'Uitbreiding bevoegdheden geheime dienst is belachelijk'

Het op grote schaal onderscheppen van data, zoals de AIVD en de MIVD binnenkort misschien mogen doen, is een bedreiging van de democratische rechtsstaat. Dat stelt Europarlementariër Jan Philipp Albrecht in een interview met Tweakers.

"Als Europese lidstaten toch die kant opgaan, dan is dat een koerswijziging van een rechtsstaat naar een surveillancestaat", zo zegt Albrecht tegen Tweakers op de CCC-hackersconferentie in Hamburg, waar hij een toespraak gaf. "En als die koerswijziging niet wordt gecorrigeerd, raken we die democratische rechtsstaat kwijt", zo zegt Albrecht.

Tenzij op de rem wordt getrapt en wordt gekozen voor het verzamelen van inlichtingen op basis van 'verdenkingen en concrete risico's', kiezen we voor een surveillancestaat, vreest Albrecht. De Duitse EU-politicus is in het Europarlement door zijn medeparlementariërs gekozen tot 'rapporteur' van de nieuwe privacywetgeving, wat betekent dat hij de wetgeving analyseert, daarover specialisten raadpleegt en het Europarlement vervolgens een advies geeft voor een oordeel over de wetgeving.

Onlangs adviseerde een commissie die was ingesteld door de Nederlandse regering, om te onderzoeken of de wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten moest worden vernieuwd, om de AIVD en de MIVD nieuwe bevoegdheden te geven. Daarbij mogen de inlichtingendiensten ook ongericht kabelgebonden communicatie onderscheppen en analyseren, iets wat op dit moment nog is verboden. Wel moeten er waarborgen worden ingebouwd om te voorkomen dat de inlichtingendiensten op te grote schaal internetverkeer opvragen en onderzoeken.

"Het is bizar dat dit wordt voorgesteld op het moment dat we zien hoe ver ongeremde surveillance gaat", aldus Albrecht, waarmee hij doelt op de NSA-onthullingen van klokkenluider Edward Snowden. "Dat is een dubbele standaard." Volgens Albrecht is het onderscheppen en opslaan van data in strijd met de vrijheid van burgers en hun recht om zelf te bepalen hoe ze hun leven inrichten. "Het leidt tot conformistisch gedrag en dat is een verlies voor een democratische samenleving", zo zegt hij, waarmee hij bedoelt dat mensen zich anders gaan gedragen als ze weten dat ze worden bespioneerd.

Europarlementariër Amelia Andersdotter van de Piratenpartij is het eens met Albrecht, zo laat ze op de CCC weten aan Tweakers. "De geheime diensten willen graag de speeltjes die andere geheime diensten al hebben, zo zegt Andersdotter. "Het is geïnstitutionaliseerde jaloezie." Volgens Andersdotter werkt 'ouderwets opsporingswerk' net zo goed. "Misschien is dat minder cool, maar moet opsporingswerk nou cool of nuttig zijn?" Daarnaast vindt ze de investeringen in surveillancesystemen zonde van het geld.

Europarlementariër Albrecht denkt dat de nieuwe privacywetgeving Europeanen beter zal beschermen, ondanks kritiek van onder meer de Nederlandse burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom dat de regels niet ver genoeg gaan. "Kijk, ik kan me ook een wereld voorstellen met strikte privacyregels waarin burgers voor de volle honderd procent kunnen bepalen wat er met hun data gebeurt, maar er zijn ook veel mensen die er anders over denken, dus we moeten tot een compromis komen", aldus Albrecht.

Ondanks het compromis verbetert de privacy als de wetgeving wordt aangenomen, stelt hij. "Nu geldt de Nederlandse wetgeving in veel gevallen niet voor Nederlanders, omdat data door bedrijven wordt verwerkt die niet in Nederland actief zijn, maar bijvoorbeeld in Luxemburg, Ierland of Frankrijk", zegt hij. "Bovendien verschilt wetgeving en de handhaving daarvan per lidstaat", aldus de Duitser. Daardoor zijn de privacyregels in het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld veel soepeler dan in Oostenrijk. Klagen over privacy-inbreuken is bovendien lastig: een EU-burger moet dan bij een buitenlandse privacywaakhond een klacht indienen.

Dat verandert: waar de oude Europese privacywetgeving door elke EU-lidstaat moest worden omgezet in nationale wetgeving, is dat bij de nieuwe niet zo, omdat het om een ander type wetgeving gaat. Daardoor is de wetgeving in elke EU-lidstaat hetzelfde. Bovendien wordt het voor EU-burgers makkelijker om te klagen over privacy-inbreuken. Een Nederlander kan, als de wetgeving wordt aangenomen, bij het Nederlandse College bescherming persoonsgegevens klagen over Facebook, dat in Ierland actief is. Het CBP wikkelt dat vervolgens verder af met de Ierse privacywaakhond. Of de wetgeving wordt aangenomen, hangt af van de Raad van Ministers, die zich er op dit moment over buigt. Volgens eerdere geruchten wordt de wetgeving mogelijk afgezwakt.

Albrecht denkt dat de onthullingen van NSA-klokkenluider Edward Snowden de houding van de samenleving op de privacy zal veranderen. "Misschien dat het nog een of twee jaar duurt", aldus Albrecht. "Het duurt altijd even voordat je merkt dat de mindset van de samenleving is veranderd." Hij denkt dat mensen zich bewuster zullen opstellen over privacy, net zoals dat mensen zich in het straatbeeld anders moesten gaan gedragen toen auto's op de wegen begonnen te verschijnen.