Europese Unie tekent deal voor lancering satellietnetwerk Starlink-concurrent

De Europese Unie heeft een ontwikkelingscontract getekend met het SpaceRISE-consortium voor de lancering van een satellietconstellatie voor satellietinternet in Europa. Voor 2030 moeten overheden en commerciële diensten toegang krijgen tot het satellietinternetnetwerk van de EU.

Voor het project Infrastructure for Resilience, Interconnectivity and Security by Satellite, afgekort naar IRIS², moeten 290 satellieten in een baan om de aarde worden gebracht. De satellieten komen in een lage en middelhoge baan om de aarde. Het netwerk moet met Starlink concurreren en wordt toegankelijk voor EU-lidstaten, overheden, private bedrijven en Europese burgers, bijvoorbeeld mensen die in een gebied met slechte dekking wonen, aldus de Europese Unie. Volgens de Financial Times gaat het contract over een overeenkomst ter waarde van 10,6 miljard euro, al is dit officieel niet geopenbaard.

De Europese Unie werkt samen met het SpaceRISE-consortium, een samenwerkingsverband van diverse partijen. Onder meer telecomproviders zoals Deutsche Telekom en Orange, satellietinternetbedrijven zoals Hisdesat, SES, Eutelsat en Thales SIX, en andere partijen zoals Thales Alenia Space, OHB, Airbus Defence & Space zijn hierbij betrokken. Het consortium werd in 2023 opgericht.

Tweakers schreef in 2022 al een achtergrondartikel over het concept, dat toen nog niet als IRIS² bekend stond. Europa werkt namelijk al langer aan een concurrent voor satellietinternetaanbieders zoals Starlink. Dat heeft onder andere met onafhankelijkheid te maken. De EU wil op deze manier minder afhankelijk zijn van buitenlandse partijen voor de levering van deze service. Daarbij spelen geopolitieke spanningen een rol. Daarnaast moet het netwerk breedbandinternet beschikbaar maken voor alle Europeanen. In 2022 werd nog gesproken over een beoogd bedrag van 6 miljard euro voor de satellietconstellatie, maar dat zou inmiddels bijna het dubbele zijn, al heeft de EU zelf vooralsnog geen concrete bedragen genoemd.

Bron: byakkaya / Getty Images

Reacties (134)

[RobVI]

Passen die hoeveelheid satellieten wel in de ruimte? Voor Starlink zweven er al 6.714 satellieten om de aarde heen. Als er eentje tegen een ander aan klapt, zullen er nog meer sneuvelen door de brokstukken.

[ejgb82]

Een satelliet van Starlink is 2,8 x 1,4 m. Als je ze allemaal achterelkaar legt is dat een rij van nog geen 19km.

Er is denk ik nog meer dan genoeg ruimte voor een paar extra satellieten.


https://starlinkinstallat...ilograms%20(573%20pounds).

[batjes]

Alleen zoeven die satellieten wel met 28.000kmh om onze planeet heen.

Ja er is "ruimte zat", maar een enkele satteliet heeft ook "ruimte zat" nodig om uberhaupt veilig in een baan te blijven.

Starlink heeft alleen al meer satelietten in de planning dan dat we als mensheid tot Starlink de ruimte in geschoten hebben. Dat is 1 dienst bij 1 leverancier en die schiet al meer spul in een baan om onze planeet, dan gehele mensheid bij elkaar.

Er zijn straks een legio van dit soort partijen met hun eigen satellieten.

Het ISS wordt meerdere malen per jaar geraakt door ruimteafval. Er gaan al ~2 satelieten defect per jaar door ruimtepuin danwel botsingen.

De botsingen werken ook nog eens exponentioneel. Kan het allemaal wel in een lage baan hangen, veel puin zal een eliptische baan terecht komen en dus ook satellieten in hogere banen tot last zijn.

De ruimte is gewoon de volgende frontier die we als mensheid zullen vergallen. Het verstoord nu al astronomische metingen en veel astronomen zien de toekomst duister in. Gezien de geschiedenis van onze diersoort, we zullen het dusdanig vergallen dat we onszelf voor honderden of duizenden jaren zullen opsluiten.

[Tom Paris]

Iedereen wil nu inderdaad zijn eigen 'megaconstellation' á la Starlink, net als dat iedereen om strategische redenen een eigen GPS systeem wil:

• Starlink (US)
• OneWeb (UK)
• Kuiper (US)
• Qianfan (China)
• Sfera (Rusland, dus twijfelachtig...)
• IRIS² (EU)

Het gaat nog heel druk worden in LEO.

[1Mark]

Ik zag laatst een filmpje over het 'Kessler Syndrome' (wikipedia link).

Dat is het kritieke punt voor afval in de ruimte, waardoor botsingen leiden tot meer afval, wat leidt tot meer afval. Dat klinkt scary: dan kunnen we toch niet naar mars...

[Yggdrasil]

De film Gravity (2013) is een voorbeeld van enkele potentiële gevolgen van Kessler Syndrome.

[CivLord]

Alleen zoeven die satellieten wel met 28.000kmh om onze planeet heen.

Dat is inderdaad een duizelingwekkende snelheid.
Maar gelukkig zoeven alle satellieten die in een baan om de Aarde willen blijven met dezelfde snelheid rond en gaan ze ook nog eens vrijwel allemaal in dezelfde richting.

Vergelijk het met een snelweg. Alle auto's rijden met 100 km/u, maar de grote klappen krijg je niet wanneer auto's elkaar per ongeluk raken, maar wanneer een auto obstakels in de berm raakt.

[batjes]

Nu heb je op een snelweg wel een stuk minder voertuigen per m2 dan op een verkeersplein in de stad. Primair vanwege het snelheidsverschil.

En dan is dat verschil in snelheid veelal maar ~2x tegenwoordig en heb je (op een snelweg) niet te maken met tegenliggers of kruisend verkeer.

Zo'n satelliet moet regelmatig hun baan bijstellen om in hun eigen baan te blijven hangen. Die banen hebben behoorlijke diamters, je hebt het al snel over honderden of zelfs duizenden meters.

Tot een ~800km heb je nog een beetje atmosfeer die de boel uit hun baan probeert te halen. Daarboven heb je weer andere hemellichamen die de banen constant beïnvloeden, zoals b.v. onze maan. Dan heb je nog de druk van zonlicht en zonnewinden. Hoe verder van onze planeet af, hoe steker al die andere invloeden zijn.

De marges zijn vrij ruim en het is momenteel soms al lastig om het allemaal in balans te houden (er gaat veel geld en tijd zitten in de banen op elkaar afstemmen en dit bijhouden). Gaat nu al een keer of 2 fout per jaar en dat aantal is al jaren gestaag aan het groeien.

[Reactie gewijzigd door batjes op 18 december 2024 19:37]

[CivLord]

Mijn punt is niet dat satellieten niet met elkaar kunnen botsen, maar dat de gevolgen daarvan niet zo groot zijn als die 28.000 km/u wilt suggereren. Ten eerste zijn er vrijwel geen tegenliggers.Vrijwel alle satellieten worden in dezelfde richting gelanceerd. Ten tweede kruizen de meeste banen zich alleen met flauwe hoeken. Wanneer satellieten botsen is het dus meer schampen dan frontaal of in de flank botsen.

Hoe gaat het in jouw beleving nu al 2 keer per jaar fout? Satellieten die botsen, of het ISS dat twee keer per jaar een koerscorrectie moet maken om een zeer ruime marge met andere objecten te houden? En hoe wil je met een gestage jarenlange groei op 2 uitkomen?

[Powerblast]

Of ik hier als amateur astronoom gelukkig van moet worden is een ander verhaal. Je kan nu met starlink al bijna geen astro foto's meer nemen zonder een lijntje door je beeld, het zogenaamde starlink treintje... Beetje spijtig vind ik wel want het vergald wel een anders leuke hobby. Ik had liever gehad dat ze hier een soort van limiet opzetten i.p.v. het volgend commerciële bedrijf dat de boel gaat volhangen.

Ik meen dat professionals hier ook al over geklaagd hebben, was toen vooral de weerspiegeling die extreem was en zowat alle foto's die vanuit observatoriums op aarde genomen worden, nutteloos maakten. Dat hebben ze wel aangepast gehad, ze werken dus wel actief mee.

[Reactie gewijzigd door Powerblast op 16 december 2024 19:47]

[cng]

Dithering is key

Als je niet in bezit bent van geautomatiseerde astrogear kun je nog altijd om de 4 a 5 foto's je camera lichtjes draaien. In je stacking heb je daarna geen last meer van Starlink.

[tw_gotcha]

en anders zouden ze een.optie in kunnen bouwen om starlink uit de baan te kogelen

[gielie]

kijk hier maar eens, lijkt heel druk maar er is nog genoeg "ruimte" over
https://satellitemap.space/

[slijkie]

Visueel klopt het niet, die ‘pixels’ dienen 10000 maal kleiner te zijn, maar dan zie je ze natuurlijk niet.

En door dit soort beelden hebben talloze mensen het ‘idee’ dat het daarboven druk is.

[batjes]

Het is daar ook druk, het aantal banen om onze planeet is gewoon beperkt door de enorme snelheden en hoge hoeveelheid variablen die zich in de ruimte om onze planeet afspelen.

Een satelliet heeft ook veel ruimte nodig. Het mag in zijn gehele baan met ruime marges, geen ander tegen komen.

Er is _nu_ nog plek zat, maar we hebben het over honderduizenden satellieten die er nog bij gaan komen in de komende 10 jaar alleen al. Die 'ruimte' is snel op.

[telenut]

Wat heeft snelheid er nu mee te maken... je neemt niet meer plaats in door sneller te gaan...

[batjes]

Op dezelfde manier dat je op een snelweg minder auto's per m2 hebt dan bij een kruispunt met verkeerslichten midden in een grote stad.

Je hebt meer ruimte nodig naarmate de snelheid hoger wordt om het allemaal leuk en veilig te houden.

Zo'n satelliet neemt een enorme hoeveelheid ruimte in. De gehele baan + hele ruime marges, want de maan, zon, jupiter, mijn moeder hebben allemaal invloed op de baan van een satelliet.

Ze mogen elkaar niet kruizen of heel beperkt bij elkander in de buurt komen (Starlink's eigen satellieten mogen onderling wat makkelijker bij elkaar in de buurt komen dan satellieten van Starlink en IRIS².)

Daar komt nog bij dat lang niet elke baan even bruikbaar is, zo heb je tussen LEO en geostationair een enorm praktisch onbruikbaar gat voor de telecommunicatiediensten.

De ruimte is niet zo ruim als men lijkt te denken.

[YopY]

D'r zijn meer dan 100.000 vluchten (met vliegtuigen) per dag op chaotischere trajecten dan de relatief stabiele Starlink sattelieten; die vliegen op zo'n 10 kilometer hoogte, Starlink vliegt op 300-1200 kilometer hoogte waar nog veel meer ruimte is dan dicht bij het oppervlak. De ruimte is nog lang niet vol, maar het gevaar van chaotische brokstukken wordt wel groter natuurlijk (Kessler syndroom).

[FiberSam]

Dat valt nu ook wel mee. De oppervlakte van een bol is 4*pi*r^2. Uitgaande van een gemiddelde hoogte van 700km is dat 23% meer ruimte. Maar dan moeten ze wel allemaal precies op 700km hoogte vliegen. Anderzijds, vliegtuigen kennen ook verschillende vlieghoogtes.

[thymen99]

Je redenatie gaat uit van een strikt tweedimensionale benadering, terwijl de realiteit veeleer drievoudig gelaagd is. Het is op zichzelf correct dat de boloppervlakte op circa 700 km hoogte ongeveer 23% groter is dan aan het aardoppervlak, maar deze constatering houdt geen rekening met de driedimensionale aard van de ruimte waarin satellieten zich bevinden. Anders gezegd: satellieten opereren niet op één vaste, infinitesimale schil op hoogte X, maar in een volumetrische regio die zich over honderden kilometers in verticale richting uitstrekt. Deze cruciale onderscheidende factor brengt met zich mee dat de beschikbare "ruimte" niet louter met een oppervlaktemeting kan worden gekwantificeerd, maar in termen van volume moet worden beschouwd. Vergelijk dit met de operationele bandbreedte van vliegtuigen: zij opereren binnen een relatief nauwe laag van enkele kilometers dikte (rond de 10 km), terwijl satellieten in lage-aardbaan een schil tot honderden kilometers dikte ter beschikking hebben. Deze vergroting is niet marginaal, maar verloopt exponentieel wanneer we overgaan van een quasi-tweedimensionale naar een volwaardig driedimensionale analyse. Een ruwe schatting laat zien dat het volumetrische verschil tussen de ‘vliegschil’ van vliegtuigen (0-10 km) en de laag tot 700 km vele malen groter is dan 23%. Integendeel, we spreken over een factor van tientallen malen meer beschikbare ruimte, wat neerkomt op duizenden procenten meer volume. Dit verschil is van een geheel andere orde van grootte dan het relatief bescheiden verschil in boloppervlakte op een specifieke hoogte. Kortom, het focussen op uitsluitend de boloppervlakte op één hoogte is een misleidend simplificatiemodel. De realiteit van satellietbanen vereist een driedimensionale benadering, waardoor de beschikbare ruimte voor satellieten significant groter is dan een louter tweedimensionale analyse zou suggereren

[jongetje]

Hoeveel auto's rijden er op de aarde, die rijden toch ook niet continue tegen elkaar op? Waarom zouden een paar duizend satellieten dat wel doen? Daarbij als je omhoog gaat is de ruimte waarin je kunt bewegen hoe hoger je komt steeds groter. Dus er is meer ruimte (sterker nog, op de aarde kun je 1 auto op 1 plek hebben, in de ruimte meerdere boven elkaar). En een meter afstand op aarde is in een baan om de aarde meerdere meters (weet even niet zo goed hoe ik dit beter kan uitleggen).

[Zer0]

Hoeveel auto's rijden er op de aarde, die rijden toch ook niet continue tegen elkaar op?

Die rijden inderdaad continue tegen elkaar, wereldwijd ongeveer 4 auto-ongevallen per minuut...

[jongetje]

Bedankt voor je serieuze reactie, volgens mij snap je mijn punt wel.

[Alxndr]

...die rijden toch ook niet continue tegen elkaar op?

Als je bedenkt dat er wereldwijd ongeveer iedere seconde een dodelijk verkeersslachtoffer valt lijkt het mij veilig om te stellen dat het aantal aanrijdingen minimaal tientallen per seconde moet zijn. Dat noem ik persoonlijk wél continu

Daarnaast zie je een paar dingen over het hoofd, ten eerste 'rocket science' is niet voor niets de term die gebruikt wordt om aan te geven hoe gecompliceerd iets is.

Auto's zijn gemaakt om constant te kunnen versnellen, remmen en bovendien te sturen. Satellieten hebben een vaste baan en een klein beetje brandstof voor (nood) manoeuvres en om uiteindelijk te kunnen de-orbiten (of wat de NL term ook is).

Bij objecten in LEO heb je het over snelheden van 7-10 km per seconde, dat heeft natuurlijk ook invloed op de te houden afstand. Op een provincialeweg passeer je elkaar op een meter of twee afstand, voor dit soort satellieten is dat minimaal een kilometer (of 5 als het over niet bestuurbare objecten gaat).

Bovendien zijn de gevolgen van een uit elkaar spattende satelliet een stuk ernstiger dan een auto. De troep van een aanrijding veeg je zo op, ruimtepuin blijft vele jaren een bedreiging voor alle andere satellieten etc.

[jongetje]

In mijn vergelijking neem ik 1 miljard auto's op tegen tienduizend satellieten waarbij die satellieten in een continue baan rond zweven ipv auto's die op wegen rijden, voetgangers die oversteken en fatbikes die voorbij razen. Waarbij de satellieten veel meer ruimte hebben dan die ruim 1 miljard auto's.

Maargoed, blijkbaar is het een sport om een simpele vergelijking kapot te slaan.

[Alxndr]

Sorry hoor, niets mis met simpele vergelijkingen, als ie maar klopt.

Het leek alsof je er niets van begreep, dus in dacht ik leg het ff wat beter uit. My bad.

[jcvw]

Als ik kijk op https://www.who.int/news-...ail/road-traffic-injuries (van november 2023), zie ik staan:

Approximately 1.19 million people die each year as a result of road traffic crashes.

Met zo'n 31 miljoen seconden in een jaar kom ik dan uit op een dodelijk slachtoffer iedere 25 seconden. Dat is een factor 25 minder dan je hier stelt. Waar heb "iedere seconde een dodelijk slachtoffer" vandaan?

[pim]

Er zijn zo'n 10,000 satelieten, maar ze vliegen wel elk 1,5 uur rondom de aarde met ~20,000km p/uur.
De vergelijking met auto's gaat niet helemaal op.
Vergelijking met vliegtuigen die geen rekening met elkaar houden zou beter zijn.

[CivLord]

Maar die satellieten vliegen met ongeveer dezelfde snelheid allemaal in vrijwel dezelfde richting. Dat maakt het allemaal al een stuk minder chaotisch dan auto's of vliegtuigen die kriskras door elkaar rijden/ vliegen.

[batjes]

Zodra die auto's zich met tienduizenden kilometers per uur over de weg heen jagen, dan zet ik geen voet meer buiten. Dan kan onze planeet nog zo groot zijn.

[Buurtjes60]

De satellieten houden altijd gelijke afstand. Ze hebben geen invloeden van de dampkring of zwaartekracht. Mocht er eentje toch uit de baan schieten, dan gaat die richting de dampkring en zal verbranden.

[MAD_Sofia]

Bedenk je hoeveel objecten er staan en rijden (zoals bussen, auto's etc) op het aardoppervlak wat een bol is en eigenlijk één groot 2D oppervlak.

Dan in de ruimte vanaf c.a. 400 km tot 36 0000km heb je een 3D- bol volume waarin in 2023 iets meer dan 11330 satellieten hun plekje hebben. Dat is echt niet veel in een gigantische plek. Naast het gegeven dat heel veel wordt gedaan om botsingen te voorkomen (want dat wil je echt niet), hoeven we echt niet bang te zijn dat het een soort Chinese snelweg wordt rondom het nieuw jaar.

Kortom, al snel heeft l snel heeft men een mentaal beeld van 'n ruimte vol schroot, maar echt het valt heel mee vergeleken met onze eigen aarde waar bijvoorbeeld 30 miljoen boten rondvaren en 1,47 miljard voertuigen.

[Dark-Mist]

Ik vraag mij sowieso af of het wel handig is wat we aan het doen zijn kijkende naar https://www.stuffin.space

[mcmd]

Hoezo stil op dezelfde plek? Ze gaan met een behoorlijke snelheid rond de aarde, anders zou het snel terugvallen.

[borbit]

Satalieten kunnen wel op een bepaalde plek boven de aarde hangen. Wikipedia: Geostationary orbit

[mcmd]

Dat is schijnbaar stil, maar de satelliet gaat wel degelijk met grote snelheid in zijn baan om de aarde heen, zo'n 3 km/s of zo'n Mach 9. Best wel veel beweging dus.

[CivLord]

Minimaal 8 km/s. Maar wel allemaal met ongeveer die snelheid en vrijwel allemaal in ongeveer dezelfde richting.

[mcmd]

Deze waarde van 8 km/s kan niet goed zijn. Dat zou betekenen dat in 24h een afstand van 24 * 3600 * 8 km = 691200 km. Dat zou dan de omtrek moeten zijn van de baan om de aarde, met 2 pi r kom je dan op een straal van 110.000 km, wat. niet correct is. De afstand van deze speciale baan is zo’n 36.000 km boven de aarde en zo’n 42.000 km vanaf het middelpunt van de aarde.
Met je overige opmerkingen ben ik met je eens.

[CivLord]

Ik kan zo even niet de fout in je logica aanwijzen. Ik weet wel dat ik op de middelbare school met de BINAS in de hand alles zelf geprobeerd heb uit te rekenen en op de juiste uitkomsten uit kwam.

Eén van die uitkomsten is dat de minimale snelheid om in een baan om de Aarde te komen 7,8 km/s is Zie hier deze bron

Het ISS vliegt met een snelheid van 7,7 km/s rond de Aarde. Bron
Dat is in low Earth orbit, waar ook de meeste satellieten zich bevinden.

[mcmd]

Het is moeilijk een fout in “mijn” logica te halen aangezien deze correct is.

Banen op verschillende hoogtes boven de aarde vereisen een andere baansnelheid. Kort gezegd, hoe hoger de baan is, hoe lager de snelheid is. Dit komt omdat de zwaartekracht van de aarde ieder voorwerp in zijn nabijheid naar zich toetrekt. Het voorwerp zou dan naar de aarde terugvallen. Bij de “juiste” snelheid wordt dat vallen precies gecompenseerd en gaat het voorwerp draaien rond de aarde. Feitelijk valt het voorwerp continue naar de aarde toe, maar tegelijkertijd heeft deze de juiste voorwaartse snelheid om in de baan rond de aarde kunnen blijven.
De ISS bevindt zich op zo’n 400km boven het oppervlak van de aarde en heeft daarom een grote voorwaartse (baan)snelheid nodig om in zijn baan te kunnen blijven vergeleken met een voorwerp in de geostationaire baan (op 36.000 km hoogte).

Dus bij iedere hoogte hoort zijn eigen baansnelheid, je kunt dus niet de ISS versnellen door een raket aan te zetten en op dezelfe hoogte blijven.

[CivLord]

Klopt. Banen op verschillende hoogtes boven de Aarde hebben verschillende snelheden. Om vanuit een bepaalde baan in een hogere baan te komen moet je versnellen. Ga je vertragen dan 'val' je naar een lagere baan en val je uiteindelijk terug naar Aarde.

Maar mijn originele punt blijft overeind. In lage banen rond de Aarde, waar de meeste satellieten zich bevinden, ligt de snelheid rond de 8 km/s.

[mcmd]

ah, dat had ik niet zo begrepen. Daar ben ik het wel mee eens. Ik dacht dat we het over de geostationaire baan hadden…..

[mjz2cool]

Alleen geostationaire satellieten hangen "stil" ten opzichte van de Aarde. de rest gaat meerdere keren per dag rond de Aarde, een stuk sneller dan welk vliegtuig dan ook.

[thomasv]

Hoelang zou het nog duren voordat de low-earth orbit zo vol zit dat het Kessler syndrome gaat spelen?

[frankhan]

Even rekenen )ben geen reken wonder) dan de Gemiddelde sateliet zit op ongeveer 500Km dat betekend dat de oppervlakte van die bol ongeveer 3 141 592 km2 is. zelfs als een sateliet 50km2 nodig heeft kunnen ruim 62000 naast elkaar bestaan. Dat is nog wel even ruimte. De kunst is coordinatie van de banen.

[84hannes]

zelfs als een sateliet 50km2 nodig heeft kunnen ruim 62000 naast elkaar bestaan.

62000 is nogal pessimistisch, maar bedenk wel dat Starlink er al 6764 heeft, dat is 11%. Een gelijkwaardig netwerk van Blue Origin, OneWeb en de ESA zou dus 44% van de beschikbare 'ruimte' innemen. Dit benadrukt hoe belangrijk regelgeving en coördinatie is.

[frankhan]

De volgende 5 km omhoog of omlaag kunnen weer 62000 bij toch? De ruimte die gebruikt kan worden is onbeperkt.

De satellieten kunnen van335 tot 1325 KM hoogte geplaatst worden.

Volgens deze ifo
Het netwerk zou aanvankelijk uit 4250 satellieten bestaan die op een hoogte van ongeveer 1110 tot 1325 kilometer om de Aarde zouden draaien. Inmiddels is het beoogde aantal uitgebreid met 7518 die op een hoogte van 335 tot 346 kilometer om de aarde zullen cirkelen.

[Llopigat]

De volgende 5 km omhoog of omlaag kunnen weer 62000 bij toch? De ruimte die gebruikt kan worden is onbeperkt.

Nou nee. Wat omhoog gaat komt weer naar beneden. Dit soort sats spiralen in een jaar of 5-10 naar beneden. En hoe lager ze komen hoe harder het gaat. En ze zakken niet allemaal tegelijk naar beneden. Sommige modellen hebben meer wrijving dan anderen van de paar deeltjes die daar op die hoogte nog rondhangen.

Zelfs het ISS moet elke paar maanden een boost krijgen.

[Reactie gewijzigd door Llopigat op 17 december 2024 00:57]

[frankhan]

Dan toch weer mijn laatste zin. De coördinatie van alles is het probleem, niet de ruimte.

De beschikbare ruimte is 9.202.772.079 km3 daar kan je best wat mee spelen.

[Reactie gewijzigd door frankhan op 17 december 2024 12:57]

[Llopigat]

Maar dat is lastig. Veel satellieten hebben totaal geen aandrijving. Dus ze kunnen elkaar dan niet ontwijken. Ondertussen gaan ze met kilometers per seconde kriskras door elkaar.

[thomasv]

Dat is een leuke vergelijking als alles stil zou staan. Dat doet het echter niet, dit is een dynamisch en complex landschap wat onderhevig is aan meer variabelen dan volume en oppervlakte.

[frankhan]

Vandaar mijn laatste zin.

De kunst is coordinatie van de banen.

[84hannes]

Dat is natuurlijk niet alleen afhankelijk van de dichtheid, maar ook van de mogelijkheden om elkaar te ontwijken. Ik neem aan dat deze satellieten bestuurbaar zijn en hun baan kunnen wijzigen, voor optimale dekking maar ook om botsingen met andere objecten te voorkomen.

[thomasv]

Dat klopt, maar het Kessler syndrome is een cascade effect waarbij het aantal te moeten ontwijken objecten zo snel (exponentieel) toeneemt en de grootte van die objecten ook dusdanig afneemt dat dat nagenoeg irrelevant wordt.

Er is maar een kleine push nodig om die kettingreactie in gang te zetten, meer objecten in de ruimte brengt dat moment dichterbij.

[Reactie gewijzigd door thomasv op 16 december 2024 16:12]

[84hannes]

meer objecten in de ruimte brengt dat moment dichterbij.

Net zoals meer auto's de kans op ongelukken op de weg groter maakt. Maar je kunt waarschijnlijk meer ongelukken voorkomen door je te richten op veilig rijgedrag dan door domweg minder nieuwe auto's toe te laten.

[thomasv]

Alhoewel men dit vast een goede analogie zal vinden, is het grote verschil van een kettingreactie op de weg de mogelijkheid om tot stilstand te komen zonder verdere nevenschade. Die optie heb je uiteraard niet als satelliet in de ruimte, daar is tot stilstand komen net zo destructief. Daarnaast de mogelijkheid om de weg op te ruimen na een ongeluk zodat deze weer gebruikt kan worden. Ook hier geldt dat dat voor de ruimte toch een heel andere situatie is die voor een veel langere periode impact gaat hebben.

Of domweg minder dan een goede oplossing is laat ik in het midden, ik zou vooral graag zien dat we niet "iets doen omdat een ander het ook doet". Just because you can, doesn't mean you should.

[Reactie gewijzigd door thomasv op 16 december 2024 16:32]

[84hannes]

ik zou vooral graag zien dat we niet "iets doen omdat een ander het ook doet".

Ik weet niet waar je dat leest dat dat de reden is dat de EU dit wil, ik lees hele andere redenen en dat staat wat mij betreft helemaal los van mijn angst voor het Kessler -syndroom. Als de EU zich niet in deze markt mengt is het probleem nauwelijks minder groot. Als de EU zich niet in deze markt mengt ondanks strategische voordelen omdat iemand anders zich al in deze markt heeft geworpen dan zou dat bijzonder onverstandig zijn.

[thomasv]

Omdat we als EU zijnde niet noodzakelijkerwijs een probleem op eenzelfde manier moeten proberen op te lossen zoals een bedrijf uit een ander continent dat doet geeft dit voor mij wel juist het gevoel dat dit de redenatie is van "iets (op die manier) doen omdat een ander het ook (op die manier) doet".

Een van de redenen is voor burgers die in een gebied van slechte dekking wonen, zo staat in het artikel. Oke, maar ze hebben daar wel stroom toch (aanname uiteraard, want je kan ook geheel off grid leven, maar hoeveel procent is dat in de EU)? Dus dan zou je, in theorie, ook een andere oplossing kunnen bedenken die in de basis werkt door het aanpassen van bestaande infrastructuur of het toevoegen van een lijntje naast die bestaande infrastructuur. Een pletora aan satellieten de ruimte in schieten om dit probleem op deze manier op te lossen is wat mij betreft schieten met hagel op een mug, en niet de meest voor de hand liggende oplossing.

[Reactie gewijzigd door thomasv op 16 december 2024 22:38]

[84hannes]

Een van de redenen is voor burgers die in een gebied van slechte dekking wonen,

Ik denk dat je meer aan mobiele en militaire oplossingen moet denken. Infrastructuur op aarde is makkelijk te saboteren (zoals China en/of Rusland momenteel aantonen), satellieten buiten werking stellen is vooralsnog lastiger.

[Mickelimic]

Goede opmerking. Volgens mij mag het aantal satellieten in low-earth orbit gerust nog een paar grootte-ordens stijgen, want de luchtweerstand zorgt ervoor dat kleine onderdeeltjes al snel naar beneden komen. Je moet het Kessler syndroom niet zien als een plotse kaskade van explosies, eerder als iets dat zich afspeelt over een periode van maanden of jaren.

[snah001]

Begrijpelijk want ze hebben gezien wat de grilligheid van dhr. Musk aan problemen (voorbeeld Ukraine) kan opleveren door plots de dienstverlening stop te zetten bijvoorbeeld.

[MrMonkE]

Ik weet alleen een keer toen aan StarLink de vraag "Mag de StarLink aan bij de Krim want we willen de haven aanvallen" werd gesteld. Dit aanzetten werd geweigerd. Van een uitzetten actie ben ik niet op de hoogte maar ik laat me graag informeren.

Neemt uiteraard niet weg dat Europa zijn eigen systeem moet hebben.

[jip_86]

Er is niets stop gezet. Het heeft nooit aangestaan voor dat gebied en Oekraïne dacht dat dat wel zo was.

https://www.snopes.com/ne...et-access-crimea-ukraine/

[YopY]

Oekraine terzijde, een monopolie is nooit gezond, zeker niet voor infrastructuur en toegang tot informatie.

[RoyD]

Hoezo grilligheid? Elon Musk bood in het begin gratis gebruik aan maar gaf later aan dat dit niet zo kon blijven vanwege de hoge kosten. Natuurlijk volstrekt logisch voor een commercieel bedrijf. Ook heeft Musk aangegeven dat het netwerk voor civiele en dus niet voor militaire toepassingen bedoeld is. Ook begrijpelijk daar anders de satellieten van Starlink een doelwit zouden worden voor de Russen. Denk hierbij aan het storen of zelfs vernietigen van satellieten met krachtige lasers.

[PetervdM]

wat denk je, als het wordt aangeboden aan Oekraïne? dat het dan niet militair wordt gebruikt?
nee, als er dan een goede militaire use case is en de varende drones bijna hun doelwit hebben bereikt, dan de knop omdraaien?
nee, starlink - musk - is zo onbetrouwbaar als maar kan. alles beter dan dat.

[moimeme]

Dan had hij eerste een wapensexportvergunning aan moeten vragen, volgends internationaal en dus ook americanse wetten.
(ik ben geen fan van EM)

[SuperDre]

Dat ligt toch echt aan de makers/gebruikers van die drones, want waar ze die wilden gebruiken was helemaal geen Starlink support, die hield op bij de grens met de krimm, maar zij zeurden dus dat het daar dus niet werkte.

[himlims_]

liever laat dan helemaal niet [..] situatie in oa ukraine heeft laten zien, dat afhankelijkheid van 3e (buiten EU) niet altijd even handig is. De macht die starlink lijkt te hebben, gaat dus EU concurrentie krijgen. Zoals bij GPS ook het geval is geweest. Mooi [..] beetje laat, maar toch!

[The Jester]

Liever helemaal niet, IMHO.
Het is geen private onderneming, dus een bemoeizuchtige overheid die dé facto haar boekje te buiten gaat.

Never de nooit zal ik een internetdienst afnemen van een overheid.

[jesse111]

Dan heb je de keuze om Starlink te gebruiken!

[Tweakwondo]

alsof een private onderneming in dit geval gunstig is. zijn de eigenaar(en) er niet mee eens gooien ze boel dicht. Dit gaat veel verder dan een simpele internetdienst van de overheid voor jan en alleman.

[Philip Ross]

Je gebruikt ook geen stroom uit ons energienetwerk?
Geen internet gebruikt via het oude KPN koper netwerk?
Geen gebruik van wegen of fietspaden?
GPS?

Basale infrastructuur kan prima door de overheid verzorgd worden.

[Skit3000]

10 miljard voor een Europees satellietnetwerk is niks in vergelijking met bijvoorbeeld de subsidie van 160 miljoen euro die alleen Nederland al wilde uitgeven voor de aanleg van internetverbindingen voor 19.000 huishoudens.

Als je dan na gaat dat het aantal huishoudens dat van dit netwerk gebruik zou willen maken waarschijnlijk tientallen of misschien wel honderd keer meer is dan alleen die in Nederland, plus alle kosten die overheden nu al maken om de eigen (afgelegen) locaties van internet te voorzien, zijn de kosten dus helemaal niks.

Daarnaast, als je niet wilt dat de overheid met je communicatie mee leest zijn er betere manieren om dat te verbergen dan door je keuze voor een ISP.

[lenwar]

Ik kende het niet, maar SpaceRISE in een consortium van SES, Eutelsat and Hispasat (drie commerciele bedrijven) en werkt nauw samen met bedrijven die in het artikel genoemd zijn.

Uiteraard is ESA er ook bij betrokken en steekt de EU hier ook publiek geld in.

Het is uiteraard volledig aan jou of je daar een dienst (moet) wil(len) afnemen, maar het is niet zo dat het een één of ander overheidsbedrijf is.

[BadRespawn]

een bemoeizuchtige overheid die dé facto haar boekje te buiten gaat.

Er is geen boekje waarin staat dat een overheid niet iets mag doen wat bedrijven doen. Er is wel een boekje waarin staat dat overheden bedrijven reguleren.

[Frame164]

Misschien dan zelf iets beginnen? We moeten immers wel een Europees Alter hebben, we kunnen niet afhankelijk blijven van US bedrijven.

[Keypunchie]

Maar wat is het doel van satelliet-internet dan?

Kijk, geo- danwel europees politiek is het slim, want het geeft de ESA/Ariane 6 een bestaansreden voor de komende 10 jaar.

Maar als je het sec beschouwt: Europa kan veel beter (en makkelijker) investeren in terrestriele netwerken. Waarom investeren we het bedrag dat we nu lettterlijk de lucht in gaan schieten niet liever in meer glasvezel en meer 5g-masten?

Europa is niet Amerika, met zijn grote afgelegen gebieden. We zijn veel dichter bevolkt. In plaats van een optie "naast" de satelliet, kunnen we beter een nieuwe versie van het vrij succesvolle breedbandinitatief van de Digital Agenda for Europe implementeren*. Keihard verglazen en barrieres wegnemen voor roaming 5G is misschien niet zo sexy als satellieten, maar heeft een veel hogere ROI.

*Alle Europeanen in 2020 een bandbreedte van ten minste 30Mbit/sen de helft een bandbreedte van ten minste 100Mbit/s beschikbaar. Volgens mij is dat aardig gelukt, zeker in NL!

[Reactie gewijzigd door Keypunchie op 16 december 2024 15:57]

[icecreamfarmer]

Kom jij wel eens buiten NL. In Spanje zijn er hele woestijnen.
Plus een satellietnetwerk als aanvulling is minder gevoelig voor verstoringen.
Dit project krijgt een sterk militair en overheidskarakter dat burger er gebruik van kunnen maken is mooi meegenomen.

Je moet het meer als het Galileo project zien Europa onafhankelijker maken.

[Keypunchie]

Als er iets makkelijk te verstoren is, dan zijn het wel satellieten...

En uiteraard zijn er in Europa ook rustige gebieden, het is alleen een demografisch gegeven: De VS hebben een gemiddelde bevolkingsdichtheid van 37 mensen/km2, terwijl de Europese Unie er eentje van 106/km2 kent. dat is een factor 3.

Een andere aanpak voor een dichter bevolkt gebied is zinnig.

[icecreamfarmer]

Lees de term aanvulling nog eens.

[CivLord]

Het voordeel van satellieten is dat je ze overal ter wereld kan gebruiken.
Dit is niet alleen voor de Europese burger die op te grote afstand van een wijkkast of 5G mast woont. Dit is ook voor Europese ambassades en diplomaten over de hele wereld. En voor Europese bedrijven die hun communicatie niet over de wel of niet betrouwbare telefoonnetwerken buiten Europa willen laten lopen en voor satellietinternet liever een Europese aanbieder kiezen.

[Jron667]

Mooi, concurrentie is goed. Starlink werkt erg goed, maar als er een concurrent is stap ik over.

[Breinier]

"cOncUrRenTie" dit is de overheid die het doet. geen bedrijf. het is belastinggeld en 100% dat meer dan de helft verkwist gaat worden, want bij welk overheids project niet?

Elke keer weer. Het is de overheid die ergens geld in moet stoppen, want geen gezonde ondernemer die zoiets van de grond krijgt in de regulatie hel van de EU.

Echte concurrentie tussen bedrijven zou pas mogelijk zijn als de EU (en de leden) niet alles en iedereen weg reguleert. Alle succesvolle ondernemers vertrekken naar Amerika.

Don't regulate, innovate!
#eu/acc

[RoyD]

Dat duurt nog heel wat jaren. Maar waarom zou je overstappen wanneer het goedkoper en beter is?

[Janusch]

1. Geopolitieke spanningen
2. Niet altijd afhankelijk willen zijn van USA oplossingen
3. 'Lokale' economie stimuleren

[Jron667]

Dat is nog maar de vraag,we gaan het in de toekomst zien. Ik sponsor liever Elon Musk niet, maar het is nu de enige goed werkende optie op het platteland van Portugal (4G valt weg in de zomer, te druk. Ouderwets satelliet werd steeds slechter. Fiber wilden ze niet naar onze boerderij trekken, maar 500 meter ) .

[RoyD]

Waarom trek je dan niet zelf die glasvezel? In overleg willen ze die best wel aansluiten denk ik.

[Jron667]

Regelgeving, glasvezel gaat hier op palen, die kan je niet zomaar neerzetten. Op de toegangsweg is geen ruimte, want die staat vol met kurkeiken aan de zijkant (beschermd, daar mag je niets aan doen).

[Frup]

Ook ik zou overwegen over te stappen om niet afhankelijk te zijn van (de grillen van) Musk. Prijzen en voorwaarden werden onlangs zo maar behoorlijk gewijzigd.
Als ik dat had geweten, zag mijn business case voor Starlink er anders uit. Niettemin werkt het uitstekend (tijdens reizen met de caravan).
Maar het zal wel een aantal jaar duren voordat er serieuze concurrentie is.

[SuperDre]

Het is geen concurrentie, want deze dienst is (voorlopig) alleen voor overheden bedoelt, niet voor consumenten.

[xzaz]

En wie gaat dit lanceren? SpaceX? Of Dure de dure Europese manier?

[Duppie00]

Waarschijnlijk een mix, maar het is erg logisch om SpaceX te gebruiken om de kosten te drukken. Het gaat erom dat je eigen satellieten hebt, de manier waarop ze in een baan komen is natuurlijk minder relevant en hoeft zeker niet Europees gestuurd te zijn.

[locke960]

Het netwerk moet met Starlink concurreren.

Is er ergens een publiek beschikbare business case voor dit statement?
290 satellieten voor 10,6 miljard euro, pas in 2030, komt namelijk niet erg competitief over.

Space-X heeft alleen al in november 266 satellieten gelanceerd. En dat heeft beduidend minder gekost.

[themadone]

Concurreren met een netwerk wat straks globaal dekkend is en super low latency zelfs ten opzichte van de glasvezels onder de oceaan doe je volgens mij sowieso niet met een "WAN" wat alleen europa dekt. Dus de grote bedrijven en banken voor wie vooral die low latency straks goud is ga je al niet winnen.

Als ik naar mezelf kijk heb ik starlink vooral voor de vakantie, en laat die nou meestal juist het liefst zo ver mogelijk buiten europa afspelen. Dus de idioten als ik die geld stukslaan op dit soort pure luxe heb je er ook niet mee.

Dan blijven over de gevallen in het europese buiten gebied. Maar daar is in sommige gevallen niet eens knappe stroom, dus dan is internet niet echt een dingetje lijkt me.

Oftewel, europa doet weer eens een prestige dingetje met onze belastingcentjes. Beetje jammer weer.

[BadRespawn]

Dus de grote bedrijven en banken voor wie vooral die low latency straks goud is ga je al niet winnen.

Lage latency is eigenlijk alleen relevant voor flitshandel, daarbij is een milliseconde meer of minder al belangrijk dus willen ze oa de fysiek kortste verbinding, en daarmee valt Starlink af.

[themadone]

Sure, als ze naast de beurs een pandje kunnen krijgen zullen ze het niet laten.

Maar als ik bijvoorbeeld kijk naar een van mijn klanten met een fabriek in azie zou ik het niet heel rampzalig vinden om via de satelieten onderling daar mijn werk te doen ipv via het huidige netwerk.

Vergeet niet dat als die dingen straks onderling verbonden zijn je in theorie de groundstations lekker kan laten voor wat het is en gewoon tussen 2 schoteltjes aan het communiceren bent.

[dasiro]

tov een globaal glasvezelnetwerk is starlink juist extra traag als het op latency en bandbreedte aankomt, want dat tripje richting de ruimte en terug gaat door de lucht een pak trager

[BadRespawn]

tov een globaal glasvezelnetwerk is starlink juist extra traag als het op latency en bandbreedte aankomt, want dat tripje richting de ruimte en terug gaat door de lucht een pak trager

Het is andersom: Glasvezel heeft een hogere refractie index (~1.4) dan lucht (~1.0003) dus door de lucht is de snelheid van het licht hoger dan glasvezel.
Wikipedia: Speed of light Wikipedia: Optical fiber

De Starlink sats staan op ~300 tot 500 km hoogte wat een paar milliseconden latency toevoegt. Dat is weinig tov een nominale latency in de orde van tientallen ms.
Wat dat betreft is Starlink anders dan traditionele satellietcommunicatie waarbij de satellieten veel verder vd Aarde staan, vaak in een Geostationaire baan (ca 35000km) .

[reinierdewit]

Natuurlijk. En voor je eigen communicatieverbindingen wil je echt afhankelijk zijn van de VS of een bedrijf dat niet een echt betrouwbare eigenaar heeft. Dat heeft niks met prestige te maken maar met denken over en bouwen aan nationale en europese veiligheid.

[zefram66]

Europese belastingbetaler is de business case.

[QErikNL]

Kom met je bron als je dit soort onzin wil verkondigen.

[Caelestis]

En niet te vergeten dat als ze 2030 willen halen zullen ze SpaceX raketten moeten gebruiken.
Maarja alles is tegenwoordig 2030 in de EU ipv realistisch nadenken.

[Gamebuster]

Ik hoop dat het iets is als "hey, laten we ook eens iets innoverends doen ipv USA laten doen en daarop mee surfen en hopen dat we vriendjes blijven"

[CivLord]

Die 10,6 mld. is voor het complete systeem, inclusief de ontwikkeling en de bouw van de grondstations. Dat kan je niet vergelijken met enkel de bouw en lancering van eenzelfde aantal satellieten die al een aantal jaren van de lopende band komen rollen.

Omdat het er minder zijn, maar hetzelfde oppervlak bestrijken, zullen ze waarschijnlijk in een hogere baan zitten en groter en complexer zijn. Daarnaast zullen ze waarschijnlijk ook langer dan vijf jaar mee gaan, waardoor de satellieten duurder zullen zijn dan de wegwerpsatellieten van Starlink, maar waarschijnlijk goedkoper per bedrijfsjaar.

[fruitbakje]

Zouden dit soort projecten ook onderdeel zijn van een traject om de Europese industrie competitief te houden/maken?
Daar waar in de VS bedrijven dit zelfstandig kunnen, moeten ze in de EU massa's (financiële) overheidssteun krijgen. En we weten allemaal nu al dat die overheidssteun waarschijnlijk 5x zo groot moet worden dan nu wordt gepresenteerd. En dan voelt dat competitief houden van de Europese industrie als trekken aan een dood paard. En deels ook als symptoombestrijding ipv van genezing.

[sleiN13]

Er gaan ook vele miljarden van de Amerikaanse overheid naar SpaceX. En daar staat niet altijd evenredig veel werk tegenover.

[fruitbakje]

Ook voor (de ontwikkeling van) Starlink? Want ik weet dat ze (behoorlijk) wat krijgen voor ISS- en HLS-diensten enzo, maar Starlink staat daar wel apart van volgens mij. En ik zou toch verwachten dat NASA wel in de gaten houdt waar hun geld voor SpaceX precies voor wordt gebruikt. Ik heb verder ook geen idee, ik ben geen insider haha.

[Mickelimic]

Precies, dit toont weer al eens aan hoe dat de vrije markt zoveel efficiënter is dan de overheid. SpaceX heeft momenteel 5000 satellieten in een baan rond de aarde en heeft naar schatting ongeveer 5 miljard hieraan uitgegeven. Onze overheden gaan nu 10 miljard uitgeven voor opgarme nog geen 300 satellieten.

[fruitbakje]

Precies, dit toont weer al eens aan hoe dat de vrije markt zoveel efficiënter is dan de overheid.

Ehm vrije markt in tegenstelling tot een vorm van gereguleerde markt bedoel je? In de VS, bij SpaceX, heb je ook gewoon een overheid? En hier in de EU is het ook het bedrijfsleven, niet per se de overheid, die het systeem gaat ontwikkelen.
Ik weet niet of de vrijere markt van de VS heeft gezorgd voor een efficiëntere industrie daar, en dat de meer gereguleerde markt in de EU heeft geleid tot een iets minder efficiënte industrie hier. Als in, ik weet niet of de mate van regulatie invloed heeft op de efficiëntie van het bedrijfsleven. Mario Draghi heeft daar vast wat over te vertellen, maar ik heb het stuk nog niet helemaal gelezen. Het is vast vrij genuanceerd .

[StCreed]

Het zouden andere satellieten kunnen zijn, en waarschijnlijk moeten ze ook nog worden ontwikkeld. Je mag natuurlijk niet lanceerkosten vergelijken met een compleet programma.

[Loller1]

Daar waar in de VS bedrijven dit zelfstandig kunnen

Ik kan je beloven dat SpaceX enkele miljarden aan subsidies heeft gekregen voor Starlink. Om nog maar te zwijgen over hoeveel geld SpaceX eraan verloren is.

[fruitbakje]

Ja? Welke? Het enige wat ik kan vinden is een subsidie van minder dan 1 miljard (in 2018 schatte SpaceX zelf de ontwikkeling van Starlink op 10 miljard), en die subsidie is (tot nu toe) geweigerd.

[themadone]

Niet helemaal correct, Starlink was juist boos dat ze miljarden misliepen doordat de overheid met fiber aan de gang wilde in rural murica. De subsidie van 900 miljoen die ze daar voor zouden krijgen is uiteindelijk zelfs ingetrokken omdat er gedacht werd dat ze de targets niet zouden halen.

Overigens maakt spacex inmiddels gewoon netjes winst sinds 2023. Zo goed als allemaal weer teruggestopt in R&D als we de jaarrekening mogen geloven.

[CivLord]

In de VS worden dergelijke bedrijven ook 'gesubsidieerd' door vette militaire contracten. Daardoor hebben dit soort bedrijven flink veel geld in kas om zelf ook projecten te financieren. In de EU zijn de defensiecontracten een stuk minder vet, waardoor dit soort projecten hier meer subsidie moeten ontvangen om voldoende financiering te krijgen.
Vergelijkbare projecten zijn in de EU vaak wel een stuk goedkoper, wanneer je compenseert voor schaaleffecten.

[woutertjez]

Alhoewel het goed is dat we onafhankelijkheid nastreven van de VS, kunnen we nooit kostentechnisch concurreren met StarLink. Musk staat bekend om zijn efficientie. Dit kunnen wij gewoonweg niet in Europa met de grote ego's van Frankrijk en Duitsland die meespelen. Zulke samenwerkingsverbanden zijn gedoemd te mislukken doordat de budgetten verveelvoudigd moeten worden, doordat Frankrijk en Duitsland (ook andere landen, maar DE en FR zijn wel echt berucht) beiden zoveel mogelijk naar hun eigen industrie willen trekken en hier jaren over kunnen kissebissen welk bedrijf nu precies wat gaat leveren.

Er is gewoon veel te veel politiek bij betrokken.

Ik hoop van harte dat ik het fout heb.

[QErikNL]

Ongeacht de kosten is het goed om die onafhankelijkheid te hebben. Musk is bovendien nu niet alleen een zakenman maar ook iemand die zich direct met de president gaat bemoeien als 'adviseur'. Je wilt je data niet over zijn servers hebben lopen, althans, ik niet. Alles wijst erop dat hij enkel en alleen op zoek naar macht. En als je het niet met hem eens bent, wordt je algoritmisch beïnvloed en/of benadeeld. Heeft allemaal schijn van fascisme. We moeten als Europa nu als nooit tevoren op onze eigen benen staan en stand houden tegen de grootmachten en echte vrijheid en democratie nastreven.

[CivLord]

Over het algemeen is Europa erg goed om vergelijkbare projecten voor minder kosten uit te voeren. Gesteggel over wie wat waar mag bouwen, waardoor er teveel schakels zijn en te weinig efficiëntie is iets van het verleden. De deelnemers zijn ook geen Duitse of Franse bedrijven meer, maar internationale bedrijven, met verschillende onderdelen in meerdere landen.
Europa is wereldleider in de bouw van communicatiesatellieten (niet in hoeveelheid, dat is uiteraard Starlink op dit moment, maar in kwaliteit, mogelijkheid en prijs van de geostationaire communicatiesatellieten).

[Antenne Bayern]

Wat een Innovatie weer van ons Europeanen. We hobbelen weer achter de meute aan. Als we leidend willen zijn op Wereld schaal dan moeten we onze VOC mentaliteit even weer aanwakkeren.. *kuche..*kuche..