Donderdag vindt in de Nederlandse Tweede Kamer het debat plaats over de sms'jes van minister-president Mark Rutte. Daarbij vliegen veel claims over tafel over wat een oude Nokia wel of niet kan. Tweakers probeerde te achterhalen wat daarvan klopt.
Dit artikel gaat natuurlijk niet over de vraag of minister-president Rutte met het verwijderen van de sms'jes regels heeft overtreden of wat de politieke consequenties moeten zijn; dat is niet ons expertisegebied. Wel hebben we samen met twee lezers gekeken hoe de telefoon van Rutte werkt en wat de technische mogelijkheden ervan zijn op het gebied van sms. Dit verhaal was onmogelijk zonder de hulp van Daftman380 en simonsays84. Veel dank daarvoor!
Hoe het ook zij, Rutte gebruikt de telefoon niet meer. Het toestel gaf kortgeleden de geest en sindsdien is hij over op een, naar eigen zeggen, smartphone. Welk model dat is, is op het moment van schrijven onbekend. Hij gebruikte al twee telefoons; de Nokia was voor communicatie en daarnaast had hij een iPhone voor het lezen van nieuws. Het model daarvan is onbekend.
Foto's in collage op frontpage: Getty Images
De telefoon van Rutte
De telefoon waar het om gaat is een Nokia 301, die in sommige documentatie ook naar voren komt als Nokia Asha 301. De Finse fabrikant presenteerde hem op Mobile World Congress 2013, waar hij toen bekend kwam te staan als goedkope telefoon met dualsimversie, iets wat toen lang niet gebruikelijk was. Hij kwam in de zomer van 2013 uit voor een prijs van rond de 80 euro.
De telefoon draait Nokia S40, een eigen besturingssysteem van de Finse fabrikant. Hij heeft geen wifi, maar wel bluetooth. Ook heeft hij mobiel internet via 3G en het gebruik van WhatsApp is een mogelijkheid op de telefoon. Het toestel heeft geen pc-software. Als je eens wilt rondkijken in de software van de telefoon, kan dat via de hulppagina van Tesco. Daarmee kun je niet zomaar rondklikken, maar je kunt via de stappenplannen wel zien hoe de software in elkaar zit.
De opslag is een heikel punt. De landsadvocaat betoogde volgens de Volkskrant dat die heel beperkt is. "Het toestel had volgens de landsadvocaat 'zeer beperkte capaciteit'; er zou slechts ruimte zijn voor zo’n 20 berichten, waardoor de inbox noodgedwongen dagelijks werd geleegd door Rutte", schreef de krant.
Het verhaal rammelde vanaf het begin. Een van de theorieën is dat Rutte sms'jes zou opslaan op de simkaart, maar dat was in Nokia S40 in 2013 geen optie meer. Een andere optie is dat Rutte zijn telefoonopslag zo vol maakte dat er weinig berichten bij pasten. Ook dat is ongeloofwaardig. De opslag is 256MB. Het zou precisiewerk zijn geweest om de opslag zo te vullen dat die vanwege een paar bestanden van 190 bytes zou gaan klagen dat hij vol is. Immers, er passen meerdere sms'jes in een kilobyte en de opslag van een telefoon op de kilobyte vol genoeg krijgen is al heel lastig door de manier waarop telefoons met tijdelijke opslag omgaan.
Rutte sprak de landsadvocaat tegen, merkte simonsays84 op. De premier schreef woensdagnacht namelijk: "Het aantal van 20 sms-berichten, dat wel genoemd wordt in mediaberichten, klopt niet, maar mijn oude Nokia-telefoon werkte trager naarmate er meer berichten in werden opgeslagen." Waarom Rutte een citaat van zijn eigen landsadvocaat toeschrijft aan 'mediaberichten', is onduidelijk.
De werking van de sms-app
We hebben ons eigen archief afgezocht en vonden daar wel een Lumia 735 uit die tijd, maar geen Nokia 301 of andere S40-telefoon uit die jaren. Om te kijken wat er dan wel klopt van de beweringen van Rutte, hebben we contact opgenomen met de enige tweaker waarvan we wisten dat hij de telefoon in bezit heeft: Daftman380. "Ik heb er eens een simkaart in gedaan om dingen te testen", schrijft hij in antwoord op de DM. "Aangezien ik de premier niet ben, heb ik het toestel slechts als reserve en relikwie hier liggen."
Rutte schrijft dit over het archiveren van de sms'jes: "Mijn algemene werkwijze ten aanzien van berichten die ik ontvang of verzend, is als volgt: ik stuur sms-berichten die van belang zijn voor de bestuurlijke besluitvorming door of in cc naar de meest betrokken medewerker. De medewerker bewaart vervolgens de sms. Lange berichten, die ik niet kon doorsturen, las ik voor, parafraseerde ik of gaf ik op hoofdlijnen door aan medewerkers."
Kun je berichten in de sms-app doorsturen? Ja, zegt Daftman380, en heel moeilijk is dat niet. "Door het sms-bericht te openen, vanuit het hoofdmenu: Messages > inbox (bericht openen) > options > more > forward kun je een bericht doorsturen." Dat hij langere berichten niet kan doorsturen, komt vermoedelijk doordat die aan de achterkant bestaan uit verschillende sms'jes, maar de interface ze laat zien als één lang bericht. Die functie heet Concatenated SMS en werkt inderdaad op de Nokia 301.Sterker nog: je kunt daarmee prima berichten doorsturen, zegt Daftman380. "Afgezien van het tellertje rechtsboven het bericht zie je zo 123 niet hoeveel berichten het betreft."
Doorsturen bericht Nokia 301 | Aantal karakters | Door te sturen? |
1 bericht | 14 | Ja |
2 berichten | 217 | Ja |
3 berichten | 416 | Ja |
6 berichten | 886 | Ja |
9 berichten | 1281 | Nee |
Rutte beweert dus dat de sms-app trager wordt als er meer berichten in komen, wat volgens hem de verwijdering noodzakelijk maakte. Klopt dat? Daftman380: "Lastig te zeggen, ik heb het toestel als reserve liggen en het is subjectief wat traag is natuurlijk. Er staan nu 65 berichten op en soms krijg ik meldingen als: 'opening folder' of: 'opening message'. Als je flink wat berichten in de inbox hebt hangen, zal het ongetwijfeld langer duren. Het toestel werd in 2014 uitgegeven aan trainees destijds en werd toen al als 'verouderd' en niet representatief ervaren, dus ik kan me er zeker wel iets bij voorstellen."
Dan nog iets: als je wilt dat de inbox van de sms-app schoon blijft, is het niet nodig om de sms'jes te verwijderen. Die zijn te archiveren. Saillant is dat de landsadvocaat datzelfde woord gebruikte volgens de Volkskrant. "Volgens de landsadvocaat deed Rutte tijdens de coronacrisis en de jaren daarvoor aan ‘realtime archivering’ door onmiddellijk zelf te bepalen of een sms-bericht moest worden bewaard dan wel vernietigd."
Archiveren op de Nokia 301 is niet berichten verwijderen. "Ik kan bij berichten ook kiezen voor archive. Dit is de optie om een bericht naar een aparte plek op de opslag te verplaatsen." Daarbij verdwijnen ze uit de inbox. Die functie dient vermoedelijk om de sms-app snel te houden als er duizenden berichten op de telefoon staan. Wordt de telefoon daar sneller van? "Ik denk het wel. Maar je kan het beter zien als een soort mappenstructuur, dan een app. Je verplaatst de berichten bij archiveren naar een Archief-map. Dus ja, die "verwijder" je uit je inbox. Zodra je dus je inbox opent, wordt dat bericht niet ingeladen en dus wordt de map openen vermoedelijk sneller, ja."
Het verwijderen van sms'jes
Het verwijderen van berichten was volgens de landsadvocaat dagelijkse routine voor de premier. Is dat lastig op een Nokia 301? Dit zijn de klikken die je moet doen. Daftman380: "> Menu > Messaging > (1x down) > inbox > (select message up/down) > options > delete > yes. Dat zijn dus acht klikken." Daarbij is het mogelijk om verschillende berichten tegelijk te verwijderen. Dat geldt voor de inbox en voor de map met gearchiveerde berichten. "Ook in de archive-map kun je de optie 'delete several' gebruiken. Dus het verwijderen van meerdere berichten is relatief eenvoudig."
Redenen om de Nokia te gebruiken
Een van de redenen om zo lang een oude Nokia te gebruiken, was volgens premier Rutte dat hij zo oud was dat er geen afluistersoftware op kan. Dat zei hij enkele jaren geleden tijdens het tv-programma College Tour. Op die claim is wel wat af te dingen. Ten eerste is het besturingssysteem van de Nokia 301, S40, een van de meestgebruikte besturingssystemen ter wereld. Het stond in zijn hoogtijdagen op honderden miljoenen telefoons. De kans dat een overheid of bedrijf malware heeft laten ontwikkelen voor dat besturingssysteem, is vrij groot.
Wel zijn de mogelijkheden om malware op de telefoon te krijgen beperkt. Hij heeft geen wifi, dus malware moet erop komen via sms, een vaak niet-actieve of niet-gebruikte 3G-verbinding of bluetooth. Voor grootscheepse malwareaanvallen is S40 ongeschikt, maar Rutte kan een interessant doelwit zijn voor bijvoorbeeld buitenlandse inlichtingendiensten. Het is onbekend of de Nokia 301 van de premier extra beveiliging had. Wel was die mogelijkheid er met een extra apparaatje dat Fox-IT met een Zweeds bedrijf maakte, volgens NU.nl, want sms is een inherent onveilige manier van communicatie. De sterk verouderde standaard heeft geen goede vorm van versleuteling en elke man-in-the-middle kan eenvoudig berichten onderscheppen en lezen.
Er waren ook andere redenen om vast te houden aan de oude Nokia, zei Rutte in 2018 tegen Sleutelstad. "Eindeloze batterij en als je hem kapotgooit, blijft hij heel." En sms'en ging hem snel af. "Als het gaat om snelheid van sms'en, durf ik wel een wereldrecord aan."
Verwijderde sms'jes terughalen
Het terughalen van sms'jes kan niet via de provider, schrijft Rutte. "Desgevraagd heeft de provider gemeld dat sms-berichten niet kunnen worden achterhaald. Deze berichten worden niet opgeslagen. De provider bewaart ten behoeve van 'billing' gedurende een periode van een aantal maanden enkel zogenoemde metadata." Die metadata voor het sturen van rekeningen zijn de tijdstippen van de sms'jes en waar het bericht naartoe gaat of vandaan komt. Het is logisch om die gegevens na enige tijd te verwijderen, want al die info bewaren van elke klant kost opslag en is nergens voor nodig als de rekeningen eenmaal betaald zijn.
Verwijderde berichten zouden wellicht nog teruggehaald kunnen worden van de telefoonopslag. Dat kan door de telefoon te benaderen via een desktop en de Nokia-applicatie PC Suite, en vervolgens te proberen met tools voor datarecovery de berichten terug te halen. Het is onbekend of dat goed zou werken. Het is ook onbekend waar de Nokia 301 van Rutte nu is.
Tot slot
Tot in 2022 heeft de premier van Nederland een Nokia met een niet langer ondersteund S40-besturingssysteem gebruikt. De telefoon mag misschien oud zijn, er kleven inherente risico's aan het gebruik van zulke oude software in combinatie met oude protocollen als sms. Erop rekenen dat het niet afgeluisterd kan worden, is een vorm van security through obscurity, waar je als premier wellicht niet op kunt rekenen. Daarbij komt dat berichten verwijderen omdat een telefoon traag is, natuurlijk geen oplossing is. Er zijn zelfs in de categorie telefoons waar Rutte kennelijk van houdt, genoeg modernere modellen te vinden die beter met ladingen berichten kunnen omgaan.
Een upgrade van de telefoon was dus voor de hand liggend geweest in de afgelopen jaren. Dat is dus pas onlangs gebeurd. Het ligt in elk geval niet voor de hand dat Rutte de berichten heeft verwijderd om een technische reden en als dat zo was, waren er goede redenen om eerder de telefoon door de versnipperaar te halen en met een nieuwere, snellere telefoon te werken.