook als barebone kopen, voor 559 euro, of juist laten uitrusten met meer geheugen en een grotere ssd. Hoewel de UM690 op het moment van schrijven nog niet op voorraad is in Minisforums Europese magazijn, handelt het merk zendingen uit Hongkong tegenwoordig wel eenvoudiger af. Die gaan allemaal eerst langs het Duitse warehouse, waardoor je misschien wat langer moet wachten, maar in geen geval geconfronteerd wordt met onverwachte douanekosten.
| |
Minisforum Venus UM690 |
| Processor |
AMD Ryzen 9 6900HX (8C/16T, boost 4,9GHz) |
| Gpu |
AMD Radeon 680M (geïntegreerd) |
| Geheugen aanwezig |
16GB (2x8GB) DDR5-4800 (ook verkrijgbaar in 32 en 64GB) |
| Geheugenslots |
2x SO-DIMM |
| Opslag aanwezig |
512GB NVMe PCIe 4.0 (ook verkrijgbaar in 1TB) |
| Opslagslots |
1x M.2 2280 + 1x 2,5" SATA600 |
| OS |
Windows 11 Pro |
| Afmetingen |
12,8 x 12,8 x 4,8cm |
| Aansluitingen voorkant |
USB4, USB-C 10Gbit/s, 3,5mm-jack |
| Aansluitingen achterkant |
4x USB-A 10Gbit/s, 2x HDMI 2.0, 2,5Git/s-ethernet, 19V-stroomaansluiting |
| Wifi |
Wi-Fi 6E + Bluetooth 5.2 |
| Prijs |
€ 719,- (of € 559,- als barebone) |
Behuizing, aansluitingen en upgrades
De behuizing van de Venus UM690 meet 12,8 bij 12,8cm en is bijna 5cm dik. Daarmee komt hij dicht in de buurt van Intels oorspronkelijke NUC-formaat van 10 bij 10cm. Het verschil in volume met de eerder geteste Neptune HX90G is fors; die was nog 2,87 liter groot, deze slechts 0,79 liter. Het kastje is geheel opgetrokken uit plastic en voorzien van een geribbeld design aan de bovenkant.
Aan de onderkant vind je schroefgaten voor de meegeleverde VESA-bracket, waarmee je het systeempje achter op je monitor kunt bevestigen. Wil je dat niet, dan kun je de UM690 plat op je bureau of in de bijgeleverde standaard plaatsen. Die is simpel uitgevoerd; je klemt het systeem gewoon in de houder. Die is net niet groot genoeg om het systeem erdoorheen te laten vallen: voldoende voor statisch gebruik op een werkplek.
:strip_exif()/i/2005563094.jpeg?f=imagenormal)
Op de voorkant wordt je blik al gauw gevangen door een van de bijzonderste features van de UM690: de USB4-poort. Die werkt op een snelheid van 40Gbit/s en kan een 8k-monitor met 60Hz aansturen. Aangezien USB4 in feite Thunderbolt is, wordt ook het aansluiten van een externe videokaart ondersteund. De aanwezigheid van USB4 is vrij uniek; voor zover wij weten is de aanzienlijk duurdere ASUS ExpertCenter PN53 de enige andere mini-pc met zo'n poort.
Deze snelle poort wordt geflankeerd door een USB-C-poort met een snelheid van 10Gbit/s en een gecombineerde 3,5mm-jack voor headsets. Links van de aanknop zit nog een klein knopje waarmee je het bios kunt resetten zonder de pc open te hoeven maken.
De rest van de poorten zit achterop. Van links naar rechts vind je daar de stroomaansluiting voor de bijgeleverde 120W-voeding, een 2,5Gbit/s-ethernetpoort, vier USB-A-aansluitingen met een snelheid van 10Gbit/s en twee HDMI 2.0-poorten. Die kunnen ieder een 4k-scherm aansturen op 60Hz, eventueel ook in combinatie met een scherm op de USB4-poort.
:strip_exif()/i/2005563098.jpeg?f=imagenormal)
Aan alle vier de kanten van de behuizing zitten openingen voor de af- en aanvoer van lucht. Een radiale ventilator blaast de hitte van de cpu door twee koelblokken, waar evenzoveel heatpipes doorheen lopen. De verbinding tussen de processor en de koeling wordt gemaakt met vloeibaar metaal in plaats van traditionele koelpasta.
Je kunt de Minisforum Venus UM690 eenvoudig openen vanaf de onderkant. Aan de binnenkant van die onderzijde kun je een 2,5"-harddisk of -ssd bevestigen. Het benodigde SATA-adaptertje zit in de doos. Deze kant van de printplaat geeft je daarnaast toegang tot de twee DDR5-SO-DIMM-slots en het M.2-slot voor de ssd. De processor en het wifikaartje zitten aan de andere zijde, dus als je daarbij wilt, zul je het volledige pcb uit de behuizing moeten schroeven.
:strip_exif()/i/2005563096.jpeg?f=imagenormal)
Benchmarks: cpu, gpu en ssd
We vergelijken de Minisforum Venus UM690 in de grafieken met de eerder geteste HX90G en TL50 van dezelfde fabrikant, en met Intels NUC 11 Pro. Verder tref je een Corsair-laptop met een Ryzen 9 6900HS-processor aan in de grafieken en bij benchmarks die we ook op desktop-cpu's draaien, vind je ook enkele AMD- en Intel-processors terug ter referentie.
Cpu-tests: Cinebench, Geekbench en Jetstream
In de multithreaded score van de renderbenchmark Cinebench zien we dat de UM690 vrijwel identiek presteert aan de HX90G, die nog over een oudere 5900HX-processor beschikte. Die werd door het grotere formaat van die mini-pc echter wel beter gekoeld en blijkbaar vereffent dat het verschil vrijwel volledig. In de singlethreaded test zie je wel duidelijk dat de 6900HX met zijn iets nieuwere Zen 3+-cores een voorsprong neemt.
- Cinebench 23 - Multi
- Cinebench 23 - Single
In Geekbench 5 Multi is het verschil wat groter; de UM690 is 11 procent sneller dan de HX90G. Ten opzichte van de i5-1135G7-cpu in de TL50 zijn de prestaties bijna verdubbeld. In de singlethreaded test komt de UM690 10 procent hoger uit dan de HX90G.
- Geekbench 5 - Multi
- Geekbench 5 - Single
De browserbenchmark Jetstream moet het voornamelijk hebben van de snelheid per core. De UM690 is 6 procent sneller dan de HX90G en daarmee net zo snel als Ryzen 5000-desktopprocessors, maar bij de nieuwste Ryzen 7000- en Intel 13th Gen Core-processors komt hij niet in de buurt.
Gpu-tests: 3DMark
De Ryzen 6000-serie heeft een snellere igpu op basis van de RDNA2-architectuur aan boord. De videochip is wel nog altijd veel langzamer dan de RX 6600M in de HX90G en daarmee ongeschikt als je echt een gamingsysteem zoekt, maar wel duidelijk vlotter dan de igpu's in desktop-cpu's. Wat casual gaming op lage settings behoort dus zeker tot de mogelijkheden.
- 3DMark Night Raid - Graphics
- 3DMark Fire Strike - Graphics
Systeemtest: PCMark 10
Ook in de Essentials-test van PCMark 10 is de UM690 zo'n 6 procent sneller dan de HX90G. In de Digital Content Creation- en Gaming-tests speelt de gpu een grotere rol en vooral in die laatste presteert de UM690 daardoor flink slechter dan de HX90G, met RX 6600M, en de Corsair-laptop, met RX 6800M. De score valt echter wel bijna de helft hoger uit dan die van de mini-pc's met een i5-1135G7-processor, dankzij de relatief krachtige RDNA3-gpu in de 6900HX.
- PCMark 10 Essentials
- Extended
- Productivity
- Digital Content Creation
- Gaming
Ssd-tests: PCMark Storage
De PCIe 4.0-ssd in de UM690 is een stuk sneller dan de PCIe 3.0-ssd die Minisforum nog in de HX90G monteerde.
Benchmarks: duurtest
Mini-pc's hebben net als veel laptops een variabel prestatieniveau. De hoogste boostsnelheid die ze kunnen bereiken, kunnen ze niet eeuwig volhouden doordat de aanwezige koeling dat niet toelaat. In onze bijna tien minuten durende duurtest kijken we hoe de prestaties zich bij langdurige belasting ontwikkelen.
De temperatuur is in het geval van de Minisforum Venus UM690 geen reden tot throttling. De piektemperatuur van 78 graden blijft ruim binnen de marge. Wel wordt de kloksnelheid na een tijdje verlaagd om binnen de stroomlimieten te blijven. De 6900HX mag heel kort 65W verbruiken, dan een minuut lang 54W en vanaf dat moment tot het einde van de test 45W. De fasen zijn daarmee vergelijkbaar met wat we bij de HX90G zagen, alleen mocht de 5900HX in dat systeem ruim vijf minuten lang 54W blijven verbruiken, wat ook recht doet aan de veel substantiëlere koeling in dat systeem.
In de praktijk boost de cpu tijdens deze multithreaded test heel kort tot 4,3GHz, wat vervolgens stabiliseert op 4GHz en na de laatste boostfase zelfs maar tot 3,7GHz. Het bios biedt geen opties om de standaard stroomlimieten aan te passen.
- Kloksnelheid
- Temperatuur
- Package power (verbruik)
Energiegebruik, temperaturen en geluidsproductie
Naast de prestaties is natuurlijk ook van belang hoeveel stroom de Minisforum Venus UM690 verbruikt, hoe warm de onderdelen worden en hoeveel geluid de ventilators produceren.
- Opgenomen vermogen - uit
- Opgenomen vermogen - idle
- Opgenomen vermogen - load
Met het systeem uitgeschakeld slaat onze energiemeter met 2,7W net wat verder uit dan ik graag zou zien. Idle is de UM690 met 8,9W juist erg zuinig, waarmee hij bijna op hetzelfde niveau komt als de mini-pc's met Intel-hardware, waaronder Intels eigen NUC. Onder volle belasting verbruikt de pc 86W. Dat is fors minder dan de 144W van de HX90G, maar dit exemplaar heeft natuurlijk ook geen extra videokaart die stroom verbruikt.
De cpu-temperatuur overschrijdt de 80 graden net niet en blijft daarmee iets lager dan bij de HX90G.
De UM690 is wel een stukje luider dan de HX90G, die echt opvallend onhoorbaar zijn werk deed. Tijdens de lichte browse- en PCMark-tests meten we respectievelijk 18,5 en 25,4dB(A), waar de HX90G niet boven de 17dB(A) uitkwam. Tijdens volledige cpu-belasting met Blender komen we uit op 31,5dB(A) bij een fansnelheid van maximaal 2900rpm, toch wel wat luidruchtiger dan de 27,9dB(A) van de HX90G. Aan de andere kant, in vergelijking met de bijna 50dB(A) van de gaminglaptop die we ter referentie hebben opgenomen, valt het nog altijd reuze mee.
Conclusie
De Minisforum Venus UM690 verschilt het meest van de eerder geteste Neptune HX90G op het punt van de videokaart. In de HX90G zat nog een losse RX 6600M-gpu, de UM690 moet het doen met de geïntegreerde gpu. Daardoor kan het apparaat wel een stuk kleiner; hij is nog maar ietsje groter dan het standaardformaat van een Intel NUC.
Omdat deze mini-pc gebruikmaakt van de geïntegreerde gpu, is het extra goed nieuws dat Minisforum dit keer een moderne Ryzen 6000-processor heeft gemonteerd. Die heeft namelijk een veel snellere igpu dan voorgaande Ryzens, gebaseerd op de RDNA2-architectuur. Deze gpu is weliswaar nog altijd veel minder geschikt voor gaming dan een losse videokaart, maar wel weer helemaal up-to-date wat de videomogelijkheden betreft. Die Ryzen 6000-cpu maakt ook de USB4-poort mogelijk en daarmee ben je goed op de toekomst voorbereid, bijvoorbeeld als je een snelle externe ssd wilt aansluiten.
De belangrijkste nadelen van de kleinere formfactor zijn dat de processor minder lang kan boosten, waardoor de 6900HX-processor in de praktijk amper sneller is dan de 5900HX in de HX90G, en dat de koeling meer geluid maakt. De HX90G was echt exceptioneel stil in onze tests, terwijl de UM690 ook bij relatief lichte belasting wat meer van zich laat horen.
Venus UM690 vs. Neptune HX90G
Er liggen twee logische vergelijkingen voor de hand. Ten eerste met de HX99G, de opvolger van de HX90G, die inmiddels óók is voorzien van een Ryzen 6000-cpu, USB4-poorten en een PCIe 4.0-ssd. Je betaalt voor dat model 1099 euro (16GB+512GB), 380 euro meer dan voor deze UM690 (719 euro) in dezelfde configuratie. Die forse meerprijs is hij naar mijn mening alleen waard als je de RX 6600M-videokaart gaat benutten, want voor alleen de extra poorten en betere, stillere koeling is dat wel erg stevig. Bovendien is de HX99G een maatje groter, dus wellicht zoek je specifiek een echt klein pc'tje en valt de HX99G om die reden af.
Venus UM690 vs. Intel NUC 12 Pro
De tweede vergelijking is natuurlijk die met de mini-pc waar deze Minisforum losjes op gebaseerd is: de Intel NUC. De nieuwste generatie is officieel sinds eind vorig jaar beschikbaar, maar in de praktijk valt zeker de verkrijgbaarheid van de complete pc's, inclusief ssd en geheugen, nog vies tegen. Hij lijkt hoe dan ook een stuk duurder te worden; de i7-versie valt te preorderen vanaf 999 euro. Toch heeft hij op papier wat voordelen; hij is nog wat kleiner en beschikt over twee USB4-poorten in plaats van een. Of de gebruikte hardware ook sneller is, durf ik eigenlijk niet te voorspellen. Alleen een test kan uitwijzen wie de winnaar is. De aanvraag voor een testexemplaar is ingediend, dus hopelijk kan ik je dat spoedig vertellen.
:strip_exif()/i/2005551574.webp?f=thumblarge)
:strip_exif()/i/2005563100.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005563094.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005563092.jpeg?f=imagearticlefull)
:strip_exif()/i/2005563096.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005551574.webp?f=thumbmedium)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005969552.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005916094.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005829614.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005688050.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005626394.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005463566.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2004451530.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_exif()/i/2005570248.jpeg?f=fpa)
:strip_icc():strip_exif()/u/651669/crop61f075a821e45.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/26315/bleh.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/476116/crop5e5e2c28a5b02_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/586355/crop566295f1bdd69_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/17790/icon.JPG?f=community){kind=icon}
:strip_icc():strip_exif()/u/287731/crop6270fa65746ea_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/106005/animated%2520garfield.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/31472/Vader2.jpg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/153057/kolibrietattoo.gif?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/347463/crop63dd20785b307.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/109539/avatar_kerst_still.jpg?f=community){kind=avatar}
:strip_icc():strip_exif()/u/71414/images.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/645063/crop5fc68baa33f41_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/140051/BSOD.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/81611/headcrop.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/57655/SuperTeamLogo.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/11495/bombadilwince.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/116001/crop5db1ffa2442b3_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/71325/blablaleet.jpg?f=community){kind=small}
/u/34556/welles60x60.PNG?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/396455/crop5b47b3430e237_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
. /u/286895/icon1.png?f=community){kind=small}
/u/118551/crop5db303d99d132_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/249917/jaapschaap.jpg?f=community){kind=small}
/u/375226/crop62effc38c6e6e.png?f=community){kind=small}
/u/566614/crop5cb44f48ce3ba_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/102237/jcash.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/496922/Balance%252060x60.jpg?f=community){kind=small}
. Als een Shelly plug maar ~0.5W gebruikt terwijl die wifi heeft, het verbruik monitored en ook nog een webserver draait waarom kan een tv of versterker dat dan niet in standby?