11 Intel B660-moederborden Round-up

Naar deze waren jullie het meest benieuwd

Conclusie

Een B660-moederbord maakt een systeem met een 12th Gen Intel Core-processor betaalbaar, maar kijk wel uit dat je niet te veel beknibbelt. De keuze voor sommige van de goedkoopste bordjes kan een streep zetten door eventuele toekomstige upgradeplannen of zelfs al direct prestaties kosten. We zetten onze aanraders per prijssegment op een rij.

Goedkoop B660-moederbord onder 150 euro

ASRock is met twee borden het beste vertegenwoordigd in dit segment, maar heeft zich de gewoonte aangewend om harde stroomlimieten in te bouwen op zijn budgetmodellen. Zelfs als je zelf voor geweldige koeling zorgt, kan je processor nooit meer dan 65W verbruiken op de HDV, of 125W bij de duurdere Pro RS. Dat voorkomt dat de vrm te warm wordt, maar beperkt ook de prestaties, zeker bij luxere processors.

Houd je het bij een processor die niet (veel) meer dan 65 watt verbruikt, zoals een Core i3 12100 of Core i5 12400, dan zouden wij de voorkeur geven aan de Gigabyte B660M DS3H DDR4. Die kost op het moment van schrijven een tientje meer dan de ASRock B660M-HDV, maar daar krijg je naast een iets betere vrm ook wat snellere USB-poorten en een ssd-koeler voor terug.

Ga je direct al voor een snellere cpu of wil je de mogelijkheid openhouden om later te upgraden naar een Core i7 of i9, dan adviseren we de MSI Pro B660M-A DDR4. Je betaalt wel meer, maar krijgt een vrm die beter op orde is en ook beter wordt gekoeld. Bovendien heeft de MSI een interne header voor het aansluiten van de USB-C-poort op je behuizing, en foutdiagnose-leds die je helpen om snel de oorzaak te vinden als je pc niet opstart.

We voorzien de Gigabyte B660M DS3H DDR4 en de MSI Pro B660M-A DDR4 van Great Value-awards.

Productvergelijking	ASRock B660M-HDV	Gigabyte B660M DS3H DDR4	MSI Pro B660M-A DDR4	ASRock B660 Pro RS
M.2-slots (waarvan gekoeld)	2 (0)	2 (1)	2 (1)	3 (1)
USB (waarvan 10Gbit/s of hoger)	6 (0)	6 (1)	6 (2)	6 (0)
USB-C intern	Geen	Geen	5Gbit/s	5Gbit/s
Foutdiagnose	Geen	Geen	Leds	Leds
Vrm-test (12700K)	Throttling (power)	Throttling (thermal)	OK	Throttling (power)
	vanaf € 114,99

Mid-range B660-moederbord van 150 tot 200 euro

In dit segment mag je rekenen op een vrm op basis van powerstages, die efficiënter zijn dan de losse mosfets die in het budgetsegment worden toegepast. Een processor met meer cores, nu of in de toekomst, zal dus geen problemen opleveren. Verder bieden deze moederborden vaak meer en snellere USB-poorten, betere onboard-audio en een geïntegreerde i/o-shield.

De winnaar van de Excellent-award is de MSI MAG B660M Mortar DDR4. Dit moederbord combineert vrijwel alles dat we zojuist noemden; je beschikt over acht USB-poorten waarvan de helft 10Gbit/s of sneller, een kwalitatief goede Realtek ALC1200-audiocodec en een dubbel zo snelle USB-C-header als bij het Pro-model uit de vorige categorie. Door het micro-ATX-formaat moet je genoegen nemen met twee M.2-slots, maar die worden wel allebei gekoeld. Voor tien euro meer is er ook een versie met wifi beschikbaar.

Productvergelijking	Gigabyte B660 GAMING X DDR4	ASUS TUF Gaming B660M-Plus D4	MSI MAG B660M Mortar DDR4	ASRock B660 Steel Legend
M.2-slots (waarvan gekoeld)	3 (1)	2 (1)	2 (2)	3 (1)
USB (waarvan 10Gbit/s of hoger)	8 (1)	8 (5)	8 (4)	7 (1)
USB-C intern	10Gbit/s	5Gbit/s	10Gbit/s	20Gbit/s
I/o-shield	Geïntegreerd	Geïntegreerd	Geïntegreerd	Los
Audiocodec	Realtek ALC897	Realtek ALC897	Realtek ALC1200	Realtek ALC897
		vanaf € 155,99

Luxe B660-moederbord of goedkoop Z690-moederbord?

Je kunt ook meer dan 200 euro uitgeven aan een B660-moederbord. Dat is tevens het territorium van de goedkopere Z690-modellen, dus rijst al snel de vraag of je daar niet beter voor kunt gaan. Beide opties hebben hun voors en tegens, die we illustreren aan de hand van MSI's B660-vlaggenschip en een van de Great Value-winnaars uit onze Z690 DDR4-roundup, de MSI Pro Z690-A DDR4.

Vooral bij opties die bandbreedte vereisen, verdient Z690 de voorkeur. Neem bijvoorbeeld de M.2-slots. De MSI MAG B660 Tomahawk en ASUS ROG Strix B660-A hebben er drie, maar de derde werkt maar op halve snelheid. Het Z690-bord heeft er maar liefst vier, waarvan drie op volle snelheid. Ook de dubbel zo hoge verbindingssnelheid tussen de cpu en de chipset maakt dat een configuratie met veel snelle ssd's beter tot zijn recht komt op een Z690-moederbord.

	MSI Pro Z690-A DDR4	MSI MAG B660 Tomahawk WiFi DDR4
Derde M.2-slot	PCIe 4.0 x4	PCIe 4.0 x2
Vierde M.2-slot	PCIe 3.0 x4	Geen
USB (waarvan 10Gbit/s+)	8 (2)	9 (5)
Interne USB-C-header	10Gbit/s	10Gbit/s
Audiocodec	Realtek ALC897	Realtek ALC1220
I/o-shield	Los	Geïntegreerd
Wifi	Geen	Wi-Fi 6
Rating Vcore-vrm	770A	720A
Prijs	Onbekend	Onbekend

Features die niet worden geraakt door de beperkingen van de chipset kom je vaker tegen op gelijk geprijsde B660-borden. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de kwaliteit van de audiocodec en de algehele afwerking van het bord met heatsinks en een geïntegreerd i/o-shield. Op al die punten zijn juist de Z690-borden slechter af.

Wat de beste keuze is, hangt dus echt af van je gebruiksdoel. Over het algemeen vinden we echter dat de duurdere B660-modellen te weinig meerwaarde bieden ten opzichte van onze aanrader uit de voorgaande categorie, om de hogere prijzen te rechtvaardigen en in aanmerking te komen voor awards.

Productvergelijking	MSI MAG B660 Tomahawk WiFi DDR4	ASUS ROG Strix B660-A Gaming WiFi D4	ASUS ProArt B660-CREATOR D4
M.2-slots (waarvan gekoeld)	3 (3)	3 (3)	3 (2)
USB (waarvan 10Gbit/s of hoger)	9 (5)	9 (2)	9 (1)
USB-C intern	10Gbit/s	10Gbit/s	20Gbit/s
Audiocodec	Realtek ALC1220	Realtek ALC4080	Realtek ALC897
		vanaf € 192,99	vanaf € 200,71

Poll: welke moederborden als volgende?

Als afsluiter van onze tests van de 600-serie Intel-moederborden willen we naar Mini-ITX-bordjes gaan kijken. Daarvoor ontvingen we al regelmatig verzoekjes. Welk segment lijkt jou het interessantst? Geef je mening in onderstaande poll!

Welke Mini-ITX-bordjes lijken jou het interessantst?

Betaalbare bordjes met de H610- en B660-chipsets (120-200 euro)

75,1%

Luxe Z690-bordjes (300-400 euro)

24,9%

Reacties (52)

[Lucofski]

@Tomas Hochstenbach In het tabelletje in de inleiding staat bij H610 dat hij single channel is. Dit was een foutje vanuit Intel in de originele marketing sheets, H610 is dual channel, maar heeft maximaal 1 dimm per channel. Ten opzichte van 2 dimms per channel bij de ander chipsets.

Desalniettemin, mooie review! Altijd leuk om even een blik te krijgen op de goedkopere bordjes

[Tomas Hochstenbach]

Scherp gezien, fixed. En dankjewel

[Echnon]

Ik vind de eenzijdige use case gericht op pure performance wel jammer. Niet alleen hier maar bv ook de crusade van Hardware unboxed tegen de hele HDV lijn. Maar in het zuinige server topic zweren een aantal mensen bij de HDV lijn bij Asrock, en ook zie je hier in de grafieken weer waarom. Het power draw verschil tussen de MSI (de winnaar van de low end) en de Asrock is meer dan wat sommige mensen in dat topic in totaal rapporteren voor idle gebruik van een alder lake systeem op basis van Asrock HDV bordjes. Alleen de Gigabyte B660M DS3H DDR4 zou een alternatief zijn.

De andere negatieve punten worden in een zuinige server weer een plus, zo'n power limiet is wel fijn want je wilt natuurlijk je pico-psu niet per ongeluk opblazen.

[Reactie gewijzigd door Echnon op 22 juli 2024 15:40]

[A_Trouwborst]

Misschien is het ook wel leuk om te noemen dat de ASUS B660 ROG Strix B660-F Gaming WIFI en ROG Strix B660-G Gaming WIFI de mogelijkheid hebben om te overklokken d.m.v. het aanpassen van de BCLK. De bekende overklokker DerBauer heeft hier wat leuke content over en klokt hiermee een i5 12400 naar een stabiele all core 5GHz.

Deze moederborden zijn dus buitengewoon interessant naar mijn mening omdat ze een processorwaarde van een low end processor aardig kunnen verhogen. (de 12400 kwam hiermee heel dicht tegen de cinebench prestaties aan van de Ryzen 5800X). Dat bespaart je 150 euro.

[Reactie gewijzigd door A_Trouwborst op 22 juli 2024 15:40]

[Tomas Hochstenbach]

Op de moederborden in deze test is dat geen optie, want ze hebben zoals @rsnubje al aangeeft geen van alle een bCLK-generator. Die twee ASUS-borden hebben er inderdaad wel een, maar dat zijn DDR5-borden, dus je 150 euro besparing mag je dan gelijk in nieuw/duurder geheugen stoppen

[A_Trouwborst]

Ja, dat is zeker waar

[Connor]

Gerucht ging dat de Steel Legend van Asrock dit zou kunnen. Ik zie de release bios nog wel op de site staan Asrock, zou je die kunnen terug flashen?
https://www.asrock.com/mb...l%20Legend/index.asp#BIOS

[rsnubje]

Daarvan waren we op de hoogte, maar met de nieuwste BIOS is dat in ieder geval niet meer mogelijk. We hebben gekeken of de opties beschikbaar waren bij elk moederbord, dat was er helaas niet 1 meer.

[quintox]

sow.. neem nog een glaasje azijn op deze vroege ochtend
Wat hij benoemt is een volledig legit usecase, ZEKER onder Tweakers. De limieten van CPU's zijn vaak afgestemd op een bepaald TDP en de Boxed koeler die erbij komt. Hier zit meestal écht nog wel wat rek in als je het manueel doet.

BCLK overclocking staat niet bekend om zijn stabiliteit, maar het is toch tof om te zien dat er mensen zijn die het toch proberen en blijkbaar goede resultaten behalen?

Wat zijn abbo ermee te doen heeft getuigd vooral van een portie verkeerd gerichte frustratie aan jouw kant.

[Lucofski]

BCLK op LGA 1700 is zelfs nog extra leuk! Je hebt namelijk niet te maken met de factoren die normaal instabiliteit veroorzaken als je BCLK OC doet, zoals je opslag, pcie apparaten etc.

En door BCLK hebben we nu weer pentiums en celerons die 6GHz kunnen draaien!

[Chakotay]

Dit is tweakers.net, zaken als overklokken horen juist hier thuis. Ik kan mij nog mooie verhalen over het unlocken van Athlons en Durons met een potloodje herinneren

De BCLK-overclockfunctie was inderdaad erg interessant, maar deze opties lijken inmiddels alweer uit de BIOSsen verdwenen te zijn helaas.

[savale]

Bieden deze bordjes trouwens nog wel undervolt mogelijkheden en voltage instellingen voor ram / chipset of valt dat ook onder "overclocken"?

[Zebby]

Over het algemeen wel, het gaat erom dat je de waardes wilt kunnen aanpassen, welke kant dat op is maakt niet uit.

[savale]

Ik zie inderdaad in de bios screenshots wat mogelijkheden

[DennisH82]

Mooie review
Ik heb al verschillende (klant) systemen gebouwd met de Asus Tuf Gaming B660M Plus WiFi D4, heel fijn bordje, en goede prijs (met WiFi).
Inderdaad wel opletten met de power limits deze staan standaard op Auto, dus vol open, Cinebench 23 test met 12700K trok bij mij 217W

[eL_Jay]

Vaak staat MCE ook aan.
Weet jij of die b660 bclk OC van non-Ks ondersteund?

[DennisH82]

Dat durf ik zo niet te zeggen

[et36s]

Toch wederom borden van MSI die worden aangeraden. Het wordt tijd dat ik mijn MSI trauma die ik jaren geleden heb opgelopen (nForce2) maar een keer ga begraven.

[Aerophobia1]

Dat was 20 jaar geleden. nForce 2 was de draak, niet MSI.

[andru123]

Dat vond ik opvallend. Eerste test plaats MSI boorden onderin, en zelfs met 30%. En juist die test toont prestaties per watt waarde.

[hidjedewitje]

Wat ik me eigenlijk afvraag is of je die goedkopere chipsets (H610/B660) ook kan undervolten. Zo ja, dan zijn ze best interessant voor een thuisservertje.

[Rexiq]

Tof artikel! Het prijsverschil tussen de ASUS TUF Gaming B660M-Plus D4 en de MSI Pro B660M-A DDR4 scheelt niet zoveel. Is de TUF de meerprijs waard?

[Source90]

Voor mijn beeldvorming:
Wanneer H670 op papier beter is dan de B660 (zeker gezien de Hardware RAID en meer PCIe lanes), waarom wordt er dan massaal voor de B660 gekozen?
Als ik er één uit het hogere-middensegment neem; de Asus TUF variant, neem, zijn ze ook op de cent even duur:
https://tweakers.net/pricewatch/compare/1783104;1782936/

https://digitalmasta.com/...0-and-H610-1-1024x834.jpg

[Reactie gewijzigd door Source90 op 22 juli 2024 15:40]

[Gelomidor]

is het nu weer dat we intel kopen ipv AMD? was tijdje dat intel uit den boze was, maar nu is intel weer okay om te kopen? ben in de markt om nieuwe PC aan te schaffen en vroeg me dit af.

[PD2JK]

Ligt eraan. Een i5-12400 (toevoeging F heeft geen iGPU) is een geduchte concurrent van de Ryzen 5600X en is zeer interessant. Het topmodel, de i9-12900K heeft de beste single thread performance, maar heeft zware (dus dure) koeling nodig bij volledige belasting om hem in bedwang te houden.

[andru123]

Ehm… “wij” hebben nooit gestopt met Intel. Ik denk 50% van tweakers Intel koopt, en 50% AMD. Of mischien 70:30… of 40:60… weet ik veel.
Intel is de facto standaard voor een zuinige thuis systeem.

[Umbrah]

"wij" zijn helemaal geen fanboys, maar kopen objectief voor het doel waar we voor bouwen. 1 á 2jr geleden was dat, in het geval van bijvoorbeeld gaming, AMD, nu is dat Intel. Willen we zuinig? Dan doen we nu AMD én Intel afhankelijk van budget/belang van de IGP. Willen we een HEDT workstation? Kopen we eigenlijk alleen maar AMD. Willen we onze domotica met een centrale server aansturen? Kopen we een Broadcom BCM2711. Niets is zo tijd-onderhevig als technologie, en tevens dienen we het als een gereedschap te beschouwen, niet een doel opzich (hoewel gereedschap erg leuk is). Onderdelenkeuze doe je op het moment dat je koopt, met het doel op oog wáár je voor koopt. Uiteraard houdt je de markt ook in de gaten (wat gaat komen, wat is gekomen). Puur op product gekeken hebben beide fabrikanten mooie dingen (en ze zijn niet de enigen overigens). Zeggen dat één merk per definitie zuinig/niet zuinig is, is onzin. Zeker op dit moment. Volgend jaar kan dat weer anders zijn.

[andru123]

De topic Het grote zuinige server topic - deel 3 houdt in de gaten de laatste ontwikkelingen op het gebied van zuinigheid.
Ik heb daar nooit een AMD gezien. Dus het is niet mijn alleen opinie. Maar mischien volgend jaar AMD, wie weet.

[Umbrah]

Kijk, daar heb je het alweer over een bepaald doel - hyper-underclocked, géén GPU. Maar als je kijkt naar de consoles/portables momenteel zie je juist geen Intel aan de andere kant, omdat op het target 15 tot 30W een AMD APU weer een stuk beter is. Overigens zie je in dat topic ook genoeg deep dive omtrent AMD: https://gathering.tweaker...message/69307014#69307014

Het is en blijft een lastig verhaal, waar zelfs in dat topic genoeg nuance over bestaat: veel belasting? AMD. Simpele taken? ARM. Low end windows en quickstream-level meuk? Intel. Het is en blijft, zoals ik zei, eigenlijk een vraagstuk waar geen opinie een plek heeft. Momenteel heeft Intel met 12th gen op best veel segmenten een probleem dat ze hun CPU's naar 210W laten boosten en dan inderdaad voorbij een AMD CPU die op 95W staat te turbo-en. Een ander segment weer heb je het andersom: de AMD CPU komt onder belasting op 65W uit, terwijl voor dezelfde performance een Intel CPU naar 50W gaat. Nogmaals, het hangt er altijd vanaf wát je gaat doen. Heb je AVX512 wensen bijvoorbeeld?

Het hele concept dat je de term 'opinie' gebruikt is apart, dit is juist een gebied waar er geen ruimte is voor een opinie. Zoals @audiojunk al aangeeft -- en zijn naam suggereert: als je een server hebt die heel veel idle is omdat hij wat audio afspeelt (hehe) koop je momenteel iets slechts aan alder lake. Een 10th gen i3 is echter een stuk beter qua optie. En in de Steam Deck zit weer een Ryzen. Die is ook vrij zuinig.

[andru123]

Inderdaad, die metingen heb ik niet gezien. Wij moeten in die topic meer over AMD praten.

Vroeger had ik een gaming desktop die vaak ook s’nachts stond aan om torrents te doen, etc.
aparte server is een betere optie, maar als ik mijn gaming desktop op 10 watt idle kan draaien, dan gebruik ik liever die.

[ijscobar]

Alder Lake is alles behalve zuinig...

[equit1986]

Alder Lake is bijzonder zuinig zelfs... heeft voor dezelfde taak minder vermogen nodig. Ze kunnen alleen meer trekken.

[audiojunk]

42W idle vind ik niet bijzonder zuinig, waarschijnlijk kan het wel wat zuiniger door een ander voeding( lagere wattage) en nog wat te tweaken in het bios.
Mijn i7 10700K met een B460 moederbord zat op 10W idle .

[andru123]

Ja, het is de vraag naar @Tomas Hochstenbach hoe was het gemeeten. 42W lijkt op de hoge kant. Vraag is of de moederboorden zelfs so verspillend zijn, of het komt door andere componenten.

[Dizzy]

Het ligt aan de huidige generatie cpu's, tot de 9e generatie kon je lekker op 10w idlen, vanaf 10e is het verbruik omhoog gegaan. ook de I9-12900K neemt hier tussen de 30 en 40 watt idle usage. Ligt in
ieder geval niet aan het mobo.

[Tomas Hochstenbach]

Dat staat netjes op de pagina Testmethode:

Na afloop van de test resetten we het bios naar de standaardinstellingen plus het xmp-profiel van het geheugen. Met die instellingen voeren we aan het stopcontact een meting uit van het systeemverbruik. Dat doen we zowel onder belasting als idle, met een professionele EMU 1.X4-meter.

Ook de rest van de gebruikte onderdelen vind je daar

[ijscobar]

Misschien ten opzichte van de vorige generatie maar in vergelijking met het rode kamp niet echt…