Rise of the Tomb Raider komt naar Linux en macOS

Feral Interactive gaat Linux- en macOS-versies maken van Rise of the Tomb Raider. Het betreft de 20 Year Celebration-bundel, die ook alle uitbreidingen bevat. De game moet in het voorjaar uitkomen.

Bij de aankondiging van de Linux- en macOS-versies van Rise of the Tomb Raider noemt Feral Interactive nog geen exacte verschijningsdata. In het voorjaar moeten de ports op de markt verschijnen en naarmate de release dichterbij komt, worden er details vrijgegeven over de beschikbaarheid en prijs.

Rise of the Tomb Raider kwam in 2015 uit voor de pc en de Xbox One. Een jaar later kwam de game ook naar de PlayStation 4, in de vorm van 20 Year Celebration-bundel, met alle dlc. Die versie werd ook opnieuw uitgebracht voor Windows en de Xbox One en komt nu dus ook naar Linux en macOS.

De game is gemaakt door Crystal Dynamics en Eidos Montreal. Feral Interactive is een uitgever die is gespecialiseerd in het omzetten van games naar Linux, macOS en iOS. Eerder maakte Feral Interactive al een Linux- en macOS-versie van Tomb Raider uit 2013.

Helaas!
De video die je probeert te bekijken is niet langer beschikbaar op Tweakers.net.

Reacties (76)

De macOS versie zal op metal draaien en Linux op Vulkan. Bron
Ik ben benieuwd hoe de performance gaat zijn t.o.v. de Windows versie op directx11.

Feral gebruikt normaal een DirectX-naar-OpenGL-wrapper genaamd IndirectX en die leidt vanwege de conversie niet tot hoge snelheden. Bijzonder aan Rise of the Tombraider is dat het DirectX12 kan gebruiken, wat in structuur redelijk met Vulkan overeen komt. In deze is er dus geen noodzaak om IndirectX te gebruiken.

Hou de systeemeisen daarom in de gaten. Wordt OpenGL ondersteund, dan is dat een aanwijzing dat IndirectX gebruikt wordt en waarschijnlijk via de DirectX11-renderer naar OpenGL danwel Vulkan geconverteerd wordt. Als OpenGL niet ondersteund wordt, dan is dat een aanwijzing dat de DirectX12-renderer omgeschreven is naar Vulkan. Alleen in het laatste geval ligt de weg open, maar dan kan het onder Linux zelfs wel eens soepeler draaien dan onder Windows.

[Reactie gewijzigd door dmantione op 13 februari 2018 19:56]

De kans is groot dat het hier om een Vulkan only port gaat.
F1 2017 is de laatste titel van Feral (voor Linux) en is Vulkan only.
Laten we hopen dat er een betere performance gehaald kan worden op Linux dan met F1 2017: https://www.gamingonlinux...heres-a-port-report.10652

Bij F1 2017 werd IndirectX gebruikt, vermoedelijk omdat F1 2017 geen DirectX12 gebruikt, dan moet je de boel toch gaan nabootsen. Zoals ik schrijf is dit bij RotTR niet nodig als ze van de DirectX12-renderer uitgaan. Dat is echter geen garantie: Kan best zijn dat een port vanaf de DirectX11-renderer met IndirectX minder werk is en dan zal ook RotTR mogelijk slecht presteren.

Zou het echt soepeler draaien? Tenslotte is het dezelfde code. Code die ook nog in real time wordt vertaald naar Vulkan, wat nog extra computatie vergt. Misschien kan een native port beter draaien op Linux, maar ik zie niet echt hoe dat zou moeten gebeuren bij een wrapper

Omdat DX12 en Vulkan zo op elkaar lijken, is niet echt een vertaling nodig, je kunt een DirectX12-renderer relatief eenvoudig herschrijven naar een Vulkan-renderer, zonder dat je de hele boel ondersteboven moet gooien.

Soepeler draaien gaat niet puur om de efficiëntie van de grafische API. Linux heeft een zeer goede CPU-scheduler, I/O-scheduler en netwerkstack. Zodra iets daarvan betrokken raakt in de spelprestaties, kan het zo zijn dat het onder Linux beter draait.

Steeds meer software/spellen wordt geschikt gemaakt voor Linux. Dat is goed nieuws voor diegene die liever Linux / MacOS gebruiken.

Feral Interactive is een van de weinige die kwalitatief goede ports uitbrengen van hun AAA games, enkele voorbeelden die ik zo weet:

• xcom enemy unkown
• empire: total war
• middle-earth shado of mordor
• company of heroes series
• alien isolation
• grid autosport
• tomb raider
• f1-series
• warhammer 40K series
• mad max
• deus ex
• dirt rally
• hitman

Deze draaien allemaal native (soms met wrappertje) onder Linux. In mijn ervaring is de prestatie prima; sommige games draaien 1:1 hetzelfde, andere lever je wat grafische effecten/fps in tozv Windows, ... maar soms is dat ook andersom; draait een game beter (meer fps) op Linux, dan met zelfde systeem icm Windows. (komt door 1. effectiever gebruik resources; 2. bepaalde effecten niet beschikbaar voor Linux).

Afhankelijk van hardware/game en software, vind ik de verschillen te verwaarlozen... Er zijn bepaalde grafische effecten/instellingen die onder WIndows minder invloed hebben op de FPS dan bij Linux. Dat zijn veelal wel de ultra/very-high settings.

En vraag naar Linux games is er genoeg; liever een native Linux game (5jr na win32 release) dan geen Zo staan er inmiddels meer dan +8000 LInux games in de steam store

@Xtuv Op de press portal van Feral staat dat Tomb Raider in geschreven Nederlands beschikbaar komt:
"Text only: Dutch"

[Reactie gewijzigd door himlims_ op 13 februari 2018 20:10]

Feral Interactive is een van de weinige die kwalitatief goede ports uitbrengen van hun AAA games

Technisch gezien niet hun games. Ze zijn een studio die zich specialiseert in Mac- en Linux-ports. Ze worden ingehuurd om dat te doen, en dat alleen.

[Reactie gewijzigd door Amanoo op 14 februari 2018 10:37]

Maar gaat de Linux en MacOS versie dan ook DRM bevatten? De Windows versie bevat Denuvo en dat is de hele reden waarom ik deze game nooit gekocht heb. Het lijkt mij dat er geen DRM voorhanden is op deze platformen, zeker niet op Linux.

Of het DRM bevat weet ik niet, Denuvo is gelukkig alleen een Windows probleem.

Verder hulde dat er een Linux en Mac port komt van dit geweldige spel. Helaas een paar jaar te laat maar wellicht als het een succes is komt de volgende Tomb Raider direct naar deze platformen.

De vraag is of mijn op Steam gekochte Windows versie van dit spel zo meteen ook op de Mac speelbaar is of dat dit word gezien als een separate uitgave.

voor zover ik weet is dat op dit moment nog wel met elk spel op steam, als er een windows versie en een linux versie is, dan hoef je daar niet extra voor te betalen.

Correct. Als je een Steam spel al hebt, en daarvan komen ports uit naar andere platformen, dan krijg je die gratis ook op die andere platformen, omdat je het spel al hebt. In principe koop je dus een spel, en heb je dan automatisch de platformen waarop het spel nu en eventueel in de toekomst draait, er gratis bij.

Dit geldt bijvoorbeeld ook voor het Steam Family Sharing. Gesharede games zijn speelbaar, ongeacht het ondersteunde platform: Heb je een geshared spel, en is die beschikbaar op een platform, dan kun je die spelen.

Juist, daarom vind ik het zo jammer dat Steam ook niet beschikbaar is op de concoles

Htpc case met een Ryzen APU en controllertje kopen, Linux en Steam erop en daar is je console

Hoeft zelfs niet meer te kosten dan een hedendaagse console.

Probleem is wel dat je met sommige spellen gelijk in het nadeel bent. Omdat je eigenlijk speelt op een 'PC' en niet op een 'echte' console, speel je dus enkel tegen mensen met toetsenbord en muis. Op een PS4 weet ik zeker dat ik tegen andere PS4 spelers speel die geen toetsenbord en muis gebruiken wat nogal een voordeel is.

Je begrijpt het niet, Steam op een PS4 of Xbox, dus dat je een spel echt multiplatform koopt. Heb ondertussen een zwik spellen op steam die ik al los had voor de PS3. Zou fijner zijn als je dus gewoon 'het spel' koopt ipv een versie voor een bepaald platform..

Of platform als een soort (vereiste) DLC. Maar zoiets kan ik misschien beter niet en plein public zeggen, want RotT op Linux here I come again (misschien). Als ik extra moest betalen dan zou ik het zeker weten enkel bij m'n huidige Windows-versie houden.

Ok, dan ben je genaaid door die PS3. Winstmarges op consoles worden bewust lager gehouden dan op pc's, je hebt eigenlijk een vendor lock-in. Schade aanvaarden en naar de toekomst kijken dus.

Voor mensen die van desktop naar "console" willen overstappen kan het wel, of gewoon leuk voor erbij en je Steam games lekker vanop de bank spelen.

valt wel mee hoor, heb nog nooit meer dan 15 euro uitgegeven voor een PS3 game (en daar zitten ook toppers tussen die ik al binnen een maand of 2 na release had).. ok ik lieg, 1 game was 30 euro, Star Wars Lego.... haha.. Op steam geef ik sowieso al nooit meer dan 5 euro uit voor 1 spel, vaak nog minder.

Alleen is dit net weer een ander variant, die bijv alle DLC bevat. Geen idee of je die zomaar krijgt.

Dit is de 20 year celebration bundle, dus als je die al op steam hebt gekocht dan krijg je de mac en linux versie er gewoon bij (op de betreffende steampagina staat het ook aangekondigd). Als je de normale versie hebt, misschien dat het dan ook beschikbaar is als je de seasonpass via steam koopt.

Ferals spellen maken alleen gebruik van Steam-DRM, zelfs al is de Windowsversie zwaarder beveiligd. Je kunt daarom verwachten dat ook dit spel alleen het relatief milde Steam-DRM zal gebruiken.

Steam op zich is ook een DRM platform.

Een optioneel drm platform, de publisher/dev kiest of een running versie van steam nodig is. Meer dan de helft van men games kan ik gewoon vanuit de installation dir starten zonder steam.

DRM is ook maar code uiteindelijk, dus waarom zou er geen DRM zijn voor Linux?

Ieder programma praat met de hardware en de buitenwereld via de Linuxkernel. De kernel is open en kan je zelf veranderen. Maar kan je de kernel ook zo veranderen dat een DRM-systeem voor de gek gehouden wordt. Dat bemoeilijkt het schrijven van een goede DRM voor Linux.

Er zijn zeker DRM-systemen voor Linux, maar bovenstaande kwestie is wel een Zwaard van Damocles wat boven ieder DRM-systeem hangt.

Heb jij enig idee wat DRM is, hoe Linux werkt en hoe programma's / de kernel werkt?

Ja. Noem maar een DRM-check die een DRM wil uitvoeren en ik zal je vertellen hoe een kernel waar de DRM niet op kan vertrouwen die kan foppen.

Alvast een voorproefje: Een programma dat een filmpje afspeelt wil HDCP. Programma verzoekt de videodriver om HDCP in te schakelen. Ik pas de driver aan dat 'ie dat verzoek negeert.

[Reactie gewijzigd door dmantione op 13 februari 2018 20:13]

Precies, bijdehandte mannetjes die aan de broncode gaan sleutelen. Nu wordt er her en der over nagedacht om een soort cryptografisch beveiligd kanaal met de videokaart op te zetten en dan door middel van cryptografische technieken te authenticeren dat het ook echt de vertrouwde videokaartfirmware is waartegen het programma praat. Zo kan de de Linuxkernel omzeild worden. Maar dat dat soort bizarre toeren uitgehaald moeten worden onderstreept precies mijn punt: Linux is niet DRM-vriendelijk.

DRM is ook gewoon zwaar kut. En het helpt ook niet echt, laatst onderzoek 0,5% meer sales, wat niet opweegt tegen de kosten van DRM.

Tevens zorgt DRM alleen maar voor overlast, zoals Bioshock, Might and Magic: Heroes VI, The Settlers 7 and Tom Clancy’s HAWX 2, Battlefield Hardline benchmarker die teveel ze graphic cards switchde etc etc.

Nee, DRM is alleen een last.

Waarom zo laat pas?
Als je de game had willen spelen had je hem toch allang gespeeld via steam/xbox/ps?..
Beetje laat maar hopelijk mooie toevoeging

De reden is dat dit geen initiatief van Square Enix is, maar van Feral. En het is de manier waarop Feral te werk gaat: Ze porteren de nodige titels per jaar, en willen natuurlijk dat die zo goed mogelijk verkopen. Daarom zoeken ze voor de ports titels uit die op andere platformen al goed verkocht hebben. Je kunt dus verwachten dat ze pas op zijn vroegst een half jaar nadat de Windows-versie uit kwam met de onderhandelingen zijn begonnen en pas daarna zijn begonnen met porteren. Pas als dat redelijk gevorderd is komt de aankondiging, die we nu bespreken.

Een port kost tijd en geld. Squere Enix doet de port niet zelf dus hebben ze de rechten ervoor verkocht, maar dat zullen ze ook pas doen nadat ze zelf zoveel mogelijk exemplaren verkocht hebben op de platformen die ze wel ondersteunen en dan pas kan men met de ontwikkeling beginnen.

Kan best dat het een low-budget project is geweest deze naar Mac/Linux te poorten, dat dit allemaal wat langer duurder dan er direct bak geld tegenaan te gooien. En met die paar extra verkopen en hebben ze die kosten er alvast uit. En mogelijk door de extra aandacht die de game nu weer krijgt, mensen die de game niet gekocht hebben, alsnog de console/Windows versie kopen.

hoezo 'als je de game had willen spelen had je hem toch allang gespeeld via ....'?
ik wil de game heel graag spelen, maar ik heb nog zoveel andere games liggen en gespeeld, kan ze niet allemaal tegelijk spelen. En ik hoef niet zo nodig meteen de nieuwste spellen te spelen, meestal kan mijn computer dat op dat moment toch niet in de mooiste weergave tonen. Naast het feit dat ik dus nog zoveel games heb dat ik deze wel koop als die dus goedkoper is.

Ik snap het nut niet echt van dit soort ports, mensen die het spel willen spelen hebben dat toch al lang geleden gedaan op een v/d andere ondersteunde platforms ?

Als je Linux en MacOS wilt ondersteunen moet dat gewoon vanaf dag 1.

Snap het ook niet, gamen is niet de reden waarom mensen macOS of Linux draaien, maar goed er is kennelijk een markt voor.

Dat ik (en andere) graag Linux (en MacOS) gebruiken, heeft te maken met hoe je met een computer wilt omgaan. En daarbij kan prima dat ik ook van spelletjes houd. Het 1 hoeft het ander niet uit te sluiten.

Gamen is niet de réden dat ik Linux draai, maar het gegeven dat het voor mij een veel bruikbaarder OS is. Ik game waar mogelijk op Linux en heb Windows alleen als veredelde game-launcher op mijn PC geïnstalleerd staan. Hoe meer er op Linux draait, hoe beter. Ik moedig dit dan ook van harte aan - ik heb Rise of the Tomb Raider al voor Windows gekocht maar zal hem met alle liefde nogmaals aanschaffen om de Linux versie te stimuleren. Indien ik die vanzelf krijg via Steam dan doe ik hem wel aan iemand cadeau

Leuk dat je dan aan mij denkt

Er is zeker een markt voor. Een deel van de MacOS gebruikers heeft een Macbook Air of soortgelijk apparaat, veel daarvan zijn ook studenten die naast hun studie ook zo hier en daar een spelletje willen spelen. Ik was er zelf één van, maar door het karige aanbod heb ik toen met bootcamp ook Windows erop gezet om alsnog een simpel spelletje te spelen. Nu is een Macbook Air geen geweldig apparaat voor games, maar dat er een markt voos is dat is zeker. Wat naar mijn eigen mening het grote probleem is bij MacOS is dat er maar weinig apparaten zijn die een game op enigszins fatsoenlijke instellingen kan afspelen.

Op mijn rechterscherm heb ik macOS open vanaf mijn Mac Mini, die gebruik ik voornamelijk om te werken (development), foto's bij te houden en naar muziek te luisteren. Op mijn linkerscherm draait Linux, die gebruik ik voornamelijk om te werken (ook development), te browsen en om te gamen. In mijn Steam library staan meer dan 200 spellen die gewoon op Linux draaien en dat werkt prima.
Af en toe is een spel niet beschikbaar op Linux, dan kan ik het op mijn Mac spelen. Voor de rest kan ik op mijn Linux machine terug vallen op een virtuele Windows installatie (KVM + dedicated GPU), maar die heb ik inmiddels al 4 maanden niet meer gestart.

Mijn top spellen zijn allemaal beschikbaar op Linux: Age of Wonders 3, Civ5/Civ6/CivBE. Laatst heb ik ook Tomb Raider uit gespeeld op Linux, en ik heb Rise of the Tomb Raider via een Humble Bundle gekregen maar nooit gespeeld... ik wacht nu netjes op de Linux port en dan kan ik deze eindelijk eens proberen.

Gamen is niet de reden dat ik Linux en macOS gebruik: Die gebruik ik om te werken. Maar gamen is (voor mij) bijna nooit meer een reden om Windows op te starten.

Tja Linux heb je in vele soorten en maten, je kan sommige distro's op super oude pc's nog lekker werkend krijgen. Daarnaast heb je meer controle over wat je doet. Denk aan updates, andere UI etc. Daarnaast zijn de meeste distro's vrij te gebruiken.

Bij MAC zit je niet bepaald voor de vrijheid, maar het is meer een OS voor de personen die niet teveel zelf willen bepalen maar gewoon lekker willen computeren. Daarnaast als je al een iPhone en/of iPad (en evt andere apparatuur van Apple) hebt dan kan dat mooi samen werken (continue bij Safari, notities, contacten, agenda etc)

Windows is gewoon veelzijdig maar het is en blijft gewoon closed source en nog steeds het meest kwetsbaar voor malware, ook zeker deels doordat het verreweg het meest gebruikte OS is, op desktops en pc's wel te verstaan.

Mijn mening, iedereen moet gebruiken waar hij of zij zich goed bij voelt. Bij mij is mijn main pc sowieso Windows. Daar game ik op, heb veel applicaties. En die applicaties zijn niet, of in een totaal andere vorm terug te vinden in Linux. Desondanks heb ik Linux wel staan op een oud core2duo machientje.

Ik snap het ook niet;

Op een Hackintosh kun je prima gamen (mits er fatsoenlijke hardware in zit). Echter hebben echte mac's over het algemeen niet echt dikke videokaarten (de pro's wel.. maarja, idd, zoals jij ook al aangeeft, die koop je niet om te gamen).

met de komst van thunderbolt 3 zou het zomaar kunnen dat er externe kaarten op de markt komen di eje mbv een driver kan aansturen en zo van je laptop een beest van een game laptop maakt. daar slijt ik liever mijn geld aan (tenzij het heel erg veel geld kost) dan aan een 2e machine in elkaar te zetten met windows.

Die zijn er al en voor zover ik weet heeft Apple halverwege vorig jaar bij de High Sierra release er ook support voor ingebakken al is die support nog niet super en werken ze er nog aan. Bij Windows is dit uit mijn hoofd al langer gesupport en werkt het vrij goed.

Hier een voorbeeldje op de mac: https://www.youtube.com/watch?v=L6YpvAdKtgA

Je zit alleen nog met de relatief trage mobile CPU & de behoorlijk prijzige externe GPU's.

Ja, dat schrijf ik.

Uhm dan verwoord je dat heel bijzonder?

Ow, dan ter verduidelijking :

Tenzij het heel veel geld kost= de behoorlijke prijzige externe GPU.

En die die trage CPU, dat ligt aan je laptop; je wat oudere laptop kan je zo ook updaten met een nieuwere graka.

Dat ligt aan je laptop ja, maar over het algemeen zijn laptop CPU's véél trager dan desktop cpu's.

Tja, echter is het niet zo zwart wit. Als ontwerper gebruik ik software die alleen op MacOS draait. maar dat wil niet zeggen dat ik nooit game!

Nee hoor. Ik draai enkel Linux en negeer gewoon alle spellen die er niet op draaien. Dus ik ben benieuwd!

Dit dus.

No tux, no bux!

Misschien kan het ook nog best lucratief zijn om je game uit te brengen voor Linux, want het schijnt dat Linux gebruikers bijvoorbeeld gemiddeld meer uitgeven aan een Humble Bundle dan Windows gebruikers. Zie bijvoorbeeld deze statistieken (helaas alleen t/m 2016).

Maar het zorgt er wel voor dat mensen die graag Windows willen laten vallen voor Linux, zoals ik, dat niet doen onder meer door deze reden.

Ja, ik "moet" ook die games negeren want ik kan het niet draaien

Ik ben het wel eens dat het een verademing zou zijn als zoiets gewoon vanaf dag 1 uitkomt op diverse platforms. Het is ook wel een kip-ei verhaal. Zolang games niet vanaf dag 1 uitkomen voor dit soort type OS'en zullen mensen niet zo snel de switch maken naar een ander OS.

Het is dat ik via mn werk een macbook heb (waar ik ook het liefste op werk) maar anders was ik bij Windows gebleven vanwege de compatibiliteit met games.

Misschien omdat er toch nog meer dan genoeg mensen zijn die het spel niet gespeeld hebben OMDAT ze geen windows of console hadden. En het fijne is dat als je de game al hebt via steam, je (normaal gesproken) de linux/macos versie ook gratis krijgt, en dus handig voor in de toekomst als je misschien windows zat bent. Niet iedereen speelt een spel maar 1 keer.

Gezien dit dus de nieuwe versie is namelijk de 20 year celebratiion bundle. Ga er maar niet vanuit als je die bijna direct hebt gekocht zoals ik dat je die terug ziet op Linux in steam. Hoop het wel maar kans is zeer klein tenzij je de bundle hebt aangeschaft.

ja, ik ga er ook van uit dat het alleen is als je de celebration bundle hebt gekocht (of de seasonpass via steam). In iedergeval staat het bij de 20 year celebration bundle op steam wel aangekondigd dat de Linux/MacOS versie binnenkort beschikbaar komt.

ik neem aan dat men marketing onderzoek heeft gedaan en geconcludeerd heeft dat het wel zin heeft. Kan me niet voorstellen dat er geen kosten/baten analyse is gedaan.

Omdat oude spellen ook draaien op matige hardware.
Niet alle MacOS gebruikers hebben een PC voor veeleisende software.

Eens, ik heb dit spel allang uitgespeeld en de behoefte om hem nogmaals op linux te spelen is er niet. De behoefte om uiteindelijk mijn hele steam library op linux zonder emulatie te draaien wel. Meerdere developers zouden linux versies moeten bakken, als dat op day 1 van de release gebeurt is dit uiteraard nog wenselijker.

Ik ben een van die mensen voor wie het wel nuttig is.

Ik snap het nut niet echt van dit soort ports, mensen die het spel willen spelen hebben dat toch al lang geleden gedaan op een v/d andere ondersteunde platforms ?

Tuurlijk, laat ik nog es 1400 euro uitgeven voor een spel en het bijbehorende platform.

Speelt nochtans even goed als bij release, men backlog is te groot dus ik laat de preselectie gebeuren voor me doen. Linux release = fullprice purchase.
Als een voor mij interessant spel toch niet op linux uitgebracht wordt speel ik de budgetversie (sales) enkele jaren later via wine.

Hadden de jongens van Nixxes dit niet kunnen doen? Ze hadden volgens mij ook Tomb Raider (2013) geport naar meerdere apparaten. Misschien dat @.oisyn dit kan toelichten?

Volgens mij doen ze geen Mac ports. Zo heeft volgens mij Nixxes de PC port gedaan van Deus Ex: Human Revolution en Feral Interactive de Mac port van hetzelfde spel.

[Reactie gewijzigd door MacWolf op 13 februari 2018 18:53]

Hoe meer games op Mac en Linux des te beter.
Alleen MS in de markt is ook niet goed voor consumenten.

Feral heeft de Linux port van de Tomb Raider reboot ook gedaan. Solide port was dat, ik ga ervanuit dat deze ook goed wordt.

Ergens hoop ik op een Nintendo Switch versie

Erg toffe ontwikkeling, hopelijk volgen er meer ontwikkelaars.
Zou mooi zijn, dan kan ik eindelijk volledig over naar Linux.
Ben ergens toch wel sceptisch over de performance van MetalAPI t.o.v DirectX

Ik heb een Mac en ben onlangs lid geworden van Gforce NOW, cloud gaming van nVidia. Op m’n laptop over WiFi, Bluetooth muis, Bluetooth audio, en het werkte echt perfect. Wat mij betreft is dit de toekomst en heb ik geen native games nodig.

.... alleen kwam ik er wel achter geen gamer meer te zijn. Na een uur was ik wel uitgespeeld 😓