Het vaccinatiebewijs in de Nederlandse CoronaCheck-app heeft tot nu toe geen houdbaarheidsdatum, maar de bedoeling is wel dat die erin komt te zitten. Hoe zou dat kunnen werken zonder dat de app laat zien of je gevaccineerd, getest of hersteld bent?
Dit verhaal gaat niet over de wetenschap achter een vaccinatiebewijs, of over de ethische kwesties rondom de inzet van CoronaCheck in diverse sectoren. Dit verhaal gaat over hoe het systeem technisch kan werken om te voldoen aan de nieuwe eisen. Sowieso ligt het gebruik van CoronaCheck nu even stil door de harde lockdown die geldt sinds zondag. Alle sectoren die gebruikmaakten van CoronaCheck zijn nu immers dicht.
Een houdbaarheidsdatum voor CoronaCheck zit er al even aan te komen. De onderhandelingen lopen nog, maar de Europese Commissie stelde voor om een vaccinatiebewijs om te reizen negen maanden geldig te laten zijn. Of het na de onderhandelingen bij die negen maanden blijft of niet, Nederland zal het advies gaan volgen voor de Nederlandse implementatie, schreef demissionair minister Hugo de Jonge van Volksgezondheid vorige week. Maar hoe werkt dat straks?
Om het geheugen op te frissen: in CoronaCheck vind je twee soorten vaccinatiebewijzen. Eentje is geldig in Nederland en gebruikten we tot voor kort voor toegang tot onder meer evenementen en horeca, de andere is bedoeld voor reizen. De 'internationale' versie bevat veel meer gegevens, zoals de volledige naam, geboortedatum en wanneer iemand is gevaccineerd, getest of hersteld.
/i/2004802774.png?f=thumblarge)
De Nederlandse versie is gericht op dataminimalisatie. De QR-code bevat alleen initialen, geboortemaand en eventueel dag. Het is onbekend of het groene vinkje in de app is afgegeven door een vaccinatie, een test of door herstel van corona. Het vaccinatiebewijs is nu onbeperkt geldig, een herstelbewijs een jaar en een testbewijs 24 uur.
CoronaCheck is afgelopen maanden volop ingezet, schrijft de Jonge in zijn Kamerbrief. De app was tot vorige week meer dan 14 miljoen keer gedownload, terwijl de app om QR-codes te scannen 2,6 miljoen installaties heeft. Er zijn 96 miljoen QR-codes aangemaakt in de app; dat zijn gemiddeld per installatie dus zeven QR-codes. Dat komt aan de ene kant door testbewijzen, die elke keer opnieuw gemaakt moeten worden. Aan de andere kant ververst de app de QR-codes voor vaccinatie- en herstelbewijzen ook af en toe. Gebruikers die geen smartphones hebben of willen gebruiken hiervoor, kunnen ook werken met een papieren QR-code. Die functie is 677.000 keer gebruikt. Een papieren code is nu een jaar geldig.
Nu we toch in de statistieken zitten: de kosten voor CoronaCheck zouden voor dit jaar uitkomen op ruim 22 miljoen euro. De ontwikkeling van de app komt uit op 4,4 miljoen euro, terwijl voorlichting, juridisch advies en wetenschappelijk onderzoek rond het systeem uitkomt op 5,6 miljoen euro. Het meeste geld gaat naar beheer, doorontwikkeling en het 'aansluitteam': 12,3 miljoen euro. Het 'aansluitteam' gaat over het aansluiten van bijvoorbeeld testaanbieders.
Wat er gaat veranderen
Het vaccinatiebewijs krijgt dus een geldigheidsduur, vermoedelijk van negen maanden. De Jonge schreef daar vorige week over, waarbij hij aanstipte dat hij geen verschil wil hebben in geldigheid tussen het Nederlandse systeem 'coronatoegangsbewijs' of CTB en het Europese Digitale Corona Certificaat of DCC. "De bescherming tegen transmissie neemt af, naarmate de volledige vaccinatie langer geleden is afgerond. Dit geldt temeer voor de omikronvariant. Daarom werk ik aan de invoering van een geldigheidsduur voor coronatoegangsbewijzen op basis van vaccinatie voor binnenlands gebruik. Op die manier kunnen coronatoegangsbewijzen zo veilig mogelijk worden ingezet. Daarbij houd ik ook rekening met de huidige verschillen tussen de voorwaarden voor het CTB en het DCC en streef ik naar harmonisatie. Wegens privacywaarborgen in het CTB is het verkorten van de geldigheidsduur in het CTB ingewikkelder dan voor het DCC. Om dat mogelijk te maken moeten een aantal technische keuzes worden gemaakt, waar ik uw Kamer op korte termijn over zal informeren."
Wegens privacywaarborgen is het lastiger om de geldigheidsduur aan te passen, schrijft de Jonge. Om dat te laten werken, moet de geldigheid werken in de app én in de papieren versie. Om te weten hoe dat kan, is het nodig om te weten hoe de Scanner-app de geldigheid kan weten van een QR-code.
Strippenkaart
In de app is met dit scenario rekening gehouden, blijkt uit de uitleg van het systeem op GitHub. De app werkt met een 'strippenkaart', waarbij elke 'strip' staat voor geldigheid van een dag. Voor wie niet oud genoeg is of vroeger nooit met openbaar vervoer heeft gereisd: een strippenkaart was tot iets meer dan tien jaar geleden de manier om te reizen met de bus. Eén strip stond voor een enkele reis in een vooraf gedefinieerde zone.
:strip_exif()/i/2004845490.jpeg?f=imagemedium)
In CoronaCheck werkt dat als volgt: de app bepaalt de geldigheid van het bewijs dat is opgehaald en maakt op basis daarvan 'strippen' aan. Elke 'strip' is een dag geldig. Bij een testbewijs is de geldigheid 24 uur en dat is dus één strip. Bij een herstelbewijs en vaccinatiebewijs is dat veel langer. In dat geval maakt de app maximaal 28 strippen aan. Vijf dagen voor de laatste verloopt, maakt de app een nieuwe QR-code met 28 verse strippen.
Het beperken van de geldigheidsduur is dus relatief makkelijk met dat systeem. Zo schreven medewerkers van het ministerie maanden geleden over dit syteem: "Als bijvoorbeeld op een gegeven moment wordt besloten dat vaccinaties maar een half jaar geldig zijn en we willen dus niet dat mensen hun 28 dagen aan strips behouden, dan kunnen we nieuwe strips voorzien van een versie van credentials en de minimale versie die nodig is bij de houder en bij scanner-apps afdwingen via de config van minimumCredentialVersion."
Dat werkt dus met de app, maar hoe zit het dan met papier? Er zijn immers 677.000 papieren QR-codes in omloop die een jaar geldig zijn. Die ongeldig maken moet iets minder subtiel. De papieren QR-code heeft een enkele strip die langer geldig is. Maar ook die heeft een 'validFrom'-attribuut met een timestamp. Aan de kant van de scanner is dus een systeem in te bouwen dat bij een papieren QR-code een geldigheidsduur uit te rekenen is. De scanner kan dan de code afkeuren. De vraag is hoe de houder van de papieren code daarachter komt zonder hem te laten scannen.
Andere veranderingen
Er komen nog meer veranderingen aan voor de app. Terwijl het strippenkaartmodel ervoor zorgt dat het instellen van een geldigheidsduur voor vaccinatiebewijzen in de app en op papier haalbaar is, geldt dat in veel mindere mate voor het intrekken van groene vinkjes na een positieve test. Dat vereist veel grotere wijzigingen in de manier waarop het systeem werkt. De Tweede Kamer heeft voor een motie gestemd die het kabinet oproept om groene vinkjes te kunnen intrekken. De Jonge zei vorige week in zijn Kamerbrief dat hij de parlementsleden 'binnenkort inlicht over de keuzes die te maken zijn'.
:strip_exif()/i/2004802524.jpeg?f=imagemedium)
Daarnaast wilde het kabinet lang een zogenaamd 2g-beleid invoeren, waarbij alleen gevaccineerden en herstelde mensen toegang zouden hebben tot bepaalde plekken. Ook dat vereist grote wijzigingen in CoronaCheck, waaronder de komst van een blauwpaarse achtergrond voor het vinkje en dus een tweede binnenlandse QR-code.
Een kleinere wijziging is dat het herstelbewijs nu twaalf maanden geldig is, langer dan in andere Europese landen. Dat wordt misschien weer korter, zegt De Jonge. "Het kabinet overweegt om de geldigheidsduur van bewijzen op basis van herstel terug te brengen in plaats van de eerdere verlenging naar 12 maanden. Wanneer hierover besloten is, zal uw Kamer daarover geïnformeerd worden."
Ook zou het mogelijk moeten worden om een testbewijs te krijgen met 'begeleid zelf testen'. Dat staat voorlopig even stil. "De uitvoering behelst redelijk wat werk vanwege de aanpassingen die nodig zijn in de CoronaCheck-app, het afsprakenportaal van Stichting Open Nederland en de juridische, financiële en technische afstemming tussen de testaanbieders, VWS en SON. Ik hoop in maart uw Kamer te informeren over de resultaten van deze pilots en over een mogelijk vervolg."
Lockdown
De grootste verandering is natuurlijk de harde lockdown die sinds zondag geldt, waardoor CoronaCheck even buiten gebruik is. In de nieuwste Kamerbrieven over corona van afgelopen weekend komen de woorden CoronaCheck en CTB zelfs niet meer voor.
Wat er gebeurt als deze lockdown afloopt is onzeker. Bij Tweakers zijn we geen virologen, dus we weten te weinig om iets te kunnen zeggen over de invloed van de omikronvariant van het coronavirus op de effectiviteit van vaccins en doorgemaakte infecties tegen besmetting en ernstige ziekte.
Als in de komende tijd blijkt dat vaccinatie en eerdere infecties beperkt beschermen tegen een nieuwe besmetting met omikron en dat wordt snel de dominante variant, ligt het voor de hand om CoronaCheck daarop aan te passen. De bedoeling is immers om met CoronaCheck het risico op besmetting te verlagen en daarvoor moet een vaccinatie of infectie daar natuurlijk wel tegen beschermen.
Deze pandemie is nog niet klaar en het kan dus zijn dat CoronaCheck na de huidige lockdown ook weer in gebruik wordt genomen. Hoe dat precies zal gebeuren, is nu nog niet duidelijk. Zoals met zoveel zaken rond dit virus, is het iets dat de tijd zal moeten uitwijzen.