Op de CES van 2025 worden veel nieuwe laptops gepresenteerd, nu zowel Intel, AMD als Nvidia nieuwe hardware hebben aangekondigd. Een paar dagen voor de beurs kwam ik de eerste van die laptops tegen, de XMG Neo 16 (E25). Het specificatieblad is er een van 'ja op alles'. Binnen in een stevige behuizing die volledig van aluminium is gemaakt, zit de nieuwste en snelste Nvidia GeForce RTX 5090. Net als de processor, een eveneens gloednieuwe Intel Core Ultra 9 275HX, is hij geconfigureerd op de maximale tdp-waarde die de chipleveranciers toelaten. Tot de verdere hoogtepunten behoren een optioneel 2560x1600-miniledscherm van 16", met 1000cd/m²-piekhelderheid. Er is plek voor 96GB ram en twee NVMe-ssd's, waaronder één PCIe 5.0-exemplaar.
:strip_exif()/i/2007172970.jpeg?f=imagegallery)
Met die dikke specificaties alleen al is de XMG Neo 16 een indrukwekkende laptop, maar dat is niet wat het apparaat, gebaseerd op een barebone van het Taiwanese Uniwill, echt bijzonder maakt. Merken als MSI, ASUS en Acer presenteren op de CES immers ook laptops met alle mogelijke toeters en bellen. Wat die laptops niet hebben en de Neo 16 (E25) wel, is waterkoeling via een externe module. Sommige XMG-laptops hadden in het verleden ook al een optie voor de Oasis-koeler, waaronder de Neo 16 (E24) van vorig jaar. De ERAZER BEAST X40, die we in 2023 reviewden, maakte ook gebruik van een Uniwill-barebone en een eerdere iteratie van de externe waterkoeler. Bij het nieuwe model heeft de dubbele waterslang aan de kant van de laptop een nieuwe connector, met twee haakjes aan weerszijden die vastklikken in de laptop. Dat laat minder makkelijk los dan de oude, magnetische verbinding en voorkomt daarmee gemors van vloeistof vlak bij het apparaat.
:strip_exif()/i/2007172048.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2007172044.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2007172046.jpeg?f=imagegallery)
De Oasis-waterkoeler heeft een nieuwe connector met twee haakjes.
Nieuw voor dit jaar is bovendien de modulaire interne opbouw van het systeem: de XMG Neo 16 (E25) is een van de weinige laptops waarbij de cpu en gpu op aparte printplaten zijn ondergebracht. Vrijwel geen enkele gaminglaptop heeft dat nog. Normaal gesproken zitten alle componenten tegenwoordig op één moederbord gesoldeerd.
Het einde van modulariteit
Sommige laptops van een jaar of tien geleden hadden wel een modulaire gpu, in de vorm van een Mobile PCI Express Module. MXM legde verschillende standaarden voor gpu's vast, waaronder de afmetingen, de aansluiting en het maximaal vermogen. Zo kon je in theorie je gpu verwijderen of vervangen door een nieuw model – in theorie, want vervangende videokaarten waren in de praktijk nauwelijks beschikbaar en sommige fabrikanten hielden zich niet helemaal aan de standaard. Zelfs als ze dat wel deden, waren nieuwere MXM-kaarten door wijzigingen in de specificatie niet altijd compatibel met oudere moederborden.
MXM is anno 2025 praktisch irrelevant. Gpu's op het moederbord solderen zorgt nu eenmaal voor een dunnere en lichtere laptop, en het upgradebaar maken van het component is niet in het belang van laptopmakers. De specificatie wordt dan ook niet meer ondersteund en vrijwel niet meer gebruikt. De website van MXM-SIG, de organisatie die de standaard definieerde, is zelfs al sinds 2017 offline.
Nu MXM dood is, betekent dat niet dat de modulaire (gaming)laptop helemaal is uitgestorven. Enkele van Dells mobiele workstationlaptops die (tot voor kort) werden uitgebracht in de Precision-lijn hebben bijvoorbeeld nog steeds een mobiele gpu op een apart printplaatje. Die Dell Graphics Form Factor-kaarten bestaan sinds 2018 en zijn diverse keren geüpdatet. Framework lijkt een recente versie van de connector te gebruiken voor zijn Framework Laptop 16, wellicht het bekendste moderne voorbeeld van een laptop met modulaire gpu. Sinds de release verscheen er echter geen nieuwere kaart.
Hoekige puzzel
Hoewel niet volkomen uniek, kun je wel zeggen dat XMG en zijn leverancier Uniwill redelijk tegen de stroom inroeien door in 2025 ook met een modulaire laptop te komen. Zoals te zien op de foto's hebben moederbord en het gpu-bordje in de XMG Neo 16 (E25) een zeer specifieke, hoekige vorm. Die puzzel past in de laptop naadloos in elkaar. In tegenstelling tot de Framework Laptop 16, die exclusief met de intussen verouderde AMD Radeon RX 7700S-videokaart wordt geleverd, zit in de XMG Neo 16 (E25) 'gewoon' een Nvidia-kaart. Maximaal is een GeForce RTX 5090 mogelijk, zoals gezegd, maar er komt ook een RTX 5080 en RTX 5070 Ti-variant beschikbaar.
:strip_exif()/i/2007172034.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2007172032.jpeg?f=imagegallery)
De twee printplaten in de XMG Neo 16 passen naadloos in elkaar, waardoor er in de laptop geen millimeter ruimte zit tussen moederbord en gpu-bord.
Tussen beide bordjes zit een speciale connector afkomstig van Neoconix. Het PCBridge-kaartje wordt boven op een connector op beide printplaten gelegd; kleine uitstekende pinnetjes geleiden het plaatje naar exact de juiste plaats, waarbij er vervolgens een metalen plaatje over de interposer wordt gelegd en het geheel met vier schroefjes wordt vastgezet. De connector heeft 144 pinnetjes per bord en maakt een PCIe Gen 5 x8-verbinding mogelijk, voldoende voor de RTX 5090.
Waar de displayaansluitingen bij MXM-laptops niet op de videokaart zaten, zitten op de XMG Neo 16 (E25) de meeste beeldaansluitingen wel op het videokaartbordje. Op het moederbord met de cpu zit alleen een USB-C-poort met Display Alt Mode en de aansluiting voor het interne scherm. Via een apart kabeltje vanaf het videokaartbordje komt het beeldsignaal op de juiste plek.
:strip_exif()/i/2007172028.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2007172030.jpeg?f=imagegallery)
De connector en het kabeltje tussen de printplaten voor het displaysignaal
Op het videokaartbordje zit verder de stroomaansluiting van de laptop, waarop de meegeleverde 420W-adapter (bij het RTX 5080- en RTX 5090-model) kan worden aangesloten. Het cpu-bordje krijgt stroom via de PCBridge-connector, die geschikt is voor een maximale stroomsterkte van meer dan 10A. Omgekeerd kan het moederbord ook het videokaartbord van stroom voorzien. Dat is nodig omdat de laptop ook via de genoemde USB-C-poort op het moederbord stroom kan krijgen. Door de beperkte stroom die USB-C kan leveren, draait de videokaart dan niet op volle kracht.
Geen Framework-killer
Voor wie al bijna richting de site van XMG was gesurft in de hoop daar een Framework-killer aan te treffen, volgt dan nu de grote teleurstelling: de fabrikant wil expliciet niet dat zijn apparaat met de Framework Laptop wordt vergeleken. Het document waarin XMG meer duiding geeft over de modulaire eigenschappen van zijn nieuwe laptop bevat vooral een reeks 'nieten'. De Neo 16 is niet doe-het-zelfvriendelijker dan voorgaande laptops, zo stelt XMG, compatibiliteit met eventuele toekomstige modulaire gpu-bordjes is niet te verwachten, en het is ook niet mogelijk om de gpu van een Neo 16 te upgraden met een nieuw bordje van de bestaande generatie, laat staan om de Neo 16 aan te schaffen zonder gpu en er later een te plaatsen. XMG gaat ze niet los verkopen en de laptop zal niet booten als er geen gpu-bord wordt gevonden.
:strip_exif()/i/2007172082.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2007172072.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2007172074.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2007172076.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2007172078.jpeg?f=imagegallery)
Waarom zou XMG alle potentiële verkoopargumenten zelf onderuithalen? Dat heb ik de fabrikant op de CES uiteraard gevraagd, en de antwoorden zijn stuk voor stuk logisch, maar daarom niet minder jammer voor wie zelf graag aan een laptop wil kunnen sleutelen. Over het gebrek aan compatibiliteit met toekomstige gpu's geeft XMG bijvoorbeeld aan dat er nog steeds veel integratie zit tussen het processordeel en de gpu, ook al zijn beide onderdelen in dit geval fysiek gescheiden. Zo moet het vbios (het bios van de videokaart) bijvoorbeeld voor het hele platform worden gemaakt, en ook worden goedgekeurd door de hardwareleveranciers. Dat betekent dus dat een nieuwe kaart in een oud systeem niet zomaar zou werken, voor zover dat al zou passen. Een nieuwe gpu-generatie kan zomaar andere aanvullende componenten vereisen op het gpu-bordje. Die passen daar nu heel precies op, dus in dat geval zou de vorm van het bordje dus weer moeten veranderen.
CSO-DIMM's: werkgeheugen wel uitbreidbaar
Net als bij veel gaminglaptops is het werkgeheugen van de XMG Neo 16 wel gemakkelijk te vervangen. Het gaat in dit geval om de nieuwe CSO-DIMM's. De 'C' staat voor de toevoeging van een clock generator op het geheugenreepje. Dat moet hogere geheugensnelheden in combinatie met vervangbaar werkgeheugen mogelijk maken. Voor desktops komen momenteel al soortgelijke modules beschikbaar, in de vorm van CU-DIMM's.
Binnen een gpu-generatie zou je in theorie wel de gpu kunnen vervangen, maar dat wil XMG in de praktijk toch ook liever niet. Het monteren van de PCBridge-connector mag kinderspel zijn; de koeler terugplaatsen is dat bepaald niet. De bevestiging en de hoeveelheid koelpasta luistert heel nauw, zo stelt XMG, waarbij sommige fouten niet direct zijn af te lezen aan de hand van de temperatuursensors in het systeem. Het risico bestaat dat mensen de boel onverhoopt verkeerd monteren en dan gaan klagen bij de fabrikant – of nog erger, bij Nvidia. De gpu-leverancier wil een bepaald kwaliteitsniveau garanderen en XMG wil die partner niet voor het hoofd stoten. Zou Nvidia zijn steun intrekken door bijvoorbeeld geen biossen meer te leveren, dan heeft de laptopmaker een probleem.
Ook vanuit geopolitiek opzicht is er een risico om slapende honden wakker te maken. Nvidia staat momenteel onder verscherpt toezicht vanuit de Amerikaanse overheid vanwege de leverantie van gpu's aan China. Het is niet duidelijk of de mobiele RTX 5090 krachtig genoeg is om te vallen onder de eerdere Amerikaanse handelsbeperkingen. Tegelijkertijd, zo stelt XMG, kunnen de relatief compacte en efficiënte laptopvideokaartjes toch weleens heel interessant blijken voor bepaalde actoren die andere toepassingen dan Fortnite in gedachten hebben.
:strip_exif()/i/2007172040.jpeg?f=imagegallery)
Als consument zul je in de praktijk dus niet veel hebben aan de modulaire opbouw van de nieuwe XMG-laptop. In het proces vóór aanschaf ziet XMG niettemin enkele voordelen aan dit concept. Zo kan de fabrikant sneller nieuwe configuraties van de laptop introduceren en inspelen op behoeften in de markt. Dat is zeker interessant omdat XMG klanten veel flexibiliteit geeft om laptops in een bepaalde configuratie samen te stellen. De fabrikant ziet verder logistieke voordelen; dure gpu-bordjes kunnen bijvoorbeeld per vliegtuig worden verstuurd, de rest via goedkopere zeevracht. Wanneer de laptop stukgaat zou de machine sneller kunnen worden gerepareerd als niet het hele moederbord hoeft te worden vervangen voor ieder defect, maar slechts het kapotte onderdeel.
Voorlopige conclusie
Laptops met modulaire gpu komen tegenwoordig nog nauwelijks voor. XMG probeert het toch met de Neo 16 (E25). Jammer genoeg worden de potentiële voordelen van dit concept niet waargemaakt voor de eindgebruiker; fans van repareerbaarheid en upgradebaarheid zullen voorlopig niet aan hun trekken komen. De modulaire opstelling moet vooral voor de fabrikant voordelen geven in de logistiek.
Laten we het verhaal modulariteit voor wat het is, dan belooft de Neo 16 (E25) evengoed een indrukwekkende high-end gaminglaptop te worden. De behuizing voelt stevig aan en is gevuld met de nieuwste en beste componenten die Intel en Nvidia te bieden hebben. De Oasis-waterkoeling mag niet nieuw zijn voor dit jaar, maar andere fabrikanten doen het XMG nog steeds niet na. Wat dat allemaal gaat kosten is nog niet bekend; wel dat de XMG Neo 16 (E25) vanaf eind februari in de winkel moet liggen. We hopen tegen die tijd een sample te krijgen om je alles over de laptop te kunnen vertellen.
:strip_icc():strip_exif()/i/2005614576.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_exif()/i/2006757590.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2004942612.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2004863994.jpeg?f=fpa)
:strip_icc():strip_exif()/u/583696/crop6149f0ba14d44_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/445118/crop56ec5bbf4a242_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/467778/crop5d7a5dd1f296a.gif?f=community){kind=small}
/u/191860/Hal64.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/47056/qasreshirin_mementomori11.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/925055/crop6745e5b773234_cropped.jpg?f=community){kind=small}