Tweemaal een dunne 3080 Ti-laptop
Samengevat
De Alienware x17 is een relatief dunne 17,3"-laptop met, in deze uitvoering, een RTX 3080 Ti-videokaart aan boord. Die gpu is op de hoogst mogelijke tgp geconfigureerd en zet indrukwekkende prestaties in games neer, maar zou nog sneller kunnen zijn in combinatie met een snellere processor. De hardware kun je later nog upgraden met een tweede m.2-ssd en ook het werkgeheugen is vervangbaar. De koeling is relatief stil en het 360Hz-scherm is snel, maar net niet helemaal zonder ghosting. De aansluitingen zitten allemaal aan de achterkant en dat kan onpraktisch zijn.
Samengevat
De GS77 is een 17,3"-laptop die erg compact is met het oog op de Core i9-12900H-processor en de RTX 3080 Ti-videokaart. Het 4k-scherm kan verschillende kleurgamuts weergeven, maar had beter gekalibreerd mogen zijn. Het is wel een 120Hz-paneel, met prima responstijden. De GS77 is een van de dunste laptops met 3080 Ti-videokaart, maar daardoor mag de hardware niet te veel verbruiken en is die dus relatief traag. De prijs is wel hoog en daarom kun je je afvragen of je voor hetzelfde geld niet een goedkopere, snellere gamelaptop kunt aanschaffen en daarnaast nog een ultrabook voor onderweg.
Nvidia introduceerde aan het begin van 2022 hun snelste nieuwe videokaart voor laptops, de 3080 Ti. Je zou verwachten dat die gpu in gamelaptops van alle grote merken zijn opwachting zou maken, maar een blik op de Pricewatch leert dat dat niet het geval is. Acer, HP en Lenovo kijken de kat nog even uit de boom en wie weet wachten ze nog tot een snellere processor, voordat ze 3080 Ti-laptops zullen verkopen.
De Alienware 17 R2 en de MSI GS77 hebben al wel die nieuwe videokaart. Beide laptops hebben een schermdiagonaal van 17,3", zijn van een Intel Alder Lake-processor en DDR5-geheugen voorzien. Ze vertegenwoordigen de snelste laptops die beide fabrikanten kunnen leveren en dat zie je ook wel terug in het prijskaartje. Met minder dan 4000 euro hoef je niet aan te komen. Wat krijg je voor dat geld? Dat lees je in deze review.
Alienware x17 R2
Alienware, of eigenlijk Dell, dat de merknaam alweer zestien jaar geleden zich toe-eigende, heeft zijn Alienware-modellen een onderscheidend uiterlijk gegeven. Het bedrijf verkoopt modellen met 14"-, 15"- en 17"-schermen, die allemaal hetzelfde ontwerp hebben. Dat ontwerp wordt gekenmerkt door het verlichte Alienware-logo en ledverlichting rondom de uitstroomopeningen van de koeling. De schermmaat staat in grote cijfers vermeld op de achterkant van het van kunststof gemaakte scherm.
De keuze voor kunststof is opvallend, omdat veel dure laptops een metalen behuizing hebben. Dat heeft daardoor ook een 'luxere' uitstraling. Toch ziet de x17 er niet goedkoop uit en dat komt doordat het gebruikte kunststof een soort zachte afwerking heeft, waardoor het niet aanvoelt als het goedkope, harde plastic dat we van de goedkoopste laptops gewend zijn.
Wat verder opvalt aan de x17 is dat het scherm niet helemaal aan het einde van de behuizing scharniert. Er blijft een soort 'kin' aan de achterkant van de behuizing over, waar de warmte lucht de behuizing kan verlaten en waar alle aansluitingen zitten. Staat je laptop vaak op dezelfde plek, dan is dat wel handig, de kabels kun je dan mooi achter de laptop wegwerken. Een USB-poortje aan de zijkant om even een USB-stick in te pluggen zou eigenlijk wel handig zijn; dat zit er niet, alleen de hoofdtelefoon kun je daar kwijt.
De aansluitingen van de laptop zijn onhandig geplaatst, maar het zijn er wel lekker veel. Er is tweemaal USB-C aanwezig, waarvan een aansluiting Thunderbolt 4 ondersteunt. Verder zijn er twee gewone USB-A-aansluitingen op 5Gbit/s aanwezig en een 2,5Gbit/s-ethernetaansluiting. Externe schermen kun je via USB-C aansluiten, maar er is ook een HDMI 2.1- en en Mini DisplayPort 1.4-aansluiting aanwezig. We zijn blij dat Dell ook een microSD-kaartlezer in de laptop heeft geïntegreerd, maar de plaatsing achterop is onpraktisch.
De kin aan de achterkant van de behuizing zorgt ervoor dat het beeldscherm wat verder naar de gebruiker toe is geplaatst dan bij veel andere 17"-laptops, zoals de MSI GS77. Waarschijnlijk is de plaatsing van het beeldscherm de reden dat Dell het toetsenbord ook wat naar voren heeft geschoven, waardoor er relatief weinig ruimte voor de touchpad over was. Die is dus klein uitgevallen, maar werkt verder prima en heeft, zoals je mag verwachten voor dit geld, een glazen oppervlak.
MSI GS77
Waar de Alienware een onderscheidende, licht gekleurde behuizing heeft, is de MSI van een wat behoudendere, zwarte metalen behuizing voorzien. De laptop heeft rgb-verlichting in het toetsenbord, maar heeft in tegenstelling tot de Alienware geen andere lampjes aan de buitenkant, zoals een oplichtend logo. Sterker nog, dat logo is in subtiel zwart op de achterkant van het scherm geprint en door de relatief dunne behuizing zou je de GS77 nog best mee kunnen nemen een vergadering in. Het blijft natuurlijk wel een 17,3"-laptop, maar met het oog op de hardware is het een compacte laptop. De behuizing is nog wat dunner dan de Alienware en het gewicht ligt met 2,91 kilogram ook iets lager dan bij de 3,05 kilogram wegende laptop van Dell.
De behuizing is voor het grootste deel van stevig metaal gemaakt, alleen de schermomlijsting is plastic. Het scharnier van het scherm zit niet op de uiteinden van de behuizing, maar is wat meer naar het midden geplaatst. Die ontwerpkeuze zorgt ervoor dat je het scherm wat kunt torderen als je het bij de bovenhoeken vastpakt. Gebruik je de laptop zoals die bedoelt is, dan zal je daar niet zo snel tegenaan lopen. In de bovenrand van het scherm is de camera met 720p-resolutie verwerkt. De camera heeft ondersteuning voor Windows Hello, dus je kunt ervoor kiezen om in te loggen met behulp van gezichtsherkenning, maar een vingerafdrukscanner zit er ook op, rechts naast de touchpad.
Die touchpad zit in het midden van de behuizing. De meeste laptopfabrikanten kiezen er juist voor om de touchpad in het midden van het alfanumerieke deel van het toetsenbord te zetten. Omdat de GS77 ook van een touchpad voorzien is, zou de touchpad dan links van het midden van de behuizing uitkomen, maar MSI heeft gekozen voor het midden. De touchpad is groter dan bij de Alienware en werkt daardoor wat fijner. Aan weerszijden van de behuizing zitten de speakers die omhoog gericht zijn. Ze produceren een wat schel geluid, maar doordat ze richting je oren gedraaid zijn is een (video)gesprek op de GS77 beter te verstaan dan op de Alienware, waarbij de speakers omlaag gericht zijn.
Een deel van de aansluitingen zit bij de MSI ook aan de achterkant. Je treft daar de 2,5Gbit/s-ethernetaansluiting en HDMI 2.1 aan, met daarnaast MSI's omkeerbare stroomconnector. De USB-poorten rechts zijn Type-C en een ervan ondersteunt Thunderbolt 4 en biedt ook de mogelijkheid om de laptop op te laden. De ander is een gewone 10Gbit/s-USB-aansluiting, waar je ook een scherm op kunt aansluiten. De linker twee USB-A-aansluitingen hebben een maximale snelheid van 10Gbit/s en tot slot is de laptop voorzien van een SD-kaartlezer. Voor wie de snelle hardware in de laptop wil gebruiken voor foto- of videobewerking, is dat een uitkomst.
Specificaties en benchmarks
De configuraties van de gamelaptops die we testen, zijn hieronder beschreven. Voor de MSI geldt dat dit ook de enige configuratie met 3080 Ti is die in Nederland wordt geleverd. De Belgische uitvoering is wat specificaties betreft identiek, maar dan voorzien van een azerty-toetsenbord. De Alienware X17 is uitgebreider te configureren op Dells website. Je kunt daarbij in plaats van de 12700H-processor voor een 12900HK kiezen, tot 64GB geheugen en een ssd van maximaal 4TB. Ook een 4k-120Hz-scherm behoort tot de opties en als je de configuratie gelijktrekt met die van de MSI GS77, kom je uit op een prijs van 4857 euro, waarmee de prijzen van de Alienware en MSI elkaar nauwelijks ontlopen. Of je in die i9-processor zou moeten investeren, zal blijken als we naar de benchmarks kijken.
| |
Dell Alienware X17 |
MSI Stealth GS77 12UHS-032NL |
| Processor |
Intel Core i7-12700H |
Intel Core i9-12900H |
| Cores/threads |
14/20 |
14/20 |
| Max. klokfrequentie |
4,7GHz (P-cores), 3,5GHz (E-cores) |
5GHz (P-cores), 3,8GHz (E-cores) |
| Gpu |
Intel Iris Xe 96eu
Nvidia RTX 3080 Ti |
Intel Iris Xe 96eu
Nvidia RTX 3080 Ti |
| Werkgeheugen |
32GB DDR5-4800, dualchannel |
64GB DDR5-4800, dualchannel |
| Ssd |
Kioxia XG7 2TB |
Samsung PM9A1 2TB |
| Wifi |
Killer Wi-Fi 6E AX1675S |
KILLER WI-FI 6E AX1675i |
| Ethernet |
Killer E3100G 2,5Gbit/s |
Killer E3100G 2,5Gbit/s |
| Scherm |
17,3", 1920x1080, mat, 360Hz |
17,3", 3840x2160, mat, 120Hz |
| Schermpaneel |
AUO B173HAN |
AUO B173ZAN06.1 |
| Gewicht |
3,05kg |
2,91kg |
| Accu |
87Wh |
99,9Wh |
| Besturingssysteem |
Windows 11 Home |
Windows 11 Pro |
| Introductieprijs |
3999 euro |
4799 euro |
De laptops zijn niet alleen van een snelle cpu en gpu voorzien, maar hebben ook vlotte netwerkkaarten aan boord. Dat mag in deze prijsklasse ook wel en het is fijn dat er 2,5Gbit/s-nics in zitten. De draadloosnetwerkkaarten hebben ondersteuning voor Wi-Fi 6E en een kanaalbreedte van 160MHz. De Alienware is voorzien van de AX1675S, terwijl de MSI de AX1675i aan boord heeft. Wat het verschil is tussen die twee, is niet helemaal duidelijk: Intel vermeldt identieke specificaties voor beide netwerkkaarten.
Alienware X17 (links) en MSI GS77
Als we de laptops openmaken, blijkt dat Dell de Alienware van maar liefst vier ventilators heeft voorzien, die behoorlijk veel ruimte innemen. Toch is er ook ruimte voor een tweede m.2-slot en als je kiest voor twee ssd's, kun je ze ook in RAID 0 zetten. De MSI heeft ook een m.2-slot voor een extra ssd en net als bij de Alienware is het werkgeheugen vervangbaar. MSI heeft een wat grotere accu geïnstalleerd, met een capaciteit van 99,9Wh, tegenover 87Wh voor de Alienware.
Benchmarks
In de cpu-benchmarks vergelijken we de x17 en de GS77 met een aantal andere gamelaptops, waaronder de ASUS Scar 17, die ook van een Intel Alder Lake-processor is voorzien en de ASUS G14, die op AMD's laatste Ryzen-processor draait.
- Cinebench 23 - Multi
- Cinebench 23 - Single
In Cinebench Multi blijken de drie laptops met Alder Lake-processor bovenaan te staan. Interessant is dat de Core i7-processor in de Alienware sneller is dan de Core i9-processor in de MSI. Op papier is die laatste chip sneller, maar de i9 in de MSI kan die hoge kloksnelheden niet zo lang volhouden als de Alienware. In de singletest, waarbij slechts één core wordt belast, ligt het verbruik en dus de warmteontwikkeling lager en dan zie je dat de MSI wel vlotter is dan de Alienware.
- PCMark 10 Extended
- PCMark 10 Digital Content Creation
In de uitgebreide test van PCMark 10 wordt de hardware in verschillende scenario's op de proef gesteld. De nadruk ligt op de cpu en in sommige tests, zoals bij gaming en digital content creation, wordt de gpu ook meegenomen. In de eindscore staat de Scar 17 met 12900H-processor bovenaan, dankzij zijn snellere processor. De Alienware x17 en de MSI GS77 zijn niet langzaam: ze staan bovenaan de grafiek, maar de Scar 17 is net een tikje sneller.
Dat verschil in snelheid zien we ook als we een 4k-video renderen in Da Vinci Resolve. Het is een wat langer durende benchmark, waarin de i9-processor in de MSI snel terug moet schakelen naar een lagere kloksnelheid om de warmteontwikkeling binnen de perken te houden. De Alienware doet dat beter en is wat sneller, maar niet zo snel als de i9-processor van de ASUS.
In de test die we met Blender draaien, kun je vervolgens mooi zien wat er gebeurt met de snelheid van de processors. Blender belast alle cores met een rendertaak, die we herhaaldelijk draaien. We hebben ingezoomd op het eerste deel van de test, want dat is het meest interessant: vanaf run 7 lopen de lijntjes vrijwel horizontaal. De eerste render doen de MSI en Alienware in 15 seconden en vervolgens begint met name de MSI al te throttlen, waardoor de rendertijd bij de vijfde render al op 18,5 seconden zit. De Alienware heeft daar geen last van en blijft rond de 15,5 seconden hangen, maar is niet zo snel als de ASUS die rond de 14,5 seconden blijft hangen. Dat verschil in cpu-snelheid zie je niet alleen terug in de cpu-benchmarks als Cinebench, maar ook in games, op de volgende pagina.
Gamebenchmarks
Het draait bij deze review natuurlijk allemaal om Nvidia's RTX 3080 Ti-videokaart. Die gpu werd begin 2022 aangekondigd en maakt gebruik van de GA103-gpu. Dat is een gpu met maximaal 7680 shaders, waarvan er 7424 actief zijn. Daarmee heeft de 3080 Ti twintig procent meer shaders dan de gewone RTX 3080 voor laptops. Een equivalent voor de desktop is er eigenlijk niet: wat aantal shaders betreft valt hij tussen de RTX 3070 Ti en RTX 3080 in. Wat prestaties betreft hoeft dat niet zo te zijn, want de 3080 Ti in de laptop heeft een lager maximaal vermogen dan wat een desktopkaart mag verbruiken en haalt daardoor ook lagere kloksnelheden.
| |
RTX 3080 Ti |
RTX 3080 |
RTX 3070 Ti |
RTX 3070 |
RTX 3070 Ti Desktop |
RTX 3080 Desktop |
| Gpu |
GA103 |
GA104 |
GA104 |
GA104 |
GA104 |
GA102 |
| Cores |
7424 |
6144 |
5888 |
5120 |
6144 |
8704 |
| Boost kloksnelheid (MHz) |
1125 - 1590 |
1245 - 1710 |
1035 - 1485 |
1290 - 1620 |
1770 |
1710 |
| Vermogen (W) |
80 - 150 |
80 - 150 |
80 - 125 |
80 - 125 |
290 (FE) |
320 (FE) |
| Geheugen |
16GB GDDR6 |
16GB GDDR6
8GB GDDR6 |
8GB GDDR6 |
8GB GDDR6 |
8GB GDDR6x |
10GB GDDR6x |
| Geheugenbus |
256bit |
256bit |
256bit |
256bit |
256bit |
320bit |
Over vermogens gesproken: zoals bij veel gamelaptops zit daar de crux als het gaat om prestaties van videokaarten. De tgp bepaalt in grote mate hoe snel de videokaart is. Als de koeling goed geregeld is, kan de 3080 Ti maximaal 150W verbruiken. Daarbovenop kan nog eens 25W Dynamic Boost komen, wanneer de temperaturen niet te hoog zijn. Dell heeft de Alienware x17 zo geconfigureerd dat die ook de maximale 175W uit de 3080 Ti kan halen. Dit is, kortom, de snelste videokaart die je op dit moment in een laptop kunt krijgen, zodanig geconfigureerd dat hij ook maximaal moet presteren. Dat maximum ligt bij de GS77 een heel stuk lager: op 105W. Aan de hand van dat verschil van 70W kun je al vermoeden hoe de pikorde van de benchmarkresultaten zal zijn.
- 3DMark Time Spy
- 3DMark Time Spy - Graphics
- 3DMark Time Spy - CPU
Om te beginnen kijken we naar de resultaten van 3DMark Time Spy en daar wordt de grafische snelheid gekwantificeerd in de graphicstest. Daarbij zie je meteen dat de 3080 Ti in de Alienware bovenaan staat, terwijl die in de MSI een stuk lager staat, dankzij zijn lage tgp. Met de snelheid van de processor zit het dan wel weer goed, want in de cpu-test zien we de drie laptops die we tot nu toe met Alder Lake getest hebben, bovenaan staan.
- Metro Exodus - 1920x1080 - Medium
- Metro Exodus - 1920x1080 - Ultra
- Metro Exodus - 2560x1440 - Medium
- Metro Exodus - 2560x1440 - Ultra
- Metro Exodus - 3840x2160 - Medium
- Metro Exodus - 3840x2160 - Ultra
- Metro Exodus - 1920x1080 - Ultra (DXR - High)
- Metro Exodus - 2560x1440 - Ultra (DXR - High)
Vervolgens draaien we een echte game, in de vorm van Metro: Exodus. Als je door de resultaten heen klikt, valt meteen op hoe ver de GS77 en de x17 uit elkaar staan. Je ziet wat een verschil de 70W in het tgp kan maken en daarmee kun je je ook meteen afvragen of het wel zin heeft om een GS77 aan te schaffen om mee te gamen. Het is met een prijs van 4600 euro veruit de duurste laptop in de vergelijking en bij lange na niet de snelste. Hij heeft wel een dunne behuizing, maar daar betaal je voor in de vorm van lagere prestaties. Verder is het verschil tussen de ASUS Scar 17 met 3070Ti en de Alienware 17 met 3080Ti niet zo groot als je zou verwachten op basis van de specificaties. De 3080Ti heeft 26 procent meer shaders en een 25W hoger toegestaan verbruik, maar het verschil in framerate is een stuk kleiner, dus de Alienware weet het potentieel van de 3080Ti-gpu niet te benutten.
- F1 2020 (DX12) - 1920x1080 - Medium
- F1 2020 (DX12) - 1920x1080 - Ultra
- F1 2020 (DX12) - 2560x1440 - Medium
- F1 2020 (DX12) - 2560x1440 - Ultra
- F1 2020 (DX12) - 3840x2160 - Medium
- F1 2020 (DX12) - 3840x2160 - Ultra
F1 2020 is een geen al te zware game, dus we zien hoge framerates. Daarbij is het vooral de processor die de bottleneck vormt. De Core i9-processor in de ASUS Scar 17 is sneller dan de i7 in de Alienware x17, waardoor die twee steeds vrijwel even snel zijn. In deze test weet de Alienware opnieuw niet alles uit de 3080Ti-gpu te halen. De MSI heeft net als de Scar 17 een Core i9-processor, maar die is zuiniger afgesteld dan bij de ASUS en samen met de zuinig geconfigureerde gpu is de GS77 opnieuw een stuk langzamer.
- Far Cry: New Dawn - 1920x1080 - Medium
- Far Cry: New Dawn - 1920x1080 - Ultra
- Far Cry: New Dawn - 2560x1440 - Medium
- Far Cry: New Dawn - 2560x1440 - Ultra
- Far Cry: New Dawn - 3840x2160 - Medium
- Far Cry: New Dawn - 3840x2160 - Ultra
Far Cry: New Dawn geeft niet altijd even consistente resultaten en op 4k-resolutie en Ultra-instellingen is het onlogisch dat de ASUS Scar 17 met langzamere videokaart sneller is dan de Alienware. De Scar hebben we niet meer, dus we kunnen de tests niet opnieuw draaien. Denk je de uitschieters weg, dan is de rangorde hetzelfde als bij de andere games die we getest hebben: de MSI is een stuk langzamer, terwijl de Alienware snel is, maar niet de voorsprong neemt die je verwacht van de snelste videokaart van dit moment.
- Total War: Troy - 1920x1080 - Medium
- Total War: Troy - 1920x1080 - Ultra
- Total War: Troy - 2560x1440 - Medium
- Total War: Troy - 2560x1440 - Ultra
- Total War: Troy - 3840x2160 - Medium
- Total War: Troy - 3840x2160 - Ultra
Sinds kort draaien we Total War: Troy en in die game hebben we dus nog niet veel benchmarkresultaten verzameld. Wat we wel hebben getest, staat in de resultaten hierboven; wat je hier ziet is in lijn met wat we in andere games zien. De Alienware is een stuk sneller dan de MSI, maar is slechts marginaal sneller dan de ASUS Scar 17. Zeker in een rts-game als Total War is een snelle processor van belang voor de framerate. Dat heeft de Scar 17 en daardoor is het verschil met de Alienware zo klein, maar dat kleine verschil zien we ook in andere games: dat doet vermoeden dat de Alienware het potentieel van de 3080Ti niet helemaal weet te benutten.
Geluidsproductie en accuduur
Gamelaptops zijn voorzien van snelle hardware en die hardware verbruikt meestal veel energie. Dat heeft twee nadelen. Ten eerste betekent veel energie verbruiken dat je accu snel leeg raakt. Ten tweede zetten de chips in de laptop de elektrische energie om in warmte. Om die warmte af te voeren, is de MSI GS77 voorzien van twee ventilators en de Alienware X17 zelfs van vier ventilators.
We kijken in vier scenario's hoe veel geluid de ventilators produceren. Daarvoor maken we gebruik van een Larson Davis 831C-geluidsmeter met een 378A04-microfoon die is voorzien van een preamplifier. De microfoon heeft een noisefloor van 5,5dB(A). Door onvermijdelijk omgevingsgeluid is de noisefloor van onze geluidsarme ruimte ongeveer 12dB(A). Om een veilige marge te nemen, kunnen we er vanaf 14dB(A) consistente metingen uitvoeren. We meten de geluidsdruk op 50 centimeter afstand, in een hoek van 45 graden. Dat doen we in vier scenario's: WebXPRT simuleert webbrowsen; PCMark 10 is representatief voor wat zwaarder desktopgebruik; Blender is een zware multithreaded workload voor de cpu en F1 2020 belast als game de videokaart natuurlijk ook. We meten de geluidsdruk over de periode die iedere test duurt en drukken het resultaat uit in een gemiddelde, LAeq, in dB.
- WebXPRT 3 - LAeq
- PCMark 10 Express - LAeq
- Blender - LAeq
- F1 2020 - LAeq
In WebXPRT 3 zie je dat de ventilators van beide laptops al aanslaan en daarmee doen ze het minder goed dan de Asus Scar 17, die in dit scenario voor onze microfoon onhoorbaar blijft. De Alienware doet het meteen beter dan de MSI, ondanks zijn vier ventilators. Onder de iets zwaardere belasting van PCMark 10 laten beide laptops nog wat nadrukkelijker van zich horen. Grappig genoeg is de ASUS Scar 17 ook in deze test veel stiller. Blijkbaar kan de Scar 17 zijn warmte goed kwijt wanneer de ventilators op een lage snelheid draaien. Wanneer we de zwaardere scenario's draaien, blijkt met name de Alienware zijn koeling goed voor mekaar te hebben. De geluidsproductie is zeker in de gametest relatief laag, helemaal als je je bedenkt dat de 3080Ti in de Alienware 175W mag verstoken, terwijl alle andere videokaarten op een lagere tgp geconfigureerd zijn.
Accuduur
De onzuinige onderdelen van gamelaptops hebben natuurlijk ook hun weerslag op de accuduur. We meten de accuduur in verschillende scenario's: eenvoudig browsen en een zwaardere, gemixte belasting, met behulp van PCMark.
- Accutest browsen 2013 (180cd/m²)
- PCMark 10 - Accu - Tijd
Bij de browsetest scrollen we automatisch door een vaste set websites heen. Dat levert een lage hardwarebelasting op en er zijn gamelaptops die zodanig zijn geconfigureerd dat ze in een dergelijk scenario het lang op een acculading kunnen uithouden. Dat geldt niet voor de beide laptops die we in deze review bespreken. Ze komen tot een 'teleurstellende' accuduur, waarbij we teleurstellend tussen aanhalingstekens zetten, want het is de vraag of je van gamelaptops een lange accuduur zou moeten verwachten. Het is genoeg om een paar uurtjes te browsen en misschien om een film te kijken, maar daar moet je het ook bij laten. Spoor je de hardware aan met zwaardere toepassingen, dan is de accu van de MSI in tweeënhalf uur leeg en die van de Alienware al in iets meer dan een uur. Dat is niet best, maar we liggen er ook niet echt van wakker. Deze 17"-machines neem je niet een dag lang mee op klantbezoek, maar zul je gebruiken om thuis of op een andere locatie mee te gamen en dan heb je hoe dan ook een stopcontact nodig.
Beeldkwaliteit en responstijden
De X17 en GS77 hebben een overeenkomstige schermdiagonaal van 17,3", maar onze testmodellen maken gebruik van verschillende panelen. De Alienware heeft een paneel met een resolutie van 1920x1080 pixels en een verversingsfrequentie van maar liefst 360Hz. De GS77 heeft een hogere resolutie van 3840x2160 pixels, maar een lagere verversingsfrequentie van 120Hz. Bij de bestelling van de X17 kun je ook kiezen voor alternatieven in de vorm van een 1920x1080-scherm met een verversingsfrequentie van 165Hz en een 4k-scherm op 120Hz.
Met behulp van een colorimeter en Portrait Displays Calman Color Calibration-software kijken we hoe het met de beeldkwaliteit van beide schermen gesteld is. Omdat het gamelaptops zijn, zou je kunnen zeggen dat een accurate kleurweergave niet het belangrijkste is. Aan de andere kant kosten deze laptops wel minstens 4000 euro per stuk en voor dat geld mag je verwachten dat het goed zit met de beeldkwaliteit.
- Helderheid wit
- Contrast
- DCI P3-dekking
Het eerste aspect van de beeldkwaliteit dat we bekijken is de helderheid en het daaraan gerelateerde contrast. De helderheid van de Alienware X17 valt met 350cd/m² niet tegen, maar die van de GS77 is een stukje hoger en hoe hoger de helderheid, hoe beter. Beide schermen hebben een matte coating en zeker met de MSI hoef je de kamer niet te verduisteren om een potje te kunnen gamen. Het contrast van de beide schermen zit rond de 1000:1 en dat is gebruikelijk voor ips-panelen.
Toch verschillen de panelen niet alleen in resolutie en helderheid: het paneel in de MSI ondersteunt een bredere kleurweergave dan het standaard sRGB. De Alienware houdt het daarentegen bij de sRGB-gamut, oftewel 75 procent van de P3-weergave.
Alienware (boven), MSI GS77 sRGB (linksonder) en MSI GS77 DCI-P3
Om te beginnen hebben we naar de kleurweergave van het Alienware-scherm gekeken en die is netjes. De kleurtemperatuur is iets te laag, maar de gemiddelde afwijking komt op 2,6 uit en ook bij de weergave van de maximaal verzadigde kleuren haalt het scherm een afwijking die onder de 3 ligt. De vuistregel is dat dat de grens is waaronder je afwijkingen met het blote oog niet moet kunnen waarnemen. De kalibratie bij de X17 is dus gewoon goed en gezien de prijs mag je dat ook wel verwachten.
De MSI GS77 is voorzien van software, waarmee je het scherm op verschillende kleurprofielen kunt zetten. Dat schept de verwachting dat het scherm goed gekalibreerd is, maar dat blijkt niet het geval. Er zit bij de meting van de grijstinten te veel blauw in de mix, wat voor een te koel ogend beeld zorgt. De primaire en secundaire kleuren worden op het sRGB- en P3-profiel gemiddeld gezien redelijk goed weergegeven, maar zijn niet superstrak gekalibreerd. Als je alleen games wilt spelen, is dat niet erg, maar voor een laptop van meer dan 4000 euro vinden we dat de kalibratie gewoon goed moet zijn. Bovendien leent de hardware zich prima voor het draaien van foto- en videobewerkingssoftware, waarbij een goede kleurweergave van belang is. Daarnaast zijn er al laptops van 1200 euro die dit beter doen.
Responstijden
Vooral voor liefhebbers van snelle games, zoals fps-games, is een lage responstijd van belang, want je wilt dan dat het scherm zo weinig mogelijk vertraging geeft en de subpixels snel van kleur kunnen wisselen. Het Alienware-scherm biedt op dit moment de snelste refreshrate die je op een laptop kunt krijgen, maar het is altijd de vraag of de subpixels net zo snel reageren als het scherm kan verversen.
- Reactietijd 0-100%
- Reactietijd 100-0%
- Reactietijd 20-80%
- Reactietijd 80-20%
Het 4k-scherm van de MSI werkt op 120Hz. Dat betekent dat voor een ghostingvrij beeld de pixels 8,3ms de tijd hebben om van kleur te veranderen. In de vier transities die we meten, doet het scherm dat netjes. Het scherm van de Alienware werkt op 360Hz en ververst dus drie keer zo snel als de MSI, maar dat betekent ook dat de reactietijd maar 2,78ms of lager zou moeten zijn. Bij de zwart-wit- en wit-zwarttransities zien we dat inderdaad wel gebeuren, maar bij de transities van licht- naar donkergrijs haalt de Alienware die tijd niet.
Conclusie
De gamelaptops in deze review kosten 4000 en 4600 euro en als we de Alienware van dezelfde specs als de MSI voorzien komen we zelfs op 4860 euro uit. Het zijn bij beide merken de duurste modellen die je kunt krijgen en ze zijn beide voorzien van de snelste laptopvideokaart van dit moment, de Nvidia RTX 3080 Ti.
Dat het dure laptops zijn, merk je ook wel aan de buitenkant: de behuizingen zijn netjes afgewerkt en voelen stevig aan. De specificaties zijn er ook naar, want naast die snelle videokaart is er ook rekening gehouden met de randzaken. Er zitten 2,5Gbit/s-netwerkkaarten en snelle wifi-kaarten in. De schermen hebben hoge verversingsfrequenties en de responstijden zijn goed. Het 4k-scherm van de MSI ondersteunt ook bredere kleurgamuts dan de Alienware, maar is helaas niet zo strak gekalibreerd als je voor dit geld mag verwachten. De laptops zijn beide voorzien van camera's die gezichtsherkenning ondersteunen en de camera in de Alienware heeft zelfs een resolutie van 1920x1080 pixels. Het zijn, kortom, laptops die voorzien zijn van alles dat je voor dit geld mag verwachten.
Je koopt ze uiteindelijk voor de videokaart en daarvan hebben we in beide laptops nog niet het maximale gezien. De videokaart in de MSI is gelimiteerd op een verbruik van 105W. Dat is relatief laag en daardoor liggen de framerates in sommige situaties zelfs op het niveau van laptops met een snelle RTX 3070-videokaart. Die limitering is een ontwerpkeuze die op zich wel te verdedigen valt, want de GS77 heeft echt een dunne behuizing, zeker als je je bedenkt dat er een i9-chip en een RTX 3080 Ti in liggen. De prijs die je daarvoor betaalt, zijn flink lagere framerates en de vraag is of dat nou wel de moeite waard is, of dat je voor hetzelfde geld beter twee laptops kunt kopen. MSI verkoopt voor 3000 euro bijvoorbeeld ook een laptop met een gewone RTX 3080, die een tgp van 150W heeft en waarschijnlijk dus vlotter is. Koop je die, dan heb je nog 1600 euro over om een dunne ultrabook uit te zoeken voor onderweg. Een ultrabook is lichter, heeft een langere accuduur dan de GS77 en waarschijnlijk houd je nog geld over ook.
De 3080Ti in de Alienware 17 heeft wel een hoge tgp van 175W. Dat is het maximale vermogen dat je door een 3080 Ti heen kunt jagen en het resultaat is dat de Alienware in de meeste gamebenchmarks bovenaan staat. Toch zijn we er niet van overtuigd dat de Alienware het maximale uit de videokaart weet te halen, want het verschil met andere laptops met RTX 3080 en 3070Ti-videokaarten is niet zo groot als je zou verwachten en waarschijnlijk zouden de prestaties nog hoger kunnen liggen als de cpu sneller was geconfigureerd. Van de twee laptops in deze review is het wel het systeem dat we aan zouden raden. Behalve significant sneller in games is de koeling van de Alienware stiller, is de schermkalibratie iets beter en is er ruimte voor een tweede ssd. Het is, kortom, de snelste gamelaptop die we tot nu toe getest hebben, maar waarschijnlijk niet het snelste dat de Nvidia-gpu te bieden heeft.
Update, 09:40: Aanvankelijk schreven we dat de MSI GS77 niet van een tweede m.2-slot voorzien was, maar dat is wel het geval. Tnx voor het spotten Canaria!
:fill(white):strip_exif()/i/2004899418.jpeg?f=thumblarge)
:fill(white):strip_exif()/i/2004990226.jpeg?f=thumblarge)
:strip_exif()/i/2005080674.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005080660.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005080678.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005080676.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005080670.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005080668.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005080672.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005080666.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005080664.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005080662.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005080658.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005080656.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005041644.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2005041642.jpeg?f=imagegallery)
/i/2005041884.png?f=imagegallery)
/i/2005041886.png?f=imagegallery)
/i/2005041894.png?f=imagegallery)
/i/2005041896.png?f=imagegallery)
/i/2005041890.png?f=imagegallery)
/i/2005041892.png?f=imagegallery)
:fill(white):strip_exif()/i/2004899418.jpeg?f=thumbmedium)
:fill(white):strip_exif()/i/2004990226.jpeg?f=thumbmedium)
/i/2004911352.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005043968.jpeg?f=fpa)
/i/2004924330.png?f=fpa)
:strip_exif()/i/2004863994.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2004697034.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2004863042.jpeg?f=fpa)
/i/2004695548.png?f=fpa)
/i/2004856220.png?f=fpa)
:strip_icc():strip_exif()/u/133253/NOVIR350.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/432714/crop6287e94322cf6_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/7013/spunky_main.gif?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/138663/ic2.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/1412516/crop625216a99a4ae_cropped.jpg?f=community){kind=small}
/u/191269/crop5ef369b52fa97_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/208684/crop5d9c7a25578e1.png?f=community){kind=small}
/u/595478/crop60bfdcb4ab66e_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/95528/crop5af15e0d92966_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/285020/crop6085b8acc4f0d_cropped.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/164484/crop5d9868bc99db0_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/539742/crop5618f009a0ebb_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/1493414/crop614b02975caa1_cropped.jpg?f=community){kind=small}
/u/683203/crop59b938da396f5_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/609320/crop5b6ae539e2dcd_cropped.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/6764/cergorach.jpg?f=community){kind=small}
/u/251060/crop6746f7e3462ff_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/37911/zlao.jpg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/120036/piw-ed.gif?f=community){kind=small}
hoe heb ik dat gemist...ik pas de review meteen aan.
:strip_exif()/u/24090/hekje.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/155904/crop5ab030145f248_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/111477/crop5f831139d6248_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/18872/crop643c23a7a7810_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/335350/crop61a63ee1f224f.jpg?f=community){kind=small}
