Inleiding
Dit is geen normale review van een smartphone. Dat wil zeggen, uiteraard vind je in deze review testresultaten, testfoto's en andere bevindingen over de Fairphone 3, waardoor je op de hoogte bent van wat deze telefoon kan en waar hij wel en niet goed in is. Dat is echter niet het hele verhaal. Wat we normaal gesproken doen, is een telefoon afzetten tegen vergelijkbare modellen. Dat kunnen telefoons zijn die je voor ongeveer evenveel geld kunt kopen, vorige modellen van dezelfde fabrikant of telefoons die gericht zijn op hetzelfde publiek. Dat gaat nu niet; waar je in vrijwel elke supermarkt de keuze hebt uit reguliere producten en fairtradevarianten van sommige producten, is er geen enkele andere smartphone als de Fairphone 3.
Dat is heel jammer, want smartphonemakers beconcurreren elkaar op allemaal dingen die slechts door een bepaalde groep belangrijk worden gevonden: betere koeling voor gamers bijvoorbeeld, een scherm met een hogere verversingssnelheid voor een soepelere gebruikservaring of een betere camera. Als je echter gaat zoeken naar telefoons die zijn gemaakt voor mensen die fair trade belangrijk vinden, die hechten aan goede arbeidsomstandigheden voor de mensen die hun telefoons maken of grondstoffen daarvoor delven, of die jarenlang met hun telefoon willen doen en hem zelf makkelijk willen kunnen repareren, dan is de keuze heel beperkt.
Die doelgroep kon de Fairphone 2 uit 2015 kopen en nu heeft het Amsterdamse bedrijf een opvolger gemaakt. Veel van de verbeteringen zul je op geen enkele specsheet tegenkomen. Een van de belangrijkste wijzigingen is dat de fabrikant die de telefoons in elkaar zet, een bedrijf in Taiwan, een bonus krijgt als medewerkers rapporteren dat overwerk beperkt is en dat ze tevredener zijn, om zo een financiële prikkel te creëren om ze goed te behandelen. Goud komt uit een fairtrademijn in Peru, maar dat moet uiteindelijk uit een Afrikaanse mijn komen als die zijn goud als fair trade mag verhandelen. Fairphone investeert erin om de voorwaarden daarvoor voor elkaar te krijgen.
Is de telefoon helemaal duurzaam en eerlijk? Vast niet. Fairphone probeert vooral een voorbeeld te stellen voor andere fabrikanten wat er beter kan bij de fabricage van smartphones. Aan de andere kant moet de Fairphone 3 laten zien dat er een publiek is dat best wat extra wil betalen voor een soort eerlijkere telefoon. Zo moet het mes aan beide kanten snijden.
Zonder een aantrekkelijke telefoon zou dat hele plan natuurlijk instorten. De Fairphone 3 heeft diverse upgrades gehad ten opzichte van de 2 - dat mag ook wel na zoveel tijd - en heeft diverse upgrades niet gehad. De telefoon gaat dinsdag in de voorverkoop voor 450 euro. Een los scherm kost 90 euro, een camera 50 euro en een accu 30 euro. Tweakers had de kans om als een van de eerste met deze bijzondere telefoon aan de slag te gaan.
Uit elkaar schroeven
De filosofie van Fairphone komt vanaf het eerste moment duidelijk naar voren. Als je de doos opendoet, tref je daarin geen lader aan, en ook geen simprikker, want die heb je niet nodig. Wat er wel in zit? Een schroevendraaier. Het is een standaard #00. De schroeven zijn dus gewoon standaard en niet propriëtair, zoals bij een bepaalde andere smartphonemaker. Nu is het geen geweldige schroevendraaier; om de telefoon open te maken, gebruikten we liever een eigen, steviger exemplaar.
De Fairphone 2 gebruikte clips, maar schroefjes moeten ervoor zorgen dat de diverse modules steviger op hun plek blijven zitten. Openmaken blijft dus belangrijk voor Fairphone, maar het hoeft niet meer binnen enkele seconden te kunnen.
/i/2003008732.jpeg?f=imagenormal)
Klik gerust als je bovenstaande foto groter wilt zien. Net als de Fairphone 2 is de 3 opgebouwd uit vervangbare modules. Het scherm is een module, net als de camera aan de achterkant. Dan zijn er de 'top module' met het pcb en de 'bottom module' met de usb-c-poort. De luidspreker is ook apart vervangbaar. Kleine kanttekening: het pcb-shield is geen module en vereist een ander soort schroefjes: T2.
In theorie zijn naast vervangende onderdelen ook upgrades mogelijk. Fairphone heeft twee jaar na de release een betere camera voor de Fairphone 2 uitgebracht. De toekomstplannen voor upgrades van modules van de Fairphone 3 zijn nog niet bekend.
Het modulaire ontwerp blijft vernuftig en maakt goedkope en gemakkelijke reparaties mogelijk. Het is te hopen dat andere smartphonefabrikanten hiervan leren. Het moet de basis leggen voor een vijfjarige levensduur van de telefoon en de constructie wekt de indruk dat dat in veel gevallen moet lukken.
Een operatie begint, na het verwijderen van de accu, bij het loshalen van de schroefjes voor de module van het scherm. Dat zijn er twaalf. Als je die los hebt, kun je het scherm eruit drukken aan de rechterkant van de behuizing. Het frame is los van de behuizing, dus je wipt het scherm eruit door druk vanaf de achterkant.
Daarna kun je bij de andere modules. De usb-c-module zit onderaan en die moet je verwijderen om bij de luidsprekermodule te komen; die twee modules delen een schroefje. Voor elke module moet je ook de connector loshalen. Fairphone zegt dat het met de vingers kan, maar dat bleek wat lastig zonder lange nagels; een plectrum of ander plastic hulpmiddel is handig. Vermijd metaal, omdat je daarmee de connector kunt beschadigen. Het hele proces kostte de eerste keer toch een minuut of twintig. Als je eenmaal weet hoe hij in elkaar zit, gaat het openhalen natuurlijk gemakkelijker. Wel lijkt het alsof de schroefjes iets in lengte verschillen en dus past niet elk schroefje in elk gat. Hou ze dus goed georganiseerd.
Ontwerp en scherm
Een telefoon uit elkaar halen is leuk, maar het is ook belangrijk hoe hij is als hij helemaal in elkaar zit. Gelukkig is dat goed voor elkaar; hij is fijn om vast te houden. Hij is 157x71mm groot en 10mm dik. Daarmee is hij aan de grote kant, al valt de breedte mee. Door de afgeronde achterkant ligt hij lekker in de hand. Het gewicht is met 187 gram vrij hoog. Sommige mensen vinden dat fijn, anderen niet. Het valt op dat hij veel weegt voor zijn formaat, maar dat past deze telefoon wel.
De knoppen zitten allemaal aan de linkerkant en dat is ongebruikelijk. Ze zijn bovendien relatief zwaar om in te drukken, wat het gebruik niet altijd even comfortabel maakt. De vingerafdrukscanner zit achterop en is een capacitieve scanner. Hij is veilig en supersnel, maar zit wel relatief ver naar boven. Daardoor zul je je vinger moeten strekken bij het ontgrendelen.
De achterkant van de versie die wij voor deze review van Fairphone hebben geleend, is half-transparant. Dat past goed bij de telefoon. Voor wie dat niet wil, komen er voor zover wij hebben begrepen ook andere achterkantjes.
Uiteraard moeten we het even hebben over de bezels. Die zijn relatief groot; aan de boven- en onderkant zit ongeveer 3cm en dat is fors voor een telefoon anno 2019. Het is handig voor wie graag games speelt, want dan heb je een plek om het toestel goed vast te houden. Aan de andere kant maakt het de telefoon groter dan je op basis van het schermformaat zou verwachten. Hij is ongeveer even groot als veel andere telefoons anno nu, maar heeft een kleiner scherm.
Scherm
Het scherm is een lcd van 83 vierkante centimeter met een formaat van ongeveer 12,7x6,4cm. De lcd heeft een diagonaal van 5,67", een schermverhouding van 18:9 en een resolutie van 2160x1080 pixels. Hij is scherp genoeg voor dagelijks gebruik.
/i/2003009194.jpeg?f=imagenormal)
Het scherm is in direct zonlicht af te lezen, maar erg comfortabel is dat niet. Je moet goed turen en wellicht de telefoon wat draaien om hem goed te kunnen zien. Er zijn veel telefoons die dat ongeveer hetzelfde doen, maar er zijn ook best wat telefoons die je op een zonnige dag beter bij je kunt hebben. We hebben uiteraard onze schermmetingen gedaan met de SpectraCal C6-colorimeter en CalMAN 5-software.
Dat zie je ook aan de piekhelderheid. Met 470cd/m² is die redelijk, maar niet meer dan dat. Veel telefoons komen tegenwoordig ver boven 500 of 600cd/m² uit en dat is in direct zonlicht wel zo fijn. Dan hoef je geen moeite te doen om je telefoon af te lezen. Dat is ook fijn bij foto's maken. Er is geen boostmodus om de helderheid op te krikken.
- Contrast
- Gemiddelde grijswaardenfout
- Gemiddelde kleurfout
- Min helderheid
Het contrast is dik in orde en veel beter dan bij de Fairphone 2. De afstelling van de kleuren lijkt tussen srgb en dci-p3 in te zitten en daardoor scoort hij op geen van beide goed. Voor de kleurechte weergave hoef je deze telefoon dus niet te kopen. Ook opvallend: het scherm is te helder in het donker. Wie dus 's ochtends na het openen van de ogen eerst op zijn telefoon kijkt, is direct hartstikke wakker. Met appjes is de helderheid terug te brengen, maar het is altijd fijner als dat in de telefoon zit; appjes werken vaak met overlays en sommige andere apps, zoals die van banken, werken dan niet of beperkt.
Hardware en camera
Een van de grootste knelpunten van een smartphone die vijf jaar moet meegaan, is de soc. De Fairphone 2 heeft een Snapdragon 801 uit 2014 en Qualcomm heeft het vertikt om drivers te maken voor Android 7 op de 801. Dat moet Fairphone dus handmatig doen. Nu is de situatie met ondersteuning voor socs wel beter geworden. Google stemt alles beter af met processorontwerpers en dankzij Project Treble zijn smartphonemakers niet meer altijd afhankelijk van bedrijven als Qualcomm voor upgrades naar een nieuw besturingssysteem, die op termijn nodig zijn om beveiligingsupdates te kunnen blijven uitbrengen.
Daarom doet de keuze voor de Snapdragon 632 de wenkbrauwen fronsen. Voor wie Qualcomms line-up niet helemaal scherp in het blikveld heeft: de 632 is een soc van medio vorig jaar en heeft diverse beperkingen ten opzichte van nieuwere midrange-socs als de Snapdragon 670 en 710. Hij zit onder meer ook in de Xiaomi Redmi 7 en Moto G7-serie.
Qualcomm laat Samsung de 632 maken op een 14nm-procedé. Er zijn vier Kryo 250 Gold-processorkernen op 1,8GHz en dat is de Qualcomm-variant van Cortex A73. Daarnaast zijn er vier Kryo 250 Silver-kernen, eveneens op 1,8GHz - dat is afgeleid van de Cortex A53. De gpu is een Adreno 506. Hij heeft een X9-modem van Qualcomm zelf, die 4g ondersteunt via lte cat 7 met maximaal 300Mbit/s down en 150Mbit/s up. Dat klinkt acceptabel, maar ligt ver achter bij wat voor een telefoon anno 2019 in deze prijsklasse normaal is. Bovendien is er geen ondersteuning voor carrier aggregation op meer dan twee frequentiebanden tegelijk en modulatie via 256qam is ook al niet mogelijk. Daar kom je nu nog mee weg, maar in 2024 is dat echt heel beperkt.
Update, 14:32: Tweaker r100 merkte op dat er een foutje zat in de specs van de processorkernen, dat is aangepast.
Dat geldt ook voor het geheugen. Er zit 4GB werkgeheugen in en dat is anno 2019 nog acceptabel, maar niet futureproof. De opslag is 64GB aan emmc en daarmee moeten veel mensen wel even vooruit kunnen, maar meer en snellere (ufs-)opslag was zeker geen overbodige luxe geweest. Er is wel naast beide simslots een apart slot voor een micro-sd-kaart en dat is netjes. Hij heeft WiFi 5, nfc en bluetooth 5.0 aan boord. De haptische feedback is niet zo best. Het is een forse trilmotor die zijn trillingen niet goed doorgeeft aan de behuizing. Subtiele trillingen hoor je alleen, maar voel je niet. Forse trillingen voelen juist te fel aan.
Camera
Het gebeurt nog maar zelden dat we een telefoon met een enkele camera onder handen krijgen. Zelfs veel budgetmodellen hebben anno nu een dubbele camera. Vrijwel allemaal hebben ze een dieptesensor voor portretfoto's, veel hebben tegenwoordig een camera met ultragroothoeklens. De Fairphone 3 heeft een enkele camera. De laatste keer dat we dat zagen, ging het om een Pixel 3a.
Fairphone heeft er niet over opgeschept, maar weet je wat de Fairphone 3 en Pixel 3a nog meer gemeen hebben? De camerasensor: de Fairphone 3 beschikt over dezelfde Sony IMX363 als de Pixel 3a. De software ondersteunt trouwens ook de Sony IMX486, een iets nieuwere en kleinere sensor met dezelfde resolutie, zo zagen we nadat we met onze CSI-skills hadden gevonden welke camera de telefoon aan boord heeft. Wellicht is dat een camera die je in de toekomst voor deze telefoon kunt kopen.
Camera |
Fairphone 3 - achter |
Fairphone 3 - voor |
Sensor |
Sony IMX363 |
Samsung S5K4H7 |
Pixels |
12,2Mp |
8Mp |
Grootte |
1/2,55" |
1/4" |
Brandpunt |
4,37mm |
2,51mm |
Beeldhoek |
77 graden |
90 graden |
Focus |
Dualpixel-af |
Fixed focus |
Diafragma |
f/1.8 |
f/2.0 |
Er is geen optische stabilisatie, maar in video is er wel elektronische stabilisatie. Dat werkt hoogstens in full hd, maar niet in 4k. De maximale resolutie is 4k op 30fps. Full-hd-video's neemt hij op met ongeveer 20MB/s en stereoaudio met ongeveer 100kbit/s.
De camera-app ziet eruit als ongeveer elke andere camera-app van de afgelopen jaren, met horizontaal allerlei modi en bovenin wat instellingen. De camera-app heeft best wat opties, maar er ontbreekt ook een aantal. Zo is er geen mogelijkheid om in raw te schieten en ook hulplijnen om composities te maken ontbreken.
Wat verder opvalt, is dat er nog weleens shutterlag is; hij maakt de foto een paar tienden van een seconde nadat je de sluiterknop indrukt. Dat zien we zelden meer in smartphones en kan soms vervelend zijn. Ook heeft hij soms moeite met scherpstellen; dan blijft hij zoeken en dan heb je even pech. Dat lijkt iets wat Fairphone met een update kan oplossen.
Om de camera te vergelijken, hebben we er twee andere telefoons bij gepakt: de Google Pixel 3a, die bij benadering even duur is en dezelfde camerasensor heeft, en de Moto G7 van Lenovo, die veel minder kost, maar dezelfde soc aan boord heeft.
Als het licht goed is, zijn de verschillen tussen de telefooncamera's klein. Sterker nog: de drie telefoons wisselen stuivertje als het gaat om wie het bruikbaarste plaatje aflevert. Het gaat echt om kleine punten. Zo heeft de Fairphone het meeste detail behouden van het felle buitenlicht achter de oude stationsklok, de Moto G7 doet dat juist het best bij de containers en met tegenlicht lukt het de Pixel 3a het best om het licht van de zon te beperken tot de zon, al maakt de Fairphone er weer een scherper plaatje van.
Als het licht wat verder uitgaat, is het geen eerlijke wedstrijd meer. De Pixel loopt rondjes om de andere telefoons heen. De Fairphone doet het net iets beter dan de G7, maar het verschil is uiteindelijk relatief klein.
Portretfoto's zien er daadwerkelijk niet slecht uit, met voor een enkele camera prima onderscheid tussen voor- en achtergrond. Het is zeker niet perfect en sommige telefoons doen het een stuk beter, maar we hebben het ook weleens minder gezien.
Video's zien er prima uit, met voldoende detail en goede kleurweergave. De elektronische stabilisatie werkt prima. Bugvrij is het niet. Hij lijkt af en toe wat frames te missen, waardoor we schokjes tegenkomen.
Accuduur en software
Een gemakkelijk verwisselbare accu heeft bij dezelfde grootte minder capaciteit dan eentje die strakker is ingebouwd. Immers, er moet ruimte zijn om hem makkelijk los te halen en de connector zit op de accu zelf in plaats van via een kabeltje op het pcb.
De accu van de Fairphone 3 heeft een capaciteit van minimaal 3000mAh en typisch 3060mAh, met de spanning van 3,85V goed voor 11,78Wh. Dat is aan de krappe kant voor een smartphone anno nu. Desondanks moet het goed mogelijk zijn de dag door te komen met redelijk intensief gebruik. Heel intensieve gebruikers zullen wellicht af en toe voor het einde van de dag moeten bijladen, maar dat hangt uiteraard af van je gebruik, de lengte van je dag, de helderheid van het scherm en het bereik van je netwerk.
De Fairphone 3 scoort iets bovengemiddeld voor een telefoon anno nu, vermoedelijk door de relatief zuinige soc. Hij komt tot 10,5 uur op de browsetest en dat is maar een stukje minder dan de Google Pixel 3a XL met zijn veel grotere accu. Bij browsen via 4g blijft daarvan iets minder dan negen uur over, maar dat is alsnog een prima score.
Met video's kijken is het een iets ander verhaal. Met iets meer dan elf uur is het zeker niet slecht, maar voor een lcd met een zuinige soc iets onder wat we hadden verwacht. Aan de andere kant: hij doet het een stuk beter dan de Fairphone 2.
Fairphone levert geen lader mee, vandaar dat we geen testresultaten daarvan hebben. Het bedrijf gaat ervan uit dat mensen wel een usb-c-lader hebben. De telefoon ondersteunt snelladen en kan dus met 15W opladen, mits je een compatibele lader hebt. Dat is relatief snel. Binnen een half uur is je telefoon in elk geval weer voldoende opgeladen om er even tegenaan te kunnen.
Software
De Fairphone 3 draait stock Android, versie 9.0. We hebben in de firmware geen extra apps en diensten aangetroffen ten opzichte van een Google-telefoon: geen toegevoegde bloatware dus. Dat is een fijne keuze. Het scheelt vermoedelijk in de ontwikkelkosten van apps.
Fairphone belooft vijf jaar updates en upgrades voor deze telefoon. Dat is een stuk langer dan gebruikelijk. De meeste fabrikanten beloven drie jaar beveiligingsupdates. Apple belooft niets, maar heeft met de iPhone 5s zes jaar ondersteuning aangetikt; andere iPhones krijgen vier of vijf jaar ondersteuning. Zo houdt het dit jaar op voor de iPhone 6-generatie uit 2014. De Fairphone 2 heeft het Amsterdamse bedrijf veel hoofdbrekens opgeleverd, maar Android 7 kwam in november vorig jaar uit en de volgende stap is Android 9 Pie. De Fairphone 2 kwam in december 2015 uit en de ondersteuning loopt dus tot december volgend jaar. Dat biedt hoop dat Fairphone zich aan zijn belofte kan houden. Dat de ondersteuning lang duurt, is niet hetzelfde als dat updates en upgrades snel komen. Fairphone is geen grote fabrikant. Het bedrijf heeft wel laten zien tijd, geld en middelen vrij te maken om beloftes voor upgrades na te komen, maar je kunt geen wonderen verwachten.
Het ontgrendelen van de bootloader is een eitje: je zet oem-unlocking aan in ontwikkelaarsopties, herstart het toestel in fastboot-modus, hangt hem aan een computer en typt 'fastboot oem unlock' in. Try this at home. Er kwam in de afgelopen jaren veel experimentele software voor de Fairphone 2. Zo draait Ubuntu Touch op de telefoon, evenals Sailfish OS. Voor een primaire telefoon is dat misschien niet ideaal, maar als zulke projecten ook voor deze Fairphone uitkomen, is dat voor liefhebbers leuk om mee te spelen.
Conclusie
Wat is waar voor je geld? Als je het vergelijkt met andere smartphones, biedt de Fairphone 3 niet zoveel voor de 450 euro die de fabrikant vraagt. Een relatief klein en niet geweldig scherm, een verouderde midrange-soc, relatief weinig geheugen en slechts een enkele camera. Aan de andere kant krijg je wel iets unieks. Op het gebied van de productieketen doet Fairphone meer dan welke fabrikant ook om bijvoorbeeld de werkomstandigheden te verbeteren en grondstoffen op een betere manier in te kopen. Het gaat niet om de laagste prijs bij Fairphone, het gaat om de eerlijke prijs.
De filosofie van Fairphone uit zich in andere dingen dan deze fairtradezaken. Zo kun je makkelijk de accu verwisselen en daarnaast de usb-poort, luidspreker, camera en frontcamera gemakkelijk vervangen of hopelijk upgraden als dat nodig of gewenst is. Ook krijg je de belofte van vijf jaar softwareondersteuning, een makkelijk ontgrendelbare bootloader en hopelijk op termijn veel interessante, alternatieve firmware.
De toekomst ziet er minder rooskleurig uit, want met een Qualcomm Snapdragon 632 en 4GB geheugen is het je moeilijk voor te stellen dat deze telefoon over een jaar of drie tot vier nog snel en vloeiend kan zijn. Hopelijk zitten we ernaast en weet het Nederlandse bedrijf de telefoon vlot te houden.
Dat alles leidt ertoe dat we deze telefoon geen cijfer kunnen toekennen, want er is niets om hem mee te vergelijken. We hopen wel dat die situatie gaat veranderen. Fairphone is op de smartphonemarkt een druppel op een gloeiende plaat, maar als fabrikanten als Samsung en Xiaomi besluiten om zich te richten op makkelijk repareerbare telefoons met zorgvuldiger ingekochte componenten, dan zou dat nog veel meer mensen kunnen overtuigen om meer voor een dergelijke telefoon neer te leggen dan voor een reguliere smartphone van dezelfde kwaliteit.
Als er een markt is voor biologische producten in de supermarkt, schonere auto's op de weg en zonnepanelen op het dak, waarom zou er dan geen markt kunnen zijn voor een duurzamere en beter repareerbare telefoon? In elk geval is het lovenswaardig dat Fairphone iets probeert te doen om de productieketen en de telefoon duurzamer te maken. Deze telefoon moet je uiteraard alleen kopen als je veel geeft om de idealen van Fairphone en weinig om hoeveel telefoon je krijgt voor dat geld. Als je hem hebt gekocht, heb je in elk geval een telefoon met stock Android en een prima accuduur, die ook nog eens goed te repareren is als er iets stukgaat.