We vinden het lastig om de Ryzen 5 7600X nu al aan te raden. Een middenklasse-processor moet het altijd een beetje hebben van de prijs, en hoewel met de prijs van deze processor weinig mis is, kies je met de 7600X per definitie ook voor het dure AM5-platform. Zelfs de gloednieuwe B650-moederborden vinden we vooralsnog nergens onder de 200 euro, en een DDR5-kitje is ook flink aan de prijs. Een vergelijkbare Intel-cpu kun je combineren met een goedkoper moederbord en - als je dat wilt - je bestaande DDR4-geheugen.
De AMD Ryzen 9 7900X kan een interessant alternatief zijn voor het absolute topmodel als de software die jij gebruikt niet erg profiteert van de vier extra cores. Een bijkomend voordeel is het lagere energiegebruik, terwijl de hitteproductie wel nog altijd over twee chiplets wordt verdeeld. De 7900X is daarom wat beter te koelen dan de 7950X. Vooral onder volle belasting blijft het stroomverbruik standaard echter nog altijd erg hoog.
Extra tests in Eco-Mode en met verschillende koelers
Daarnaast hebben we ook een aantal van jullie suggesties meegenomen in deze vervolgreview. Onder andere youridv1, Vagax en Nox waren bijvoorbeeld benieuwd naar de prestaties in de zogenaamde Eco-Mode waarbij het stroomverbruik van de Ryzens wordt beperkt. Het vermoeden is dat de Ryzen 7000-cpu's om maximale prestaties te bewerkstelligen wel erg ver zijn opgevoerd, waardoor ze op een behoorlijk inefficiënt punt in hun spanning/efficiëntie-curve zijn aanbeland. We hebben de twee nieuw geteste Ryzens volledig dubbel getest, zodat je op elk punt kunt vergelijken hoe de Eco-Mode zich verhoudt tot de standaardinstellingen.
Een andere suggestie die we hebben meegenomen, is het testen van de processors met verschillende koelers. Normaal gesproken testen we elke cpu met een stevige waterkoeler, zodat de warmteproductie sowieso geen probleem is. De Ryzen 7000-processors kunnen echter wel heel erg warm worden. AMD benadrukt dat dat wat de levensduur betreft geen probleem is, maar de processors passen wel deels hun kloksnelheid aan op de beschikbare koeling. Of je inderdaad prestaties inlevert als je 'gewoon' een luchtkoeler in plaats van een dikke waterkoeler monteert op de Ryzen 5 7600X, onderzoeken we verderop in deze review.
Alles wat er nieuw is aan de Zen 4-architectuur, het 5nm-productieprocedé, socket AM5 en alles wat daarbij hoort, hebben we natuurlijk al uitgebreid besproken in onze AMD Ryzen 7950X- en 7700X-review. Nu kijken we daarom alleen even naar hoe specifiek de Ryzen 5 7600X en Ryzen 9 7900X van die eerder geteste modellen verschillen.
De Ryzen 5 7600X is de eerste en voorlopig enige Ryzen 5-chip in de 7000-serie. Hij heeft zes cores, net als de Ryzen 5's van de voorgaande generaties, en heeft met 5,3GHz een iets minder hoge boostkloksnelheid dan de duurdere modellen. Net als de 7700X beschikt hij over maar één die met cpu-cores, en heeft hij een tdp van 105W.
De Ryzen 9 7900X is wat opbouw betreft vergelijkbaar met de 7950X. Hij heeft dus twee ccd's, maar binnen elke die zijn twee cores uitgeschakeld, waardoor het totaal op twaalf cores uitkomt. Die mogen boosten tot 5,6GHz, maar omdat de tdp gelijk is aan die van de 7950X zou het best weleens kunnen dat de all-core-boostsnelheid in de praktijk juist hoger uitvalt dan bij het topmodel. Het vermogensbudget mag immers onder minder cores worden verdeeld.
Zoals gezegd, hebben we de nieuwe Ryzens dubbel getest: op standaardinstellingen en in de Eco-Mode. Die modus was voorafgaand aan de release nog niet beschikbaar voor ons. Inmiddels zit er een optie in de Ryzen Master-software, die de tdp voor alle processors beperkt tot 65 watt. Voor de processors die standaard een tdp van 105W hebben, is dat ook de bedoeling, maar de 170W-processors worden op deze manier wel heel extreem beperkt. Daarom hebben we handmatig de volgende instellingen toegepast voor de tests in de Eco-Mode:
Processor
Tdp
Ppt
Tdc
Edc
Ryzen 5 7600X - standaard
105W
142W
110A
170A
Ryzen 5 7600X - eco
65W
88W
75A
150A
Ryzen 9 7900X - standaard
170W
230W
160A
225A
Ryzen 9 7900X - eco
105W
142W
110A
170A
Geheugen en videokaart
We geven de mainstreamplatforms 16GB per geheugenkanaal, wat in totaal op 32GB uitkomt voor de geteste systemen. De kloksnelheid van de processors stellen we in op de officiële maximumsnelheid, zoals opgegeven door AMD of Intel. Ook voor de geheugensnelheid houden we de officiële maximaal ondersteunde snelheid aan, wat in het geval van Ryzen 7000-processors DDR5-5200 betekent.
Bij processors met een geïntegreerde gpu draaien we het gros van onze benchmarks zonder extra videokaart, terwijl we cpu's zonder (geactiveerde) igpu combineren met een Nvidia GeForce GTX 1650.
Gametests
Alle gamebenchmarks draaien we in combinatie met een van de snelste videokaarten van dit moment, een AMD Radeon RX 6950 XT. Dat doen we primair in full-hd-resolutie, 1920x1080 pixels, met Medium- en Ultra-settings. We kiezen juist voor de relatief lage full-hd-resolutie om de cpu waar mogelijk de bottleneck te laten zijn. Zo blijven de resultaten representatief als er in de toekomst snellere videokaarten verschijnen die het knelpunt naar de processor laten verschuiven. Bij hogere resoluties, zoals 4k, ligt de bottleneck doorgaans volledig bij de videokaart. Wel testen we op verzoek twee games ook op een resolutie van 2560x1440 pixels, om te kijken of er op die resolutie nog verschil is tussen processors.
Stroomverbruik
Uiteraard meten we ook het stroomverbruik van de processors. Onze meetmethode is gebaseerd op de stroom die door de EPS- en ATX-kabels naar het moederbord loopt en die we onderscheppen met behulp van Tinkerforge-hardware. Door uitsluitend het vermogen van de processor te meten, geïsoleerd van de rest van het systeem, kunnen we een appels-met-appels-vergelijking maken. Daarbij rapporteren we de mediaan van zowel het verbruik via de EPS-kabels, cpu-only, als het totale verbruik inclusief het moederbord. We noteren het stroomverbruik idle, gemiddeld over vijf minuten, en tijdens drie soorten belasting: tijdens een Cinebench R23-run, multithreaded uiteraard, tijdens het renderen van een video in Adobe Premiere Pro en tijdens de game Metro Exodus op 1080p-resolutie met Ultra-settings.
Welke testgegevens het relevantst zijn voor jou, verschilt naar gelang je gebruiksdoel. Installeer je als gamer bijvoorbeeld toch al een losse videokaart, dan is het vergelijken van alleen het cpu-verbruik de meest logische route. Zou je daarentegen genoeg hebben aan geïntegreerde graphics of moet je een cpu die geïntegreerde graphics mist voorzien van een videokaart om beeld te krijgen, dan kan het totale platformverbruik relevanter zijn.
Foto- en videobewerking
In Photoshop heeft de Ryzen 9 7900X ongeveer 20 procent langer nodig dan het 16-core topmodel dat we eerder al testten. Opvallend is dat er geen prestatieverschil is tussen de reguliere instellingen en de Eco-Mode.
De twee videobewerkingstests lijken zich stevig te verslikken in een bepaalde eigenschap van de Ryzen 7000-cpu's. In Premiere geldt dat uitsluitend voor de Ryzens met meer dan één cpu-die (de Ryzen 9's hebben er twee), dus mogelijkerwijs moeten we de oorzaak daarin zoeken, maar in DaVinci lijkt er een harde limiet voor alle nieuwe chips te zijn. In de niet aflatende stroom van nieuwe hardware deze maand zijn we er helaas nog niet aan toegekomen om dit verder uit te zoeken. Voor nu hebben we de uitkomsten van Premiere en DaVinci niet meegenomen in de Prestatiescore die je verderop in dit artikel tegenkomt.
De Ryzen 9 7900X weet in de x264-test prima aan te sluiten bij de 7950X; die vier extra cores voegen in deze workload niet heel veel toe. Bij de 7600X valt vooral op dat de Eco-Mode in dit geval wel duidelijk langzamer is dan de standaardinstelling van de processor. In de x265-test is het effect daarvan echter verwaarloosbaar.
Audio omzetten gaat nog altijd volledig singlethreaded. Op dit vlak zijn de prestaties van de Ryzen 7000-processors uitstekend en bovendien erg vergelijkbaar met die van de eerder geteste modellen.
Cinebench is de benchmarksoftware die hoort bij de Cinema4D-rendersoftware. Je kunt deze benchmark gratis downloaden en eenvoudig zelf draaien, in zowel single- als multithreaded modus. Mede daardoor is hij uitgegroeid tot een van de populairste cpu-tests.
In de singlethreaded test doet de 7900X het bijna net zo goed als de 7950X. De Ryzen 5 7600X duikt net onder de 2000 punten en moet daarmee de Core i9 12900K voor laten gaan, maar hij is nog altijd vlotter dan alle andere twaalfde generatie Core-chips van Intel.
In de multithreaded test is het verschil tussen de twee Ryzen 9's natuurlijk veel groter: 33 procent meer cores resulteert hier met vrijwel perfecte schaling in 31,3 procent betere prestaties. Met Eco-Mode aan laat je bijna 4 procent aan prestaties liggen. Nog altijd is de 7900X dan wat sneller dan Intels huidige topmodel, al weten we natuurlijk dat die spoedig een opvolger zal krijgen. De Ryzen 5 scoort een dikke 15.000 punten en evenaart daarmee de Ryzen 7 5800X3D, maar komt niet aan de prestaties van de Core i5 12600K, die in deze test flink profiteert van zijn extra E-cores.
Ook in Blender geeft de Ryzen 9 7900X precies een derde toe op de 7950X. De Ryzen 5 7600X nestelt zich tussen de Ryzen 7 5800X en 5800X3D van de vorige generatie.
Keyshot Viewer is een stand-alone benchmark waarmee processorprestaties eenvoudig gemeten kunnen worden. Wij draaien de benchmark zonder gpu-acceleratie. De score van de Ryzen 9 7900X komt uit op 4,17 punten, de Ryzen 5 7600X is met 2,09 punten bijna de helft langzamer.
We compileren de volledige Firefox-browser met behulp van MozillaBuild, aan de hand van de opensource-broncode. De Ryzen 9 7900X is weliswaar rond de 20 procent langzamer dan de 7950X, maar nog altijd snel genoeg om de Core i9 12900K ruim voor te blijven.
Secure Hash Algorithm (SHA3), Julia en Mandel blijven de tests waarin de Ryzen 7000-processors het enorm goed doen, omdat deze tests gebruikmaken van de AVX512-ondersteuning waarover de nieuwe Ryzens beschikken.
Zlib
AES
Hash
SHA3
Julia
Mandel
FP32 RT
FP64 RT
AIDA64 - Zlib
Processor
Gemiddelde doorvoersnelheid in MB/s (hoger is beter)
De browserbenchmark Jetstream 2, die we draaien in Google Chrome, leunt vooral op de singlecoreprestaties. Die verschillen amper tussen de verschillende Ryzen 7000-modellen en zijn simpelweg uitstekend.
In 7-Zip is de Ryzen 9 7900X wat sneller dan de Core i9 12900K en zijn eigen voorganger, maar het topmodel van de vorige generatie, de 5950X, blijft nog buiten bereik. De 7600X is op zijn beurt duidelijk sneller dan de 5600X en de Core i5 12400, maar kan de i5 12600K niet bedreigen.
Voordat we kijken naar de prestaties met een losse videokaart, draaien we een test met de geïntegreerde gpu. Dat doen we in 3DMark Night Raid, een synthetische benchmark gericht op igpu's, die gebruikmaakt van DirectX 12.
De igpu's in de Ryzen 9 7900X en Ryzen 5 7600X scoren niet anders dan die in de eerder geteste Ryzen 7000-cpu's. Bij de 'echte' apu's van de vorige generatie komen ze niet in de buurt, maar met de igp's van Intel komen ze prima mee.
De Ryzen 9 7900X meldt zich in de top van de Far Cry 6-grafieken. Opvallend is dat de Eco-Mode het steeds nipt beter doet dan de normale modus. De Ryzen 5 7600X kan niet echt aanhaken, maar verslaat wel de Core i5's van Intels twaalfde generatie.
In F1 22 zien we iets opvallends: in de Eco-Mode zijn de Ryzen 5 7600X en Ryzen 9 7900X een stukje sneller dan in de standaard modus. Op Medium-settings tikken ze zelfs bijna de score van de Ryzen 7 5800X3D aan. Op Ultra-settings met DXR maakt het vrijwel niet meer uit welke processor je gebruikt.
Metro Exodus testen we op zowel 1080p- als 1440p-resolutie. Zelfs op de meest cpu-afhankelijke instelling, 1080p/Medium, haalt vrijwel iedere moderne processor het maximum uit de gebruikte videokaart. Significante verschillen tussen wel en geen Eco-Mode, of zelfs überhaupt tussen de Ryzen 7000-modellen, zijn er daarom niet.
Ook Red Dead Redemption 2 draaien we in beide resoluties. De Ryzen 9 7900X en Ryzen 5 7600X leveren wel iets in op het topmodel, maar zelfs op 1080p met Medium-instellingen scheelt dat hooguit 10fps. Op hogere resoluties en instellingen worden de verschillen alleen maar kleiner.
1920x1080 - Medium
1920x1080 - Medium (99p)
1920x1080 - Medium (99.9p)
1920x1080 - Ultra
1920x1080 - Ultra (99p)
1920x1080 - Ultra (99.9p)
Red Dead 2 Redemption - 1920x1080 - Medium - Vulkan
Tot slot bekijken we de prestaties in Total War: Warhammer III. Op Medium-settings zien we het tegenovergestelde van wat we in F1 22 zagen; hier zijn de processors juist in de standaardmodus wat rapper. Ook in de Eco-Mode blijven ze echter sneller dan wat Intel tot nu toe te bieden heeft.
In de streamingtest coderen we een videobestand met de x264-codec terwijl het spel F1 2021 draait op een vaste snelheid van 60fps, om zo het streamen van gameplay te simuleren. Hiervoor gebruiken we de 'very fast'-kwaliteitsinstelling van de codec, met een bitrate van 6Mbit en een framerate van 60fps. We rapporteren een gemiddelde van drie runs. In feite geeft deze test een indicatie van hoeveel rekenkracht een processor over heeft naast het draaien van een game.
Ten opzichte van de vorige generatie maken de Ryzens een flinke sprong in deze test. De Ryzen 9 7900X is bijna 40 procent sneller dan de 5900X, en de Ryzen 5 7600X tikt zelfs de 50 procent aan in vergelijking met zijn voorganger. Ook Intel Alder Lake doet het in deze test echter zeer goed, waardoor de cpu's uit het blauwe kamp toch nog bovenaan eindigen.
Streaming (x264 6Mbit + F1 2021 1080p ultra 60fps)
Om de prestaties van processors in één getal te vatten, hebben we op basis van alle benchmarkresultaten een index samengesteld: de Tweakers CPU Prestatiescore. Elke deeltest telt hierin even zwaar mee. Alleen de igpu-benchmarks hebben we weggelaten, omdat lang niet elke processor over geïntegreerde graphics beschikt. Ook hebben we voor deze prestatiescore de resultaten van Premiere Pro en DaVinci Resolve niet meegenomen, vanwege de nog nader uit te zoeken problematiek waar we in die tests tegenaan liepen. De index is door deze opzet een mix van tests die wel en niet schalen met bijvoorbeeld kloksnelheid, cache, aantal cores, smt/hyperthreading en andere factoren. Het is daarmee een realistische afspiegeling van het moderne softwarelandschap.
Ga je je processor primair gebruiken om te gamen? Dan kun je kijken naar de Tweakers CPU Gaming Prestatiescore. In feite is dit hetzelfde concept, maar dan alleen op basis van de gamebenchmarks in combinatie met een losse videokaart.
Tweakers CPU Prestatiescore
De Ryzen 9 7900X komt uit op 282 punten in onze algemene CPU Prestatiescore, dat is 11 procent achter de 7950X. In theorie beschikt die over 33 procent meer rekenkracht, maar lang niet elke taak profiteert volledig van die vier extra cores. In de Eco-Mode is de processor nog niet eens 1 procent langzamer.
Ook de Ryzen 5 7600X presteert niet noemenswaardig slechter in de Eco-Mode. Deze processor komt tot 216 punten, waarmee hij de Ryzen 7 5800X3D en Intel Core i5 12600K verslaat, maar nog 5 à 7 procent tekort komt op de 5900X en i7 12700K.
In games laten de Ryzen 7000-processors andermaal zien de aansluiting bij Intel te hebben gevonden. De Ryzen 9 7900X is gemiddeld zelfs de snelste processor die we tot nu toe hebben getest. De Ryzen 5 doet het gemiddeld maar 3 procent slechter en verslaat nog altijd de 5800X3D.
Om je zoveel mogelijk context te bieden, rapporteren we het verbruik via de EPS-kabels (cpu) en via de ATX-kabel (moederbord). Over het algemeen omvat dat laatste verbruik de chipset, het geheugen en - waar van toepassing - de stroom die de videokaart uit het PCIe-slot trekt, telkens voor zover dat op de 12V-rail gebeurt. Bij sommige platforms wordt een secundaire rail van de processor via de ATX-stekker gevoed, waardoor het interessant wordt om het totale verbruik te bekijken.
Stroomverbruik idle
In idle is het stroomverbruik van de Ryzen 5 7600X en Ryzen 9 7900X vergelijkbaar met dat van de eerder geteste 7700X en 7950X. Voor het idleverbruik maakt het inschakelen van de Eco-Mode weinig verschil.
Cpu + moederbord
Cpu
ATX 12V
EPS 12V1
Stroomverbruik idle - CPU + moederbord - Mediaan 5 min.
In vergelijking met de vorige generatie zijn ook de nieuw geteste Ryzen 7000-modellen vrij onzuinig. De Ryzen 5 7600X verbruikt inclusief moederbord zelfs wat meer dan zijn directe concurrent, de Core i5 12600K. Kijken we puur naar de cpu, dan blijft de Ryzen wel iets zuiniger; het gebruikte X670E-moederbord blijkt geen toppunt van zuinigheid.
De Ryzen 9 7900X verbruikt gemiddeld 212 watt, inclusief moederbord. Daarmee is hij zuiniger dan de 7950X en Intels topmodel, maar verbruikt hij nog altijd meer dan alle andere geteste cpu's.
De invloed van de Eco-Mode blijkt in deze stroomtest groot. Het verbruik van de Ryzen 5 7600X neemt af met bijna 18 procent, terwijl het prestatieverschil in deze benchmark slechts 1 procent was. De Ryzen 9 7900X had met 4 procent prestatieverlies iets meer last van de vermogensbeperking, maar in verbruik scheelt dat maar liefst 21 procent. Zonder vooruit te willen lopen op de efficiëntiegrafiek hieronder, lijkt het inschakelen van die Eco-Mode dus bijna een no-brainer.
Cpu + moederbord
Cpu
ATX 12V
EPS 12V1
Stroomverbruik Cinebench R23 - CPU + moederbord - Mediaan
In Premiere Pro is de invloed van de Eco-Mode iets kleiner, maar nog altijd significant. De Ryzen 5 7600X gaat van 111 naar 98 watt, de Ryzen 9 7900X verbruikt in eco mode opvallend genoeg juist iets meer.
Cpu + moederbord
Cpu
ATX 12V
EPS 12V1
Stroomverbruik Premiere Pro - CPU + moederbord - Mediaan
In-game zien we dan weer nauwelijks effect van de Eco-Mode. De meeste games belasten lang niet alle cores volledig, wat betekent dat de processor sowieso al niet aan zijn stroomlimiet kwam. Het verlagen daarvan heeft dus ook amper effect.
Cpu + moederbord
Cpu
ATX 12V
EPS 12V1
Stroomverbruik Metro Exodus - 1080p Ultra - CPU + moederbord - Mediaan
Om te bepalen hoe efficiënt een processor werkt, meten we de totale hoeveelheid energie die hij nodig heeft om de benchmark Cinebench 23 MT af te ronden. Hierbij spelen dus zowel de tijd die de processor nodig heeft, en daarmee de prestaties, als het stroomverbruik een rol.
Vooral de Ryzen 9 7900X is standaard al wat efficiënter dan de rest van de Ryzen 7000-processors, maar het inschakelen van de Eco-Mode maakt helemaal een wereld van verschil. We zagen eerder al dat het stroomgebruik tijdens het draaien van de Cinebench-test flink afnam, terwijl de prestaties er nauwelijks onder lijden. Dat levert een fors hogere efficiëntie op; de 7900X is in één klap zelfs de efficiëntste processor uit de grafiek, op de 5950X na.
Stroomverbruik Cinebench R23 - CPU + moederbord - Totaal
De efficiëntie in games geeft vaak een ander beeld, want dergelijke software belast doorgaans lang niet alle cores zo zwaar als bijvoorbeeld Cinebench. Om hier wat over te zeggen, delen we het vermogen dat de processor in de game Metro Exodus vraagt, door de behaalde framerate, steeds op 1080p met Ultra-settings.
Omdat zowel de prestaties als het stroomverbruik tijdens het games amper worden beïnvloed door de Eco-Mode, verandert er aan de efficiëntie ook niets. Vooral de Ryzen 9 7900X blijft daardoor relatief onzuinig.
De temperaturen van de processors testen we met een bequiet Dark Rock Pro 4, een van de best presterende luchtkoelers die je kunt kopen. In het luxere segment is hij dan ook een van de populairste koelers in de Pricewatch.
Om te waarborgen dat de geboden koeling altijd identiek is en de temperaturen van verschillende processors dus vergelijkbaar zijn, laten we de ventilators van de koeler altijd op volle snelheid (12V) draaien. De gebruikte belasting is een vijftien minuten durende loop van Cinebench R23 multithreaded. We loggen elke seconde de temperatuur van de cpu-package, de kloksnelheid (effectief de allcoreturbo) en het stroomverbruik, allemaal gebaseerd op de sensors die in de processor zijn verwerkt.
De Ryzen 5 7600X en Ryzen 9 7900X worden wat minder heet dan de eerder geteste uitvoeringen, maar blijven temperaturen aantikken die flink bovengemiddeld zijn. AMD geeft aan dat dit voor de levensduur geen enkel probleem is. In de reacties op onze oorspronkelijke Ryzen 7000-review zagen we op dit punt gemixte commentaren: de een vaart blind op die belofte van AMD, de ander voelt zich toch wat oncomfortabel bij dit soort temperaturen in zijn pc. Hoe dan ook, het is nu eenmaal de realiteit met de hoge kloksnelheden die AMD bij deze generatie hanteert.
Behalve de temperatuurtest hierboven voeren we al onze tests normaal gesproken uit met een waterkoeler, zodat de koeling nooit een beperkende factor is voor een processor waarvan we de prestaties willen meten. In de praktijk is dat vooral bij wat goedkopere processors natuurlijk niet heel realistisch. Voor wat de nieuwe reeks betreft, zullen veel kopers van toch zeker het Ryzen 5-model het 'gewoon' bij een goedkopere luchtkoeler houden.
Waar we in onze review van de Ryzen 9 7950X juist grepen naar nog luxere custom waterkoeling, kijken we op verzoek van diverse tweakers nu de andere kant op, namelijk naar de prestaties met betaalbaardere koelers. Om te beginnen monteerden we drie verschillende koelers op de goedkoopste Ryzen 7000-cpu, namelijk onze standaard NZXT Kraken (ongeveer 150 euro), de bequiet Dark Rock Pro 4 (ongeveer 90 euro) en de Gelid Tranquillo Rev.5 (ongeveer 30 euro). Een boxed koeler krijg je overigens bij geen van de Ryzen 7000-cpu's die tot nu toe zijn uitgebracht, dus je moet altijd een los exemplaar kopen.
AMD Ryzen 5 7600X (stock, steeds 100% fanspeed)
Koeler
Cinebench 23 MT
Kloksnelheid
Temperatuur
Stroomgebruik
NZXT Kraken X62
14435
5,225GHz
89°C
110W
Be quiet! Dark Rock Pro 4
14462
5,225GHz
89°C
110W
Gelid Tranquillo Rev. 5
14403
5,200GHz
91°C
110W
Hoewel er in theorie natuurlijk een flink verschil in de koelcapaciteit van deze cpu-koelers zit, zien we daar in de praktijk amper iets van terug. Met de goedkope koeler van Gelid klokt de 7600X in onze vijftien minuten durende test marginaal lager en wordt hij twee graden warmer, maar dat heeft geen significante gevolgen voor de gemeten prestaties in Cinebench.
Dat maakte ons benieuwd naar hoe dat uitpakt met een processor die nog meer verbruikt. Met de Ryzen 9 7900X zien we iets grotere verschillen in kloksnelheid en temperatuur tussen de twee luchtkoelers: de bequiet blijft drie graden koeler en lijkt, gezien de iets hogere kloksnelheid en stroomconsumptie, net wat hoger te kunnen boosten. Op de werkelijke prestaties heeft dat echter wederom totaal geen effect.
AMD Ryzen 9 7900X (stock, steeds 100% fanspeed)
Koeler
Cinebench 23 MT
Kloksnelheid
Temperatuur
Stroomgebruik
Be quiet Dark Rock Pro 4
28642
5,090GHz
92°C
184W
Gelid Tranquillo Rev. 5
28789
5,065GHz
95°C
181W
Met een potente koeler koop je bij de Ryzen 7000-processors, en in het bijzonder de Ryzen 5 7600X, dus vooral een stukje gemoedsrust, in de zin dat je processor wat minder warm wordt. Sneller wordt hij er echter niet van.
Waarom profiteer je niet van een betere koeler?
Het lijkt gek: de processor wordt behoorlijk heet, je schroeft er een veel betere koeler op, en er verandert amper wat. De prestaties blijven min of meer gelijk en de temperatuur verschilt hooguit een paar graden, terwijl de belasting van de koeler (het vermogen van de processor) eveneens amper varieert.
De crux hierbij is dat de koelcapaciteit van die luxere koelers weliswaar hoger is, maar de snelheid waarmee de processor zijn warmte kwijt kan te laag ligt om daar effectief gebruik van te maken. Het is lastig om op basis van deze tests de oorzaak daarvan aan te wijzen, maar uit gesprekken met AMD en koelerfabrikanten, en publicaties van collega-techsites weten we dat dit in de basis twee oorzaken heeft.
De eerste is dat de heatspreader niet bijster efficiënt lijkt te werken. Hij is met 3,4mm relatief dik, waarschijnlijk vooral om de compatibiliteit met socket AM4-koelers te kunnen behouden. De hitte moet dus van de chiplets door een laag soldeertin en wat in feite een metalen plaat is je koeler in. Volgens metingen van Igor's Lab duurt dat zo lang, dat de temperatuur aan de oppervlakte van de heatspreader ongeveer 20 graden lager ligt dan die van de hittebron in de core-chiplet(s) zelf.
De hoogte die bij de oudere Ryzen-cpu's van de pinnen kwam, wordt nu gecompenseerd door een dikkere heatspreader. Zo blijft compatibiliteit met socket AM4-koelers behouden.
De andere reden is de concentratie van de hitte op een zeer beperkt oppervlak. Dat speelt zowel op micro- als macroniveau. Op het kleine niveau hebben de 5nm-transistors een grotere dichtheid en genereren ze eenzelfde hoeveelheid warmte op een kleinere oppervlakte. Maar ook op 'groot' niveau speelt dit, zoals je op onderstaande foto van een gedelidde Ryzen 7000-processor kan zien. De twee ccd's, de die's die de cpu-cores bevatten en dus het overgrote deel van de hitte produceren, zijn relatief klein en zitten allesbehalve in het midden van de processor.
Dit is tevens de reden waarom de Ryzen 7 7700X de heetste processor van de nieuwe line-up zal zijn, net zoals de 5800X dat bij de vorige generatie was. Deze processor heeft weliswaar een lager tdp dan de topmodellen, maar produceert die hitte wel met maar één ccd - nog eens de helft van de oppervlakte dus.
Nu we ook de Ryzen 5 7600X en Ryzen 9 7900X hebben getest, is ons beeld van AMD's Ryzen 7000-serie compleet. Beide modellen doen in principe wat ze moeten doen: de 7600X is sneller dan de Core i5-12600K van Intel, en de Ryzen 9 7900X wint nog overtuigender van de Core i9-12900K. Intel brengt komende week zijn nieuwe dertiende generatie Core-cpu's uit, dus op de vergelijking daarmee moeten we nog heel even wachten.
Ryzen 5 7600X
Van de twee nieuw geteste modellen vinden we de Ryzen 5 7600X het lastigst om aan te raden. Een middenklasse processor moet het altijd een beetje hebben van de prijs, en hoewel met de prijs van de processor zelf weinig mis is, kies je met deze Ryzen per definitie ook voor het dure AM5-platform. Zelfs de gloednieuwe B650-moederborden vinden we vooralsnog nergens onder de 200 euro, en een DDR5-kitje is ook flink aan de prijs. Een vergelijkbare Intel-cpu kun je combineren met een goedkoper moederbord en, als je wil, je bestaande DDR4-geheugen.
Ryzen 9 7900X
De Ryzen 9 7900X heeft daar minder last van, want die chip bevindt zich sowieso in hogere prijsregionen. Gemiddeld is hij maar 11 procent langzamer dan het topmodel, wat hem een interessant alternatief voor die 7950X kan maken. Bekijk vooral even hoeveel die vier extra cores toevoegen in de voor jouw gebruik relevante taken. Een bijkomend voordeel is het lagere verbruik, terwijl de hitteproductie wel nog altijd over twee chiplets wordt verdeeld. De 7900X is daarom wat beter te koelen dan de 7950X.
Koelertests en Eco-Mode
Onze extra tests met verschillende koelers leverden weinig resultaat op; betere of slechtere koeling beïnvloedt de behaalde prestaties amper. Des te indrukwekkender zijn onze testresultaten in de Eco-Mode. Met deze afstelling worden de Ryzen 7000-processors fors zuiniger, terwijl de prestaties er niet of amper onder lijden. Het is jammer dat AMD deze functie zo verstopt en de schakelaar in de Ryzen Master-software vooralsnog niet het gewenste resultaat oplevert. Tegelijk is het ook weer geen heilige graal, want in software die niet volledig multithreaded is en dus niet tegen de strakkere stroomlimieten aanloopt, heeft de Eco-Mode geen effect. Tijdens het gamen blijft de Ryzen 9 7900X daardoor bijvoorbeeld een van de minst efficiënte processors uit deze test.
Een Ultimate-award deelden we eerder uit aan de Ryzen 9 7950X, simpelweg omdat het de snelste processor van dit moment is, maar we vinden de twee nieuw geteste modellen voorlopig nog geen awardmateriaal. Daarvoor wegen de mitsen en maren naar onze mening te zwaar. Jouw specifieke gebruiksscenario, of toekomstige prijsdalingen, zowel van de cpu's zelf als van het benodigde platform, kunnen de nieuwe Ryzens natuurlijk wel interessante opties maken.
Wat mij vooral opvalt, is dat AMD hier een flinke strategische blunder heeft gemaakt. Als het niet uitmaakt welke koeler je plaatst, omdat de heatspreader (IHS) per definitie de bottleneck is, heb je iets verkeerd gedaan in het ontwerp.
Dat is een strategische design-blunder van jewelste, omdat je dit niet zomaar 1-2-3 kunt oplossen.
Ik zou persoonlijk niet weten hoe je het wèl goed doet, in het ontwerp, maar dat is nu te laat (AM5).
Klassiek gevalletje "vastloper": Ze zouden véél meer hieruit kunnen persen, maar zullen daarvoor terug moeten naar de tekentafel en een nieuwe socket-layout moeten ontwerpen, met -wellicht- bijbehorende koelers etc. Dat is écht een gigantische domper...
De hoogte is gelijk gebleven zo heb je compatibiliteit wat betreft koelers.
De chip zoekt automatisch de maximale temperatuur op ongeacht koeler. Alleen extra koelen zorgt er dus voor dat hij extra prestaties kan zoeken. Maar is er met een redelijke koeler nog zoveel extra prestatie te winnen ?
Beetje hetzelfde als een wat je bij de rtx4090 ziet, de FE versie boost al zo dicht bij het maximum dat het uiteindelijk niet uitmaakt welke koeler er op de AIB modellen zit.
100-180 MHz extra waar dan een geheel nieuw socket voor nodig is of koeler compatibiliteit moeilijker maakt.
De vraag is eerder of dat het waard is.
[Reactie gewijzigd door Palindrome op 22 juli 2024 16:58]
Ik heb er geen verstand van maar het klinkt alsof de met metaal gevulde hoogte belemmerend werkt. Kunnen ze dan niet de chip 2mm hoger in de behuizing plaatsen? Of kan dat vanwege de timings niet?
De heatspreader is dikker omdat een toekomstige upgrade in de vorm van de X3D add on nog boven op de chip moet passen.
Dit kan zonder enige aanpassing binnen de bepaalde hoogte van de cpu.
Voor nu is er gekozen voor een relatief hoge temp om de dikte van de heatspreader te bypassen.
Die chips nemen helemaal niet zoveel ruimte in. De 5800x3d is even groot als elke andere am4 cpu.
De reden is eerder zodat am5 dezelfde koelers kan gebruiken als am4.
Doordat am5 een LGA socket is in plaats van PGA zit de cpu dichter op het moederbord en om dat te compenseren heeft amd de heatspreader dikker gemaakt. (am4 heeft een paar mm aan plastic socket tussen de printplaat van de cpu en het moederbord)
[Reactie gewijzigd door B127 op 22 juli 2024 16:58]
Niet zoveel ruimte is nog altijd ruimte, ruimte die normaal de cpu hoger zou maken en waardoor er dus een verandering in de cpu koeler nodig zou zijn. Die ruimte is nu dus gewoon beschikbaar.
Hoezo? De x3d versie van de 5000 serie past toch ook in een am4 socket zonder dat je van koeler moest wisselen omdat de deksel van de cpu ineens hoger was? Dat er nog een x3d versie komt van de 7000 serie is waarschijnlijk niet de reden dat de het am5 socket een zoveel dikkere deksel heeft. Dat heeft waarschijnlijk met het samengaan met socket am4 koelers te maken of wellicht nog een andere reden in de roadmap van AMD waar niemand nu nog weet van heeft
Mja, maar dat zorgt er dus nu alleen maar voor dat mensen de aankoop uitstellen. De X3D cache modellen hadden een behoorlijke performance boost op bestaande chip zonder daarbij veel heter te worden. En als ze dat nu straks met de 7950X gaan doen houd ik mijn adem in voor de prestaties die dat ding neer gaat zetten.
En dit is dan ook de reden dat de 7000 X3D series hetgeen is waar je op moet wachten: betere prestaties, want X3D, en betere koeling omdat de heatspreader niet zo belachelijk is.
Dat lijkt mij vrij ingewikkeld en onwenselijk om het stukje pcb/substraat waarom de silicon chips liggen dikker te maken ind. Omdat aan die kant alle verbindingen zitten die dan ook iets langer moeten worden.
Iets met de bovenkant doen is dan makkelijker. Mini vaporchamber er van maken of de IHS dun houden maar dan aan de binnenkant liquid metal ofzo. Maar reken er maar op dat je chip dan een stuk duurder wordt.
[Reactie gewijzigd door Palindrome op 22 juli 2024 16:58]
Ook een feit.
Het blijft natuurlijk een keuze.
Die ik benoem als een strategische blunder.
En dat is wellicht compleet overroepen; het is in elk geval plezant om de "battle to cool it" online te volgen:
Ik snap niet waarom je op +2 wordt gemod, er is namelijk niks informatiefs aan je post. Sterker nog, de tests van tweakers bewijzen het tegendeel: de chip wordt niet te warm om terug te klokken, zelfs met een midrange luchtkoeler.
Dus welke blunder is hier sprake van? Dat je als consument je koeler kunt hergebruiken en fabrikanten niet een compleet nieuwe range op de markt hoeven te brengen?
Als dat het geval was geweest hadden ze ook nog daarop commentaar gekregen, terwijl het platform al duur genoeg is en het ook minder duurzaam zou zijn geweest.
Ik snap niet waarom je op +2 wordt gemod, er is namelijk niks informatiefs aan je post. Sterker nog, de tests van tweakers bewijzen het tegendeel: de chip wordt niet te warm om terug te klokken, zelfs met een midrange luchtkoeler.
Ik zie hem dat dan ook nergens zeggen of claimen.
Dus welke blunder is hier sprake van? Dat je als consument je koeler kunt hergebruiken en fabrikanten niet een compleet nieuwe range op de markt hoeven te brengen?
Kijk eens naar de release reviews, overal gaat het over heet, altijd 95c, lastig te koelen en meer van dat soort teksten. Nu maakt die 95c technisch gezien niet uit, echter zijn die zaken wel het gesprek van de dag op de grotere techfora, reddit, youtube e.d. Het doet AMD's met Ryzen zeer zorgvuldig opgebouwde narratief waarbij ze afscheid nemen van de negatieve elementen rondom bullbozer (heet, traag, lastig te koelen, VRM problemen, power hungry) geen goed, sterker nog je zag een aantal van die vergelijkingen al weer terugkomen en dat is gewoon jammer. En dat mag je mijn inziens toch echt een (marketing) blunder noemen.
Als dat het geval was geweest hadden ze ook nog daarop commentaar gekregen, terwijl het platform al duur genoeg is en het ook minder duurzaam zou zijn geweest.
Deels zal dat zeker kloppen, maar de negatieve comments die je nu ziet zijn simpelweg ook niet handig voor je zorgvuldig opgebouwde imago en die keuze voor koeler compatibiliteit lijkt in de reviews wel afgedaan te worden als bij zaak (of soms zelfs als veroorzaker van dit probleem). Vergis je echter ook niet in de creativiteit van de koeler fabrikanten, default compatibiliteit is lang niet altijd nodig, de meeste koeler fabrikanten vinden daar normaliter zelf wel iets op met bijv. een nieuw bracket dat je gratis of tegen kleine vergoeding kan krijgen. Kijk bijv. naar Noctua die veel van haar koelers zolang het mogelijk is support.
[Reactie gewijzigd door Dennism op 22 juli 2024 16:58]
Dat is jouw interpretatie van zijn post maar dat is niet wat hij zegt.
Wat gesteld wordt is dat het chipdesign een blunder is. De chips kunnen echter op een relatief zuinige manier topprestaties leveren en de warmte is geen probleem. Juist door zulke comments wordt een neutrale vaststelling t.a.v. de temperatuur tot een vermeend probleem gemaakt, daar waar er heel geen issue is.
De enige blunder waar je AMD van zou kunnen betichten is het ten tijde van de originele reviews niet standaard de eco modus te hebben voorgesteld en dat deze later is gekomen. Dat is heel wat anders dan wat Timoo stelt. Met de chips zelf is echter niks mis en ontbreekt het in zijn post ook aan inhoudelijke argumenten waarom dat zo zou zijn. Stemmingmakerij eigenlijk dus, vandaar mijn verbazing waarom anderen dit als +2 zien.
[Reactie gewijzigd door Cid Highwind op 22 juli 2024 16:58]
Hi @Cid Highwind
Wat ik stel, is dat je zowel met standaard luchtkoeling als met fikse waterkoeling ergens rond die 95C blijft hangen. Terwijl Der8auer laat zien dat hij de CPU 20C koeler kan krijgen na delidding. Met als resultaat dat ie de CPU naar 5,5GHz all-core kon pushen. Zoekend naar het "normaal" overklokken, zie ik 5,2-5,3 staan op Guru3D. Dus dat is 200 of 300MHz extra.
Mijn conclusie is dan ook dat die extra 2mm, die wellicht anders had kunnen worden opgelost, dé bottleneck van deze CPU is geworden. Normaliter heb je heatpipes of waterkoeling direct op je heatspreader: een dun laagje metaal + solder of paste boven de dies. Nu zit daar 2mm extra metaal tussen. En, zoals Der8auer laat zien, is dat een serieuze blocker.
Met als gevolg dat de "compatibiliteit" met oudere koelers er tevens voor zorgt dat het geen zín heeft om specifieke AM5 koelers te introduceren, omdat je met die 2mm extra geen enkele kans maakt betere koeling te leveren. De hitte blijft in die IHS hangen.
En ja, ik vind dat een cruciale blunder. Omdat, als ik de ontwerptekeningen zo volg, die IHS best 1mm lager had gekund. Met wellicht een beter mounting mechanism en een raised socket, ofzo. Nu kun je een 360mm AIO plaatsen en je wint er niets mee tov een goede luchtkoeler. Simpelweg omdat de dikte van die IHS ervoor zorgt dat de hitte wordt vastgehouden / niet snel genoeg kan doorvloeien naar de koeler.
Nu ben ik een totale leek als het gaat om hardware ontwerp, dus waarom ze dit gedaan hebben, weet ik niet. Ik weet enkel dat Der8auer laat zien dat die CPU, met een beter IHS ontwerp (en dus wellicht een ander socket ontwerp, of weet-ik-veel-wat voor aanpassingen daaruit zouden voortvloeien), zomaar op 80C had kunnen draaien, ipv 95C.
Met als gevolg dat er headroom geweest zou zijn voor overklokken en enthousiastelingen het ding de hemel in geprezen zouden hebben. In plaats van nu op een domper van 95C vast te lopen...
Hij zegt wel : ''Die 2mm extra metaal kost ze álles.''
Terwijl het ze helemaal niets kost, hij doet alsof die dikke heatspreader de ondergang van ryzen 7000 series is., terwijl uit nog niets is gebleken dat het voor problemen zorgt.
Dat ben ik dan ook inderdaad niet met hem eens. maar daar reageerde ik dan ook niet direct op. Ik reageerde initieel op de kritiek dat zijn post niet informatief zou zijn, terwijl die links naar o.a. Der 8auer en Igor dat toch zeker wel zijn. Dat zijn interpretatie misschien overgewaardeerd is, klopt, maar dat behoort hier niet bediscussieerd te worden. Daar is op het forum een heel topic voor.
Terwijl het ze helemaal niets kost, hij doet alsof die dikke heatspreader de ondergang van ryzen 7000 series is., terwijl uit nog niets is gebleken dat het voor problemen zorgt.
Technisch klopt dat inderdaad, echter ben ik als AMD aandeelhouder niet geheel gelukkig met hoe AMD de zaken de laatste tijd aanpakt en dat geef ik dan ook aan in mijn post. Dit had een marketing win over Intel kunnen zijn, echter tot op heden heeft het er alle schijn van dat AMD zich mogelijk heeft laten verleiden tot een wedstrijdje verpissen waarbij ze hun volledige efficiëntie voordeel te niet doen om mogelijk de halo crown te heroveren. Iets dat echter lijkt te backfiren in de community en op de forums.
[Reactie gewijzigd door Dennism op 22 juli 2024 16:58]
Nog los van het feit dat het erop lijkt dat een zwaardere koeler geen zak uitmaakt, omdat de processor, als die beter gekoeld wordt, simpelweg harder gaat lopen en alsnog net zo heet wordt.
Wat mij betreft heeft AMD dit tegenover de 5950X flink vermaggeld. De enige manier om een 7950X fatsoenlijk te gebruiken (naar mijn idee) is als je de processor in ECO-mode zet en Turbo Boost (of hoe AMD het ook noemt) ook uitzet zodat de processor op de base clock draait.
Als ik over een maand of 8 ga kijken naar een nieuwe computer dan hoop ik dat er moederborden zijn waar ik de ECO-mode en alle Turbo-mogelijkheden makkelijk kan uitzetten, want het belangrijkste in die computer is zo veel mogelijk cores op een zo consistent mogelijke snelheid; niet de absolute haalbare snelheid per core.
Intel zit ook al muurvast met hun P-core / E-core gepruts en enorm energiegebruik. Ondertussen heb ik er spijt van dat ik niet een jaar geleden geüpgraded heb naar een 5950X (het moment toen ik een dergelijke CPU daadwerkelijk nuttig kon gaan gebruiken).
Heeft Intel voor begin 2023 iets op de planning staan met 12 of 16 P-cores, geen E-cores, en een stroomverbruik van ~100-120 Watt? AMD kon dat met de 5950X. Er zijn op het moment belangrijkere dingen voor mij (aankomende verhuizing), anders zou ik nu nog overwegen om nog even snel een 5950X te halen. Eigenlijk ben ik best teleurgesteld in de 7950X.
[Reactie gewijzigd door Katsunami op 22 juli 2024 16:58]
Het gaat hier niet om de nominale temp maar om de cpu performance bij die temp.
Een slechtere koeler zal de CPU lager doen klokken om toch de nominale temp te halen.
Het kost je dus performance.
Waarom? Het feit dat de CPU naar de drempel van 95C zoekt betekent niet dat het per definitie meer energie verbruikt. Het betekent gewoon dat het zijn "thermal headroom" maximaal gebruikt. Volgens mij zijn de AMD CPU's nog steeds zuiniger dan de Intel chippies onder load.
Toevoeging: Ik had niet helemaal goed doorgelezen, het is afhankelijk van applicatie en het is feitelijk om het even in vergelijking tot Intel. Het is alleen voor een andere drempel.
[Reactie gewijzigd door HandheldGaming op 22 juli 2024 16:58]
De Arctic Liquid Cooler II 360/420 met Kryonaut lijkt goed te helpen en naarmate de ervaring groeit en daarbij het inzicht, zal de koeling vast beter worden. Deze zaken kunnen ook dwingen op andere manieren te kijken natuurlijk.
Klopt; daarom ga ik, als ik voor een 7950X ga, waarschijnlijk de Turbo Boost uitzetten (zodat de snelheid van de cores stabiel blijft), en dan ook nog undervolten / ECO-mode gebruiken.
watt = watt, thermo = thermo, wat hij zegt is slechts dat met een delid je iets sneller de wattage kan afvoeren dan met de 2mm IHS. De performance blijft in de basis identiek, het is de zgn 'thermal headroom' bovenin dat slechts meer ruimte geeft bij hogere corevoltage en dus hogere clockspeeds ver buiten het spectrum dat de CPU nu op de markt mee is gekomen.
Ze kunnen namelijk prima hier straks hogere clocks uit gaan halen door een xx20 of xx30 met andere IHS setup te maken, deze zal verder identiek blijven aan de huidige performance/setup, maar enkel een misschien 50-100Mhz hogere turbo clock halen, maar als compensatie een hogere vcore en dus hogere wattage verbruik.
Dit is de 'sweetstop' breackoff tegen wattage vs temp vs performance, die 2mm is daar een buffer-zone in geworden om hier een thermal-cap in te maken ipv (zoals straks de i12's) tot 300watt te kunnen gaan.
Als de processors erop gemaakt zijn om die hoge temperaturen langdurig te draaien, wat AMD zelf zegt, is er geen enkel probleem, en zie ik het ook niet als een blunder.
Als de processors nou problemen hebben of krijgen in de toekomst, als gevolg van de hogere temperaturen, dan pas kan je van een blunder spreken vind ik.
In de video van Der8auer zie je dat die maar 100mhz hogere clockspeeds haalt door de immens lagere temperatuur, daaruit zou je kunnen concluderen dat de cpu's inderdaad gemaakt zijn om bestand te zijn tegen de hoge temperaturen.
Het verhaal word nog beter als je gaat undervolten. We zijn vaak op zoek naar die paar procent extra, terwijl dat veel meer stroomverbruik oplevert en simpelweg niet rendabel is.
[Reactie gewijzigd door Madrox op 22 juli 2024 16:58]
Waarom hebben ze eigenlijk geen veel grotere socket gemaakt en bijv. gezorgd dat de koeler compatible is met Intel's 2011 socket? En genoeg ruimte voor die dik 1700 pins, en een kolossale IHS en elke CPU-koeler heeft bijbehorende mounting gear al in de verpakking zitten. Een Xeon 1680v3 die vol is overgeklokt vreet ook 200w maar krijgt dat met een groter contactoppervlak met de koeler gewoon weg.
Misschien ignorant van mij om dit denken maar ik denk, dat je gewoon die IHS dan dunner moet maken, en de koeler van 3rde partijen deze dan gewoon lager moeten laten zinken, met 1 ah 2mm.
Hopelijk ziet AMD de eigenlijk simpele oplossing. dat ze de IHS gewoon dunner moeten maken.
Ik vind het sowieso altijd wel interessant als mensen een bedrijfsbeslissing compleet afkraken met ‘strategische blunder’ etc. terwijl het om een internationaal miljardenbedrijf gaat met heel veel slimme koppen die daarover nagedacht hebben. De rationelere gedachte zou zijn: ‘misschien snap ik de beweegredenen nog niet helemaal’ maar dat is wat te genuanceerd op het internet van nu.
[Reactie gewijzigd door Argantonis op 22 juli 2024 16:58]
Bedrijven maken regelmatig strategische blunders. Of er nou slimme koppen werken of niet. Verniewing is meestal noodzakelijk bij bedrijfsvoering en kan al gauw een doodsteek worden wanneer de verkeerde strategische beslissingen worden gemaakt. Dat hebben Intel, BlackBerry, Nokia, Apple, 3DFX, V&D, Coolcat (ga maar door) allemaal wel eens gedaan. En soms overleeft het bedrijf het niet. Ook AMD heeft een geschiedenis van verkeerde strategische keuzes: AMD
Ik zeg ook niet dat strategische blunders niet bestaan. Ik zeg dat van tevoren met zo'n stelligheid beweren dat er een strategische blunder gemaakt is een beetje arrogant is.
Je hebt ook gelijk wat dat betreft. Tegenwoordig heeft iedereen een internetverbinding én anonimiteit bij het uiten van meningen (onderbouwd of compleet idioot) en waarbij de meesten opeens overal iets of beter denken te weten en er niet voor schromen om die "emotie kennis" - met gebruik van een veilige alias - luidruchtig te delen. Persoonlijke ervaringen zijn (mis)leidend in onze huidige samenleving.
Stacked cache heeft er niets mee te maken, ze hebben de 5800x3d ook pas als laatste op AM4 beschikbaar gesteld. Zonder enige aanpassing passen daar alle koelers op.
omdat ze ook speciaal voor deze cached versie de IHS zullen aanpassen binnen AM5 om dit compatibel te houden. Net als ze nu doen voor AM4 - AM5 en binnenkort ook de AM5 3D.
leuk dat ik -1 krijg terwijl het duidelijk is dat de meeste hier niet eens weten wat een CPU design is.
Excuus? Nogmaals, ze hebben de 58003d gewoon binnen de bestaande am socket geplaatst. Daar was ook geen wijziging nodig. De nieuwe socket is puur zo ontworpen dat er am4 koelers op passen. Dat zeggen ze notabene zelf ook. En beste man , cpu designs weet ik wel wat van.
dat de temperatuur aan de oppervlakte van de heatspreader ongeveer 20 graden hoger ligt dan die van de hittebron in de core-chiplet(s) zelf.
Een heel ongelukkige manier van verwoorden. Ik zie wel wat de auteur wil aankaarten, namelijk dat er een delta-T van 20 graden over de heatspreader zit. Maar als het oppervlak van de heatspreader daadwerkelijk 20 graden hoger was dan de chip, zou dat betekenen dat warmte van dat oppervlak naar de chip stroomt.
Je zegt dus ofwel dat de temperatuur aan het oppervlak 20 graden kouder is dan de chiplet zelf (de heatspreader isoleert), of dat de temperatuur zonder heatspreader met direct-die koeler 20 graden koeler zou zijn.
In beide gevallen blijft het zo dat zodra de temperatuur een evenwicht bereikt heeft, de koeler de volledige wartmeproductie afvoert. Dus ook bij 180W warmteproductie met een temperatuur (elke willekeurige temperatuur) <Throttle Temp (100c), voert de koeler de volledige 180W dus af.
[Reactie gewijzigd door Boxman op 22 juli 2024 16:58]
Die warmte loopt er wel degelijk van die spiraal naar de koelkast, da’s namelijk gewoon een natuurkundige wet. Maar in tegenstelling tot bij deze chip is de ruimte daartussen niet gemaakt om goed de warmte te geleiden maar om die juist buiten te houden. Maar een koelkast zou wel degelijk (iets) efficiënter zijn als de gedumpte warmte wat verder van het gekoelde deel zou zijn.
Warmte-energie die vrij komt bij de verdamping van het koelmiddel in die spiraal komt voor een deel uit de koelkast. En trekt daar dus warmte weg, anders kan een koelkast niet werken.
Verwarming op de ene plaats leidt dus tot afkoeling elders in dat specifieke scenario. Idem met die veldfles. Of met een petje dat je tijdens warm weer op zet en onder de kraan hebt gehouden.
Wat hij zei is een overhaaste generalisatie. Het is niet in alle gevallen zo dat warmte op de ene plek leidt tot warmte op de andere plek, aangezien verwarming ook omgevings-energie kan gebruiken, zoals in geval van een phase shift van een koelmedium.
[Reactie gewijzigd door Pianist1985 op 22 juli 2024 16:58]
Ah, ja, maar hoe zit het dan in de koelkast? Klein lesje natuurkunde dan maar!.
Een koelkast heeft 2 'spiralen', om even in jouw terminologie te blijven. Officieel heet het een condensor en een verdamper. Eentje binnen, en eentje buiten de koelkast. Tussen die spiralen zit een compressor. Door het systeem loopt een koudemiddel. Laten we net voor de compressor beginnen; we hebben daar koudemiddel in gastoestand dat door de compressor wordt samengedrukt, waardoor de temperatuur toeneemt. Na de compressor is het koudemiddel dus heet, zodat het in zijn 'spiraal' (de condensor) warmte kan afgeven aan de omgeving. Deze hete spiraal geeft warmte af aan de koelere lucht, de warmte stroomt dus van hoge temperatuur naar lagere temperatuur. Na de spiraal is het koudemiddel inderdaad gecondenseerd, en heeft het flink wat warmte afgegeven. Zodra de druk er vanaf wordt gelaten (expansie), neemt de temperatuur drastisch af, lager dan het punt vóór compressie, omdat er warmte is uitgelaten in de condensor. Nu gaat dat koudemiddel, dat flink kouder is dan de temperatuur in de koelkast, de verdamper in, waar het warmte opneemt uit de koelkast. De binnenkant van de koelkast is heter dan de verdamper, dus loopt ook daar de warmte van de hoge temperatuur van de koelkast naar de lagere temperatuur in de 'spiraal' (verdamper).. In beide gevallen loopt de warmte van hoge temperatuur naar lage temperatuur.
De compressiecyclus heet een warmtepomp. Het is een slim gebruikmaken van fase-overgangen en de regular-old gaswet waarbij compressie de temperatuur van een medium verhoogt. Dit warmtepompen kost ook energie. Nergens, op niet 1 plek in deze hele cyclus, stroomt er spontaan warmte van een lage temperatuur naar een hogere temperatuur.
Nu je veldfles; je hebt een droge veldfles. Je doet hier wat water op en laat hem lekker bungelen in de buitenlucht. Door verdamping (net als zweten) wordt het water wat op je veldfles achterblijft kouder. Dat komt omdat bij verdamping de snelle moleculen kunnen ontsnappen tot gasvorm en de trage moleculen achterblijven. (Achtergrond; temperatuur is een maat voor de gemiddelde kinetische energie van de moleculen - als je de hoogkinetische moleculen weghaalt door een luchtstroom langs de fles te laten gaan, blijven lokaal de laagkinetische moleculen achter, wat betekent dat de temperatuur van de achtergebleven vloeistof daalt). Dit water wordt kouder dan de binnenkant van de veldfles. Vanaf dat moment stroomt de warmte van het warmere water aan de binnenkant naar het koudere water op het opervlak van je veld fles.
In alle gevallen is de spontane warmtestroom van hoge T naar lagere T. De voorbeelden die jij noemde gebruiken een warmtepomp en verdampingskoeling om ervoor te zorgen dat ergens warmte aan onttrokken wordt.
Van beide gevallen is in het metaal van een heatspreader geen sprake.
Het is nergens voor nodig om hautain de betweter uit te komen hangen als je eigenlijk niet zo goed weet waar je het over hebt.
[Reactie gewijzigd door Boxman op 22 juli 2024 16:58]
Ik weet hoe een warmtepomp werkt. Maar dat heeft gewoon niks met de case te maken van deze koeler, en het is alsnog nog steeds zo dat er ook warmte loopt van de warme buitenkant van de koelkast naar de binnenkant. Alleen door de warmtepomp en uitstekende isolatie blijft het alsnog koeler binnen de koelkast. Zie verder ook Boxman's reactie die daar verder op in gaat.
Haha, ik weet even niet wat ik moet zeggen. Nee, mijn 'redenatie' is niet te kort door de bocht, het is verbatim een natuurwet - er zit aan mijn zijde niet zoveel redenatie achter. Als je uitleg wil over je voorbeelden, met alle plezier verder, laat maar weten.
Een vergelijkbare Intel-cpu kun je combineren met een goedkoper moederbord en - als je dat wilt - je bestaande DDR4-geheugen.
Mogelijk, en een AMD alternatief?
En laten we die CPU over 5-6 jaar is vervangen door een dan recenter model, gaat het moederbord van Intel dan nog bruikbaar zijn?
Vraag is natuurlijk ook of AMD's moederbord dan nog bruikbaar is. Volgens mij heeft AMD zich nu gecommitteerd aan support voor AM5 tot 2025 (begin of eind niet benoemd). Gezien AMD een +- 1.5 jaar tot 2 jaar cyclus heeft qua cpu generaties krijg je dan Zen 5 op zijn vroegst eind Q1 2024 en Zen 6 dan eind Q3 of Q4 2025.
Natuurlijk kan AMD besluiten het socket langer te supporten, maar die commitment die men in 2016 wel had, door gelijk minimaal 5 jaar support aan te kondigen lijkt er nu niet te zijn. daar ze nu voor slechts 2-3 jaar commitment lijken te beloven.
Ik zou in ieder geval op basis van AMD's beloftes op dit moment niet verder vooruit denken dan 3 jaar met AM5 in het achterhoofd om aankoop beslissingen op te baseren.
[Reactie gewijzigd door Dennism op 22 juli 2024 16:58]
Veel hangt af van pci-e specs en DDR specs (wanneer deze beschikbaar zijn en toepasbaar in de markt) dat had je toch wel even hier mooi bij kunnen schrijven. Op dat vlak heb je al vaak genoeg reply gegeven met juiste sturing en content...
Nee, omdat het afzetters zijn die zelfs technisch compatible CPU's niet ondersteunen. Er zijn BIOS mods waarmee je een 9900k compleet met SMT draaiend krijgt op Z170-boards, conclusie: het is geen kwestie van niet kunnen maar van de koper een poot willen uitdraaien.
Zijn argument lijkt dan ook niet te zijn dat AMD het niet heeft, maar dat het default zou moeten zijn.
Waar ik op zich wel achter kan staan, immers AMD's narratief is bij Zen altijd geweest relatief zuinig en toch goede (of zelfs betere prestaties) dan de concurrent. Juist omdat ze van Bulldozer afkwamen die als heet, power hungry en traag bekend stond.
Met Zen wisten ze dat narratief volledig om te buigen, Zen 1/ Zen+ waren snel en zuinig, maar moesten Intel nog voor laten gaan in gaming, Zen 2 liep dat gat in, en Zen 3 was zuinig, op alle fronten sneller dan Intel en ook het 'heet' stigma viel er vanaf sinds de Zen 1 release, al waren er nog wel Sku's die lastig(er) te koelen waren, bijv. de 5800X was best een heethoofd.
Nu zie je echter dat AMD in een generatie dat hele zorgvuldig opgebouwde imago weer lijkt te verliezen, zeker de eerste dagen na de launch ging het vrijwel nergens over de prestaties, immers hoewel snel, was het vaak generational leap over Intels 12th gen die velen wel verwachten met het nieuwe platform, terwijl AMD de cpu's wel standaard voorzag van hogere TDP's (en belangrijker PPT's), terwijl ze ook de temperatuur lieten oplopen tot 95c. Nu hoeft dit laatste niet erg te zijn, maar het is wel iets wat veel consumenten liever niet hebben, ook al is het niet erg. Optisch staat het dus simpelweg niet goed.
Iets dat AMD volledig had kunnen voorkomen door niet de PPT's standaard op te schroeven, maar er juist voor te kiezen om de 'oude' PPT's van 88W (voor 65W TDP Sku's) en 142W (voor 105W Sku's) standaard te laten. Dan had Zen 4 er superefficient uitgezien in de reviews, de prestaties zouden nog steeds zeer goed geweest zijn en had je ook dat 95c is prima op stock niet hoeven te bedenken.
Daarnaast had je dan nog kunnen adverteren met een 'Performance mode', die dan de PPT's (en TDP's) zou hebben van wat nu stock is voor Zen 4, waarbij je dan makkelijk kan zeggen, Performance mode is voor de ultieme prestatie freaks, natuurlijk je levert wat in op efficiëntie en de temperaturen zijn wat hoger, maar dat is wat je mag verwachten van een 'vol gas' modus.
Nu zie je echter het omgekeerde, Zen 4 is veel reviews snel maar warm en niet zo efficient, ECO mode is in de launch day reviews amper ter sprake gekomen en bij het publiek (denk aan tech forums, reddit e.d. gaat het direct weer over hoog verbruik, warme cpu's, weinig sneller dan Intel's 12th Gen en noem maar op.
Als voorbeeld wat ik bedoel, een 7950W had op 105W TDP / 142W PPT een 12900K er heel dom kunnen laten uitzien, en waarschijnlijk straks met de 13900K hetzelfde. Een 142W verbruikende 7950X was misschien een paar % trager geweest dan een 13900K op stock in multithread, maar die 100W meer verbruik zou de 13900K er dom hebben laten uit zien.
Wat je nu mogelijk gaat krijgen is dat de 13900K en de 7950X stuivertje gaan wisselen in performance, maar het voordeel dat AMD had de vorige generaties van 'Wij zijn sneller, en dat met 100W minder verbruik' zal weg zijn. Volgens de geruchten gaat de 13900K 250W verbruiken op stock (iets dat de 7950X ook in diverse revies verbruikte) en gaat Intel wel de route op van Stock en dan een extra Performance mode (en mogelijk ook nog een Eco mode).
Gemiste kans van AMD en hun marketing afdeling. Dit had mogelijk een enorme win op gebied van efficientie kunnen zijn, maar dat narratief lijken ze nu door de day 1 reviews volledig kwijt geraakt te zijn, terwijl ze dat zo zorgvuldig opgebouwd hadden de jaren ervoor.
Ik ben het echt 100% met je eens: had die paar procent performance default achterwege gelaten en de CPUs een stuk zuiniger in het daglicht gezet, dat was echt veel slimmer geweest qua marketing.
Langs de andere kant: de 12000 serie van Intel gebruikt 100W meer dan zen3, en reviewers trekken daar geen punten voor af, reviews hebben het vooral over de top prestaties.
Dan snap ik wel dat and denkt "nou, dan gaan wij ook 200W verbruiken, blijkbaar vindt niemand dat erg". Daarom vind ik het eigenlijk best opvallnd hoe reviewers nu plots luidkeels praten over onzuinige and chips, terwijl de Intel chips die meer verbruiken gewoon geaccepteerd worden.
[Reactie gewijzigd door kiang op 22 juli 2024 16:58]
Slimmer qua marketing? Ik zie niet in hoe. De meeste mensen denken niet eens na over het verbruik van hun CPU maar kijken vooral naar of deze snel genoeg is om hun noden te vervullen. Voldoende FPS in games, voldoende snel in complexe berekeningen, voldoende snel als je iets gaat renderen, compileren, ... . Dat is wat mensen doet kijken naar een CPU. En dan denk jij dat een CPU opzettelijk trager maken goede marketing is?
Het kiezen van een bepaalde power target gebeurt altijd, en dat is nooit het absolute maximum van wat een chip aankan. Dat weten we natuurlijk al jaren: dat is wat overclockers doen: klok omhoog, en zo nodig het voltage ook. In de praktijk valt er altijd wat extra performance uit een chop te persen vergeleken met de stock settings, en dat gaat (bijna) altijd gepaard met een hoger verbruik (bijna, want individuele chips kunnen soms met undervolting efficienter gemaakt worden). In jouw woorden worden CPUs dus altijd 'bewust trager gemaakt'.
Dit dus 'een chip bewust trager maken' te noemen is gewoon krom. Zeker als de bovenstaande review gewoonweg aantoont dat een TDP van 105W amper trager is dan de stock TDP van 170W.
Nu heeft AMD enorm vele efficientie ingeleverd voor het laatste percentje performance, en alle reviews hebben het erover: Zen4 is heet, inefficient, en moeilijk te koelen. Als de huidige eco-modus default was, waren de reviews geweest "Zen4 is veel sneller dan Zen3 met hetzelfde verbruik, en voor wie wil kan je er nog wat meer performance uit halen voor door het TDP op te schroeven"
Want je hebt misschien gelijk dat de gemiddelde gebruiker misschien weinig naar het verbruik kijkt, in de reviews van Zen4 zie ik alleen maar constante vermeldingen van het hogere verbruik dan Zen3. Dat is dus zeker wel een marketting fail.
[Reactie gewijzigd door kiang op 22 juli 2024 16:58]
Ik heb in een filmpje van Der8auer gezien er ontzettend veel van de performance verloren gaat door de IHS en dat delidding de temperatuur met 18-20 c. kan verlagen. Met delidding zou je nog steeds dezelfde performance kunnen houden als je de processor undervolt. Dit zag je ook bij Intel processors. Waarom gebruiken AMD en Intel zulke IHS's en waarom zorgen ze niet dat de hitte beter kan worden afgevoerd? Die CPU had zoveel zuiniger gekund zonder dat deksel erop. Was het gat in TDP na delidding een AMD CPU altijd al zo groot geweest of is het alleen bij deze generatie? In deze tijden wil je toch wel zo energiezuinig zijn maar zo te zien staat die IHS dat in de weg.
Als ik het goed begrepen heb is het slimmer op precision boost icm een maximum vermogen te gebruiken. Zag een screenshotje van iemand die dezelfde prestaties haalde op 85W als op stock 135W.
In mijn ervaring na het bouwen van een 5950X systeem is dat een topmodel AMD-CPU al snel beperkt wordt door het geheugen. Ik heb mijn pc samengesteld met DDR4-3200CL16 en daar was de hashrate op 99% (3,3Ghz begrenzing) hetzelfde als in de turbo met ~4,0Ghz. Diep in de buidel getast en B-die DDR4-4000CL16 gekocht en die loopt nu stabiel op 3600CL14 waarna mijn hashrate 20% is toe genomen tov 3200CL16. Dus topmodel CPU, dan ook topgeheugen. Zelfs getest op 3200CL12 en daar is de hashrate nog steeds ruim 10% hoger dan met 3200CL16. Maar wel lager dan 3600CL14.
Moet je wel zorgen dat je de verwarming daar op aanpast. Dat is nou juist het lastige, want je draait niet constant cinebench. Daarnaast is de buiten temperatuur ook niet gelijk. Ook verwacht ik dat de verwarming minder watt nodig heeft (efficiënter) is qua verwarming
Misschien leuk om te regelen met bijvoorbeeld Home Assistant, maar meer hobby dan daadwerkelijk interessant voor een grote groep mensen.
Een thermostaat van je huiskamer regelt met 2 simpele regels:
Als de kachel uit staat en temperatuur < [Set - 0,5C}: dan zet kachel aan
Als de kachel aan staat en temperatuur > [Set + 0,5C}: dan zet kachel uit
Dit systeem heet hysterese , en is bedoeld omdat de kachel meerdere keren per uur aan laten slaan niet goed is voor de mechanische onderdelen. De 0,5C hoeft niet voor elk systeem hetzelfde te zijn, maar in eigen ervaring komt het daar op neer en de meeste mensen merken dit niet eens.
Zo'n kachel hoeft geen benul te hebben van wat er in de ruimte afspeelt. Als je een oven aanslingert heb je ook een flinke warmtebron die als "verstoring" voor de thermostaat regelt. De kachel zal waarschijnlijk sneller afslaan en langer uitblijven.
Betreffende "efficient"-er verwarmen is het vrij simpel: elke kWh of Joule die je in jouw huis stopt, wordt uiteindelijk warmte. Een lamp die eerst licht maakt zal neerschijnen op een oppervlak en dat ietsjes warmer maken. Een ventilator die eerst motor aandrijft en lucht rondblaast, zal uiteindelijk door wrijving worden omgezet naar warmte. Een computer die eerst transistors schakelt voor berekeningen zal uiteindelijk verdwijnen naar warmte. Of een oven die domweg een stuk metaal opstookt en rondblaast, maakt ook warmte.
Sommige energiebronnen betaal je wel anders voor. Zoals gas dat zo'n 2-3x zo goedkoop is als elektriciteit voor het aantal J (kWh) dat je krijgt. Of een warmtepomp die met flink minder elektriciteit (kWh) alsnog veel warmte (kWh) in jouw huis kan krijgen; die verhouding tussen warmte/elektriciteit noemen we de COP waarde, en ligt vaak tussen 3-5x. Deze apparaten zijn daarmee een stuk rendabeler om je huis mee te verwarmen.
[Reactie gewijzigd door Hans1990 op 22 juli 2024 16:58]
Ja, je hebt nog altijd thermostaten op het aan/uit principe. Maar moderne verwarmingssystemen werken al lang zo niet meer. Die gaan net proberen om langere periodes te verwarmen met lagere temperaturen om de kamertemperatuur zo stabiel mogelijk te houden. Laat die aanvoertemperatuur zakken, je verwarmingsketel moet minder hard werken, en is vaak ook efficienter daardoor, en het is aangenamer in huis.
Als je een (buiten)deur open of dicht doet heeft dat ook invloed op de ruimte daar raakt een "slimme" thermostaat toch ook niet van in de war?
Elk apparaat wat warmte genereert zorgt voor extra verwarming in je huis en dit heeft echt geen enkele nadelige invloed op je stookgedrag. Sterker nog; het is mijn theorie dat het plaatsen van alle energie zuinige apparaten zoals ledlampen en led tv's tijdens de koudere periodes een nadelige invloed hebben op de comfort beleving.
[Reactie gewijzigd door jbhc op 22 juli 2024 16:58]
Het systeem wat ik net beschrijf is idd open-loop.
Als de kachel zichzelf monitort door bvb de aan/uit tijd ratio te meten, of een externe temperatuursensor erbij te halen, dan zou je in daar een warmtevraag van kunnen berekenen en daarmee de kacheltemperatuur terugregelen zodat de kachel een gewenste periode tijd of duty cycle haalt (bijvoorbeeld 50%). Je hebt dan een closed loop systeem gemaakt.
Neemt niet weg dat het thermostaat princiepe weinig verschilt. Er is een setpoint en daar onder springt de kachel aan, en daarboven een keer uit. Het "aan" kan je proportioneel maken. Verstoringen worden door de regellus altijd opgevangen, hoewel dit wel altijd 'achteraf' gebeurd (eerst fout constanteren, daarna proberen bij te sturen), net zoals dat sommmige cruise controls eerst de snelheid paar km/h laten zakken voordat ze gas geven om de heuvel op te komen. Echt super strak regelen gaat toch niet lukken; de mate van verstoringen en het zeer lange processtijd van een passieve radiator + kamer leent zich daar niet voor..
Daar zit juist het voorspellende stukje in. Als je weet dat die RTX of die oven aangaat dan zou de thermostaat beter kunnen bepalen wanneer hij aan of uitgaat.
Ik heb zelf geen binnen thermostaat. De standaard is dat mijn vloerverwarming gestuurd wordt door de buiten temperatuur. Volgens de 2 gecertificeerde monteurs werkt dit beter dan een kamer thermostaat. Gevolg: grote schommelingen in de binnen temperatuur. Inmiddels heb ik er een kastje tussen geplaatst die rekening houdt met zon, weersvoorspelling en ondertussen leert hoe de temperatuur zich in die kamer gedraagt. Dit combineren met energieprijzen levert ongeveer 100 euro op jaarbasis op en een stabielere temperatuur.
De verwarming is er eigenlijk per definitie wel geschikt voor. Je hebt tenslotte ook de zon die soms (flink) meehelpt met verwarmen.
Vziw werken de meeste verwarmingsinstallaties in de basis met een relatief simpele opzet. Vindt de thermostaat de temperatuur te laag, dan gaat de verwarming aan. Is het boven een grenswaarde, dan gaat het weer uit. Al met al zit daar de nodige traagheid in, waardoor variaties in warmteopwek van andere bronnen vanzelf mee worden genomen.
Waar die warmte precies vandaan komt is dan eigenlijk verder niet meer zo relevant voor de thermostaat. Of dat dan komt door de zon, jouw computer of het feit dat je actief aan het klussen bent met een hele groep mensen... warmte is warmte.
Voor je energieverbruik kan het uiteraard wel uitmaken, elektrische verwarming via weerstand is inderdaad doorgaans niet de meest effectieve om in te zetten.
Klein voordeel van een hoge warmteproductie in een computer is dan weer wel dat je dan waarschijnlijk ook op dat moment vlak bij dat apparaat bent, en er dus min of meer lokaal wordt verwarmd
Het beperkt de impact enigzins, maar het blijft een stuk minder efficiënt verwarmen dan met je cv (of dat nou een gas of warmtepomp model is). Alleen als je momenteel electrisch (en dan niet met een warmtepomp maar gewoon een electrische weerstand) verwarmt maakt het niks uit.
En dan heb je het natuurlijk ook alleen over de winter. Als je in de zomer een airco gebruikt dan werkt het juist helemaal de andere kant op.
[Reactie gewijzigd door Finraziel op 22 juli 2024 16:58]
Dat ben ik dus niet helemaal met jou eens. Wij verwarmen met airco's, met uitzondering van mijn kantoor. Doordat de PC aanstaat, heb ik nog geen noodzaak gehad om een elektrische kachel aan te schaffen voor kantoor. De warmte is ook rest warmte van de PC, een bijproduct. Sowieso is het efficiënter dan verwarmen met een CV, die altijd een lagere efficiëntie dan 98% heeft en waarmee vaak een heel huis wordt verwarmd.
Je kunt efficiëntie cijfers van gas en stroom niet zomaar een op een vergelijken...
Een kuub gas bevat evenveel energie als ruim 10 kWh. Dus die 98% valt daarbij in het niet. Als je het in prijs bekijkt, dan als we even de plafond tarieven gebruiken, dan kost evenveel energie als 1 kuub gas a €1,45 dus €4 aan stroom.
Jouw airco heeft als het goed is een veel betere efficiëntie dan 1, eerder 3 of zo waarschijnlijk. Voor jou maakt het dus niet zo gek veel uit. Maar een electrische kachel (of je pc, of willekeurig elk ander electrisch apparaat dat niet specifiek warmte verplaatst zoals een airco of warmtepomp dat doet) heeft een efficiëntie van exact 1 (ok er zijn nog wat uitzonderingen, zoals het opladen van een accu en buitenshuis verbruiken). En dan kun je dus veel beter 1,45/0,98 betalen dan 4/1.
Jouw kantoor is een uitzondering, een die ik zelf ook heb. Ik heb zelf een electrisch kacheltje op mijn kantoor staan omdat het een klein kamertje is en mijn cv niet slim is. Er hangt alleen een thermostaat in de huiskamer, dus alleen losse kamers verwarmen is niet echt goed mogelijk. Dan is de warmte van de pc inderdaad even goed als de warmte van het electrische kacheltje.
Maar... Ik weet niet hoe het bij jou zit, maar ik gebruik dat kacheltje misschien 3 of 4 maanden in het jaar (heb hem nu nog niet aan gehad en ik werk op een laptop die niet zo gek veel warmte produceert). De rest van het jaar is een pc die veel energie verbruikt dus wel inefficiënt, zelfs bij die uitzondering. En zeker in de zomer als je het juist niet te warm wil maken binnen en je airco juist harder moet gaan werken.
Trouwens, zelfs in de winter zet ik die kachel voornamelijk even aan aan het begin van mijn werkdag en dan gaat hij uit. Hij blijft niet de hele werkdag energie verbruiken, wat de pc wel doet. De energie aan het eind van de werkdag, als ik bijna klaar ben en even later naar een ander deel van het huis ga, is dus alsnog weggegooid.
[Reactie gewijzigd door Finraziel op 22 juli 2024 16:58]
Een airco is in verwarmingconcept vergelijkbaar met een warmtepomp. Als je die hebt top; maar zoniet.. dan is een elektrische kachel niet zo'n beste keuze IMO. Een CV dumpt van z'n energieaanvoer in gas zowat 100% in jouw huis. Een PC of kachel dumpt 100% van z'n energieaanvoer in elektriciteit in jouw huis. Die elektriciteit moet vervolgens weer in een energiecentrale worden opgewekt, waarschijnlijk met een thermisch rendement van ten hoogste 50%, en netto wordt er dus meer gas verstookt om jouw huis warm te houden.
Dit verhaal is leuk voor de overheid, maar de consument bekijtk eigenlijk alleen z'n energierekening en prijsverschillen. 1kuub gas bevat zo'n 9-10kWh energie. Als gas 1,50 en elektriciteit 0,40 kost, dan is gas ruwweg 2-3x zo goedkoop om te gebruiken voor warmte. Daarintegen kan je beargumenteren dat een computer ook nuttig werk kan doen (en daar verschaar ik gaming onder als nut in tijdsverdrijf), dus in zo'n geval eet dat iets van de price-premium van elektriciteit op.
Dat is hoe ik mij thuis warm houd met zo min mogelijk extra kachels oid. Computer van grote woonkamer (35m2) naar slaapkamer/rommelhok (13m2) verplaatst. Opstoken met de kachel niet eens nodig, want de de apparatuur (NAS, netwerk apparatuur, enz.) zorgt er al voor dat het warm genoeg is.
Maar als ik bij moet stoken, kan ik beter de CV aanzetten.
[Reactie gewijzigd door Hans1990 op 22 juli 2024 16:58]
Ligt eraan hoe de elektriciteit is opgewekt. Als het uit een gas centrale komt dan is het zeker minder efficiënt. Als het direct uit je zonnepanelen komt dan is het een stuk efficiënter. Het is moeilijk maar je moet de hele keten meenemen.
Niet iedereen heeft de thermostaat in de zelfde ruimte als pc staan. (Al zet nu ook de verwarming sinds corona niet voor de gehele woning aan) Sure ruimtes die per ruimte instelbaar zijn heeft zijn voordeel mee.
Het is maar tussen de 100 tot 200 watt wat er qua warmte eruit gestraald wordt. Dat is peanuts in vergelijking met een echte kachel. Ja okay een gpu ernaast met 300watt etc dan is het nogsteeds maar een derde tot de helft van een electrische kachel.
Uiteindelijk worden die bedrijven gewoon gestuurd door wat verkoopt. Nu dat de energieprijzen zo hoog zijn letten mensen er meer op, maar als ze weer omlaag gaan dan zul je zien dat het niemand boeit. En dan zorgt die 7% meer performance er voor dat je product beter verkoopt.
Ook op andere vlakken zie je dat er eigelijk nog veel te weinig aandacht is voor energieverbruik. Ik ben zelf langzaam mijn huis door aan het gaan om sluipverbruik te vinden. Kwam er bv achter dat de speakers bij mijn pc in idle gewoon 5 a 6 watt verbruiken dus die zet ik nu ook maar handmatig uit... Maar nou ben ik aan het kijken voor een soundbar onder mijn monitor en ik kan werkelijk niks vinden over wat die dingen verbruiken in idle (de Creative katana v2 kijk ik vooral naar), alleen wat hij maximaal kan leveren (en dan gaat het meer over volume dan over de energie). Mensen denken er gewoon niet over na...
Kwam er bv achter dat de speakers bij mijn pc in idle gewoon 5 a 6 watt verbruiken dus die zet ik nu ook maar handmatig uit...
Dat audioversterking al jaren zo inefficiënt is, stoort mij ook wel wat. Ik kwam het dan vooral tegen bij de oriëntatie op een (nieuwe) receiver. Maar die zitten zomaar op 50-70+ Watt voor 'no sound consumption', wat dan tegenwoordig wel steeds vaker in de productinformatiebladen wordt opgenomen. Gelukkig zijn ze al een paar jaar bezig met een 'eco'-modus waarin ze wat lager uitkomen, maar dan is het alsnog meestal wel meer dan 30W.
Om een of andere reden zijn de efficiëntere technieken (zoals 'klasse D' en technieken die verbeteringen doen t.o.v. het klassieke klasse A/B) niet voldoende van de grond gekomen om daar wat aan te doen. En ook die zijn dan vervolgens niet eens zo efficiënt, mijn Pioneer receiver met klasse D versterking verbruikt alsnog zo'n 40W als ie geen geluid produceert (en voor zover ze te koop zijn, nieuwere vaak meer).
Heb ik in het verleden ook al gemerkt. Spijtig om te lezen dat het nog altijd zo is, de mijne is al weer een tijdje aan vervanging toe door storingen die te regelmatig optreden maar zou niet weten wat kopen vandaag de dag net omdat zuinigheid op die dingen zo slecht is.
Als je kijkt naar de sales in DiY klopt dat toch niet volledig. Waar AMD lang niet altijd de snelste is, maar wel vaak degene met het mindere verbruik over het algemeen (In gaming is Intels 12th gen bijv. soms wel efficiënter). Zie je toch dat Zen 3 de sales domineert over Intels 12th gen in de cijfers die publiek gedeeld worden, terwijl ze eigenlijk nergens echt sneller zijn, en zelfs niet altijd, maar wel regelmatig, het meest efficient zijn.
Genoeg Nvidia kaarten van AIBs hebben schakelaar om hem stiller en wat zuiniger te maken of niet. Oké het is niet alleen dus zuiniger, ook de temperatuur wordt hoger geaccepteerd zodat fans rustiger kunnen draaien, maar ook bij deze tests is in genoeg situatie impact van eco mode niet echt groot.
Ik zou me meer druk dan maken over het idle verbruik, dan het all core full load verbruik.
Nou ja, milleu. Sinds dat de kosten omhoog gaan hoor je er meer over. Had dit 5-10 jaar terug gedaan en mensen hadden het allemaal wel okay gevonden. Echter ben ik het wel eens met een strekking dat de vernieuwing en de snelheid van de cpu’s evenredig moet staan met hun verbruik (vooral idle). Nu hebben de meeste mensen thuis (niet Tweakers) niet snel zo’n cpu in hun 600 euro MediaMarkt laptop uitgave. Daarnaast werkt Windows wel steeds meer aan energiefuncties die standaard aanstaan. Het gemiddelde huishouden valt dus zeker mee, vooral nu mobile first steeds meer de optie is voor willekeurige zaken.
Gamen op een console was al een hittekanon, de OLED tv erachter ook, dat zien mensen denk ik wel terug. Het zal dus de enthousiasteling wezen die dit soort loads incl stroomverbruik verwerkt. Echter als je ziet hoeveel er over de toonbank gaat had het zeker niet misstaan door energiezuinigere chips te maken. Rood en blauw vechten nu om de snelste titels. Wanneer dat weer even gaat liggen zullen we optimalisatie zien gok ik zo. Maar al met al wordt het er voor je portemonnee niet leuker op (aanschaf en gebruik), hopen dat de toekomst deze prestaties biedt met een fractie van het gebruik in Watt.
Klimaatverandering =/= milieuvervuiling. CO2 is goed voor planten en de optimale groeicurve van planten ligt bij concentraties enkele malen hoger dan in de atmosfeer. Verder is klimaatverandering geen ramp maar gewoon een zooi uitdagingen en kansen tegelijk, er kleven zowel voor- als nadelen aan en de usual suspects, lees: radicaal-linkse misantropische paniekzaaiers, focussen alleen op de nadelen. Bijvoorbeeld dat de zeespiegel stijgt. So what, er leefden vroeger mensen op wat nu de Doggerbank in de Noordzee is, en 99.9% van de landmassa van Europa ligt hoger dan 10 meter boven de zeespiegel.
[Reactie gewijzigd door Pianist1985 op 22 juli 2024 16:58]
Fijn dat er nu ook getest is met Eco aan, hier was ik ook zeer benieuwd naar. Het maakt blijkbaar wel een verschil. Alsnog had ik liever een wat lagere TDP gezien, en blijkbaar is de CPU gebouwd om compatibel te zijn met huidige koelers i.p.v. goed koelbaar.
Hoe zit het nu met de temperatuur als ze op ECO-mode staan? Ik kan dat niet zo gauw terugvinden.
Ik wilde net hetzelfde posten: ik ben ook wel benieuwd naar de temperaturen in ECO-mode. Een beetje vreemd dat juist die stap niet in beide modi is uitgevoerd (of de resultaten in ieder geval niet in het artikel zijn opgenomen).
Ja gemiste kans want die temperaturen wil iedereen zien, stroomverbruik van de CPU is wel 20-25% lager onder Cinebench R23 dus vermoed dat de temperaturen een ook stuk lager zijn.
Ja gemiste kans want die temperaturen wil iedereen zien, stroomverbruik van de CPU is wel 20-25% lager onder Cinebench R23 dus vermoed dat de temperaturen een ook stuk lager zijn.
An sich logisch want de temperaturen zijn tegenwoordig niet snel relevant. Ze worden relevant wanneer ze de prestaties beperken. Of dat laatste gebeurd is wél getest. Voor de stabiliteit en levensduur maakt het verder niet uit.
Als je goed kijkt zie je dat de temps van de 7600X(105W) en 7900X (170W) maar 3 graden verschillen en aangezien de IHS de beperkende factor is, denk ik niet dat ECO mode hier veel verschil in gaat maken.
Voor referentie, ik draai een 7950x op een MSI moederbord waarbij ik max 105W TDP aan heb gegeven. Luchtgekoeld met een Noctua D-15s. Temperatuur komt niet boven de 70 graden in gaming.
Nu nog tijd vinden om alles te undervolten en finetunen
Edit: even snel een -15 undervolt op PBO, power limit op 125. Nu zweeft ie tussen 70 en 80 stabiel met uitschieters naar max 87. Draai wel een wat zwaardere benchmark nu en op de achtergrond is MS Flight Sim packages aan t decompressen. Binnenkort toch maar over op waterkoeling
[Reactie gewijzigd door Nefiorim op 22 juli 2024 16:58]
oh gelukkig, ik dacht dat ik kippig begon te worden, maar ben niet de enige dus
ik was daar ook naar op zoek, lijkt me heel interessant, als het zoveel scheelt in eco mode, dan zou je dat, zeker in het begin, toch wel terug moeten zien in de temps lijkt mij.
Inderdaad erg vreemd dat die mist... Ik ben benieuwd of dat een foutje is en ze er straks wel bij staan, ik kan me eigenlijk niet bedenken waarom je net daar de tests met eco weg zou laten, dat lijkt me nou net interessant.
Ook vraag ik me af hoeveel er nog te winnen is met een undervolt. Eco mode lijkt alleen maar het maximaal toegestane vermogen te verlagen en heeft daardoor geen invloed op scenarios waar dat maximale vermogen toch al niet gebruikt werd. Maar als het voltage hoger is dan benodigd dan kan het verbruik in alle scenarios mogelijk omlaag. Het nadeel is natuurlijk dat dit wat meer experimenteren kost, het is niet gewoon op een knop drukken en klaar. Ook kan er veel variatie zitten tussen verschillende exemplaren. Alsnog zou ik het interessant vinden om te zien hoeveel winst er ongeveer mee behaald kan worden.
Ik neig er sterk naar dat voor gaming een Ryzen 5 5600G of een Intel Core I5 12400F meer de juiste procs zijn om te kopen op dit moment.. Ze hebben tdp van 65 watt en zijn veel zuinger . Ze staan toch vaak bovenaan in gaming benchmarks. . De hier besproken 7600x en 7900x zijn bruut qua poerfromace maar zouden mij irriteren doordat je weet dat ze gewoon onnodig veel juice gebruiken.
Stroom gebruiken is in deze tijd een van mn minst favoriete bezigheden....laat staan meer stroom gebruiken dan logisch lijkt. .
[Reactie gewijzigd door Loveit op 22 juli 2024 16:58]
Waarom 5600G, vanwege de IGP?
Zoniet, als ik naar het Efficientie Metro Exodus diagram kijk, lijkt 5800X3D een betere keus.
5600G doet 0,60W/fps, 5800X3D 0,50W/fps, dus 17% zuiniger.
7600X doet 0,67W/fps, dus 12% meer, maar pak sneller en meer upgrade opties (en duurder).
Maar als je ook andere dingen doet dan gaming kan het heel anders zijn.
Bijv meestal zit ik te lezen/schrijven en doet de CPU bijna niks, daarvoor kan ik beter bijv een oudere generatie Intel nemen; het nieuwere spul heeft veel meer energie nodig om niks te doen.
Of je kan 2 machines nemen; 1 die goed is in games en 1 die goed is in niks doen.
Op zich is de 5600G 160 euro en de 5800X3D 440 euro. Dat vind ik, als het vooral voor gaming is, wel een argument om toch de 5600G te pakken.
De 5600X is trouwens ook ietsje sneller dan de 5600G, maar ook alweer 40 euro duurder. Die instapper is op het moment gewoon heel gunstig geprijsd voor wat je krijgt, he.
Maar je moet oppassen, de 5600G is een stukje trager dan de 5600(X), hoewel ze alle 3 hetzelfde nummer dragen, is de G variant toch een andere CPU. Heb een tijdje terug zelf een upgrade gedaan en ben toen voor de 5600 gegaan ipv de 5600G omdat het prijsverschil minimaal is, terwijl de prestaties van de 5600 beter zijn bij een lager stroomverbruik dan de G variant.
De 5000G serie is gebaseerd op de laptop 5000 serie architectuur. De AMD laptop CPUs zitten technisch gezien min of meer tussen de desktop CPUs in. Desktop heb je Zen 1, 2, 3, 4 en laptops zitten dan op 2,5 en 3,5 zou je kunnen zeggen. Zo ondersteund de 5000G serie bijvoorbeeld geen PCIe 4.0 en is het L3 cash geheugen 16 MB ten tegenover 32 MB bij de 5600(X) CPU.
Bedankt voor je antwoord. Het verwarrende vind ik dat je bij een laptop cpu dan zou verwachten dat die gesoldeerd is, tenminste tegenwoordig, maar dit zijn allemaal verwisselbare cpu's. Is het niet eigenlijk zo dat een 5600G meer een APU is, zoals die vroeger aparte FM sockets hadden? In dat geval was het onderscheid nog te volgen.
Het tweede wat ik verwarrend vond @Blokker_1999 zijn stuk is dat een laptop-achtige cpu dan meer stroom verbruikt dan een volwaardige desktop cpu. Zou dit dan komen door het sterkere gpu gedeelte? want ik dacht juist dat de 5600G vaak als zuinige cpu aangeraden werd. (ik kan het mis hebben)
Het is geen laptop CPU, de 5000G APUs zijn chips bedoeld voor de AM4 desktop socket. Maar technisch gezien lijken ze het meest op de APUs die AMD voor laptops gebruikt(e).
De 5600G omdat die nominaal gezien het laagste energieverbruik heeft. Mij verhaal doelt op het laagste energieverbruik te willen vinden met nog voldoende rekencapaciteiten. Daarom een moderne snelle proc die weinig stroom verbruikt. De 5600x lijkt veel op m en is mss zelfs iets sneller maar is duurder en verbruikt ook ietsje meer. Dat is het argument wat je voorlopig als lijdend moet beschouwen in mijn ogen. Zuinig maar snel genoeg.
Ik neig er sterk naar dat voor gaming een Ryzen 5 5600G
De 5600G heeft een monolitisch design met de helft minder cache dan de reguliere 5600X en is dus significant minder goed voor gaming dan de 5600X.
Als je voor prijskwaliteit wilt gaan is de Ryzen 5 5600 (zonder G of X) de beste keus.
Als je voor maximale prestaties wilt gaan zonder overdreven hoge kosten te moeten betalen, is de 5800X3D de beste keus.
Ik begrijp dat de R 5 5600 ook een goede keuze is en vanuit iets andere invalshoek je keus zou worden. Wellicht dat je me zou kunnen overtuigen als mijn aankoop een Ryzen proc zou worden Eerlijk gezegd denk ilk erover om een i5 12400F te gaan kopen ( als opvolger van mn core i5 750 😂)
Ik was aan het twijfelen recent bij een upgrade tussen de 3 varianten en ben uiteindelijk ook voor de versie zonder bijkomende letter gegaan. De X was duurder maar de prestaties waren voor mij onvoldoende beter terwijl de G variant, door zijn kleinere cache en ander ontwerp net afviel omdat die zoveel slechter presteerde. De 5600 blijft van dat typenummer gewoon de beste bang for buck leveren tenzij je een IGP nodig hebt, dan moet je wel voor de G variant gaan.
Red Dead Redemption 2 is voor mij, als gamer, een beetje de referentie als ik CPU en GPU prestaties moet beoordelen; al had ik graag MS Flight Simulator erbij zien staan, gezien ik heb vernomen dat dat een CPU bound game is.
Anyway, toevallig kon ik in het rijtje mijn huidige 3900x vergelijken met alle Ryzen 7000 CPU's op 1440p en ik moet zeggen: what a lackluster. Nauwelijk relevant verschil qua FPS in de praktijk. En dan met die prijs en dat stroomverbruik?
Ik heb zo'n flauw vermoeden dat we de komende jaren, althans voor gamers, weinig winst gaan boeken op FPS op 't gebied van CPU's. Ergens wel logisch, gezien men kennelijk steeds meer op 1440p en hoger gaat gamen, waardoor de bottleneck bij de GPU gaat liggen.
Anderzijds wel goed nieuws; ik had altijd gedacht dat mijn huidige setup (AM4, 3900x, 16 GB RAM, X570 mobo) uit 2019 het slechts tot 2024 zou uitzingen, maar zoals 't er nu uitziet, kan ik, mits vervanging van een de GPU (Radeon 5700 XT) ergens tussendoor, het rekken tot 2029, wie weet?
Zeker, ik denk dat je met de meeste spellen beter kunt investeren in een snellere gpu dan een cpu. Het is de laatste jaren vooral sneller geworden door meer cores, iets waar je met gamen niet zo veel aan hebt.
Voor sommige simulatiegames kan het zeker interessant zijn om te upgraden. Bijvoorbeeld Factorio of Anno 1800, waar je na lang genoeg spelen tegen een bottleneck aanloopt. Met een snellere cpu kan je dan nog een stuk verder uitbreiden. En natuurlijk Microsoft Flight Simulator, die is out of the box cpu bound.
Mee eens, ik heb een i5 6600k. Doet het nog prima qua gaming. 16 GB ram en als dat te weinig is kan ik nog wel wat bij kopen. Enige dat echt aan vervanging toe is is mijn R9 380. Maar voor dat wacht ik nog even tot de nieuwe generatie videokaarten er helemaal is en even kijken hoe de prijzen dan vallen en wat ik het waard vind.
Oh ja en Microsoft vind natuurlijk tegenwoordig dat mijn processor ook aan vervanging toe is, dus zit nog wel even op Windows 10.
Geheel off-topic maar ik krijg altijd jeuk van onnodig Engels taalgebruik: “What a lacklustre” is geen goed Engels, lacklustre is een bijvoeglijk naamwoord.
Volgens metingen van Igor's Lab duurt dat zo lang, dat de temperatuur aan de oppervlakte van de heatspreader ongeveer 20 graden hoger ligt dan die van de hittebron in de core-chiplet(s) zelf.
Ik heb de metingen van Igor niet gezien, maar zou het niet logisch zijn als dit andersom was? Dat de hittebron (de chip) heter wordt dan het oppervlakte van de heatspreader en dat dat voor problemen bij het koelen zorgt. Je zou zeggen dat als de heatspreader echt zo heet is dat dat bij zou dragen aan een betere koeling.
Zeer mooie en uitgebreide review. Zoals anderen al aangeven wacht ik ook nog even met upgraden. Momenteel zit ik op een 3600 en in de praktijk op gamegebied nog niet al te veel winsten. Ik wacht nog even tot AM5 volwassen geworden is en de kostprijs wat gezakt of gestabiliseerd is.
Als u inderdaad nog even kan wachten dan is denk ik de 3D V-cache variant binnen de 7000 serie een interessante. We zagen bij de 5800X3D ongekende prestaties in gaming en die chip was zelfs nog een soort probeersel. Nu die technologie volwassen begint te worden en met de flinke performance boost van de 7000 series ben ik benieuwd wat voor spierballen zo'n 7x00X3D zou hebben in gaming!
OT:
Ik had eigenlijk graag ook de Eco-mode willen zien bij de 7800X en de 7950X. Vooral de 7950X werd net als de 12900K afgefakkeld (hehe) om zijn gigantische stroomverbruik. Wat zou de Eco-mode daar doen? Als het 4% in performance zou kosten maar ondertussen een 20% lager stroomverbruik zou opleveren dan is dat met een 280 W verbruik significant!
Leuke review, ik zie bij de conclusie dat de uitgebreide instructieset als pluspunt genoemd worden. Ik denk dat hier de ondersteuning voor AVX512 mee bedoeld wordt? Wellicht was het leuk geweest om dit eens te vergelijken met AVX512 test op een Intel CPU omdat deze naar verluidt de kloksnelheid beperkt als AVX512 instructies uitgevoerd worden. Doen de 7600X/7900X dit ook?
Ik zie dat er een SHA3 test gedaan is die AVX512 instructies zou gebruiken. Echter zie ik daar dat de 5950 (die geen AVX512 heeft) beter presteert dan Intel 12900K (met AVX512) op de lijst. Hoe moeten we deze test duiden?
Intel-processors hebben met ingang van de twaalfde generatie geen (ingeschakelde) AVX512-ondersteuning meer, omdat de 'efficient cores' dat niet kunnen en de instructieset van de grote en kleine cores vooralsnog gelijk moet zijn.
:fill(white):strip_exif()/i/2005322062.jpeg?f=thumblarge)
:fill(white):strip_exif()/i/2007008226.jpeg?f=thumblarge)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005363176.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_exif()/i/2005408224.jpeg?f=imagegallery)
/i/2005405456.png?f=imagegallery)
:fill(white):strip_exif()/i/2005322062.jpeg?f=thumbmedium)
:fill(white):strip_exif()/i/2007008226.jpeg?f=thumbmedium)
:strip_icc():strip_exif()/i/2007634810.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2004582428.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/u/389306/crop5e0f57577886f_cropped.jpeg?f=community)
:strip_icc():strip_exif()/i/2004582430.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005671678.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005586778.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005559510.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005441302.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005416386.jpeg?f=fpa_thumb)
/i/2005121912.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005121904.jpeg?f=fpa)
/u/595478/crop60bfdcb4ab66e_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/3842/w55.JPG?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/130235/balance.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/441538/crop5d44a5bb80dcc_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/459471/crop6881d3b145c87_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/57096/crop64cbdcb3776f4_cropped.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/55093/UPpharoah.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/41502/breezah.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/559958/crop61e2431155a86_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/133408/v9999ge-clanek.jpg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/306122/TNJ_P38.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/287731/crop6270fa65746ea_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/150113/q3icon.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/219059/crop5efafd1bd64af_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/78725/train-icon3.jpg?f=community){kind=small}
/u/65335/crop5fec2ceca6ef9_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/109773/ziltoid_fetid_70px.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/225583/crop5db1b1fd1ec4a_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/1830/acm.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/44074/avatar001.gif?f=community){kind=avatar}
:strip_icc():strip_exif()/u/223185/crop56b333829cf30_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/609320/crop5b6ae539e2dcd_cropped.gif?f=community){kind=small}
/u/820/crop5dc1821dada95_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/145751/check-in-minion-small2.jpg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/119562/gunther.gif?f=community){kind=small}
/u/409535/crop5ea13d6d2aae4_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/263315/crop592fef8caf3e6_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/1157718/crop5e6d5ebf96a5f_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/1608138/crop636743f40de1f_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/348588/crop607373081ef34_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/23148/crop5aa38c3d4a408_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/80624/crop56269c878c330.jpeg?f=community){kind=small}
/u/748079/crop65b35799c7d62.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/355474/crop601ec19012bc1_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/260593/charlie_small.JPG?f=community){kind=small}