De ProArt PA32DC is een van de zeldzame oledmonitors op de markt en belooft een groot kleurbereik en accurate kleurweergave, en wordt gekalibreerd afgeleverd. Het scherm heeft zelfs een ingebouwde colorimeter voor automatische kalibratie, maar die kregen we niet via de menu's van het scherm aan de praat: daar zou een toekomstige firmware-update voor moeten zorgen. De kleurweergave is goed, maar haalt niet de minimale afwijkingen waarmee ASUS adverteert. Belangrijker, een concurrerend scherm met hetzelfde oledpaneel aan boord, de LG 32EP950, presteert in onze tests beter en kost minder. Die mist echter de professionele ambities van de ProArt, zoals grids voor coloristen en de genoemde kalibratietool.
In onze Pricewatch staan bijna 3000 monitors met hun specificaties. Meer dan de helft daarvan betreft ips-schermen, een dikke 10 procent is nog voorzien van een TN-paneel en zo'n 20 procent heeft een VA-paneel. Wat hebben al die schermen met elkaar gemeen? Het zijn vrijwel allemaal lcd's; het aantal oledschermen is letterlijk op twee handen te tellen.
Dat is inclusief het scherm dat in deze review centraal staat: de ASUS ProArt PA32DC. Dat het een ProArt-scherm is, geeft al aan dat het om een scherm primair voor 'contentcreatie' gaat. De ProArt-serie wordt namelijk gekalibreerd afgeleverd, heeft een groot kleurbereik en moet accuraat kleuren weergeven. Dat zijn aspecten die bij televisies eveneens van belang zijn en daar wordt het hogere segment al jaren aangevoerd door oledmodellen.
Bij monitors wil het met de oledpanelen nog niet zo vlotten en even leek er hoop te gloren; Japan Display richtte dochteronderneming Japan Oled, kortweg Joled, op. Dat bedrijf zou geprinte oledschermen gaan produceren en is daar in 2021 daadwerkelijk mee van start gegaan. Geprinte oledpanelen, bij Joled onder de merknaam Oledio, zouden goedkoper te produceren zijn dan oledpanelen die volgens de traditionele methode worden gemaakt. Die laatste werken met het opdampen van de benodigde materialen voor de constructie van de oledpixels op het glazen substraat. Joled produceert zijn Oledio-panelen daarentegen met een enkele printkop die alle drie de rgb-subpixels gelijktijdig op het substraat kan aanbrengen. Dat moet sneller en goedkoper zijn dan de traditionele sequentiële productiemethode. Echt vlekkeloos lijkt dat proces nog niet te gaan. Sterker nog, Joled zou dermate veel moeite hebben met de productie dat het maar de vraag is of het zijn hoofd boven water kan houden.
ASUS bracht in 2019 al een ProArt-scherm met een Oledio-paneel van Joled op de markt: de PQ22UC. Die heeft een oledscherm van slechts 21,6". In 2021 werkte Joled samen met LG om het paneel van de 32EP950 te leveren. Datzelfde paneel wordt nu door ASUS gebruikt in de ProArt PA32DC; het gaat om een 4k-oledscherm van 31,5". Het scherm van LG is inmiddels vanaf ongeveer 2600 euro te koop; de ProArt PA32DC moet ongeveer 4400 euro kosten. Tijd om te zien hoe deze schermen, de enige 32"-oledmonitors op de markt, zich tot elkaar en andere schermen verhouden.
Featureset en praktijk
Voordat de prestaties aan bod komen, is het tijd om naar het uiterlijk en andere fysieke eigenschappen te kijken. De ProArt is namelijk een aparte verschijning, als je dat wilt tenminste. ASUS levert namelijk twee verschillende voeten mee, waarmee je het uiterlijk drastisch verandert. Nog opvallender is de optionele zonnekap om het scherm heen. Die moet zorgen voor een werkplek zonder hinderlijk omgevingslicht.
De standaardvoet van de PA32DC bestaat uit twee onderdelen: de staande pilaar en de voet op het bureau. De pilaar is rond en bekleed met plastic, en heeft een gat om kabels voor kabelmanagement doorheen te voeren. Op de achterkant van het scherm kunnen bovendien clips bevestigd worden om de kabels netjes te geleiden. De pilaar is op zijn beurt op een rechthoekige voet gemonteerd. Beide zijn met kunststof bekleed en de voet heeft het ProArt-woordlogo in de linkervoorhoek, met ernaast de tekst
HDR True Black Superior Color Accuracy 3840x2160
De Energy Star-sticker in de andere hoek is verwijderbaar en dat had voor de tekst links ook best gemogen. Kun je echt niet met die tekst leven, dan kun je het scherm ook op zijn Mini Stand zetten. Dat zijn twee pootjes die je onderop klikt, waarmee het scherm meer als een tv vast op zijn plek blijft staan.
Het scherm heeft een geïntegreerde, handige draagbeugel, zodat je het met twee handen kunt dragen of verplaatsen. Dat is geen overbodige luxe, want met ongeveer twaalf kilogram is het geen lichtgewicht.
Kalibratie
Middenboven op het scherm zit een colorimeter, een sensor om het scherm te kunnen doormeten en kalibreren. Die zit op een gemotoriseerd armpje dat automatisch tot op het scherm kan bewegen. Dat draagt natuurlijk bij aan de vrij hoge prijs voor de ProArt vergeleken met de LG 32EP950. Een losse colorimeter kost minstens 200 euro voor een instapmodel. Ook een hood, zoals ASUS die meelevert, kost voor zelfs een flimsy exemplaar al gauw 100 euro en kan nuttig zijn. Overigens biedt ook de LG-monitor een optie voor hardwarematige kalibratie, maar hij mist een ingebouwde colorimeter.
De motorisch geactiveerde colorimeter van de ASUS ProArt PA32DC
Poorten
ASUS heeft de ProArt goed uitgerust wat poorten betreft. Aan de rechterkant zitten de inputs. Die bestaan uit drie HDMI 2.0-poorten, met eronder een DisplayPort 1.4-ingang. Boven de video-ingangen zit nog een hoofdtelefoonaansluiting. Aan de linkerkant vind je de ingebouwde USB-hub. Er zijn vier uitgangen die uit USB 3.2 Gen2 A-poorten bestaan. Erboven zit een USB-C-poort, die als ingang voor het videosignaal dienstdoet. De poort kan 65W aan bijvoorbeeld een laptop leveren. Ter vergelijking: de EP32950 van LG levert maximaal 90W. Onder de video-ingangen zit nog een derde i/o-eiland met de aansluiting voor de voeding. Dat is een standaard C14-ingang voor C13-stekkers, het type dat bijvoorbeeld ook in je computervoeding zit. ASUS heeft een schakelaar boven de stekker geplaatst, zodat je het scherm volledig uit kunt zetten.
Ergonomie
We hadden het net al even over de voet en over de kolom die de voet en het scherm met elkaar verbindt. Die combinatie stelt je in staat het scherm volledig naar je wensen te positioneren. Natuurlijk is het scherm in hoogte verstelbaar, met een hoogteverschil van 130mm tussen de hoogste en de laagste stand. Daarnaast is het scherm 5 graden naar voren en 23 graden naar achteren te kantelen. Het is bovendien zowel linksom als rechtsom in portetstand te zetten. Daarvoor moet je wel even naar de hoogste stand, om botsingen met de voet te voorkomen. Ten slotte is het scherm 60 graden naar links en rechts te draaien. Mochten die verstelmogelijkheden niet genoeg zijn, dan kun je het nog makkelijk een beetje verplaatsen dankzij de eerdergenoemde, geïntegreerde draagbeugel. Gebruik je de korte 'tv-pootjes' of Mini Stand, dan vervallen al die ergonomische mogelijkheden natuurlijk. Om storend invallend licht buiten te sluiten, kun je magnetische zonnekleppen aan de bovenkant en zijkanten klikken.
Bediening
Voor de bediening heb je een flinke rij fysieke knoppen tot je beschikking in de onderrand, aan de rechterkant. Helemaal rechts zit een joystick, waarmee je het menu activeert en navigeert. Ernaast zit een knop om het menu te sluiten. De derde knop van rechts gebruik je om inputs te kiezen. Tot zover zijn het standaardknoppen, maar de volgende is bijzonder: de QuickFit Plus-knop. Die gebruik je om patronen over je beeld te projecteren, waarbij je keus hebt uit verschillende 'safe areas', die je bij videoproductie kunt gebruiken om af te kaderen waar je elementen als titels en ondertiteling veilig kunt invoegen. Een van de patronen is een 3x3-grid en er is een custom-optie. Het QuickFit-menu laat je ook een center marker projecteren of een lineaal. Het nut daarvan is voor ons lastig te bepalen en we vragen ons af wat het voordeel is ten opzichte van softwarematige overlays.
De volgende knop dient om de ingebouwde zelfkalibratie te starten, al functioneerde dat bij ons exemplaar niet. De colorimeter bovenop functioneert wel, maar de optie om die te gebruiken, was nog niet beschikbaar in de menu's. Navraag bij ASUS wees uit dat een firmware-update dat mogelijk moet maken. De derde knop van links activeert en deactiveert de hdr-modus en de tweede van links laat je door de ProArt-instellingen, simpel gezegd de beschikbare kleurruimten en bijbehorende instellingen lopen. De meest linkerknop is de aan-uitknop. Als je het scherm aanzet, hoor je even het motortje van de colorimeter bovenop draaien. Dat zorgt ervoor dat de meter op de juiste plek zit. Naast de powerbutton zit een sensor die detecteert of je aanwezig bent. Als je niet in de buurt bent, dimt het scherm automatisch. De detectieafstand is 30 centimeter tot anderhalve meter.
Nog even over die colorimeter en de ingebouwde kalibratie: we hebben dat niet werkend gekregen. ASUS gaf, zoals hierboven vermeld, aan dat die functie in het menu pas met een firmware-update geactiveerd wordt. We kregen de sensor wel aan de praat via de ProArt-software en hebben daarmee het scherm gekalibreerd. De resultaten daarvan zijn 'interessant'. We zagen af en toe slechtere waarden na kalibratie dan ervoor. Ook dit hebben we bij ASUS nagevraagd. Het zou te wijten zijn aan verschillen in hardware en software tussen de fabriekskalibratie met de ingebouwde colorimeter en onze eigen colorimeter. Wie het scherm professioneel wil gebruiken, kan wat ons betreft maar beter gewoon een 'echte', bewezen goede, standalonecolorimeter gebruiken voor de beste resultaten.
Testmethode en testveld
Portrait Displays SpectraCal C6-colorimeter
Voor deze review hebben we zoals gebruikelijk een uitgebreide reeks metingen uitgevoerd. We meten helderheid, contrast en kleurweergave met behulp van een Spectracal C6-colorimeter, een X-rite i1 Photo Pro 2-spectrofotometer en Portrait Displays Calman Color Calibration-software. We testen monitors zoals ze uit de doos komen, waarbij we de helderheid voor kleurmetingen afstellen op een waarde die de 150cd/m² zo dicht mogelijk benadert. Eventuele sRGB- en Adobe RGB-modi meten we apart. Datzelfde doen we voor een eventuele hdr-stand.
Responstijden meten we met een fotosensor en de LeCroy Waverunner 6100-oscilloscoop. We hebben voor dit artikel uitgebreidere responstijdtests uitgevoerd, waarbij we twintig overgangen hebben doorgemeten. De inputlag bepalen we met een Leo Bodnar-tester, waarbij we naast 1080p-60Hz- ook 1080p-120Hz-signalen naar het scherm sturen. Om de kijkhoeken te bepalen, meten we onder een hoek van 45 graden de resterende helderheid en de kleurverandering ten opzichte van een loodrechte meting. Voor de uniformiteitsmeting kijken we naar de verhouding tussen de helderheid op vijftien meetpunten, gemeten op een volledig wit en een volledig zwart scherm. Ook bepalen we de relatieve kleurverschillen langs de randen ten opzichte van het midden. Tot slot meten we het energiegebruik van de monitor, zowel op de maximale helderheid als op een vaste helderheid van 150cd/m².
De testmethode is met ingang van deze review aangepast. Dat geldt vooral voor de metingen voor kleur- en grijsafwijkingen en de manier waarop we die meten. Meer uitleg over die aanpassingen lees je in deze .plan.
Kleurruimte
Standaardweergave
sRGB
Display-P3
Beeldmodus
Custom
sRGB
Custom
Witpunt (6504 kelvin)
Custom
Locked
Manual W1
Gamma
2,2
2,2
2,2
Gamma-instelling
Mode 2
Locked
Mode 2
De menu-instellingen van de LG Dualup bij de tests in de drie kleurruimten
Testveld
We hebben de ProArt PA32DC vooral met zichzelf en met twee andere ProArt-schermen vergeleken. Daarnaast hebben we de LG 32EP950-B in de grafieken opgenomen. Dat is net als de PA32DC een oledmonitor. Sterker nog, daarin zit hetzelfde paneel van Joled als in de ProArt.
We hebben, omdat de PA32DC een eigen hardwarematige kalibratieoptie heeft, bij wijze van uitzondering ook gekalibreerd gemeten. Dat ging, zoals je net kon lezen, niet zonder slag of stoot en was niet de gewenste of ideale procedure. Desondanks hebben we de resultaten erbij gezet. De derde serie resultaten van de ProArt PA32DC betreft 10-procentsmetingen. Dat moeten we even toelichten. Normaal gebruiken we voor onze schermmetingen met de Calman-software meetvlakken van 33 procent van de schermoppervlakte. De totale schermhelderheid is altijd 50 procent. Lichte testvlakken krijgen van Calman een donkerdere rand en donkere testvlakken juist een lichtere, zodat de gemiddelde helderheid gelijk blijft. Met andere woorden, we testen met een vast apl, of average picture level, van 50 procent. Deze zogenoemde patches geven een specifieke kleur weer en met de colorimeter checkt de Calman-software in hoeverre de geproduceerde kleuren afwijken van de gevraagde kleuren.
De afwijkingen geven we weer in ΔE-2000 of ΔE-ITP. ASUS beloofde voor de PA32DC ΔE-afwijkingen van minder dan 1. We gaan ervanuit dat ASUS ΔE-2000 bedoelt, aangezien de ITP-afwijkingen veel 'strenger' zijn en afwijkingen van minder dan 1 niet echt haalbaar zijn. We kwamen echter op aanzienlijk hogere afwijkingen uit en ASUS raadde met klem aan niet met patches van 33 procent, maar met 10-procentspatches te meten. Die metingen hebben we voor de sRGB- en AdobeRGB-kleurruimten uitgevoerd. Voor die 10-procentsmetingen gebruiken we geen vast apl; de gemiddelde helderheid van het scherm kan dus variëren, aangezien het testvlak op een zwarte achtergrond staat. Het verzoek van ASUS om op deze manier te testen, wat overigens wisselend succces oplevert, is opmerkelijk, omdat we eigenlijk verwachtten met een vast apl betere resultaten te zien.
Standaardweergave: helderheid, contrast en kleur
We testen het scherm vrijwel zonder aanpassingen direct uit de doos, met enkel de helderheid aangepast tot 150cd/m². Omdat we verder niets aanpassen om de prestaties van het scherm te optimaliseren, is het scherm nadrukkelijk niet op zijn beste stand ingesteld. Dat levert logischerwijs ook niet de beste resultaten in onderstaande grafieken: enkel de 'out-of-the-box'-prestaties. Hou dat in gedachten bij het bekijken van de resultaten. Sterker nog, bij navraag bij ASUS over de tegenvallende resultaten kregen we te horen dat de standaardweergave zonder aanpassingen geen realistisch gebruiksscenario vormt.
De ProArt PA32DC kan lekker donker en zet daar ook een relatief hoge piekhelderheid tegenover, voor een monitor tenminste. Let wel dat die piekhelderheid van 536cd/m² niet op het volledige scherm is gemeten, maar met een testpatch, een helder vlak in dit geval dus, van 33 procent van de schermoppervlakte met een apl van 50 procent. De 'fullscreen-maximale helderheid' is, zoals we bij de hdr-metingen zien, aanmerkelijk lager met 258cd/m². Een beetje lcd-monitor komt natuurlijk ook full screen een stuk hoger, maar vergeleken met oled-tv's en -monitors is het best aardig. De LG EP950's halen een vergelijkbare fullscreenhelderheid en de Alienware QD-oled haalt 245cd/m². Een contrastmeting kunnen we uiteraard niet uitvoeren, want het oledscherm wordt voor zwart gewoon uitgezet. Dat levert een oneindig contrast op, net als bij elke oledtelevisie.
In de standaardweergave, 'out-of-the-box' dus, komt de kleurruimte van het scherm het meest overeen met de AdobeRGB-kleurruimte. In de tabellen hieronder nemen we dan ook enkel de schermen mee die in hun standaardweeergave overeenkomen met de adobeRGB-stand. Die wordt vrijwel volledig beslagen en de PA32DC doet dat met een kleurtemperatuur die perfect is. We meten een afwijking van slechts één graad ten opzichte van de ideale 6504 kelvin. Zo'n perfecte score kunnen we niet optekenen voor de kleurweergave. In ΔE ITP-termen wijkt het scherm fors af; afwijkingen hoger dan tien leveren duidelijk zichtbare kleurverschillen op. In de ITP-metingen zijn het vooral de kleuren met hoge helderheid die afwijken. Bij lagere helderheid wijken vooral oranje en rood sterker af. De grijsweergave is wel in orde, net als de gammawaarde.
Als we de ΔE 2000-waarden erbij pakken, scoort het scherm afgezien van rood redelijk, maar niet zo goed als de afwijkingen van minder dan 1 waarmee ASUS adverteert. Dat heeft volgens ASUS twee oorzaken. Ten eerste is deze standaardweergave niet gekalibreerd en zou die niet as is gebruikt moeten worden. Ten tweede gebruikt onze testprocedure patches van 33 procent van de schermoppervlakte. Volgens ASUS werken 10-procentpatches, de kleurvlakken die we met de colorimeter bemonsteren, beter dan 33-procentpatches. Die kleinere patches hebben we gebruikt voor de AdobeRGB- en sRGB-kleurruimten, waar we op de volgende pagina naar kijken.
We meten voortaan alle schermen in de sRGB-kleurruimte, de gamut waarvoor de meeste content gemaakt wordt. Daarnaast testen we de ProArt in de AdobeRGB- en DCI P3-kleurruimten. Van de PA32DC hebben voor de AdobeRGB- en sRGB-kleurruimten drie resultaten: de ongekalibreerde of fabrieksgekalibreerde resultaten, de resultaten na kalibratie met de ingebouwde colorimeter en de ProArt Creator Hub-software, en ten slotte de testresultaten gemeten met 10- in plaats van 33-procentspatches (en zonder apl). Die laatste meting hebben we uitgevoerd na het herstellen van de fabrieksinstellingen, een complete reset dus.
SRGB-weergave
In sRGB-modus zien we al vreemde dingen met de dekking van de kleurruimte. Ongekalibreerd is die prima, maar na kalibratie is de dekkingsgraad een stuk lager geworden. Iets soortgelijks gebeurde met de LG 32EP950; die resultaten staan erbij in de grafiek. De kleurtemperatuur is met de fabriekskalibratie ook beter, maar in alle gevallen prima. De kleurafwijking is met een ΔE ITP-waarde van 3 goed, maar gek genoeg loopt de afwijking op na kalibratie met de ingebouwde colorimeter. De 10-procentspatches geven daarentegen vrijwel geen verbetering. Bij de grijswaardenweergave zien we het omgekeerde; de fabriekskalibratie laat te wensen over, terwijl de afwijking na kalibratie verbeterd is. De kleinere patches geven een resultaat dat ertussenin ligt. Dat alles leidt tot een totaalplaatje in de colorchecker-afwijking van ongeveer 3 punten. Helemaal niet slecht, maar het blijft gek dat het met kalibratie niet beter wordt. De resultaten weergegeven in ΔE 2000-waarden laten met de kleine 10-procentspatches goede resultaten zien en het scherm komt zo bijna aan de beloofde <1-afwijking.
In de AdobeRGB-kleurruimte zijn de dekkingsgraden een stuk consistenter met een vrijwel volledige dekking van de gamut. De fabriekskalibratie levert de beste kleurtemperatuur op, met net als bij de standaardweergave slechts één graad afwijking van 6504 kelvin. In de metingen voor kleurweergave en grijswaarden is de beste weergave dit keer die van het scherm dat met de ingebouwde colorimeter is gekalibreerd. We noteren een totaalafwijking in de colorchecker-grafiek van minder dan 3 ΔE ITP, wat uitstekend is. Als we met ΔE 2000 rekenen, levert het meten met de 10-procentpatches de beste resultaten op. Daarmee komt de PA32DC op net iets minder dan 1,4 ΔE 2000, een afwijking die je niet zult zien, al vertonen de saturation sweeps van vooral rood en magenta nog flinke afwijkingen.
We meten het scherm ten slotte door in de Display P3-kleurruimte. Ook nu draait de kalibratie met de ingebouwde colorimeter zodanig aan de knoppen dat de gamut minder netjes gevuld wordt. Dat is aan de ΔE ITP-waarden van de kleurweergave na kalibratie te zien; de afwijking is flink hoger geworden ten opzichte van de fabriekskalibratie. Net als in de sRGB-weergave is de grijswaardeweergave juist verbeterd, waardoor de twee metingen in de colorchecker-grafiek vrij dicht bij elkaar komen. Voor het eerst is de kleurtemperatuur iets te koel en ook het gamma mag iets hoger.
Op de pagina met metingen in de standaardweergave kon je het al zien: de maximale helderheid van de PA32DC is met 534 candela per vierkante meter niet geweldig. Als kleine delen van het scherm fel moeten zijn, blijft het scherm achter bij oledtelevisies, maar de fullscreenhelderheid is wel wat hoger. Voor goede hdr-weergave is de piekhelderheid toch te laag, ook al is het contrast dankzij de oledtechniek enorm. Op dat vlak leveren lcd's natuurlijk flink in, ook al beschikken ze over een hogere helderheid. De beleving van hdr is zoals bekend met een oledscherm daarom bijna altijd superieur. Met een volledig wit scherm loopt de helderheid zelfs nog verder terug, dus hdr-scènes met veel lichte vlakken komen minder imposant over.
Het scherm heeft diverse hdr-standaarden. We hebben HDR10 gemeten, maar de PA32DC ondersteunt ook Dolby Vision en HLG. De kleurweergave in hdr-stand is daarentegen wel goed. Zowel met als zonder luminantie- of helderheidsfouten meegerekend is de afwijking in de hdr-stand zo rond de 3 ΔE ITP. Dat is vrijwel hetzelfde als in gewone sdr-stand en maakt het scherm prima bruikbaar voor hdr, al is het jammer dat de helderheid zo beperkt is. De hdr-metingen met ΔE ICtCp-berekeningen leveren uitstekende resultaten op en hier kunnen we vergelijken met het LG-scherm. Dat levert zeer vergelijkbare waarden op, wat gezien het gebruik van hetzelde oledpaneel niet zo gek is.
Gemiddelde grijsafwijking ΔE ITP (zonder Lum)
Grijsafwijking ΔE ITP (met Lum)
Gemiddelde kleurafwijking ΔE ITP (zonder Lum)
Kleurafwijking ΔE ITP (met Lum)
Dekking Rec.2020-kleurruimte
DCI P3-kleurruimte
Rec.709-kleurruimte
Gemiddelde grijsafwijking zonder luminantie
Monitor
Gemiddelde kleurafwijking in ΔEITP (lager is beter)
Omdat de PA32DC een oledpaneel aan boord heeft, is het niet zinnig de responstijden te meten. Oledschermen zijn extreem snel, met responstijden van ruim onder de milliseconde. Reactietijden spelen voor dit scherm geen significante rol.
Inputlag
De inputlag speelt nog wel gewoon een rol en die is met een responstijd van iets minder dan 10ms standaard voor een 60Hz-scherm. Update: Naar aanleiding van comments hebben we de inputlag opnieuw getest en het scherm doet inderdaad hele vreemde dingen met de inputlag. We hebben op alle drie de HDMI-poorten gehertest en de Leo Bodnar-meter flikkert tussen ongeveer 25ms en ongeveer 40ms. Dat zien we bij diverse presets en zowel op 1080p- als op 4k-weergave. We hebben de meetwaarde hierop aangepast. Het moge duidelijk zijn dat 25ms ook voor een niet-gaming scherm een behoorlijke inputlag is en 40ms is al helemaal traag.
We meten het opgenomen vermogen in twee scenario's. Allereerst meten we het energiegebruik tijdens het weergeven van een 50 procent wit scherm met een helderheid van 150cd/m². Dat is de helderheid die we voor normaal gebruik aanhouden en waarmee we vrijwel al onze schermmetingen uitvoeren.
Het verschil tussen de twee metingen is niet gigantisch. Dat is logisch, want er is geen backlight dat harder of zachter moet branden, maar er zijn enkel de oledpixels zelf die aangestuurd moeten worden. We zien op maximale helderheid een vrijwel identiek energiegebruik tussen de PA32DC en het kleinere oledscherm van LG: het 32"-scherm van LG is aanmerkelijk minder zuinig.
Vergeleken met een ips-scherm zijn de kijkhoeken van de ProArt PA32DC veel beter. Dat geldt voor zowel de resterende helderheid als de kleurweergave. Beide zijn een enorme stap beter dan de ips-panelen. Alleen LG heeft het met hetzelfde paneel nog net iets beter voor elkaar. Dat heeft wellicht te maken met de coating die LG gebruikt.
Helderheid 45° links
- 45° rechts
- 45° boven
- 45° onder
45° links resterende helderheid
Monitor
Gemiddelde resterende helderheid in % (hoger is beter)
De wituniformiteit van de ProArt is niet om over naar huis te schrijven. LG heeft dat beter voor elkaar met hetzelfde paneel en ook de ips-schermen hebben een gelijkmatigere helderheid. Voor zowel de PA32DC als de 32EP950 geldt dat de zwartuniformiteit excellent is. Niet zo gek, want net als het contrast is die oneindig; we meten immers het uitgeschakelde paneel bij zwartweergave.
Om die reden heeft ook het meten van eventuele backightbleeding geen zin. Het scherm wordt bij zwartweergave uitgezet, dus lichtere vlakken, blooming of andere artefacten zul je niet tegenkomen.
De belofte van een oledmonitor klinkt op papier fantastisch: een oneindig contrast, geen last van storende effecten als blooming, snelle responstijden en een goede kleurweergave. Daar staan wel inherente nadelen van oled tegenover, zoals de relatief lage helderheid, wat voor hdr-weergave deels gecompenseerd wordt door de volledige zwartweergave. Ook kun je vraagtekens zetten bij het gevaar van inbranden van oledschermen. Zeker bij menubalken en andere vaste interface-elementen is dat niet onrealistisch.
Het beoogde publiek voor dit scherm zal die nadelen wellicht voor lief nemen. Een colorist of editor hecht waarschijnlijk meer aan beeldkwaliteit en natuurgetrouwe reproductie dan aan de garantie dat het scherm na een paar jaar niet ingebrand is. Dan rijst de vraag: is dit scherm echt geschikt voor die doelgroep? De beeldkwaliteit is zonder meer goed, maar niet uitmuntend, in ieder geval niet van het niveau dat beloofd wordt. Daar is met kalibratie ongetwijfeld nog genoeg aan te doen, maar doe je dat met de ingebouwde colorimeter? Los van het feit dat de menuoptie om die te gebruiken nog niet beschikbaar is, zou je die als professional überhaupt gebruiken of kies je voor een echte meter, die gecertificeerd is en bewezen resultaten levert?
Die colorimeter zouden we om bovenstaande reden en omdat het bij ons nog niet werkt zoals verwacht, dus autonoom via het menu, best kunnen missen. Hij voegt complexiteit en kosten toe. De geadverteerde afwijkingen van minder dan 1 ΔE 2000 haalt het scherm in onze tests niet, ook niet met 10-procents- in plaats van onze gebruikelijke 33-procentspatches.
Dat neemt niet weg dat het scherm goed presteert, maar we vragen ons sterk af of het dik 4000 euro goed presteert. Als we kijken naar concurrerende schermen, zoals de LG 32EP950 met hetzelfde paneel aan boord, dan kan het in theorie een stuk beter. Die LG mist dan wel features als overlays, maar of dat een bijna-prijsverdubbeling waard is? De extra features van de ProArt zijn voor een select publiek welkom, maar dan is het wel zaak dat het feilloos werkt en blijft werken. Vooralsnog was dat wat de kalibratie betreft niet het geval. De hoge meerprijs, de goede, maar nog niet optimale afstelling en de mindere prestaties dan zijn directe concurrent maken van het scherm wat ons betreft geen kooptip.
Whoeps! Een topic over pro-video. Dan reageer ik altijd graag,
Asus mikt met deze monitor heel duidelijk op een segment in de markt dat tot voor kort niet of nauwelijks bediend werd. Tot een paar jaar geleden vergde een investering in een monitor voor serieus "kleurkritisch" werk minstens een bedrag van 20/25k. Voor HDR mastering was en is dat minstens 35k. Nu de markt voor pro-video een duik naar beneden heeft gemaakt en veel breder is geworden, proberen fabrikanten daarop in te spelen met relatief voordelige apparatuur die naar eigen zeggen voldoet aan alle standaarden en wensen. Dat geldt natuurlijk niet alleen voor displays, denk ook aan de zogenaamde creator series van Nvidia etc. Iets bijzonders? Nee hoor, gewoon een iets dikkere laptop of workstation met een aangepaste driver. Daar is niet per se iets pro aan te ontdekken.... het spreekt echter juist dat lagere segment van de markt goed aan. Voor minder geld instappen in een industrie die altijd ver weg en onbereikbaar leek.
Met ProArt heeft Asus tot nu toe vrij goede pogingen gedaan zich hierin te mengen. Ik moet zeggen; ze luisteren redelijk naar de wensen van de klant. Deze specifieke monitor heb ik alleen een tijd geleden op een beurs in prototype gezien. Een degelijk plaatje met redelijk goede specs. Ingebouwde colorimeters hebben nog nooit een betrouwbaar resultaat opgeleverd, niet bij Eizo, niet bij Asus. Elk postproductiebedrijf of professional laat z'n monitoren geregeld door een professional (of DIY) doormeten. Veelal gebruik makend van software als Colourspace met een goede meter. Een investering van alleen al minstens 10k. Echt waar, dan valt er veel meer resultaat te behalen dan wat deze monitor zelf meet. De kracht van monitoren als deze Asus, sommige Eizo's, LG- en Panasonic OLEDs is dat deze 3D LUTs kunnen laden, waarmee het paneel pas echt tot zn recht komt na een grondige kalibratie. En natuurlijk (lees: gelukkig) blijft er een verschil bestaan tussen deze budget oplossingen en bijvoorbeeld een BVM-HX310 van Sony. Een display die momenteel voor dik 35k verkocht wordt en voor bijvoorbeeld levering aan Netflix één van de weinige geaccepteerde modellen is. Dat niveau haalt geen van de voornoemde modellen die meer mainstream zijn. Overigens zijn OLEDs in de range van LG en Panasonic allen niet geschikt voor HDR grading en mastering. Deze worden doorgaans alleen gebruikt om klanten tijdens een sessie in grading van een goede preview te voorzien.
Dus, geef dit display nog even de tijd. Jammer dat de drivers en het bedieningspaneel nog niet helemaal klaar zijn. Dat wordt ongetwijfeld nog gefixt. De eerste resultaten na degelijke kalibratie die ik heb vernomen zijn zeer goed en zullen het grootste deel van de beoogde gebruikers voor 99% prima van dienst zijn... in SDR grading wel te verstaan, net als het model van LG of een alternatief van Eizo. Perfect zijn ze geen van allen. Maar als je nu toegang tot de film- en televisie-industrie zoekt, kan je voor weinig behoorlijk meekomen. Het is een mooie tijd.
De belofte van een oledmonitor klinkt op papier fantastisch: een oneindig contrast, geen last van storende effecten als blooming, snelle responstijden en een goede kleurweergave. Daar staan wel inherente nadelen van oled tegenover, zoals de relatief lage helderheid, wat voor hdr-weergave deels gecompenseerd wordt door de volledige zwartweergave. Ook kun je vraagtekens zetten bij het gevaar van inbranden van oledschermen. Zeker bij menubalken en andere vaste interface-elementen is dat niet onrealistisch.
Kijk eens naar OLED notebookschermen, die al jarenlang verkrijgbaar zijn.
• Helderheid zat.
• N=1: ik heb nog geen inbranding gezien op een laptop OLED scherm van 2 jaar oud, die dagelijks gebruikt wordt.
Verder is het beeld geweldig, en wacht ik geduldig op betaalbare OLED monitoren met een realistisch bruikbaar formaat voor een doorsnee bureau.
[Reactie gewijzigd door The Zep Man op 22 juli 2024 16:12]
De grap is dat mensen die last van burn-in hebben het waarschijnlijk nooit zelf ervaren, omdat ze toch altijd het programma open hebben die de burn-in veroorzaakt.
De grap is dat mensen die last van burn-in hebben het waarschijnlijk nooit zelf ervaren, omdat ze toch altijd het programma open hebben die de burn-in veroorzaakt.
Dat ligt er maar net aan, in hoeverre je het gaat merken. Bij telefoons is de burn-in makkelijker te zien. Bij mijn vorige telefoon (Galaxy Note10 Lite), heeft de burn-in na 1.5 jaar plaatsgevonden. Door dagelijks gebruik te maken van Flitsmeister en Gboard, zag je op een witte achtergrond wel de burn-in, maar met normaal gebruik merkte je er niks van.
Nu is een burn-in niet specifiek gerelateerd aan OLED, maar ook aan die van LCD en de afgeleiden hiervan. Het probleem kan zich bij elke scherm zich voordoen.
Het grotendeels te maken of je statische materiaal hebt (o.a. taakbalk en pictogrammen). Dat is ook de voornaamste reden dat bij TV's de bovenhoeken al ingebrand zijn, door de statische logo's.
Je hebt allerlei quick fixes, maar of die daadwerkelijk helpen, is maar de vraag. Enerzijds wordt er ook gezegd om de helderheid te verlagen, zodat de pixels minder hard "branden". Maar als je in een goed verlichte ruimte zit, zijn sommige schermen moeilijk af te lezen, dus blijft de helderheid hoog.
This test ended in November 2019. OLED technology continues to improve, with innovations like LG's evo panels and Samsung's QD-OLED technology, which are likely to significantly reduce the likelihood of burn-in. We don't know just how resistant these new panels are to burn-in, but we're considering a next-generation burn-in test. If you have any suggestions of what you'd like us to test, let us know in the discussions below.
Die test gaat over OLED TV-schermen van 5 jaar oud, wat een gigantische tijd is in het technologielandschap.
Deze notebook heeft standaard elementen die altijd zichtbaar zijn, zoals de taakbalk onderin. Dat is niet terug te zien qua inbranden met kleurtesten.
[Reactie gewijzigd door The Zep Man op 22 juli 2024 16:12]
Sinds vorige week de LG C2 42" als desktop monitor in gebruik. Works like a charm en vinkt alles af wat ik zocht in een monitor:
- OLED
- Genoeg scherm real-estate
- 120hz of hoger
- G-Sync ondersteuning
- Goede responstijd
Toppertje hoor imo.
Ontopic:
Die prijs is toch van de zotte vergeleken met de concurrentie. Helemaal als je de feature-set vergelijkt. Dat is de meerprijs zeker weten niet waard als je het mij vraagt.
Sinds vorige week de LG C2 42" als desktop monitor in gebruik.
42" is naar mijn mening niet 'een realistisch bruikbaar formaat voor een doorsnee bureau'. Dan moet ik toch echt denken aan 28-32" voor normaal gebruik, en 24" als minimaal formaat.
[Reactie gewijzigd door The Zep Man op 22 juli 2024 16:12]
Ik ken die discussie al sinds ik mijn baas bedelde om een reuze 17" monitor...!
Ach... als je bureau richting muur staat past een 1 m breed scherm achter elk bureau, op je bureau lijkt een TV me inderdaad erg groot. De resolutie is hoog genoeg dat je geen pixels gaat zien. Als je dan je vensters vooral niet schermvullend maakt en in de buurt van het centrum van het scherm zet, wellicht met de een of andere slimme windows manager en een mooie of juist zwarte achtergrond heb je een enorm scherm waarvan je net dat deel gebruikt wat je nodig hebt. verder in de hoek kan je b.v. je kalender zetten, en emails e.d.
Geweldig ding die C2 naar wat ik lees op het internet, ik denk voor de meeste net een tikkeltje te groot. Waarom brengen ze niet een betaalbaar (~1000€) 32 - 34" 4k oled uit met >100hz.
Je doet overkomen alsof die schermen er al 10+ jaar zijn maar dat is natuurlijk niet zo. Pas vanaf 2019 werd het breder uitgerold, maar ook dan pas bij erg high end modellen.
Inderdaad, of neem bijv. de Dell 16UP2716D. 100% adobe rgb en minimale kleurafwijking, gekalibreerd vanuit de fabriek en kost iets meer dan €600 op het moment van schrijven.
Het lijkt me een beetje een pioniersmodel met OLED in dit segment. Als je serieus met kleur bezig bent, lijkt me dat je voor dit bedrag eerder een Eizo CG319X zal nemen.
Maar goed, Asus lijkt een weg in te willen slaan en zal daarbij toch een eerste stap moeten zetten.
Ik snap de plaatsing van de colorimeter niet zo goed. Als je video afspeelt in 21:9 (vrij gangbaar voor films) dan heb je boven en onder zwarte balken op je scherm. Aangezien OLED subpixels slijten met gebruik, dus onevenredig als je niet altijd wit projecteert, krijg je een andere afwijking per zone in het scherm. Nou zal dat in het 21:9 vlak wel ongeveer gelijk zijn, maar vergeleken met de zwarte balken kunnen er best wel eens verschillen ontstaan. Als je dan het scherm kalibreert op deze bovenste balk dan zegt dat toch helemaal niks over de kleurechtheid in het midden van het scherm?
Ik snap sowieso al niet goed waarom er een scherm verkocht wordt waar een calorimeter op zit die het niet doet. Een belangrijk verkoopargument van dit ding is dat de kleurechtheid constant blijft omdat je die gaandeweg bij kan stellen, maar daarvoor moet je de fabrikant wel op z'n blauwe ogen geloven dat die functie er ook echt komt. Gaan ze dat ook nog doen als de verkoop minder goed is dan ze gehoopt hadden?
Hee da's een goeie, wordt nu uitgezocht...
Na hertesten gebeuren er hele gekke dingen. We schieten van ~25ms naar ~40ms, in diverse modi en op alle HDMI-poorten, zowel 1080p als 4k. Geen idee hoe we ooit de originele waarde gemeten kunnen hebben. Ik pas de tekst in de review aan.
Oh ja! Nu je resoluties noemt, hoe zit het met inputlag op de 1080p en 1440p?
-edit-
Enorm bedankt voor het opnieuw testen. Ik vroeg me al een hele tijd af waarom het bij andere reviews enorm hoge input lag heeft en hier niet maar het is gecorrigeerd. In dit geval zou de LG tegenhangers een betere keus zijn wat input lag betreft? Het gaat wel om een verschil van minstens €2000(!)
[Reactie gewijzigd door SilverRST op 22 juli 2024 16:12]
Onze Leo Bodnar-tester doet 1080p en 4k, geen 1440p vziw. Op beide resoluties is het 25 en 40ms... Gek, want we hebben 1x wel gewoon ~10ms gemeten, en het paneel kan dat ook gewoon, zoals de LG 32EP950 laat zien idd... Voor die 2000 euro verschil zou ik gewoon lekker zelf een zonnescherm en een losse colorimeter kopen
Ik heb de review van die LG niet gedaan, maar morgen gaat het testab kijken of we het scherm nog hebben en of de inputlag normaal doet
EDIT: de inputlag van de 27"-LG is gewoon vast ~9ms, zoals we ook eerder gemeten hadden
En prijs? Mja, gemiddeld kost het 27"-model 2644 euro en de 32"-variant 2936 euro... de maximale prijs van de 27" is ook 2799 euro; voor de 32" is dat 3599 euro. Geen pijl op te trekken ook, Megekko is met de 27"-variant de goedkoopste winkel en voor de 32"-versie de duurste... schiet mij maar lek
[Reactie gewijzigd door willemdemoor op 22 juli 2024 16:12]
Ik kijk ernaar uit naar de testresultaten van de LG OLED!
De LG 32EP950-B kost nu €2341,70 en de 27EP950-B €2499/
Dat heb ik van jullie Prijsvergelijker, vandaar dus mijn nieuwsgierigheid.
Oh ja, helemaal vergeten. Kunnen jullie ook testen of die OLED monitors flikkervrij zijn? Asus adverteert namelijk met flickerfree technology maar de kans is groot dat het false advertising is... Zo is mijn Asus MQ16AH ook niet flikkervrij. Maar ik ben wel verbaasd dat ik er veel minder last van heb. Wellicht omdat het een kleine scherm is of mijn ogen trainen.
Ik vind dit toch wel erg duur allemaal en de prestaties mager. Ik ken een paar professionele editors die ook aan color grading doen. Ze hebben of een LG OLED televisie als referentie om HDR te bekijken en best een basic monitor voor het bulk van het werk. Sommige hebben een Flanders Display wat toch een beetje de standaard lijkt als referentie monitor en je te veel geld hebt.
Ik zou hier voor dit geld nog niet meteen naar kijken.
Dat vroeg ik me ook af, het zou wel aardig zijn als Tweakers ook een paar Eizo CS en CG schermen zou testen om een wat breder beeld te kunnen schetsen van het type schermen dat de doelgroep van dit scherm zou kunnen overwegen.
Het blijft een OLED, bij statische elementen is er het risico van burn-in. Mede daarom is men in de pro wereld van OLED afgestapt en gebruikt men nu Dual Layer LCDs.
Bijna zou ik dit scherm betitelen als een flop als ik dit zo lees, zeker wanneer ik dan ook nog eens het prijskaartje ernaast leg. Mij lijkt toch zeker in dit prijssegment dat voor je zo'n monitor gaat presenteren op de markt dat op zijn minst alles werkt. Zeker wanneer je b.v. zo'n ingebouwde colorimeter als verkoopargument gaat gebruiken, tja.....
Oled, het is en blijft fantastisch vooral qua contrasten maar uiteindelijk ben en blijf je als pro afhankelijk van een goede kalibratie. Naar mijn mening kan een Oled scherm soms dingen ook net wat te perfect afbeelden en daardoor ietwat van de werkelijkheid af gaat wijken. Althans die ervaring heb ik wel ietwat met mijn Samsung Tab S8 Ultra dat foto's wel eens wat té uitzien. Is natuurlijk niet echt een graadmeter want ik ga er niet vanuit dat een Tab S8 Ultra een super gekalibreerd scherm heeft.
Tja, ook wel een beetje vaag dat Asus exact hetzelfde paneel van LG gebruikt terwijl het LG scherm het op sommige punten zelfs beter doet. Al zou het LG scherm gelijk scoren dan zit er nog wel een tamelijk prijsverschil in en tja die extra's, handig als ze geeneens werken.
:strip_exif()/i/2005217554.webp?f=thumblarge)
:strip_exif()/i/2005391228.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2005391252.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005391254.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005391256.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005391258.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005391264.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005391266.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005391268.jpeg?f=imagegallery)
/i/2005391232.png?f=imagegallery)
/i/2005391234.png?f=imagegallery)
/i/2005391236.png?f=imagegallery)
/i/2005391238.png?f=imagegallery)
/i/2005391240.png?f=imagegallery)
/i/2005391242.png?f=imagegallery)
/i/2005391244.png?f=imagegallery)
/i/2005391246.png?f=imagegallery)
/i/2005391248.png?f=imagegallery)
/i/2005391250.png?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2004093654.png?f=imagemedium)
/i/2005391286.png?f=imagegallery)
/i/2005391288.png?f=imagegallery)
/i/2005391276.png?f=imagegallery)
/i/2005391280.png?f=imagegallery)
/i/2005391294.png?f=imagegallery)
/i/2005391298.png?f=imagegallery)
/i/2005391318.png?f=imagegallery)
/i/2005391322.png?f=imagegallery)
/i/2005391336.png?f=imagegallery)
/i/2005391340.png?f=imagegallery)
/i/2005391300.png?f=imagegallery)
/i/2005391302.png?f=imagegallery)
/i/2005391308.png?f=imagegallery)
/i/2005391310.png?f=imagegallery)
/i/2005391326.png?f=imagegallery)
/i/2005391328.png?f=imagegallery)
/i/2005391368.png?f=imagegallery)
/i/2005391372.png?f=imagegallery)
/i/2005391404.png?f=imagegallery)
/i/2005391408.png?f=imagegallery)
/i/2005391360.png?f=imagegallery)
/i/2005391364.png?f=imagegallery)
/i/2005391382.png?f=imagegallery)
/i/2005391384.png?f=imagegallery)
/i/2005391390.png?f=imagegallery)
/i/2005391392.png?f=imagegallery)
/i/2005391342.png?f=imagegallery)
/i/2005391344.png?f=imagegallery)
/i/2005391436.png?f=imagegallery)
/i/2005391440.png?f=imagegallery)
/i/2005391412.png?f=imagegallery)
/i/2005391416.png?f=imagegallery)
/i/2005391426.png?f=imagegallery)
/i/2005391428.png?f=imagegallery)
/i/2005391418.png?f=imagegallery)
/i/2005391420.png?f=imagegallery)
/i/2005391442.png?f=imagegallery)
/i/2005391444.png?f=imagegallery)
/i/2005391446.png?f=imagegallery)
/i/2005391448.png?f=imagegallery)
/i/2005391450.png?f=imagegallery)
/i/2005391452.png?f=imagegallery)
/i/2005391220.png?f=imagegallery)
/i/2005391222.png?f=imagegallery)
/i/2005391226.png?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005217554.webp?f=thumbmedium)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005794170.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2005085706.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2004864842.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2004417106.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_icc():strip_exif()/i/2004360992.jpeg?f=fpa_thumb)
/i/2005548668.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2004582602.jpeg?f=fpa)
/i/2002169911.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2003413318.jpeg?f=fpa)
/i/2003060894.png?f=fpa)
/i/1238770509.png?f=fpa)
/u/94596/crop643fb12fd4e6d.png?f=community){kind=small}
/u/13831/icon.png?f=community){kind=icon}
/u/435733/crop56a635a57b001_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/77026/techno.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/141198/crop6164051fbcf31.jpg?f=community){kind=small}
/u/472627/crop5c83fe498b36e_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/88719/crop624ccd84437db_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/312326/crop5e79d1d15ce14_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/326344/crop5cb84a028ec8d_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/465763/crop65aa692004611_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/725250/crop5a0edc07f3126_cropped.gif?f=community){kind=small}
/u/247151/moppersmurf-60px.png?f=community){kind=small}
/u/28892/flo.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/388787/i.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/44705/crop5fadbbf94db28_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/335350/crop61a63ee1f224f.jpg?f=community){kind=small}