Het is een beetje een Asterix-verhaal. Als je iOS en Android ziet als de Romeinen, hebben de twee heel Gallië veroverd. Héél Gallië? Nee, een klein dorpje blijft dapper weerstand bieden tegen de overheersing van het duopolie van de smartphonemarkt. In dat dorpje wonen organisaties als pmOS, Maemo Leste en UBPorts, die proberen eigen besturingssystemen uit te brengen voor telefoons. Dat smartphones alleen iOS of Android zouden kunnen draaien, is dus min of meer een idee-fixe.
Vorig jaar besteedden we al aandacht aan de Pine64 Pinephone. Deze telefoon met dertien besturingssystemen kon op Tweakers op veel aandacht rekenen: het artikel belandde in de top tien van in 2020 meestgelezen artikelen over smartphones.
Reden genoeg dus om erop door te gaan. De release van de Pinephone heeft er immers voor gezorgd dat er een modern apparaat is om alternatieve besturingssystemen te ondersteunen. Ook de Fairphones lijken redelijk wat support te hebben voor alternatieve besturingssystemen. Voor dit verhaal spraken we met mensen die actief betrokken zijn bij drie alternatieve besturingssystemen: postmarketOS, Maemo Leste en Ubuntu Touch. Op de site van die besturingssystemen vind je meer informatie over de installatie ervan, de ondersteunde smartphones en hoe je zelf kunt bijdragen aan de projecten.
Voor de duidelijkheid: we doelen hier dus niet op custom roms die op Android zijn gebaseerd. Dat zijn aangepaste Android-uitgaves en dan draai je nog steeds Android, maar dan in een andere uitvoering dan waarmee de telefoon werd geleverd. We bespraken de staat van custom roms in een eerder artikel. De installatie komt wel redelijk overeen: ook voor alternatieve besturingssystemen moet je de bootloader ontgrendelen en er dan andere software op zetten.
Pine64 Pinephone met P-Boot, om dertien besturingssystemen te draaien
Waarom er alternatieve besturingssystemen bestaan
Als je nu een telecomwinkel binnenloopt of het assortiment van een webshop bekijkt, zijn er twee besturingssystemen om uit te kiezen: iOS zoals dat op iPhones staat, en Android met Google-diensten. Alle concurrenten die er waren, zijn weg uit de mobiele markt of gemarginaliseerd.
Telefoonwinkel. Bron: Getty Images
Dat de keuze zo gering is, heeft grote gevolgen. Natuurlijk, het is makkelijk voor ontwikkelaars van apps, die slechts twee platformen hoeven te ondersteunen om de hele mobiele markt te bestrijken. Maar het betekent ook dat die platformen veel macht hebben.
Daarover schreven we al vaker. Die marktmacht heeft geleid tot misbruik en niet voor niets is de App Store van Apple in het vizier van toezichthouders gekomen. Ook Google voelt de druk en heeft de tarieven in de Play Store verlaagd en privacylabels toegevoegd.
Het duopolie van Apple en Google is voor de ontwikkelaars van de alternatieve besturingssystemen die wij hebben gesproken voor dit verhaal een reden om aan die alternatieven te werken. Je kunt immers geen kant op als Apple en Google niet bieden wat jij wilt.
Wie een smartphone wil zonder Google of Apple, kan natuurlijk kijken naar custom roms. Veel daarvan zijn gebaseerd op Android en specifieker op het werk van LineageOS. Dat is logisch, want het aanpassen van een heel besturingssysteem voor een telefoon is veel werk. LineageOS baseert zich weer op AOSP, de opensource-versie van Android.
Met een custom rom ontkom je misschien aan de tracking van Google als je dat wilt, maar niet aan de software van Google. Google ontwikkelt immers Android en daarmee ligt de basis van LineageOS en andere custom roms bij Googles inspanningen.
Dat klinkt abstract, maar ondanks de opensource-basis van Android zijn veel elementen van de software gesloten. Natuurlijk gaat het daarbij om alle Google-software en -diensten, waaronder het belangrijke Play Services. Je kunt dat omzeilen door MicroG te flashen op een custom rom, maar daar los je het probleem van de afhankelijkheid van Google niet mee op.
Bovendien zijn veel drivers en optimalisaties gesloten. Als je een soc of sensor in een smartphone wil laten werken met je eigen software, kun je niet online even de code opzoeken of opvragen waarmee dat gebeurt.
Daarnaast gaat het vaak om het bruikbaar houden van oude hardware. Dat is niet in alle gevallen zo, maar onder meer postmarketOS en Maemo Leste richten zich specifiek op oudere telefoons. De ondersteuning voor een telefoon uit 2009 of 2011 is natuurlijk allang voorbij, maar dankzij de inspanningen van makers van alternatieve besturingssystemen komen er nog updates voor uit en draaien ze op modernere Linux-kernels dan wat mogelijk is met de firmware van de fabrikant.
De markt voor alternatieven
Laten we even beginnen bij het begin: hoe staat het met de markt voor alternatieve besturingssystemen? Het is immers duidelijk een niche, want lang niet iedereen zal ze willen draaien. Het Gallische dorp is relatief klein als je kijkt naar de schaal van het Romeinse rijk van Android en iOS. Aan de andere kant zijn er wel veel projecten: als je online rondkijkt, voelt het al snel alsof je in een ketel vol alternatieven voor iOS en Android bent gevallen.
Pinephone PostmarketOS
Martijn Braam is ontwikkelaar voor postmarketOS, een Linux-distro gebaseerd op Alpine Linux die zich vooral richt op oudere apparaten waarvan de ondersteuning is afgelopen. Dat is een thema dat geldt voor veel van dergelijke alternatieve besturingssystemen. Verwacht niet dat je gloednieuwe Samsung Galaxy Z Flip 3 een dergelijk besturingssysteem kan draaien, maar als je nog iets ouds en werkends in de la hebt liggen, is die kans groter.
Volgens Braam gaat het nu beter met de markt voor alternatieve besturingssystemen dan een paar jaar geleden. "Toen ik begon in de Linux-telefoonwereld in 2017 was Firefox OS volgens mij het meest recente project. Sinds de release van de PinePhone is er een explosie van Linux-projecten die daar specifiek een distributie voor maken."
Dat heeft niet alleen voordelen. "De vele distributies zorgen voor wat versplintering in de ontwikkeling van het mobiele Linux-ecosysteem. Gelukkig kan de meeste software die eenmaal voor één distributie is geschreven, ook draaien op alle andere distributies. De basis van de besturingssystemen is op dit moment redelijk uitgevogeld, maar er is nog wat gebrek aan apps. Dat is het eeuwige probleem bij alternatieve besturingssystemen."
Merlijn Wajer werkt aan Maemo Leste, een Linux-distro die afstamt van het Maemo-besturingssysteem van de Nokia N900 uit 2009. "Toen wij eind 2017 begonnen met Maemo Leste waren er niet zo heel veel actieve projecten en ook niet veel hardwareplatforms die openstonden voor alternatieven. Nu voelt dat anders: de Pinephone heeft ervoor gezorgd dat meer mensen betrokken raakten bij de verschillende projecten en Librem/Phosh heeft met de financiële middelen van Purism best wat kunnen doen. Als we kijken naar het grotere plaatje, valt het natuurlijk allemaal nog steeds in het niet bij het duopolie van Apple en Google. Buiten Sailfish, wat niet volledig opensource is, lijken er nog niet echt projecten of bedrijven te zijn die een alternatief kunnen maken en dat volhouden."
Jeroen Baten doet de marketing voor UBPorts, dat de ontwikkeling van Ubuntu Touch heeft overgenomen van Canonical. Baten is geen marketingman, zegt hij er direct bij. "Ik ben al sinds 23 jaar voornamelijk bezig met en rond opensource-software; van boeken en lezingen tot consultancy." Hij hecht vooral aan het belang van het bestaan van opensourceprojecten. "Ik vind het heel belangrijk dat opensource-besturingssystemen voor telefoons bestaan en dat het er meer dan één is. Zoals andere belangrijke opensourceprojecten hebben bewezen, leren en groeien we samen. Het resultaat is een ecosysteem waarin gebruikers kunnen vinden wat ze nodig hebben."
Nokia N900 (2009)
Een van de grote hobbels is daarbij de ondersteuning van telefoons. Liefst heb je daarbij hulp van de fabrikanten, maar die komt vaak niet. Braam van postmarketOS: "Telefoonfabrikanten doen juist hun best om ontgrendelen van telefoons moeilijker te maken en het is niet mogelijk om informatie te krijgen, behalve via uitgelekte documenten. Voor de kernels voor de telefoons kunnen we grotendeels meeliften op het werk dat grotere projecten zoals LineageOS (de bekendste op Android gebaseerde custom rom, red.) verrichten. Voor die custom roms worden de grootste problemen binnen de Linux-kernels voor die telefoons wel opgelost, maar voor echt goede ondersteuning is het toch nodig om nieuwe drivers te schrijven en dan een kernel van kernel.org te gebruiken."
Volgens Braam laat de kwaliteit van de code bij fabrikanten ook vaak te wensen over. "De Linux-ondersteuning in Android-telefoons bestaat meestal uit tienduizenden regels code die zijn toegevoegd aan een Long Term Support-versie van de kernel door de chipfabrikant. Dat heeft niet de kwaliteit die nodig is om hem als patch in de echte Linux-kernel te krijgen. Daardoor wordt die ontwikkeling door de fabrikanten zelf onderhouden voor de supportperiode van die soc, en daarna wordt de code weer aan de kant gezet voor ontwikkeling voor nieuwere socs. Dat is ook een van de beperkingen die zorgen voor de korte ondersteuningstijd van Android-telefoons."
Wajer van Maemo Leste sluit zich daarbij aan. "Als wij een ouder apparaat willen ondersteunen, moeten we echt hard zoeken om überhaupt de Android-firmware te kunnen vinden, bijvoorbeeld om de telefoon te kunnen flashen. Laat staan de broncode die ze ook moeten leveren; die ontbreekt nog vaker. Veel telefoons hebben ook een vergrendelde bootloader, waardoor het allemaal weer wat lastiger is om je eigen OS te draaien. Dat kan wel, maar je moet daarvoor door rare hoepels springen. Voor verschillende Motorola-apparaten die wij ondersteunen, booten we mainline-Linux door het Android-opstartsysteem te hijacken, wat vrij normaal is voor Android. Daarna laten we vanuit die Linux-kernel een bootloaderscherm zien. Vervolgens boot de telefoon een andere mainline Linux-kernel en die is dan uiteindelijk Maemo-powered."
Pine64 is de uitzondering, zo zeggen beide ontwikkelaars. Wajer: "Pine64 heeft ook gevraagd wat wij nuttig vinden qua hardware. Ik heb destijds de extra I/O-poorten aan de achterkant van de telefoon geopperd, voor bijvoorbeeld een toetsenbord. Dat gaan ze nu produceren. Pine64 werkt ook actief om de community groter te maken door delen van de verkoop te doneren aan de projecten."
Ook Purism, van de Librem 5, doet het goed. Braam: "De Librem 5 gebruikt net als de Pinephone zoveel mogelijk onderdelen die al drivers hebben in de mainline-kernel. Ze gebruiken ook socs die al een paar jaar ouder zijn en al vanuit de Linux-community drivers hebben gekregen. Dit maakt het draaien van 'normale' Linux-distributies op die hardware makkelijker. Omdat die hardware ondersteund wordt in de mainline-kernel is er geen afhankelijkheid van een fabrikant om updates te blijven krijgen. In het geval van de Librem 5 wordt veel van dit werk gedaan door Purism zelf, en ik vind dat Purism ook een mooi ecosysteem heeft gecreëerd voor mobiel Gnome."
Purism Librem 5 rolt van de band
Ook Baten van UBPorts wordt blij van de PinePhone, zegt hij. Maar dat is een uitzondering. "Wat mij nog wel het meeste stoort, is dat je bij sommige telefoons eerst een online verzoek moet doen om een unlock code te krijgen, en pas daarna kun je Ubuntu Touch installeren op het device. Ik heb het apparaat toch gekocht? Dan mag ik daar toch ook andere software op zetten? Hoezo moet ik eerst toestemming vragen?"
De ontwikkeling van mobiele besturingssystemen
De ontwikkeling van alternatieve besturingssystemen gaat niet altijd snel. Vaak gebeurt het door vrijwilligers die tegen grote problemen oplopen als ze alle functies van telefoons werkend willen krijgen op een toestel. Veel makers van distro's hebben een lijst online staan met de apparaten die ze ondersteunen en welke functies wel, niet of deels werken. Veel distro's zijn vooral bedoeld om mee te spelen of voor een bepaalde functie, maar niet geschikt voor dagelijks gebruik.
Dat die ontwikkeling lastig is, zit in veel verschillende dingen, zegt Braam van postmarketOS. "Het grootste probleem is dat er veel 'closedsourcesoftware' in telefoons zit. De broncode voor de kernels moet volgens de GPL publiek worden gemaakt, en veel telefoonfabrikanten doen dit ook. Maar een groot deel van de aansturing van hardware gebeurt op Android-telefoons niet in de kernel, zoals het hoort, maar met userspace-applicaties. Die onderdelen zijn onder andere de camera's, sensors en wifi- en gpu-drivers die op die manier niet aan de GPL hoeven te voldoen. Omdat ze wel direct met hardware spreken, kunnen deze drivers niet binnen normale Linux-distributies draaien en moet daar een opensource-alternatief voor worden gemaakt."
Een andere moeilijkheid is het verkrijgen van debug-informatie. "Een van de basisdingen die enorm helpen bij debuggen van driver-ontwikkeling is het hebben van een seriële poort om debug-informatie over te krijgen. Hier is geen echte standaard voor en er is natuurlijk ook niet veel publieke informatie over beschikbaar. Voor bijvoorbeeld de Google Nexus-serie telefoons is er een beetje documentatie over, en er is een seriële poort op de koptelefoonaansluiting met de juiste kabel. Een aantal Samsung-telefoons heeft een seriële poort op de MicroUSB-connector als de juiste weerstand is aangesloten op de ID-pin. Voor een heleboel telefoons en smartwatches hebben we deze informatie nog niet gevonden, wat de ontwikkeling een stuk moeilijker maakt."
De 3,5mm-jack op de Nexus 5 is ook een seriële poort
Wajer van Maemo Leste wijst nog op de moeilijkheden bij het optimaliseren. "Power management op verschillende apparaten is lastig. Om te zorgen dat een telefoon dagen meegaat op een enkele batterijlading, is het nodig dat de telefoon zo veel mogelijk componenten uit - of in slaapmodus - heeft staan. Het is best lastig om dat goed voor elkaar te krijgen onder Linux, zeker als je zelf ook problemen moet oplossen in de Linux-kernel. Wij hebben op meerdere momenten blind moeten uitzoeken waarom de telefoon hing. Het bleek vrij vaak door een subsysteem te komen dat niet goed uit- of aanging, of door een modem dat na het ontvangen van een sms ineens veel meer stroom gebruikt, totdat je nog een keer een leeg bericht leest uit het modem."
Ook andere dingen waar je als leek niet bij stilstaat, kunnen lastig zijn. "Goede audiokwaliteit bij het bellen is bijvoorbeeld lastig. Afhankelijk van het modem in het apparaat moet er veel worden gedaan om het redelijk te laten klinken. Voor de Nokia N900, Motorola Droid 4 en andere Motorola-telefoons is de 3d-driver voor de gpu niet opensource, en het kost ons nu ook al veel tijd om hem een beetje goed te laten werken."
Het probleem zit vooral in het geheimhouden van de code die nodig is om een besturingssysteem goed te laten werken met de hardware, constateert Baten van UBPorts. "De meeste telefoons bevatten een printplaat van Qualcomm of Mediatek die aan een telefoonproducent wordt uitgeleverd met een zogenaamd board support package, oftewel bsp. In die bsp zit gesloten software waardoor bijvoorbeeld Android goed kan communiceren met de hardware op de printplaat. Dat maakt het voor ons project lastig, omdat we niks aan een bsp hebben en als opensourceproject geen geheimhoudingsverklaring willen ondertekenen, om te kunnen achterhalen hoe onze software met de betreffende hardware kan praten."
Desondanks is er wel progressie. Wajer: "We zijn verder gekomen dan ik ooit had gedacht: ik denk dat ik binnenkort over kan stappen naar Maemo Leste voor mijn dagelijkse smartphone-benodigdheden. Maar het was wel heel veel werk."
Ook bij postmarketOS is er voortgang. Braam: "Inmiddels zijn er meer dan driehonderd telefoons die postmarketOS kunnen draaien. Er is een categorieënsysteem ingevoerd om makkelijk te kunnen zien welke telefoons veel ontwikkeling hebben, er is een installatiesysteem en er zijn downloadbare images voor de telefoons beschikbaar. Een enorme vooruitgang is dat er nu redelijk wat developers bezig zijn met ervoor zorgen dat telefoons in mainline komen. Zo is het nu mogelijk om praktisch alle telefoons met de Qualcomm Snapdragon 410-chipset uit 2013 de nieuwste Linux-kernel te laten draaien en daarbij grotendeels dezelfde functionaliteit te hebben als de originele telefoon had. Alleen de camera's werken nog niet goed. Een andere groep developers is hetzelfde aan het doen met Snapdragon 845-telefoons, wat hardware van recentere datum is." Onder meer de OnePlus 6-generatie, de Google Pixel 3-telefoons en Pocophone F1 draaien op die soc.
Het vinden van mensen die willen meehelpen, is niet altijd makkelijk. Toch zijn er altijd wel geïnteresseerden die zich melden. Braam: "Verreweg het grootste deel van de ontwikkelaars begint met postmarketOS omdat ze nog een oude Android-telefoon in de la hebben liggen en daar altijd al Linux op hadden willen draaien. Ze beginnen met de porting-handleiding van postmarketOS en blijven dan doorontwikkelen en andere mensen helpen met hun ports."
Bij UBPorts is vooral de begeleiding van nieuwelingen een uitdaging. Baten: "We hebben op onze site een aanmeldformulier waar mensen aan kunnen geven hoe ze actief mee willen gaan doen. Daar krijgen we gemiddeld tien aanmeldingen per week op binnen. De grootste uitdaging voor ons op dit moment is hoe we deze mensen goed kunnen begeleiden naar een actieve rol in het project.
Maemo Leste is een kleiner project, maar ook dat krijgt hulp. "Er komen met enige regelmaat mensen langs die wat problemen oplossen. Soms blijven die hangen, soms verdwijnen ze ook weer. We hebben nu vijf echt actieve ontwikkelaars die er allemaal bijna dagelijks mee bezig zijn, meestal in hun vrije tijd."
Motorola Droid 4. Bron: Getty Images
Tot slot
Alle hier besproken alternatieve besturingssystemen richten zich op het integreren van 'mainline' Linux in smartphones: het kunnen booten van een systeem dat zo dicht mogelijk ligt bij de kernel zoals die op kernel.org staat.
Volgens Baten van UBPorts is dat om meerdere redenen belangrijk: stabiliteit, innovatiesnelheid en het wegnemen van de toetredingsbarrière voor nieuwe producten. Braam van postmarketOS wijst erop dat het makkelijker is om updates onafhankelijk van de fabrikant te krijgen; alle drivers zitten immers in de 'mainline'-kernel. Wajer van Maemo Leste wijst erop dat het ook de samenwerking verbetert en dat de code van hogere kwaliteit is, omdat de code beter wordt nagekeken.
De alternatieve besturingssystemen zijn lang niet mainstream, maar hoeveel gebruikers ze hebben, weten de makers zelf ook niet. Braam: "In postmarketOS zit geen tracking van gebruikers, dus we kunnen niet weten hoeveel gebruikers we hebben. Ook omvat de doelgroep van postmarketOS deels net de mensen die wat moeite doen om geen tracking op hun apparaten te hebben. Het is waarschijnlijk praktisch onmogelijk om een marktaandeel te krijgen van meer dan 1 procent. Bedrijven met een groter marketingbudget dan ons complete kapitaal hebben dit al eerder geprobeerd en hebben gefaald. Daarom focussen we ons meer op het simpelweg maken wat wij de ideale telefoon vinden. We hopen dat meer mensen daar blij mee zijn; dat is genoeg voor een opensourceproject."
Daar zit iets in: Microsoft, BlackBerry, Nokia, Mozilla en Canonical hebben bijvoorbeeld geprobeerd om het duopolie van Android en iOS te stoppen of te breken en hoewel ze allemaal wel een fanbase opbouwden, zijn ze ook allemaal niet meer actief als maker van een besturingssysteem.
Bij Maemo Leste is dat hetzelfde, al heeft Wajer wel een idee van het aantal gebruikers. "We hebben geen informatie over hoe vaak onze images zijn gedownload, we verzamelen geen 'telemetry'. Ik heb het idee dat er over de afgelopen jaren toch wel een paar honderd mensen zijn die op zijn minst hebben geprobeerd het te gebruiken. Het aantal actieve gebruikers zal wel wat lager liggen, maar ik word toch regelmatig verrast door gebruikers die het systeem blijkbaar veel meer gebruiken dan ik denk. We krijgen vaker reacties van gebruikers als we dingen stukmaken."
UBPorts krijgt best wat aandacht, constateert Baten. "We hebben ongeveer 2.200 abonnees op onze nieuwsbrief en 3.700 deelnemers in onze grootste Telegram-groep. Op ons forum zien we 1,2 miljoen views per maand en dat vind ik best forse aantallen."
Ubuntu Touch wordt gebouwd voor mainstream-succes, zegt Baten. "Ooit werd er om Linux gelachen, nu zit de Linux-kernel in elke Android-telefoon, elke televisie, elke router voor consumenten en zo kan ik nog wel een tijdje doorgaan. Dus gaan we er komen? Absoluut. Wanneer? Ik heb geen idee."
Uiteindelijk gaat het niet bij iedereen om het opbouwen van marktaandeel of een mainstream-doorbraak. Het gaat erom dat er een keuze bestaat, dat er een mogelijkheid is om een volwaardige Linux-distro te draaien op een telefoon. Dat doel komt steeds dichterbij. Het zal niet hetzelfde zijn als een moderne iPhone of Android-telefoon, maar de markt heeft ook niet meer van hetzelfde nodig: het is juist goed als er keuze is tussen besturingssystemen met totaal verschillende doelen en gebruiksprofielen. Niet heel Gallië hoeft Romeins te zijn.
Prachtig artikel, ik ben enorm blij dat Tweakers ook écht aandacht besteedt aan non-Android/iOS besturingssystemen.
Iets wat onderschat of genegeerd lijkt te worden door consumenten, zijn intenties. Stel dat je een collega hebt waarin je samen in een project zit. Het project is niet heel succesvol, maar je collega presenteert het in allerlei vergaderingen en geeft de resultaten rooskleuriger weer dan de realiteit is.
Dan is het duidelijk dat de intenties van je collega dubieus zijn.
Maar wat als fabrikanten dit doen? Wat als ze valsspelen in benchmarks? Wat als ze belasting ontwijken (legaal, maar dubieus)? Wat als je weet dat er kans bestaat dat producten uit een specifiek land gemaakt kunnen zijn door een onderdrukte groep? Of nog erger: een systeem ontwikkelt dat die groep herkent?
Ik ben al bekend met smartphones sinds dat het nog gedomineerd was door Symbian als OS, met de Nokia N95. Later heb ik Maemo gebruikt op de Nokia N900. Daarna kwam de Samsung Galaxy S3 aan de beurt. Toen kwam ik er achter hoeveel fijner Maemo was: geen gedoe met updates, gewoon root-toegang als je het wil (daarmee kon ik zelfs designelementen van Sygic aanpassen en een overklokprofiel realiseren).
Nadat er bij de Galaxy S3, nota bene een vlaggenschip destijds, gesteggel was over of er wel of geen update kwam, ben ik overgeschakeld naar Jolla, met Sailfish. Ook weer een verademing qua updates (7 jaar) en mogelijkheden. Daarnaast zijn alle apps die voor Sailfish OS zijn gemaakt gratis, zonder reclame en ben ik nog geen problemen met privacy tegengekomen. De betaalde versie levert ook Android app ondersteuning, mocht je gebruik willen maken van Whatsapp bijvoorbeeld.
Bij Android en iOS wordt al járen geklaagd. Android om hun slechte beleid qua updates, wat ze dus al zo'n 10 jaar niet structureel opgelost hebben (ze kúnnen in de overeenkomsten met de fabrikanten aangeven dat ze hun updates doorpushen en dat het hun verantwoordelijkheid is om drivers/e.d. te updaten. Daarnaast krijgt de Play Store redelijk wat kritiek (zaken als malware, vergoedingen) en blijft privacy, ondanks de lapmiddelen, een issue bij Google.
iOS doet het an sich beter. Privacy is beter onder controle, updates ook (maar goed, Apple heeft zelf de hardwareproductie in hand) en de restwaarde is netjes, wat de hoge aanschafprijs enigszins verantwoordbaar houdt. Maar Apple biedt je niet de mogelijkheid om je opslaggeheugen uit te breiden met (SD)kaartjes. Op zich niet erg, behalve dat uitbreiding van de interne opslag een factor 5~10 hoger is dan die kaartjes. Daarnaast krijgen ze (terecht) veel kritiek op de hoge vergoeding die gevraagd wordt voor de appstore en hebben ze de ontwikkeling in gang gezet, die de 3,5mm aansluiting steeds vaker weglaat (waar geen valide argument voor bestaat om te doen, óf je moet het als optie aanbieden).
De negatieve ontwikkelingen die Google/Apple laten zien, zijn niet incidenteel of tijdelijk te noemen. Zo'n 15 jaar terug heb ik geen iPod gekocht, omdat ik het ding niet al usb-stick kon gebruiken. Nu is dat geen probleem meer, maar destijds betaalde je al snel €50 of meer voor een beetje fatsoenlijke opslag.
Wat mij betreft verdienen Google en Apple niet om in de positie te staan waar ze in staan. Ik maak helaas nog steeds gebruik van Android, door Whatsapp, een bank-app Sygic (ooit voor betaald) en apps die ik bijvoorbeeld zakelijk gebruik. Maar ik gebruik een aparte telefoon zakelijk en voor het Android gedeelte op Sailfish gebruik ik ook weer een ander account, zodat mijn gegevens minder lucratief zijn voor Google. En daarnaast alles proberen dicht te zetten qua privacy.
En ik geef eerlijk toe dat ik bevooroordeeld ben, volledig ten prooi val aan de confirmation bias, maar het is lastig te ontkennen en de genoemde kritiek is al jaren publiekelijk bekend. Hopelijk inspireert Tweakers tweakers om eens verder te kijken dan Android/iOS en andere besturingssystemen een keer een kans te geven.
EDIT: waar ik MeeGo typte, moest het Maemo zijn
[Reactie gewijzigd door Nas T op 22 juli 2024 22:59]
Er word veel geklaagd op het pad van apple/microsoft/google maar ik hoop dat er ook wat meer mensen zijn die er ook wat aan doen. Maar af en toe een mooi artikel over alternatieve besturingsystemen helpt ook wel
En de N900 had Maemo oorspronkelijk, of had je daar Meego op geinstalleerd wat volgens mij mogelijk was?
Wat er mist is opensource hardware als telefoon, een soort raspberry-pi als telefoon. Als er een partij is die dat zou maken, wordt het al een stuk makkelijker.
Waarbij Pinephone de 'budget' versie is en dus iets 'minder' open dan Librem 5, maar aan de andere kant is die wel een betere 'bang for buck' dan de Librem 5.
Dat is toch geen open-source hardware? Ze draaien open-source software maar ik kan niet aan Purism (bijvoorbeeld) vragen: doe mij even je tekeningen van je hardware.
Goed van je! Ik wist dat niet. Dankjewel.
Misschien toch maar eens zo'n ding kopen. Ik had altijd al wel mijn oog op een Librem 5 maar ik vind $1,200 wel erg veel geld. PinePhone dan maar.
Graag gedaan! Ja inderdaad de PinePhone is veel makkelijker om eventjes te proberen. De kosten zijn redelijk laag om het te verantwoorden en je steunt Linux telefoons direct.
Je had in het begin ook dat ze een 'smaak' distro hadden met de desbetreffende distro al voorgeïnstalleerd met een logo'tje aan de achterkant. Je kan natuurlijk altijd de distro zetten die je zelf leuk vindt.
Dit was een manier om de developers van die distro direct te kunnen steunen. 10 Euro per verkochte PinePhone. Zelf vond ik dat een prachtige en nette actie van zowel Pine64 als de developer.
Oh ik zou eigenlijk adviseren om daarmee te wachten en binnekort een PinePhone Pro te bestellen. De PinePhone heeft echt trage hardware, voornamelijk de GPU, en de PinePhone Pro is vele malen beter bruikbaar. Kun je de bestelling nog cancellen?
[Reactie gewijzigd door PureTryOut op 22 juli 2024 22:59]
Nope... Maar dat hoeft ook niet. De PinePhone ($149) was niet meer te bestellen, alleen de pro ($199). Dus die was het al geworden alleen was ik zo slodrig om dat niet te vermelden.
Klopt, je hebt gelijk. Misschien is het (te) traag, ik ga het wel zien. De GPU zal ik niet heel veel nodig hebben in de zin van 3D dingen. Als ik er mee uit de voeten kan is het mooi en koop ik over een jaar wel een betere. Bevalt het me niet, verpats ik 'm wel voor een paar tientjes.
Zelf ben ik ook al niet meer de snelste, dat scheelt.
Dat heeft er volgens mij ook mee te maken dat de GNU/Linux stack tegenwoordig een stuk zwaarder is dan pakweg 15-20 jaar geleden en gericht is op x86 hardware van de afgelopen 10 jaar. En omdat niemand die software weer kleiner kan en gaat maken, lijkt het me verstandiger snellere hardware aan te schaffen in de vorm van bijvoorbeeld de Pinephone Pro.
Ik wil op mijn op de Allwinner A64 gebaseerde Orange Pi OpenBSD en NetBSD en wellicht uiteindelijk iets als RISC OS draaien, omdat dat veel lichter is en wel een goede ervaring voor de beperkte hardware zou kunnen bieden.
Ik heb een Librem 5, maar... Ik was zo teleurgesteld. Ik heb zelf voor het laatst in 2015 aan een free software mobile platform gewerkt, Plasma Mobile, voor Blue Systems, en de software op de Librem 5 is zo slecht, alsof er sinds de N9 met MeeGO geen enkele vooruitgang is geboekt. De hardware is ook nogal baksteenachtig.
Misschien ga ik nog proberen iets alternatiefs erop te zetten, maar grote kans dat ik het ding gewoon ga weggeven aan iemand die wel tijd heeft om ermee te spelen. Maar dagelijks gebruik, dat zie ik niemand doen.
Ja, dat weet ik... Maar ik ben er eigenlijk niet meer zo bij betrokkken, want ik hoor niet meer bij Blue Systems, werk er niet meer aan, en ik focus nu op mijn eigen project, Krita. Sinds ik de librem 5 crowdfunding steunde, jaren geleden, ben ik een beetje m'n belangstelling kwijtgeraakt. Als je mijn librem wil hebben, DM me?
Bijzonder eigenlijk hoe het inderdaad een split is geworden bij het uitzoeken van een nieuwe mobiel. Wat bij de reguliere electronicaboer en telefoonwebsites is te vinden is toch echt 99% Apple of Android (met of zonder branded variant). Je zou toch denken dat er partijen opgestaan zouden hebben zoals dat ook gebeurd met Facebook enzo in andere markten zodat ze niet een té dominante positie op de markt kunnen verkrijgen.
Als Nederlander ben je altijd toegewezen aan Amerikaanse software tenzij je dus akkoord gaan met een OS zonder appstore en dan nog een telefoon vinden met OS waar je zelf wat voor kan maken. Leuk voor de Tweaker maar niet voor als je gewoon een telefoon uit de doos wil halen, inloggen, updaten en weer bereikbaar bent binnen 10 minuten.
De bereikbaarheid waanzin is ook op een top. Vroeger was het nog leuk om op MSN te komen en dan pas bereikbaar te zijn, of op je huisnummer. Nu zijn we constant aan het leven door onze filters van social media incl. het delen van alle “leuke en interessante” dingen. Hoe we die dingen in het echt ervaren is niet relevant. De telefoon is al lang niet meer voor bellen en berichten met bekenden. Maar een hele levensloop incl leuke filmpjes van wat we vorig jaar om deze tijd deden. Een alternatief OS zou wel eens voor een grote opschudding kunnen volgen als de social media en privacy bubbel eens knapt. Maar ik ben bang dat we dat de komende jaren niet gaan zien.
En welke partij zou dat dan moeten zijn? Er zijn er velen die het proberen, maar niemand breekt door. Simpelweg omdat het succes van Android en iOS bij de apps zit. Zonder apps, geen gebruikers. Zelfs grote bedrijven met diepe zakken slagen er niet in die dominantie te doorbreken. Microsoft heeft gefaald, Samsung heeft nooit echt gelanceerd en ook Chinese merken slagen er niet in.
Het verschil met mainline Linux vind ik wel dat er om te beginnen al heel veel software voor is. Die moet links en rechts natuurlijk een mobiel-vriendelijke UI krijgen, maar er is iig al wel een basis van zowel software als kennis. Ik heb destijds ook een FirefoxOS foon gehad, en de mainline distro's die er nu zijn hebben al vele malen meer software dan dat FirefoxOS had. Bovendien is Waydroid waarmee je Android software kan draaien op mobiel Linux in zware ontwikkeling. Ik heb al anderhalf jaar een Pinephone en ik vind het fascinerend om te zien hoe snel het zich ontwikkeld. Zodra de Pinephone Pro uit is zal ik die kopen en ik zie het zomaar gebeuren dat ik die komende zomer als daily driver in gebruik ga nemen. Ja daarmee lever je functionaliteit in, maar het gevoel dat je niet meer met elke scheet wordt gevolgd door google is voor mij priceless. De markt ervoor is niet groot, maar ik ben zéker niet de enige.
Ik ben ervan overtuigd dat heel veel vrije en open software zodanig aangepast kan worden dat het zowel op de desktop als op een mobiel apparaat zoals een telefoon of tablet kan werken. Alle programma's hoeven dus niet opnieuw geschreven te worden, maar moeten misschien aangepast worden om goed met touchscreens te werken.
Ik denk dat dat een enorm voordeel is waar we 10 tot 20 jaar geleden geen rekening mee gehouden hebben. Ik ben er eigenlijk ook van overtuigd dat het een waardevollere collectie software is dan die voor Android, omdat het op meer verschillende systemen kan draaien en echt gericht is op de gebruiker in plaats van alleen de verkoper van het platform.
Ik kijk al uit naar een opvolger van de nieuwe Pinephone Pro, die is voorzien van een RK3399, met bijvoorbeeld een RK3588, maar ik denk dat er met de Pinephone Pro ook goed te leven zal zijn. De huidige Pinephone vond ik nog iets te zwak uit de ervaring die ik heb met een Allwinner A64, waarop trouwens prima Doom I en II te spelen valt.
[Reactie gewijzigd door psychicist op 22 juli 2024 22:59]
Microsoft heeft gefaald, Samsung heeft nooit echt gelanceerd en ook Chinese merken slagen er niet in.
Er valt hier wel een kanttekening bij te plaatsen. Microsoft heeft ook meerdere keren ontwikkelaars laten vallen door de basis van windows phone dusdanig om te gooien dat eerder gemaakte apps niet makkelijk compatible zouden zijn met de nieuwe versie. Als Microsoft hier andere stappen in had gezet dan was het wellicht anders verlopen.
Toen Samsung nog bezig was met een eigen OS was dit in de periode dat ze er bekend om stonden bagger software te schrijven. Daarnaast lijkt er bij Samsung vooral intern een visie te hebben ontbroken wat nu de juist richting was aangezien indertijd ook al goed op weg waren met Android qua marktaandeel. Samsung is één van de grootste (zoniet grootste in de westerse markt) android telefoon makers en heeft vanuit die hoek ook geen grote drive om een alternatief te ontwikkelen. Dat er vanuit Samsung geen commitment was voor Tizen op iets anders dan een beperkt aantal modellen budget telefoons was voor ontwikkelaars ook duidelijk waardoor er maar weinig apps voor zijn ontwikkeld.
Naar mijn weten hebben Chinese merken nooit echt geprobeerd een ander telefoon OS neer te zetten. Daarnaast hebben Chinese merken simpelweg te maken met de realiteit dat ze een bepaalde reputatie hebben qua update beleid en privacy waardoor het sowieso lastig zal zijn om een voet aan de grond te krijgen buiten China.
Het soort iniatieven met alternatieve besturingssystemen op oudere telefoons is redelijk vergelijkbaar met de opkomst van alternatieve besturingssystemen op desktops en laptops. Zodra de originele, veelal propriëtaire besturingssystemen niet meer ondersteund worden, installeer je een vrij alternatief en kun je weer jaren vooruit met je apparaat. Geen van mijn oude computers draait nog Windows, Mac OS X of Solaris.
Het zou mooi zijn om op die manier over een aantal jaar 5 tot 10 procent van alle telefoons die oorspronkelijk met Android uitgeleverd werden op een alternatief besturingssysteem te hebben draaien. Daarbij moet ik wel opmerken dat de hardware van telefoons eigenlijk nu pas volwassen is geworden en dat juist deze erg interessant wordt om mee aan de slag te gaan.
Mijn oude budgettelefoons uit 2016 en andere telefoons die ik heb gekregen van familieleden, zijn leuk om mee te spelen, maar kwamen toch uit de beginfase van de moderne smartphone. Dat zijn de telefoons om vaardigheden mee op te doen en software voor te schrijven, zodat we ons ervan kunnen verzekeren dat diezelfde applicaties op nieuwere toestellen goede prestaties leveren.
Ik vraag me al jaren af wanneer er eens concurrentie voor Android op de markt komt, want (als software engineer) vind ik het echt geen goed OS. Ik was grote fan van Windows Mobile maar dat heeft helaas niet mogen zijn door een gebrek aan motivatie voor developers om apps te ondersteunen hiervoor.
Ik vond blackberry os10 nog beter. Miste helaas ook de ondersteuning van developers. Sideloaden van Android apps loste het probleem deels op maar het bleef behelpen. Toch ontzettend veel plezier gehad met mijn bb z10
Ik ook heel erg! Hij staat 24x7 aan en ingesteld op de meeste MS diensten die nog werken. Kijk er af en toe op en af en toe een foto schieten, omdat de camera van mijn Pixel 3a stuk is.
Was een veilig opgebouwd en schoon OS ben sinds de overstap naar Android (steeds) naarstig(er) op zoek naar een alternatief zoals Purism of Pine Phone. Het blijft alleen lastig om de overstap te wagen; duur en niet zo gebruiksklaar/vriendelijk (nog).
Ik mis inderdaad ook mijn Lumia 950 met met Windows 10 mobile! Dat werkte in mijn gedachten logisch, bij Android werkt bijna niets logisch. Mijn Lumia 950 staat nog 24/7 aan met WiFi, zonder sim. Emails lezen gaat nog wel.
Ze hebben ook een optie om het te leveren met Ubuntu Touch. Het probleem is dat ze Halium vereisen en dus totaal niet vergelijkbaar zijn met de PinePhone en Librem 5. Voor mij als postmarketOS ontwikkelaar zijn ze in ieder geval niet het vernoemen waard.
Omdat die telefoon ook compleet mist wat deze alternatieve besturingssystemen willen: mainline Linux support. Volla vereist Halium en libhybris en lost daarmee vrijwel geen van de problemen op waar wij tegen aan lopen.
De Nokia N900 heb ik jaren lang met veel plezier gebruikt en heb hem nog ergens liggen. Updaten d.m.v. repositories ging wel tergend langzaam. Fm-zender veel gebruikt op mijn werk om muziek te streamen en af te spelen via een FM-radio. Het toetsenbordje was erg fijn, ideaal voor mail en office. Het zoeken naar leuke en nuttige apps was altijd wel een uitdaging. Volgens mij heb ik nog een versie van WhatsApp draaiend gehad op het toestel, maar dat werkte op een gegeven moment niet meer.
Uiteindelijk is het toch de beperkte beschikbaarheid en stabiliteit van apps waardoor ik daarna ben overgestapt op een iPhone.
Ja, dat Whatsapp, dat ging volgens mij via wat er toen was voor Symbian.
Het toetsenbord is zo'n verademing ... ik denk nog steeds dat ik, zo'n kleine 10 jaar later, beter typ op het uitschuifbare toetsenbord van de N900 dan op welke touchscreen ook.
De beperkte beschikbaarheid van apps is vaak wat een onbekend OS (zoals Sailfish) dwarszit. Maar goed, dat is ook wel een kwestie van kip en ei. Bij Sailfish zou het ook schelen om apps betaald te maken. Ik wil best betalen voor apps, zolang mijn privacy maar beschermd is en ik geen reclame hoef te kijken.
Ook ik mis mijn n900 en het toetsenbord daarop. Toen de iPhones geheel niet het kopiëren en plakken ondersteunden zat ik op mijn n900 lekker te ctrl+c'en en ctrl+v'en. En sowieso een hoop dingen die nog jaren duren voordat ze onder Android uit te voeren waren. Een volledige werkende BASH terminal was ook erg handig, kon makkelijk ssh'en naar de server. Oh en overklokken van de CPU was ook leuk, standaard als ik het het me goed herinner een magere 600Mhz maar makkelijk naar de 1Ghz te pushen. Die de hogere clocks draaide de SNES emulators ook plots soepel. Duidelijk geval van vrijheid blijheid. Elke Android telefoon daarna is eigenlijk maar een teleurstelling geweest maar noodzakelijk voor enkele appss die in destijds nodig had.
Later nog eens een BlackBerry Priv aangeschaft uit onvrede over het gebrek aan een toetsenbord op Android telefoons. Dat was een flinke teleurstelling, kon er niet mee knippen en plakken. Speciale karakters waren een stuk omslachtiger om in te voeren en het werkte eigenlijk gewoon slechter dan swipen op een digitaal toetsenbord. En als kers op de taart was de telefoon gewoon slecht, overhit bij het geringste - niet bijzonder veel updates gehad en de bootloader was zo goed gesloten dat er nooit geen alternatieve firmware voor is uitgekomen. (Handmatig via Android studio en een USB kabeltje de belachelijke resolutie naar full HD zetten ipv wqhd hielp een beetje naar niet genoeg om overhitten geheel te voorkomen)
Op een Xiaomi Mi 4 ook nog eens een uitstapje naar Windows phone gemaakt en moet zeggen dat daar ook wel een aantal sterke punten waren. Moet zeggen dat het ook jammer is dat dit artikel Windows phone negeert want dat draait ook op enkele niet te oude telefoons
De Nokia N900 is ook de telefoon waardoor ik Linux wou draaien op mijn andere telefoons. De debian packagemanager was gewoon niet zo'n geweldige packagemanager voor de snelheid van die hardware. Met postmarketOS word de APK (Alpine Package Keeper) package manager gebruikt en die is gewoon lekker snel op die oude hardware, word alleen gelimiteerd door de snelheid van de SD kaart.
Helaas werden de meeste apps al bijna niet meer onderhouden tegen de tijd dat ik begon met de N900, hopelijk word dat weer een beetje gefixed door het PinePhone/Librem 5 ecosysteem.
Ik heb het artikel nog niet grondig gelezen, maar heb wel de content een beetje “gescanned” en voor zover ik zag wordt er niet over KaiOS gesproken, dat (vziw) de 3e grootste speler in de markt is. Was nog wel interessant om daar iets over toe te voegen. Het OS is weliswaar gebaseerd op Android, maar flink uitgekleed en apps worden geschreven op basis van web technologie (HTML, JavaScript, CSS, etc…). Je kan geen apps uit de Play Store draaien op KaiOS. HMD (de producent van de Nokia phones) levert KaiOS op een aantal phones.
KaiOS is vooral groot op feature phones in Afrika, India, etc…
[Reactie gewijzigd door MacWolf op 22 juli 2024 22:59]
Dat was juist het punt van dit artikel. In het begin van het artikel staat ook een link naar een eerder pro artikel waar ze op Android gebaseerde besturingssystemen uitlichten.
Dit artikel gaat puur over nieuwe besturingssystemen en dus geen forks van Android als LineageOS, KaiOS of CalyxOS (welke tijden heb gebruikt).
Oh ik lees net dat KaiOS helemaal niet op android gebaseerd is, maar een linux besturingssysteem is gebaseerd op FirefoxOS.
Kai OS is based on Linux, as it is a fork of a fork of now defunct Firefox OS (mentioned later). Kai OS is not completely open source. Only the Linux Kernel modifications are open sourced, rest is closed source.
Dat was juist het punt van dit artikel. In het begin van het artikel staat ook een link naar een eerder pro artikel waar ze op Android gebaseerde besturingssystemen uitlichten.
Het is bovendien ook dat KaiOS geen besturingssysteem voor smartphones is, maar voor featurephones. Dat is een andere markt. KaiOS concurreert niet met Android of iOS, maar met de OS'en van andere featurephones van de diverse merken
KaiOS is ook zwaar gesponsord door Google en heeft ook Google tracking. Ik heb op mijn 8110 daarom GerdaOS. Ook voor featurephones dus maar ook handig om te noemen in deze context: https://gerda.tech/
Kai OS is wel een Linux systeem maar het heeft ook Halium nodig om de closed source componenten te draaien, het heeft niet als doel volledig open te draaien.
Waarschijnlijk toen mijn gezicht vol zat met die pizza van jou dan haha, ik kan het mij echt niet meer herinneren. Maar erg leuk artikel in ieder geval, mijn complimenten voor de interviewer en de ge-interviewden 😉
Om eerlijk te zijn, Manjaro is niet de beste partij... Kwaliteit is matig en ze doen... "questionable" dingen zoals het shippen van nog WIP en ongeteste merge requests. Ik raad iedereen altijd af het te gebruiken en vind het jammer dat ze zo populair zijn.
Als je contact met de verschillende projecten wilt is het handig om de verschillende Matrix kanalen te joinen. Zo heb ik regelmatig contact met mensen van Mobian omdat zij gewoon actief in hun kanaal zijn. En hetzelfde voor ons in postmarketOS natuurlijk
Leuk artikel! En interessant om te lezen over die user-space drivers, daar had ik eigenlijk nooit zo over nagedacht maar het is inderdaad een logische manier om de GPL te omzeilen.
Alleen jammer dat SailfishOS niet aan bod is gekomen. Dat is toch best een grote speler onder de alternatieve mobiele besturingssystemen. Ik draai het zelf op mijn tweede (zakelijke) toestel.
SailfishOS voldoet aan de voorwaarden van het artikel in dat het niet op Android gebaseerd is. Er is alleen een (optionele) Android compatibility-laag zodat mensen die dat willen er wel Android apps op kunnen draaien.
Wat is dat nou voor onzin, waarom zou het niet interessant zijn? Het artikel gaat over alternatieven voor iOS en Android. Daar voldoet Sailfish aan en het is een van de grotere alternatieven.
Prima dat jij geen proprietary of libhydris wil gebruiken voor jou doeleinden, dat wil niet zeggen dat het geen alternatief kan zijn voor anderen.
Ik snap dan ook werkelijk waar niet waarom Sailfish niet is meegenomen.
:strip_exif()/i/2003911110.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2004789700.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2003884824.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/1251371365.jpg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2003097456.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2004789738.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2003905300.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2003905298.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2003905296.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2003905294.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2003905318.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2003905316.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2003905314.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2003905312.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2003905334.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2003905332.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2003905330.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2004789744.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2003895880.jpeg?f=imagenormal)
:fill(white):strip_exif()/i/1251371259.jpeg?f=thumbmedium)
:fill(white):strip_exif()/i/2003232278.jpeg?f=thumbmedium)
/i/2007162900.webp?f=fpa)
/i/2005075110.png?f=fpa)
:strip_icc():strip_exif()/u/179889/crop55a50175a6ce3.jpeg?f=community)
/i/2004765866.png?f=fpa)
/i/2004699844.png?f=fpa)
/u/75323/5procentoog.JPG?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/373232/crop5d40057547da3_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
(fixed).
:strip_icc():strip_exif()/u/90600/1005246_647191608633641_119027804_n%252060x60.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/730231/crop641c178c2ed2d_cropped.jpg?f=community){kind=small}
/u/298895/crop5620d9e595c62.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/522151/crop5e877227df17a_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/244207/crop5c38ae2351fe1.png?f=community){kind=small}
/u/1572804/crop602e8f595c4d1_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/119562/gunther.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/78725/train-icon3.jpg?f=community){kind=small}
/u/48718/crop619e5ed546e66_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/1068859/crop61decdc02faa8_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/397964/crop58ff0c769b446.jpeg?f=community){kind=small}
/u/115333/crop5f45784fcadad_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/703007/crop562136d25bf4f.jpeg?f=community){kind=small}
/u/357965/avatar2.png?f=community){kind=avatar}
/u/117972/avatar.png?f=community){kind=avatar}
:strip_icc():strip_exif()/u/103932/wolf_icon.jpg?f=community){kind=icon}
/u/269377/arnoud8bit.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/47330/ava.gif?f=community){kind=small}
/u/414672/BuddyGuy.png?f=community){kind=small}
/u/23785/crop5dcd5c59e07f9.png?f=community){kind=small}