Budget Z590-moederborden Round-up

Basis voor Rocket Lake met PCIe 4.0

Inleiding

De nieuwe generatie Intel-processors onder de codenaam Rocket Lake is inmiddels een paar weken verkrijgbaar. Volgens de cpu-fabrikant kun je ze uiteraard het beste combineren met een fonkelnieuw Z590-moederbord. In deze eerste round-up testen we de betaalbare modellen van alle fabrikanten, om te bepalen hoe je zonder te veel uit te geven toch kunt profiteren van alle voordelen die Z590 biedt

Normaal gesproken valt de release van de nieuwe generatie moederborden praktisch gelijk met die van de nieuwe processorserie, maar bij deze introductie liep dat totaal anders. Intel kondigde de 500-serie chipsets in januari aan, als voetnoot in zijn CES-persconferentie. Tot ieders verrassing gold er geen embargo op de moederborden: in principe mochten ze vanaf dat moment per direct worden verkocht. Er was toen echter nog geen moederbord geproduceerd.

Voor de verschillende moederbordproducenten volgde een gevecht tegen de tijd, waarbij ze ook nog eens werden gehinderd door de timing van het Chinees Nieuwjaar (waarbij de fabrieken twee weken sluiten) en de algemene perikelen die alle uit China afkomstige producten op dit moment raken. Er zat daardoor een gat tussen de beschikbaarheid van verschillende modellen. De borden waarop de fabrikanten als eerste focusten, bereikten de winkels al begin februari, andere modellen zijn pas sinds kort verkrijgbaar. Bij menig model bleek bovendien de bios nog niet volledig te zijn geoptimaliseerd voor de chips van de elfde generatie. Uiteindelijk zijn we gestart met testen op maandag 5 april, in de week na de cpu-release. Dan mag je wat ons betreft verwachten dat je moederbord volledig naar verwachting werkt.

Intel Z590 vs. Z490, H570, B560 en H510

Intels 500-serie chipsets bestaat uit vier modellen, waarvan Z590 natuurlijk de meest luxe uitvoering is. Alle vier de chipsets maken gebruik van dezelfde socket 1200 als de 400-serie chipsets, wat betekent dat je in theorie een Comet Lake-cpu kunt plaatsen in een Z590-bord of juist een Rocket Lake-processor in een Z490-bord. In beide gevallen mis je dan wel bepaalde nieuwe functies, en voor je Z490-bord heb je vanzelfsprekend een bios-update nodig.

De featureset van de Intel-chipsets kende al lange tijd weinig vernieuwing, maar bij de 500-serie (en primair Z590) heeft de fabrikant toch een aantal interessante toevoegingen gedaan.

Belangrijkste vernieuwingen

• Ondersteuning voor PCI Express 4.0 op de cpu-lanes.
• Uitbreiding van het aantal cpu-lanes van zestien naar twintig, waardoor je naast een videokaart (x16) ook een M.2-ssd (x4) direct op de processor kunt aansluiten.
• Verdubbelde DMI-link (verbinding tussen cpu en chipset).
• Native ondersteuning voor USB 3.2 Gen2x2 (20Gbps), zonder de noodzaak van extra controllers. De Z590-chipset levert maximaal drie poorten van dit type, de H570- en B560-chipsets twee.
• Geheugen overklokken is nu mogelijk op B560- en H570-chipsets, voorheen was dit (net als cpu overklokken) voorbehouden aan de Z-serie.

In onderstaande tabel zie je in detail alle verschillen tussen de 500-serie chipsets, met ter referentie de specificaties van de Z490-chipset.

	Z590	Z490	H570	B560	H510
PCIe-cpu	20x PCIe 4.0	16x PCIe 3.0	20x PCIe 4.0	20x PCIe 4.0	16x PCIe 4.0
DMI	8x PCIe 3.0	4x PCIe 3.0	8x PCIe 3.0	4x PCIe 3.0	4x PCIe 3.0
PCIe-chipset	24x PCIe 3.0	24x PCIe 3.0	20x PCIe 3.0	12x PCIe 3.0	6x PCIe 3.0
USB 20Gbps	3	0	2	2	0
USB 10Gbps	7	6	2	2	0
USB 5Gbps	0	4	4	2	4
USB 2.0	4	4	4	6	6
USB totaal	14	14	14	12	10
SATA-600	6	6	6	6	4
Hardware-RAID	Ja	Ja	Ja	Nee	Nee
Cpu overklokken	Ja	Ja	Nee	Nee	Nee
Geheugen overklokken	Ja	Ja	Ja	Ja	Nee
Geheugenkanalen	2	2	2	2	1
Wifi geïntegreerd	Ja, AX201	Ja, AX201	Ja, AX201	Ja, AX201	Ja, AX201
Tdp	6W	6W	6W	6W	6W

Een laatste nieuwe mogelijkheid is het gebruik van de Maple Ridge-controller voor Thunderbolt 4. Die is geen onderdeel van de Z590-chipset, maar kan wel op deze moederborden worden geplaatst om dergelijke aansluitingen mogelijk te maken. Ten opzichte van Thunderbolt 3 biedt de nieuwe versie geen hogere snelheden, maar wel enkele nieuwe functies, zoals betere beveiliging via VT-d DMA.

Relatief betaalbaar, maar absoluut duur

Voor deze eerste test focussen we op de Z590-moederborden die we nog enigszins betaalbaar durven te noemen. We hebben de arbitraire grens daarvoor bij 250 euro gelegd. Toch lijkt net niet langer dan twee keer knipperen geleden dat je voor dit bedrag een high-end moederbord voor de mainstreamsocket aanschafte.

De prijzen van moederborden stijgen al jaren. Een deel van de verklaring moeten we zoeken bij simpele inflatie, maar daarnaast is het een slecht bewaard geheim dat de verkoop van losse moederborden al geruime tijd over zijn hoogtepunt heen is. Alle vaste kosten - fabrieken, r&d, marketing - moeten dus over een minder groot aantal moederborden worden verdeeld.

Ten opzichte van de vorige generatie zien we bij Z590 een bijzonder grote sprong in prijs. De adviesprijzen van de meeste modellen liggen 20 tot 30 euro hoger dan die van hun voorgangers, zo becijferden we eerder dit jaar. Een groot deel daarvan valt de wijten aan de eisen die PCI Express 4.0 stelt aan de signaalkwaliteit op Z590-borden. Verder spelen ook de toegenomen vrachtkosten een rol.

ASRock Z590 Phantom Gaming 4 en Extreme

ASRock stuurde twee moederborden op voor deze round-up. De Z590 Phantom Gaming 4 (vanaf € 149,-) is één van de goedkoopste moederborden in de test, terwijl de Z590 Extreme (vanaf € 207,70) moet concurreren in het luxere middensegment.

Z590 Phantom Gaming 4

De Z590 Phantom Gaming 4 is voor Z590-begrippen een echt budgetbord, wat betekent dat ASRock zorgvuldig moest afwegen waarop kon worden bespaard. Eén van de duidelijke slachtoffers van die afweging is het uiterlijk van het bord, want de printplaat is vrijwel volledig zichtbaar en ook van een geïntegreerd i/o-shield is geen sprake. Bovendien is het bord rgb-vrij, al zijn er wel vier headers (twee rgb, twee argb) beschikbaar om zelf met rgb aan de slag te gaan.

Wel is het bord volledig PCIe 4.0-ready, met twee x16-sleuven en een M.2-slot dat op de cpu is aangesloten. De andere twee M.2-slots en de drie x1-sloten zijn verbonden met de chipset en werken dus op gen3-snelheid. Ook op de Intel I219V-netwerkcontroller - wifi ontbreekt, maar een kaartje om het toe te voegen, kun je kwijt in het kleine M.2-slot - en de beschikbaarheid van alle zes de SATA-600-poorten hebben we weinig aan te merken. Hoewel het aantal USB-poorten aan de achterkant beperkt is, is er wel een bloedsnelle interne 20Gbps-header beschikbaar voor de USB-C-aansluiting op je kast. Voor het geluid is een verouderde Realtek ALC897-codec aanwezig, zonder surround en optische audio.

De Z590 Phantom Gaming 4 maakt gebruik van een Richtek RT3609BE-controller gekoppeld aan traditionele losse mosfets. Per Vcore-fase - dat zijn er in totaal zes - zijn er vier Sinopower-mosfets aanwezig, waarvan twee low-side en twee high-side.

Z590 Extreme

De Z590 Extreme is een heel ander moederbord, waarbij duidelijk meer aandacht naar de afwerking is gegaan. De vrm-heatsinks zijn een stuk forser, twee van de drie M.2-slots zijn voorzien van een heatsink en de aansluitingen worden aan het zicht onttrokken door een overkapping. Ook een voorgemonteerd i/o-shield is in deze prijsklasse standaard geworden. Bij de i/o-cover, chipsetheatsink en langs de zijkant van het moederbord heeft ASRock rgb-verlichting aangebracht.

De indeling van de PCIe- en M.2-slots is identiek aan die van de Phantom Gaming 4, inclusief het compacte M.2-slot waar je een wifi-kaartje in kwijt kunt. Daar is weinig mis mee, maar ook het aantal USB-poorten is gelijk gebleven en in dit segment is de Z590 Extreme daarmee ronduit karig uitgerust. Op andere gebieden zien we wel duidelijk luxere keuzes, zoals een extra 2,5Gb-ethernetpoort (Realtek) bovenop de Intel-gigabitaansluiting en een alc1220-audocodec, gekoppeld aan zowel zes audiojacks als een S/PDIF-uitgang. Daarnaast heeft ASRock voorzien in handige onboard power- en resetknoppen en een meegeleverde videokaarthouder, die je aan het moederbord vastmaakt en in hoogte verstelt om je videokaart de nodige ondersteuning te bieden.

Ook de stroomvoorziening van de Z590 Extreme is van een ander niveau. De cpu en igpu worden gevoed via in totaal veertien SiC654-powerstages met een rating van 50A per stuk. Daarbij is de aansturing in handen van een Richtek RT3609BE. Deze controller kan maximaal 6+2 fasen aansturen, voor de cpu zijn per fase dus twee powerstages aangesloten.

ASUS Prime Z590-P en TUF Z590-Plus Wifi

Van ASUS bespreken we de Prime Z590-P (vanaf € 190,95) en TUF Gaming Z590-Plus Wifi (vanaf € 243,-). De Prime-serie is in tegenstelling tot veel van de andere borden in de test niet primair gericht op gamers, maar op alle pc-bouwers die een degelijk bord zonder al te veel tierlantijnen willen. Het TUF Gaming-model moet juist de prijsbewuste gamers aanspreken.

Prime Z590-P

Ondanks dat de Prime Z590-P één van ASUS' goedkopere modellen is, is het bord voorzien van grote zilverkleurige heatsinks voor de vrm, de chipset en het bovenste M.2-slot. Dat is aangesloten op de cpu en werkt dus op gen4-snelheid; verder zijn er ook nog twee gen3-M.2's verbonden met de chipset. Het aantal SATA-poorten blijft beperkt tot vier, die bovendien direct op het pcb zijn geplaatst in plaats van in een 90°-hoek. Ook aan de afwezigheid van een geïntegreerd i/o-shield merk je dat ASUS hier en daar heeft moeten beknibbelen.

Het bord heeft één netwerkpoort, maar dat is er dan wel meteen eentje op een snelheid van 2,5Gb. Wifi kan worden toegevoegd door een M.2-module in het slot vlak onder de linker vrm-heatsink te steken. In het i/o-shield kun je twee cirkeltjes uitdrukken voor de antennes. Een Realtek alc897-codec is verantwoordelijk voor het geluid, waarbij ASUS in tegenstelling tot ASRock wel aan een S/PDIF-out heeft gedacht.

Een ander verschil met de ASRock-borden is dat ASUS de snelste USB-poort (20Gbps) niet via de interne header, maar gewoon achterop beschikbaar maakt. De interne USB-C-header werkt door deze keuze slechts op een snelheid van 5Gbps. In totaal telt het bord zes externe USB-poorten, waarvan één USB-C, wat toch een beperking kan vormen.

De vrm wordt aangestuurd door een Digi+ ASP1900B, maar die wordt niet maximaal benut. Er zijn tien Alpha & Omega-powerstages met een rating van 55A aangesloten op vijf fasen voor de Vcore, met nog een enkel uitgevoerde extra fase voor de geïntegreerde gpu.

TUF Gaming Z590-Plus Wifi

De TUF Gaming Z590-Plus Wifi heeft een flinke facelift gekregen ten opzichte van het model dat we in onze B550-roundup bespraken. Het oude TUF-logo dat aan een vleermuis deed denken, is vervangen door een veel abstracter exemplaar dat in het wit is afgebeeld op de zwarte heatsinks en i/o-cover - ook die zagen we niet eerder op borden uit de TUF Gaming-serie. Uiterst rechts is de Z590-Plus Wifi voorzien van twee zones met bescheiden rgb-verlichting, maar de bliksemschicht-sticker op de bios-batterij is misschien nog wel het opvallendste uiterlijke kenmerk.

De indeling van de PCIe-sleuven is standaard en dat er zes SATA-poorten en drie M.2-slots aanwezig zijn kunnen we ook niet bijzonder noemen. Opvallend is echter niet alleen dat alle M.2-slots uitgerust zijn met heatsinks - de twee chipset-M.2's zijn in het verlengde van elkaar geplaatst en delen dus één grote koeler - maar ook dat twee van de drie slots een lengte van 110mm hebben. Tot nu toe zijn de meeste M.2-ssd's 80mm lang, maar in theorie kan een langere M.2-ssd meer capaciteit bieden en bovendien beter worden gekoeld. Kortom, in elk geval één van de wensen van collega Jelle wordt met dit bord vervuld.

De complete netwerkfaciliteiten zijn afkomstig van Intel; 2,5Gb-ethernet wordt geleverd door een I225-V-controller, op het geïntegreerde wifi-kaartje zit een AX201-controller. Een Realtek alc1200 verzorgt het geluid, waarvoor ook een optische audio-uitgang beschikbaar is. Op het vlak van USB-connectiviteit maakt ASUS dezelfde keuzes als bij het Prime-model: de 20Gbps-poort zit achterop en de interne USB-C-header werkt op slechts 5Gbps. In totaal telt het bord wel één externe USB-poort meer.

Voor de stroomvoorziening zet ASUS zijn eigen ASP1900B-controller in, die maximaal 7+2 fasen kan aansturen. De Vcore-vrm bestaat uit veertien NCP302150-powerstages van 50A per stuk, oftewel twee per fase. De twee extra powerstages voor de igpu worden wel direct aangestuurd door de controller.

Gigabyte Z590 Gaming X en Aorus Elite AX

Ook van Gigabyte nemen we twee borden mee in deze test. De Z590 Gaming X (vanaf € 196,-) is Gigabytes instapmoederbord voor gamers, terwijl de Z590 Aorus Elite AX (vanaf € 264,50) een wat luxer model binnen de Aorus-serie van de fabrikant is.

Z590 Gaming X

Ondanks dat de Z590 Gaming X niet kwalificeert voor een plekje in de Aorus-line-up, is het al een behoorlijk strak uitziend moederbord, met forse vrm-heatsinks en een voorgemonteerd i/o-shield. Ook twee van de drie M.2-slots zijn voorzien van een koeler, waaronder vanzelfsprekend het op de cpu aangesloten PCIe 4.0-slot. Alleen het eerste PCIe x16-slot is versterkt met metaal, de twee x1-sleuven en het fysiek als x16 uitgevoerde x4-slot zijn dat niet.

Achterop tellen we in totaal negen USB-poorten, waarvan twee 10Gbps. Dat is niet mis voor een bord in dit segment. De interne USB-C-header is helaas wel beperkt tot een snelheid van 5Gbps. Verder vind je op het i/o-panel een 2,5Gb-netwerkpoort, verzorgd door een Realtek-chip, zes audiojacks aangesloten op een Realtek ALC897-codec en een DisplayPort.

Naast het gebruikelijke viertal rgb-headers - twee voor normale rgb, twee voor de digitale variant - heeft Gigabyte op twee plekken ook verlichting op het bord zelf aangebracht. Erg indrukwekkend is die niet. Wel zijn basisfaciliteiten voor overklokkers aanwezig: vier foutdiagnose-leds en een knop om de bios te flashen, wat ook werkt zonder processor. Dat is zeker niet op alle budgetborden het geval.

Ook met de stroomvoorziening moet je als niet al te veeleisende overklokker prima uit de voeten kunnen. De Vcore wordt volledig direct aangestuurd door een ISL69269-controller, die twaalf fasen kan aansturen. Er zijn dan ook twaalf SIC649A-powerstages met een rating van 60A per stuk aanwezig. De overige rails vallen onder de verantwoordelijkheid van een extra RAA229001-chip.

Z590 Aorus Elite AX

Veel van de basics deelt de Z590 Aorus Elite AX met de goedkopere Gaming X. De indeling van de PCIe-slots verschilt alleen door de afwezigheid van een derde x1-sleuf en aan de M.2-slots is helemaal niets veranderd. Ook de vrm is grotendeels vergelijkbaar, alleen de powerstages zijn ingewisseld voor OnSemi NCP252160's met een gelijke rating. De veranderingen die het meest opvallen, vind je aan de buitenkant. Alle heatsinks zijn vormgegeven in de Aorus-stijl, de geheugensloten zijn versterkt met metaal en de rgb-verlichting op het bord zelf is ingeruild voor een ledje in het Aorus-logo op de chipset.

Bij diverse voorzieningen heeft Gigabyte echter andere keuzes gemaakt. Zo is de audiochip vervangen door een luxere ALC1220-VB, die een aanzienlijk hogere signaalruisverhouding heeft. Hoewel de netwerkcontroller voor bedrade verbindingen ongewijzigd is gebleven, heeft Gigabyte wifi toegevoegd in de vorm van de Intel W-Fi 6 AX201, die tevens Bluetooth 5.1 ondersteunt. Ook de aansluitingen zijn net wat luxer uitgevoerd, met een 20Gbps-USB-poort achterop, een upgrade naar 10Gbps voor de interne USB-C-header en de toevoeging van een optische S/PDIF-uitgang.

MSI Z590-A Pro en Tomahawk Wifi

Van MSI testten we de Z590-A Pro (vanaf € 188,40) en de MAG Z590 Tomahawk Wifi (vanaf € 250,75), waarvan alleen die laatste expliciet op gamers is gericht. De Pro-serie is de instapreeks van de fabrikant en heeft bij deze generatie een flink redesign ondergaan.

Z590-A Pro

Voor zover het ontwerp van een moederbord dat kan zijn, zouden we de Z590-A Pro bijna chique noemen. De vrm-heatsinks zijn afgebogen en voorzien van een gestileerd MSI-logo. De streepjes komen in het hele bord terug, bijvoorbeeld in de vorm van inkepingen in de chipsetheatsink. Opvallend is de aanwezigheid van een 6-pins peg-connector onderaan het bord, bedoeld voor de stroomtoevoer naar de insteekkaarten. Voor normale builds met één videokaart is de meerwaarde daarvan beperkt.

De PCIe 4.0-lanes van de cpu zijn verbonden met het eerste x16-slot en het bovenste M.2-slot, dat van een heatsink is voorzien. De overige PCIe-sleuven en twee M.2-slots maken gebruik van de chipsetlanes en werken dus altijd op PCIe 3.0-snelheid. Een Intel I225-V-controller is verantwoordelijk voor de 2,5Gb-ethernetpoort, maar het geluid wordt verzorgd door een relatief basale Realtek alc897, die niet van een optische audio-uitgang is voorzien. Wel telt de Z590-A Pro zes analoge jacks.

Achterop zijn in totaal acht USB-poorten aanwezig, waarvan er vier op USB2.0-snelheid werken. De USB-C-poort heeft een snelheid van 20Gbps en de naastgelegen roodgekleurde USB-A-poort werkt op 10Gbps, net als de interne USB-C-header overigens. Het i/o-paneel, waarvoor je gewoon een los shield moet plaatsen, beschikt ten slotte nog over een knopje om de bios te flashen vanaf een USB-stick.

Een Richtek RT3609BE-controller stuurt de vrm van de Z590-A Pro aan, dat is dezelfde chip als op de ASRock Z590 Extreme. Voor de Vcore zijn er twaalf 55A-powerstages van Alpha & Omega aangesloten, twee per fase. De twee extra powerstages voor de igpu zijn direct aangesloten op de overgebleven twee kanalen van deze controller.

MAG Z590 Tomahawk Wifi

De Z590 Tomahawk Wifi valt binnen de MAG-serie voor gamers, waarbij MAG (onder MPG en MEG) de goedkoopste telg is. De afwerking is van een hoger niveau dan bij de Z590-A Pro, met bijvoorbeeld heatsinks voor alle drie de M.2-slots en een geïntegreerd i/o-shield. Ook heeft de Tomahawk rgb, al blijft de verlichting beperkt tot een ledje in de chipsetkoeler.

MSI heeft de indeling van de PCIe- en M.2-slots ongemoeid gelaten ten opzichte van de Z590-A Pro. Op het gebied van connectiviteit maakt de fabrikant wel luxere keuzes. Naast de 2,5Gb-ethernetcontroller is er nu ook een gloednieuwe Intel AX210-wifi-controller geplaatst, die Wi-Fi 6 en Bluetooth 5.2 ondersteunt. Het aantal USB-poorten is gelijk gebleven, maar twee USB2.0-poorten zijn wel ingeruild voor snellere USB3.0-exemplaren.

Het geluid is eveneens in handen van een compleet nieuwe chip. De Realtek alc4080 volgt de alc1220 op als de meest luxe dac van de fabrikant. Hij ruilt Intels HD Audio-interface in voor USB, waardoor 32bit-audio nu met een samplerate van 384kHz verwerkt kan worden. HDA, de standaard waar alle oudere codecs gebruik van maakten, was gelimiteerd tot een samplerate van 192kHz. Deze audiosetup kan hoofdtelefoons tot 600Ω aansturen en is uiteraard ook voorzien van S/PDIF.

Voor dit bord heeft MSI iets luxere powerstages van dezelfde fabrikant uitgekozen dan bij de Z590-A Pro, namelijk exemplaren met een rating van 60A. Bovendien zijn er niet twaalf, maar veertien stuks aanwezig voor de Vcore. Om dit aan te kunnen sturen, is gekozen voor een ISL69269-controller. Voor de Vcore zijn op elke fase twee powerstages aangesloten, voor de igpu en systemagent in totaal drie stuks direct.

Vergelijkingstabellen: slots en chips

In dit segment is het niet mogelijk om alle features die je kunt bedenken aan te bieden. De fabrikanten moeten dus keuzes maken en daarin ontstaan verschillen. Per type functionaliteit hebben we die op deze pagina inzichtelijk gemaakt in tabellen.

PCI Express

Alle geteste Z590-moederborden bieden één PCI Express 4.0 x16-slot. De overige slots zijn aangesloten op de chipset en maken daarom gebruik van PCIe 3.0. In de praktijk wordt er altijd gekozen voor een x4-slot, vaak fysiek uitgevoerd als een tweede x16-sleuf, aangevuld met een, twee of drie x1-slots. ASRock is daar het meest scheutig mee.

	Slot 1	Slot 2	Slot 3	Slot 4	Slot 5
ASRock Z590 Phantom Gaming 4	PCIe 4.0 x16	PCIe 3.0 x4	PCIe 3.0 x1	PCIe 3.0 x1	PCIe 3.0 x1
ASRock Z590 Extreme	PCIe 4.0 x16	PCIe 3.0 x4	PCIe 3.0 x1	PCIe 3.0 x1	PCIe 3.0 x1
ASUS Prime Z590-P	PCIe 4.0 x16	PCIe 3.0 x4	PCIe 3.0 x1	PCIe 3.0 x1	n.v.t.
ASUS TUF Gaming Z590 Plus-Wifi	PCIe 4.0 x16	PCIe 3.0 x4	PCIe 3.0 x1	PCIe 3.0 x1	n.v.t.
Gigabyte Z590 Gaming X	PCIe 4.0 x16	PCIe 3.0 x4	PCIe 3.0 x1	PCIe 3.0 x1	n.v.t.
Gigabyte Z590 Aorus Elite AX	PCIe 4.0 x16	PCIe 3.0 x4	PCIe 3.0 x1	n.v.t.	n.v.t.
MSI Z590-A Pro	PCIe 4.0 x16	PCIe 3.0 x4	PCIe 3.0 x1	PCIe 3.0 x1	n.v.t.
MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi	PCIe 4.0 x16	PCIe 3.0 x4	PCIe 3.0 x1	PCIe 3.0 x1	n.v.t.

De borden van ASRock hebben maar liefst vijf PCIe-sloten.

USB

Niet alleen het aantal USB-poorten loopt uiteen, ook de snelheden waarop ze werken kunnen verschillen. ASRock houdt het op beide modellen bij zes aansluitingen, maar maakt dan wel weer de snelste interne header beschikbaar. Die gebruik je om de USB-C-poort op de voorkant van je behuizing aan te sturen. Bij ASUS, de Gigabyte Z590 Aorus Elite AX en beide MSI's komen we een dergelijke 20Gbps-poort juist op het achterpaneel tegen. De Gigabyte Z590 Aorus Elite AX heeft met een totaal van tien poorten de meeste aansluitingen, al werken er daarvan wel vier op de langzaamste USB2.0-snelheid.

	USB 2.0	USB 5Gbps	USB 10Gbps	USB 20Gbps	USB-C intern
ASRock Z590 Phantom Gaming 4	2	2	2	0	20Gbps
ASRock Z590 Extreme	2	2	2	0	20Gbps
ASUS Prime Z590-P	2	2	1	1	5Gbps
ASUS TUF Gaming Z590 Plus-Wifi	2	2	2	1	5Gbps
Gigabyte Z590 Gaming X	2	5	2	0	5Gbps
Gigabyte Z590 Aorus Elite AX	4	3	2	1	10Gbps
MSI Z590-A Pro	4	2	1	1	10Gbps
MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi	2	4	1	1	10Gbps

Bij het ene bord is de interne USB-C-header vier keer zo snel als bij sommige andere.

Opslag

Als het op de mogelijkheden voor het aansluiten van ssd's en harde schijven aankomt, zien we een opvallende eensgezindheid. Alle borden hebben drie M.2-slots: het eerste is direct aangesloten op de cpu en werkt dus op PCIe 4.0-snelheid, de andere twee betrekken hun bandbreedte uit de chipset. Op vrijwel elk bord zitten de volle zes SATA-600-poorten. Alleen de ASUS Prime Z590-P mist er twee.

De grootste verschillen worden nog wel gemaakt door het al dan niet meeleveren van ssd-koelers. Alleen bij de ASUS TUF Gaming Z590 Plus-Wifi en de MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi zijn alle drie de slots voorzien van een heatsink, al delen bij de ASUS strikt genomen twee slots één langwerpige heatsink. Het budgetmodel van ASRock is het enige bord in de test waarbij je in zijn geheel geen koelers krijgt.

	SATA-600	M.2-slot 1	M.2-slot 2	M.2-slot 3	Aantal M.2-koelers
ASRock Z590 Phantom Gaming 4	6	PCIe 4.0 x4	PCIe 3.0 x4	PCIe 3.0 x4	0
ASRock Z590 Extreme	6	PCIe 4.0 x4	PCIe 3.0 x4	PCIe 3.0 x4	2
ASUS Prime Z590-P	4	PCIe 4.0 x4	PCIe 3.0 x4	PCIe 3.0 x4	1
ASUS TUF Gaming Z590 Plus-Wifi	6	PCIe 4.0 x4	PCIe 3.0 x4	PCIe 3.0 x4	3
Gigabyte Z590 Gaming X	6	PCIe 4.0 x4	PCIe 3.0 x4	PCIe 3.0 x4	2
Gigabyte Z590 Aorus Elite AX	6	PCIe 4.0 x4	PCIe 3.0 x4	PCIe 3.0 x4	2
MSI Z590-A Pro	6	PCIe 4.0 x4	PCIe 3.0 x4	PCIe 3.0 x4	1
MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi	6	PCIe 4.0 x4	PCIe 3.0 x4	PCIe 3.0 x4	3

De MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi is een van de weinige borden waarbij alle M.2-ssd's van een heatsink zijn voorzien

Video en audio

Veel van de socket 1200-processors hebben een geïntegreerde gpu. DisplayPort lijkt zo langzamerhand de nieuwe standaard te worden voor het verbinden van een monitor. Alleen de ASRock Z590 Phantom Gaming 4 heeft die aansluiting niet. Dat bord beschikt wel over HDMI, dat op zijn beurt alleen op de Gigabyte-modellen ontbreekt. VGA en DVI komen we op geen enkel bord meer tegen.

	VGA	DVI	HDMI	DisplayPort
ASRock Z590 Phantom Gaming 4	0	0	1	0
ASRock Z590 Extreme	0	0	1	1
ASUS Prime Z590-P	0	0	1	1
ASUS TUF Gaming Z590 Plus-Wifi	0	0	1	1
Gigabyte Z590 Gaming X	0	0	0	1
Gigabyte Z590 Aorus Elite AX	0	0	0	1
MSI Z590-A Pro	0	0	1	1
MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi	0	0	1	1

Voordat we naar de geluidsinfrastructuur van de moederborden gaan kijken, moeten we het eerst even over de audio-codecs hebben. Er zijn namelijk een aantal nieuwe codecs die je tegen zult komen. Helaas is er van alle enigszins moderne codecs amper documentatie openbaar. Via diverse fabrikanten hebben we toch wat informatie over deze nieuwe codecs bij elkaar kunnen schrapen.

De eerste nieuwe naam is de lager gepositioneerde Realtek ALC897, die nu tien kanalen kan uitsturen (7.1 plus een extra stereopaar). Bijvoorbeeld de oudere ALC887 kon dat nog niet. Hij biedt geen ondersteuning voor hoofdtelefoons met een hoge weerstand en heeft een relatief beperkte signaalruisverhouding, waarmee de duurdere ALC1200-serie zich nog duidelijk onderscheidt.

Interessanter is de ALC4080. Als je zou afgaan op het modelnummer van dit nieuwe topmodel, zou je een enorme sprong verwachten ten opzichte van de ALC1220. Niets is echter minder waar; de specificaties zijn identiek. Het enige verschil is dat de ALC4080 via USB wordt aangesloten in plaats van rechtstreeks op de processor. Dat heeft als voordeel dat de beperking tot een 192kHz-samplerate van de HD-Audio-standaard wordt omzeild, waardoor de ALC4080 samplerates tot 384kHz bij 32-bit kan bieden.

	Kanalen		Hoofdtelefoonversterking	Max. dac snr	Max. adc snr
	Dac	Adc
Realtek ALC897	10	2	Tot 32Ω	99dB(A)	95dB(A)
Realtek ALC1200	10	2	Tot 32Ω	110dB(A)	102dB(A)
Realtek ALC1220	10	3	Tot 600Ω	120dB(A)	110dB(A)
Realtek ALC4080 (USB)	10	3	Tot 600Ω	120dB(A)	110dB(A)

De ALC897 komen we tegen op drie van de goedkopere borden, die allemaal geen optische audio-uitgang bieden. De iets luxere ALC1200 en ALC1220 worden gebruikt op de wat luxere modellen: de ASRock Z590 Extreme, ASUS TUF Gaming Z590-Plus Wifi en Gigabyte Z590 Aorus Elite AX. Alleen op de MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi zit de nieuwe ALC4080-codec.

	Codec	Analoge jacks	S/PDIF	Versterker
ASRock Z590 Phantom Gaming 4	Realtek ALC897	3	Nee	Nee
ASRock Z590 Extreme	Realtek ALC1220	6	Ja	Nee
Asus Prime Z590-P	Realtek ALC897	5	Ja	Nee
Asus TUF Gaming Z590 Plus-Wifi	Realtek ALC1200	5	Ja	Nee
Gigabyte Z590 Gaming X	Realtek ALC897	6	Nee	Nee
Gigabyte Z590 Aorus Elite AX	Realtek ALC1220	5	Ja	Nee
MSI Z590-A Pro	Realtek ALC897	6	Nee	Nee
MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi	Realtek ALC4080	5	Ja	Nee

Netwerk

Ook in het goedkopere segment wordt 2,5Gb-ethernet steeds meer de standaard. Alleen de ASRock Z590 Phantom Gaming 4 beschikt nog uitsluitend over gigabit. Ook de duurdere ASRock Z590 Extreme valt op, want dat bord heeft als enige twee netwerkpoorten. Als je nog geen multi-gigabit-thuisnetwerk hebt, zou je de 2,5Gb-poort bijvoorbeeld kunnen gebruiken voor een rechtstreekse verbinding met je nas, terwijl je de reguliere netwerkverbinding via de 1Gb-poort legt.

Drie borden hebben een wifi-chip, wat duidelijk is terug te zien aan hun modelnaam. MSI past echter een aanzienlijk modernere wifi-controller toe, met ondersteuning voor WiFi 6E en Bluetooth 5.2.

	LAN 1	LAN 2	Wifi
ASRock Z590 Phantom Gaming 4	Intel I219V	n.v.t.	n.v.t.
ASRock Z590 Extreme	Realtek RTL8125BG	Intel I219V	n.v.t.
ASUS Prime Z590-P	Realtek RTL8125BG	n.v.t.	n.v.t.
ASUS TUF Gaming Z590 Plus-Wifi	Intel I225V	n.v.t.	Intel AX200
Gigabyte Z590 Gaming X	Realtek RTL8125BG	n.v.t.	n.v.t.
Gigabyte Z590 Aorus Elite AX	Realtek RTL8125BG	n.v.t.	Intel AX201
MSI Z590-A Pro	Intel I225V	n.v.t.	n.v.t.
MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi	Intel I225V	n.v.t.	Intel AX210

Drie van de geteste Z590-moederborden hebben wifi, waaronder deze ASUS TUF Gaming Z590 Plus-Wifi

Overige features

Tot slot een aantal functies die niet binnen een van de bovenstaande categorieën passen, maar wat ons betreft wel een duidelijk verschil in het gebruiksgemak van een moederbord kunnen maken.

Vroeger kwamen goedkopere borden er nog weleens bekaaid vanaf als het om het aantal fanheaders gaat, maar met minimaal vijf stuks kom je voor vrijwel elke build wel uit. MSI is zelfs erg scheutig, met maar liefst acht stuks op allebei de modellen.

De mogelijkheid om de bios te flashen zonder (compatibele) processor kan best van pas komen, omdat veel Z590-borden al vóór de release van Rocket Lake te koop waren. We zien daarbij een duidelijke tweedeling: Gigabyte en MSI ondersteunen het, ASRock en ASUS niet. Mocht je bij het bouwen toch even moeten troubleshooten, dan komt de aanwezigheid van probleemdiagnose van pas. Die is op elk bord aanwezig in de vorm van simpele maar doeltreffende debug-leds, behalve bij de ASUS Prime Z590-P. Dat is wat ons betreft een serieus nadeel. Als het bord om wat voor reden dan ook niet wil booten, heb je geen idee waar je moet beginnen met zoeken.

Onboard knoppen voor power en reset

ASRock heeft op zijn Z590 Extreme als enige voorzien in onboard knoppen voor power en reset. Alle andere fabrikanten bewaren die functie voor duurdere modellen.

Wat het uiterlijk van de borden betreft, is Gigabyte het verst met het doorvoeren van de handige én strak uitziende geïntegreerde i/o-shields. Op beide modellen van dat merk is het i/o-shield geïntegreerd, bij alle andere fabrikanten is dat alleen bij het duurste model het geval. Alle fabrikanten lijken het eens over het feit dat vier rgb-headers (twee normale, twee addressable) voldoende zijn, alleen MSI's Pro-bord heeft één reguliere rgb-header minder.

	Fan- headers	Bios-chip	Bios flashen zonder cpu	Probleem- diagnose	Onboard knoppen	Rgb / Argb	I/o-shield
ASRock Z590 Phantom Gaming 4	6	128Mb	Nee	Ja	Nee	2 / 2	Los
ASRock Z590 Extreme	7	128Mb	Nee	Ja	Ja	2 / 2	Geïntegreerd
ASUS Prime Z590-P	5	192Mb	Nee	Nee	Nee	2 / 2	Los
ASUS TUF Gaming Z590 Plus-Wifi	6	192Mb	Nee	Ja	Nee	2 / 2	Geïntegreerd
Gigabyte Z590 Gaming X	5	256Mb	Ja	Ja	Nee	2 / 2	Geïntegreerd
Gigabyte Z590 Aorus Elite AX	6	256Mb	Ja	Ja	Nee	2 / 2	Geïntegreerd
MSI Z590-A Pro	8	256Mb	Ja	Ja	Nee	1 / 2	Los
MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi	8	256Mb	Ja	Ja	Nee	2 / 2	Geïntegreerd

Testmethode

Voor deze round-up houden we grotendeels dezelfde indeling aan als in de B550-test die we vorig jaar publiceerden. Wel hebben we op basis van jullie feedback een aantal verbeteringen doorgevoerd:

• Op de pagina over de vrm-test vind je nu alle beelden van de warmtebeeldcamera terug.
• We testen nu ook hoe het moederbord zich op de standaardinstellingen gedraagt, bijvoorbeeld voor wat betreft turbo's, het bij deze generatie geïntroduceerde Adaptive Boost Technology en powerlimits.
• Op de bios-pagina vind je nu een uitgebreide screenshot-walkthrough van elk getest moederbord.

Testprocedure

Het belangrijkste onderdeel van onze moederbordentest is de vrm-test. De vrm is verantwoordelijk voor de omzetting van 12 volt uit de voeding naar de door de processor gewenste spanning. Daarmee is het zowel een van de belangrijkste onderdelen van het moederbord, als een onderdeel waar bij goedkope modellen vaak op wordt bezuinigd. In de speclijst merk je ontbrekende USB-poorten of M.2-slots immers eerder op dan magere vrm-componenten. Hoe de vrm van een moederbord exact werkt en wat de functie van alle onderdelen is, hebben we eerder uitgebreid uiteengezet in een achtergrondartikel op Hardware Info.

Uitgangspunt

Testsysteem Intel Z590-moederborden

• Processor: Intel Core i9 11900K @ 5GHz all-core / 1,35V
• Geheugen: Corsair Vengeance Pro 32GB (2x 16GB) ddr4-3600 (xmp)
• Ssd: Samsung 860 EVO 500GB
• Voeding: Seasonic Focus Plus Gold 1000W
• Behuizing: NZXT H700
• Cpu-koeling: NZXT Kraken X62 (bovenin, outtake, 12V)
• Intake: 3x NZXT casefan (12V)
• Outtake: 1x NZXT casefan (12V)

Om de vrm-test zo eerlijk mogelijk te maken, maken we de belasting van elk moederbord-vrm zo gelijk mogelijk. Daartoe stellen we de gemonteerde Intel Core i9 11900K-processor in op een vaste kloksnelheid van 5GHz voor alle cores en een vaste Vcore-spanning van 1,35 volt. Achter op de socket meten we met een multimeter wat de daadwerkelijk geleverde spanning is als de cpu wordt belast, om dit vervolgens zo precies mogelijk naar 1,35 volt te corrigeren door middel van load-line calibration en het bijstellen van de ingegeven waarde in het bios. Het eindresultaat is steeds een vrm-belasting van rond de 250 watt, vóór het efficiëntieverlies bij de vrm zelf. Als we het totale verbruik via de EPS-connectors zouden meten om het verbruik gelijk te trekken, zou de variatie in vrm-efficiëntie het beeld vertroebelen.

Meetmethode

Nu we zeker weten dat de belasting van de vrm voor elk moederbord gelijk is, kunnen we eenvoudigweg de temperatuur meten om te beoordelen hoe goed de koeling is. Bij veel moederborden zit er een uitleesbare temperatuursensor in de vrm, maar niet bij alle. Bovendien kunnen we niet garanderen dat die altijd accuraat is.

Daarom voeren we twee eigen metingen uit: de eerste met een Flir E60-warmtebeeldcamera, de tweede met drie type-k-thermocouples die we ter hoogte van de warmste vrm-fasen achter op het moederbord monteren. Zo hebben we altijd vergelijkbare meetgegevens, zelfs als op een luxer bord bijvoorbeeld een backplate aanwezig is die het zicht van de Flir zou kunnen beperken.

We voeren de tests uit met een gestandaardiseerd systeem in een NZXT H700-kast. Die is voorzien van vier op maximale snelheid draaiende ventilators en cpu-waterkoeling die de opgewekte warmte rechtstreeks de behuizing uit blaast. Met een gebrek aan airflow hebben de moederborden dus in elk geval niet van doen.

Prestaties en stroomverbruik

Tijdens de vrm-test belasten we de processors gedurende een kwartier met de Cinebench 20 MT-benchmark. Na afloop van de test analyseren we de logfile en berekenen we zowel de gemiddelde benchmarkscore als de standaardafwijking. Substantiële afwijkingen van de prestaties of een gebrekkige consistentie kunnen immers wijzen op het terugklokken van de cpu: 'throttling' in jargon.

Na afloop van de test resetten we het bios naar de standaardinstellingen plus het xmp-profiel van het geheugen. Vervolgens voeren we een korte versie van de Cinebench-test uit om te bepalen hoe het moederbord met de standaardinstellingen presteert. Deze test duurt ruim twee minuten, wat voldoende is om eventuele limieten te activeren. Net als bij de vrm-test loggen we het gedrag van de processor op dat van vlakken: de scores zelf, maar bijvoorbeeld ook het verbruik van de processor, de temperatuur en de kloksnelheden van elke core.

Tot slot voeren we aan het stopcontact een meting uit van het systeemverbruik. Dat doen we zowel onder belasting als idle, met een professionele EMU 1.X4-meter.

PCI Express 4.0

Nieuw bij de Z590-chipset is de PCI Express 4.0-standaard - nieuw voor Intel althans, want op AMD-borden zit deze PCIe-standaard al bijna twee jaar. Dat werpt natuurlijk de vraag op of er verschil zit in de implementatie, vooral als het om de inmiddels breed verkrijgbare PCIe 4.0-ssd's gaat. Tussen moederborden zal op dit vlak amper tot geen verschil zitten, want de PCIe 4.0-lanes zijn direct van de cpu afkomstig. We hebben er daarom voor gekozen om binnenkort in een apart artikel de PCIe 4.0-prestaties van AMD en Intel te vergelijken. Stay tuned dus!

Werking op stock-settings

Een nieuwe toevoeging aan onze moederbordentest is de werking op de standaardinstellingen van het moederbord - stock in jargon. Tot nu toe was het vrijwel altijd zo dat los verkochte moederborden standaard unlimited waren, oftewel dat de processor niet werd gehinderd door enige limiet anders dan de cpu-temperatuur. Doordat het stroomverbruik van met name de laatste generaties Intel-processors steeds verder oploopt, is dat inmiddels geen vanzelfsprekendheid meer.

Tdp, pl1, pl2 en tau

Voor we een oordeel kunnen vellen over de instellingen die moederbordfabrikanten kiezen als standaard, moeten we eerst de variabelen waarmee ze kunnen spelen begrijpen. Om te beginnen is er pl1, wat per definitie gelijk is aan het tdp. Het tdp is een richtlijn die Intel geeft aan pc-bouwers, zodat ze de stroomvoorziening en koeling van het systeem kunnen afstemmen op een bepaalde stroomconsumptie en warmteproductie. Praktisch het volledige vermogen wordt immers omgezet in warmte.

Een belangrijk detail is dat Intel het tdp berekent op basis van de basiskloksnelheid van een processor. In het geval van de Core i9 11900K gebeurt dat dus niet aan de hand van de allcoreboost van 5,1GHz, maar aan de hand van de baseclock van 3,5GHz. De turbofunctionaliteit wordt hierbij volledig buiten beschouwing gelaten en gezien als mogelijkheid om het surplus aan koelcapaciteit en stroomtoevoer te benutten. Dat gaat voorbij aan de tegenwoordige realiteit waarin de turbomodus een groot deel van de cpu-prestaties levert.

De definitie van pl2 is de short duration power limit, dus de hoeveelheid stroom die een processor gedurende korte tijd mag gebruiken. Bij de Core i9 11900K is pl2 vastgesteld op 251W, het dubbele van pl1. De tau, ten slotte, is de tijd die pl1 volgens de officiële richtlijnen maximaal aangehouden mag worden. In het geval van de 11900K is dat 56 seconden.

Unlimited

In de praktijk hielden retailmoederborden zich niet aan dergelijke limieten. Moederborden werden standaard geleverd met zowel pl1 als pl2 op maximaal: 4095W, oneindig dus. De ervaring leert dat vrijwel niemand die limieten aanpast, waardoor de processor wanneer nodig altijd op zijn maximale kloksnelheid zal werken, tenzij de aanwezige koeling niet voldoet en de cpu overgaat tot thermal throttling.

Bij de meeste moederborden staan de powerlimieten standaard op oneindig

Tot een paar jaar terug was dat geen enkel probleem. De Core i7 6700K verbruikte onder volle belasting minder dan 10W meer dan het officiële tdp. Naarmate Intel de klokfrequenties op zijn 14nm-proces bleef pushen en bovendien steeds meer cores toevoegde - daar blikten we recent uitgebreid op terug in een Plus-achtergrondartikel - steeg het daadwerkelijke verbruik snel. De i9 9900K verbruikte bijna 143W, de 10900K bijna 240W en in onze review van de 11900K maten we gemiddeld 297W.

Hoewel de werking van stroomlimieten op moederborden niet veranderde, deden de implicaties ervan dat dus wel. Als een fabrikant een stroomvoorziening ontwerpt op een tdp rond de 100W, maar de processor zelf het twee- of drievoudige verstookt, gaat het natuurlijk mis. De vele aandacht voor vrm-kwaliteit van de afgelopen jaren komt dus niet uit de lucht vallen.

De geteste Z590-moederborden

Zes van de acht door ons geteste Z590-moederborden hebben uit de doos geen (zinnige) limiet. Dat betekent dat ze continu op de maximale kloksnelheid kunnen blijven werken. Die bedraagt 4,8GHz, want Intels Adaptive Boost Technology - die de allcoreboost verhoogt naar 5,1GHz - staat op alle geteste borden standaard uit. Dat is een bewuste keuze, want ondersteuning om die optie te activeren bieden alle modellen wél.

• Stock - Cinebench 20 Multithreaded
• Stock - Kloksnelheid
• Stock - Vcore

Stock - Cinebench 20 Multithreaded
Moederbord	Gemiddelde score in Cinebench-punten (hoger is beter)
MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi	5.981
MSI Z590-A Pro	5.979
ASUS Prime Z590-P	5.972
Gigabyte Z590 Gaming X	5.969
Gigabyte Z590 Aorus Elite AX	5.965
ASUS TUF Gaming Z590-Plus Wifi	5.963
ASRock Z590 Phantom Gaming 4	5.775
ASRock Z590 Extreme	5.635

Stock - Cinebench 20 Multithreaded - Kloksnelheid
Moederbord	Gemiddelde frequentie in MHz (hoger is beter)
ASUS Prime Z590-P	4.800
Gigabyte Z590 Aorus Elite AX	4.800
Gigabyte Z590 Gaming X	4.800
MSI Z590-A Pro	4.800
MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi	4.800
ASUS TUF Gaming Z590-Plus Wifi	4.800
ASRock Z590 Phantom Gaming 4	4.400
ASRock Z590 Extreme	4.400

Stock - Cinebench 20 Multithreaded - Vcore
Moederbord	Gemiddelde spanning in volt (hoger is beter)
ASUS Prime Z590-P	1,238
ASUS TUF Gaming Z590-Plus Wifi	1,236
Gigabyte Z590 Aorus Elite AX	1,231
MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi	1,225
MSI Z590-A Pro	1,224
Gigabyte Z590 Gaming X	1,205
ASRock Z590 Phantom Gaming 4	1,149
ASRock Z590 Extreme	1,147

Dit betreft de softwarematig gerapporteerde spanning.

De twee modellen van ASRock hebben standaard wel limieten. Na ongeveer een minuut wordt het verbruik van de processor beperkt tot 125W, oftewel de pl1 van 11900K. In de grafiek hieronder hebben we de ASUS Z590 Prime-P opgenomen als willekeurig voorbeeld van een moederbord dat die limieten niet hanteert.

Een belangrijk verschil tussen beide ASRock-borden is dat je de stroomlimieten op de Z590 Extreme indien gewenst kunt uitschakelen terwijl dat op de Phantom Gaming 4 niet volledig mogelijk is, in elk geval niet via het bios. Op de pagina over de prestaties van de moederborden gaan we hier dieper op in.

Vrm-test

We kijken op twee manieren naar de kwaliteit van de vrm. Enerzijds analyseren we de keuze voor bepaalde componenten in de stroomvoorziening, waarbij we focussen op de Vcore, veruit de zwaarst belaste rail in de vrm van een moederbord. Daarnaast meten we in onze vrm-test ook hoe goed de koeling van de vrm functioneert.

Componentanalyse

De stroomvoorziening van de MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi,
met rechtsboven de controller en aan twee kanten een rij powerstages.

Slechts één van de borden maakt geen gebruik van powerstages, chips waarin de low- en high-side mosfets en de driver zijn geïntegreerd. Dat is de ASRock Z590 Phantom Gaming 4, die een Richtek-controller combineert met liefst vier losse mosfets per fase: twee low-side Sinopower SM4508's en twee high-side Sinopower SM4503's.

Voor zijn luxere Z590 Extreme verkiest ASRock een veel luxere opstelling, bestaande uit veertien 50A-powerstages, waarvan twaalf voor de Vcore. Een soortgelijke vrm komen we ook op alle borden van ASUS, Gigabyte en MSI tegen: steeds tussen de tien en veertien Vcore-powerstages, met per stuk een rating van 50, 55 of 60A. Doublers kwamen we op geen enkel bord tegen, dus bij gebruik van een controller die dit aantal fasen niet native kan aansturen worden twee powerstages op één fase aangesloten. In dergelijke gevallen vermelden we onder 'configuratie' niet alleen de controllerconfiguratie, maar ook het werkelijk aanwezige aantal mosfets.

	Controller	Configuratie Vcore+Vccgt	Mosfets per fase	Doublers
ASRock Z590 Phantom Gaming 4	Richtek RT3609BE	6+2	2x Sinopower SM4508 + 2x Sinopower SM4503	Nee
ASRock Z590 Extreme	Richtek RT3609BE	6+2 -> 12+2	Vishay SiC654 (50A)	Nee
ASUS Prime Z590-P	Digi+ ASP1900B	5+1 -> 10+1	Alpha & Omega AOZ5316NQI (55A)	Nee
ASUS TUF Gaming Z590 Plus-Wifi	Digi+ ASP1900B	7+2 -> 14+2	OnSemi NCP302150 (50A)	Nee
Gigabyte Z590 Gaming X	Intersil ISL69269	12+0	Vishay SiC649A (60A)	Nee
Gigabyte Z590 Aorus Elite	Intersil ISL69269	12+0	OnSemi NCP252160 (60A)	Nee
MSI Z590-A Pro	Richtek RT3609BE	6+2 -> 12+2	Alpha & Omega AOZ5516 (55A)	Nee
MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi	Intersil ISL69269	7+3 -> 14+3	Alpha & Omega AOZ5312U (60A)	Nee

Testresultaten

Nu kan de stroomvoorziening van een bepaald bord er op papier wel goed uitzien, maar het gaat uiteindelijk om de prestaties in de praktijk. In de grafiek zie je naast de resultaten ook de llc-instelling en de ingegeven spanning in de bios die nodig waren om onder belasting op exact 1,350V uit te komen.

De laagste temperaturen meten we bij de ASRock Z590 Phantom Gaming 4. Dat komt niet door een geweldige vrm of goede koeling, maar doordat dat bord als enige power-throttelt in onze test, en wel op dusdanige wijze dat dit in de bios niet valt uit te schakelen. Meer details daarover vind je op de volgende pagina.

Van de borden die de test wel correct kunnen uitvoeren, blijft de MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi het koelst. De warmste van de drie sensors laat een maximum van 50,3 graden noteren, terwijl het heetste punt volgens de warmtebeeldcamera 50,7 graden is. De Gigabyte Z590 Gaming X en ASUS TUF Gaming Z590 Plus-Wifi delen de tweede plek, met temperaturen rond de 56 graden.

De ASUS Prime Z590-P, MSI Z590-A Pro en ASRock Z590 Extreme worden het warmst, waarbij de ASUS als enige de grens van 70 graden passeert. Dat blijft nog altijd onder de grens van wat wij toelaatbaar vinden. Pas bij temperaturen tegen de 100 graden moet je je zorgen gaan maken over de levensduur op lange termijn. Het enige bord in deze test dat tot dat soort temperaturen in staat zou kunnen zijn, is de instapper van ASRock, maar de niet uit te schakelen stroomlimieten verhinderen dat het werkelijk gebeurt.

• Hoogste temperatuur - thermocouple
• - Flir
• - sensor

Max. VRM temp. na 15 min. - Thermocouple
Moederbord	LLC level	Fixed Vcore (BIOS)	Gemiddelde temperatuur in °C (lager is beter)
ASRock Z590 Phantom Gaming 4	Level 1	1.345	48
MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi	Mode 4	1.34	50
Gigabyte Z590 Gaming X	Turbo	1.365	56
ASUS TUF Gaming Z590-Plus Wifi	Level 6	1.35	56
Gigabyte Z590 Aorus Elite AX	High	1.355	60
MSI Z590-A Pro	Mode 3	1.33	63
ASRock Z590 Extreme	Level 1	1.35	65
ASUS Prime Z590-P	Level 6	1.355	67

Max. VRM temp. na 15 min. - FLIR
Moederbord	LLC level	Fixed Vcore (BIOS)	Gemiddelde temperatuur in °C (lager is beter)
ASRock Z590 Phantom Gaming 4	Level 1	1.345	50,5
MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi	Mode 4	1.34	50,7
ASUS TUF Gaming Z590-Plus Wifi	Level 6	1.35	55,4
Gigabyte Z590 Gaming X	Turbo	1.365	60,4
ASRock Z590 Extreme	Level 1	1.35	63,1
MSI Z590-A Pro	Mode 3	1.33	63,2
Gigabyte Z590 Aorus Elite AX	High	1.355	63,4
ASUS Prime Z590-P	Level 6	1.355	71,0

Max. VRM temp. na 15 min. - Moederbord sensor
Moederbord	LLC level	Fixed Vcore (BIOS)	Gemiddelde temperatuur in °C (lager is beter)
MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi	Mode 4	1.34	53
Gigabyte Z590 Aorus Elite AX	High	1.355	56
ASUS TUF Gaming Z590-Plus Wifi	Level 6	1.35	57
MSI Z590-A Pro	Mode 3	1.33	65
ASUS Prime Z590-P	Level 6	1.355	73

Borden die hier ontbreken, hebben geen uitleesbare vrm-sensor

Beelden warmtebeeldcamera

Hieronder vind je per bord de beelden gemaakt met de warmtebeeldcamera.

ASRock Z590 Phantom Gaming 4

ASRock Z590 Extreme

ASUS Prime Z590-P

ASUS TUF Gaming Z590-Plus Wifi

Gigabyte Z590 Gaming X

Gigabyte Z590 Aorus Elite AX

MSI Z590-A Pro

MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi

Prestaties en consistentie

De resultaten van de vrm-test vertellen twee verhalen. Het eerste verhaal is dat van zeven van de acht geteste Z590-moederborden. De gemiddelde Cinebench-score verschilt nog geen procent tussen het langzaamste en snelste moederbord, wat absoluut verwaarloosbaar is. De standaardafwijking is hooguit 9 Cinebench-punten, oftewel 0,1%. Al deze borden presteren dus uiterst consistent.

• Cinebench 20 MT - Gem. na 15 min.
• Cinebench 20 MT - Std. afwijking

Cinebench 20 Multithreaded - Gem. na 15 min.
Moederbord	Gemiddelde score in punten (hoger is beter)
MSI Z590-A Pro	6.253
MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi	6.240
ASUS TUF Gaming Z590-Plus Wifi	6.218
ASUS Prime Z590-P	6.213
Gigabyte Z590 Gaming X	6.208
ASRock Z590 Extreme	6.202
Gigabyte Z590 Aorus Elite AX	6.202
ASRock Z590 Phantom Gaming 4	3.027

Cinebench 20 Multithreaded - Std. afwijking
Moederbord	Gemiddelde score in punten (lager is beter)
ASRock Z590 Extreme	2
MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi	2
MSI Z590-A Pro	3
Gigabyte Z590 Gaming X	3
Gigabyte Z590 Aorus Elite AX	4
ASUS Prime Z590-P	6
ASUS TUF Gaming Z590-Plus Wifi	9
ASRock Z590 Phantom Gaming 4	249

Het tweede verhaal is dat van de ASRock Z590 Phantom Gaming 4. Dit is één van de twee borden uit de test die uit de doos geen unlimited instellingen voor de stroomtoevoer naar de processor heeft. Het verschil met de duurdere ASRock Z590 Extreme is echter dat je ze in de bios ook niet uit kunt schakelen. De long duration power limit staat vast op 125W, de officiële tdp van de Core i9 11900K. Kortom, na verloop van tijd worden de prestaties van de processor hoe dan ook beperkt. (Toevoeging: naar verluidt is het wel mogelijk om de limieten softwarematig te omzeilen via Intel XTU, maar ASRock raadt dat af.)

In de vrm-test begint de Phantom Gaming 4 dan ook moedig met een kloksnelheid van 5GHz, maar na nog geen minuut is dat feest voorbij. Het verbruik wordt dan beperkt van bijna 250W tot de helft daarvan. Dit betekent dat de core-multiplier wordt verlaagd van 50x naar 25x. Opvallend is dat ook de uncore-multiplier, die onder meer de geheugencontroller en ringbus aanstuurt, wordt bijgesteld van 41x naar slechts 8x. Vanzelfsprekend daalt ook de cpu-temperatuur hierdoor aanzienlijk.

De gemiddelde Cinebench-score komt uit op 3027 punten, minder dan de helft van wat de andere borden halen. Daarbij profiteert de Phantom Gaming 4 nog enigszins van de hogere scores in de eerste runs. In de laatste run voor het einde van de test komt het bord niet verder dan 2870 punten.

• Multipliers
• Package power
• Cpu-temperatuur

Stroomverbruik

Voor de meting van het stroomverbruik resetten we de moederborden naar hun standaardinstellingen, zodat duidelijk wordt hoe de verschillende fabrikanten hun borden in de fabriek optimaliseren. De Idle-meting is een gemiddelde over vijf minuten, de Load-meting een momentopname (maximum) tijdens een Cinebench-run. Beide metingen voeren we uit aan het stopcontact en betreffen dus het totale systeem.

• Stock - Systeemverbruik Cinebench 20 max.
• Stock - Systeemverbruik idle (gemiddelde 5 min.)

Stock - Systeemverbruik Cinebench 20 max.
Moederbord	Gemiddelde vermogen in watt (lager is beter)
Gigabyte Z590 Gaming X	250
ASRock Z590 Extreme	252
Gigabyte Z590 Aorus Elite AX	258
ASRock Z590 Phantom Gaming 4	262
ASUS TUF Gaming Z590-Plus Wifi	263
ASUS Prime Z590-P	271
MSI Z590-A Pro	273
MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi	280

Stock - Systeemverbruik - Idle (gemiddelde 5 min.)
Moederbord	Gemiddelde vermogen in watt (lager is beter)
ASRock Z590 Phantom Gaming 4	52
ASRock Z590 Extreme	55
Gigabyte Z590 Gaming X	60
Gigabyte Z590 Aorus Elite AX	61
MSI Z590-A Pro	61
ASUS Prime Z590-P	64
ASUS TUF Gaming Z590-Plus Wifi	64
MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi	65

Onder belasting verbruiken de twee modellen van MSI en de ASUS Prime Z590-P het meest, tussen de 270 en 280 watt. De borden van Gigabyte zijn met tussen de 250 en 260 watt het zuinigst. Voor de ASRock Z590 Phantom Gaming 4 hebben we 262W ingevuld, dat is het verbruik zolang de cpu nog vrijuit mag boosten. Nadat de powerlimiet actief wordt, daalt het loadverbruik van dat bord tot 192W.

In rust worden de kaarten anders geschud. De borden van ASRock zijn nu wat zuiniger dan de borden van de andere fabrikanten. Voor het complete systeem meten we 52W bij de Phantom Gaming 4 en 55W bij de Extreme, terwijl alle andere merken laag in de 60 watt zitten.

Bios-vergelijking

Als je niet gaat overklokken en geen bijzondere wensen hebt, zie je het bios als het goed is maar één keer: bij het startklaar maken van je systeem. Voor de echte tweaker kan het bios echter zomaar een dagelijkse werkomgeving zijn. Wat ons betreft leent een goed bios zich zowel voor het eenvoudig instellen van de basisopties, als voor het bieden van extra functies aan de power-user. Onderaan deze pagina vind je uitgebreide bios-walkthroughs van elk getest moederbord.

Ten opzichte van onze B550-roundup zien we maar beperkte veranderingen. Het enige dat echt opvalt, is dat de Intel-bios van ASRock nog altijd uitgebreider is dan de bios die we op de AMD-borden van dit merk aantroffen. Zo heeft de Intel-versie een 'easy mode' voor het instellen van je geheugen, fans en bootvolgorde. De bios van de andere merken kennen dezelfde voors en tegens als voorheen, waarbij ASUS en MSI de hoogste ogen gooien.

	ASRock	ASUS	Gigabyte	MSI
Gemakkelijke modus	Ja	Ja	Ja	Ja
Zoekfunctie	Nee	Ja	Nee	Ja
Changelog voor opslaan	Nee	Ja	Ja	Ja
Bios flashen van internet	Ja	Ja	Nee	Nee
Bios flashen zonder cpu	Nee	Nee	Ja	Ja
Ssd secure erase	Ja	Ja	Nee	Ja
Fanspeedtuning	Ja	Ja	Ja	Ja
Rgb-verlichting	Ja	Alleen aan/uit	Alleen aan/uit	Alleen aan/uit

Bios-screenshots ASRock Z590 Phantom Gaming 4

Bios-screenshots ASRock Z590 Extreme

Bios-screenshots ASUS Prime Z590-P

Bios-screenshots ASUS TUF Gaming Z590 Plus-Wifi

Bios-screenshots Gigabyte Z590 Gaming X

Bios-screenshots Gigabyte Z590 Aorus Elite AX

Bios-screenshots MSI Z590-A Pro

Bios-screenshots MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi

Conclusie

De Intel Z590-moederborden zijn een smak duurder dan hun voorgangers. Daardoor loont het des te meer om te kijken naar een relatief betaalbaar model, zoals de acht borden die we in deze round-up hebben getest.

Goedkoopste bord heeft hardnekkige limieten

Veruit het goedkoopste bord in de test is de ASRock Z590 Phantom Gaming 4, die je al vanaf 149 euro in huis haalt. Dit model maakt als enige geen gebruik van powerstages voor de vrm, maar van traditionele losse mosfets. Om hoge temperaturen te voorkomen, heeft de fabrikant harde, niet via het bios te verwijderen stroomlimieten ingesteld. Daardoor storten de prestaties na enkele minuten in; onze Core i9 11900K haalt nog niet de helft van zijn reguliere score. Aangezien zelfs de Core i5 11400 ruim meer dan de ingestelde limiet van 125W kan verbruiken en dus aan prestaties zal inboeten, krijgen we niet bedacht voor wie dit model aan te raden zou zijn boven bijvoorbeeld een gelijk geprijsd B560-bord zonder deze limieten.

Drukte rond de 200 euro

MSI Z590-A Pro

Tussen de 199 en 209 euro staan vier borden van alle merken recht tegenover elkaar. Van deze modellen spreken er twee ons in het bijzonder aan. De MSI Z590-A Pro is met 199 euro de goedkoopste, maar biedt desondanks een ruime selectie aansluitingen, een interne USB-C-header die op 10Gbps werkt en zowel de mogelijkheid om het bios te flashen zonder cpu als probleemdiagnose-leds.

ASRock Z590 Extreme

De ASRock Z590 Extreme is een tientje duurder, maar biedt een aantal functies die we bij andere merken pas in een hoger prijssegment tegenkomen. Zo werkt de USB-C-header volgens de nieuwste 20Gbps-standaard, krijg je twee ssd-koelers, wordt er een hoogwaardige ALC1220-audiocodec gebruikt en is er zelfs aan voor overklokkers handige onboard power- en resetknoppen gedacht. Alleen het aantal USB-poorten valt ons tegen. Zowel de MSI als de ASRock verdienen een Great Value-award.

Luxe zonder de prijs uit het oog te verliezen

Voor rond de 50 euro meer krijg je bij ASUS, Gigabyte en MSI een Z590-bord met wifi aan boord. MSI monteert op zijn MAG Z590 Tomahawk Wifi als enige de allernieuwste wifi-chip van Intel, die WiFi 6E en Bluetooth 5.2 ondersteunt. Daarnaast gooit dit bord hoge ogen in de vrm-test en krijg je voor elk van de drie M.2-slots een heatsink meegeleverd. Daarmee is de Tomahawk zijn kleine meerprijs ten opzichte van de concurrentie wat ons betreft zeker waard, wat hem een Excellent-award oplevert.

MSI MAG Z590 Tomahawk Wifi

What's next?

Vandaag hebben we acht relatief betaalbare Z590-moederborden getest. Er zijn nog veel duurdere modellen, tot aan de vlaggenschepen die soms wel rond de duizend euro kosten. Tegelijkertijd met Z590 heeft Intel echter ook een aantal goedkopere chipsets uitgebracht in de 500-serie, zoals B560 en H570. Welke nieuwe moederborden zou jij het liefst in een volgende review zien? Laat het weten in de comments.

Productvergelijking	ASRock Z590 Phantom Gaming 4	ASRock Z590 Extreme	ASUS Prime Z590-P	ASUS TUF Gaming Z590-PLUS WIFI	Gigabyte Z590 GAMING X	Gigabyte Z590 AORUS ELITE AX	MSI Z590-A PRO	MSI MAG Z590 Tomahawk WIFI
Vrm-kwaliteit	--	+	+	++	++	+	+	+++
Connectiviteit	++	++	+	++	++	+++	+	++
Audio	-	++	-	+	-	++	-	+++
Netwerk	-	+	+	++	+	++	+	+++
Overklokfeatures	+	++	--	+	++	++	++	++
Prijs-kwaliteit	+	+++	+	++	++	++	+++	+++

Reacties (104)

[Akino]

Het blijft mij verbazen dat de moederborden steeds duurder lijken te worden,terwijl er eigenlijk steeds minder op zit.Meeste komt tegenwoordig uit de CPU en klein stukje chipset.
Wat allu desing/koellichamen en plastic kan de meerprijs toch eigenlijk niet maken.
VRM samenstelling etc maken het echt niet uit qua prijs,enkel voro de marge voor de fabrikant.

[m.z]

Volgens mij is de hoofdreden dat deze duurder zijn; PCI-E 4.0. Namelijk bestaat het moederbord uit meer lagen, omdat er meer lanes nodig zijn.

Daarnaast staat in de Inleiding ook een samenvatting wat er verder vernieuwd is. Dit lijkt mij de bijkomende redenen dat het dus duurder is:

Belangrijkste vernieuwingen

• Ondersteuning voor PCI Express 4.0 op de cpu-lanes.
• Uitbreiding van het aantal cpu-lanes van zestien naar twintig, waardoor je naast een videokaart (x16) ook een M.2-ssd (x4) direct op de processor kunt aansluiten.
• Verdubbelde DMI-link (verbinding tussen cpu en chipset).
• Native ondersteuning voor USB 3.2 Gen2x2 (20Gbps), zonder de noodzaak van extra controllers. De Z590-chipset levert maximaal drie poorten van dit type, de H570- en B560-chipsets twee.
• Geheugen overklokken is nu mogelijk op B560- en H570-chipsets, voorheen was dit (net als cpu overklokken) voorbehouden aan de Z-serie.

[Djarune]

De Z490 borden waren goedkoper bij hun introductie dan de Z590 borden en ondersteunen met een BIOS update en een 11gen Intel ook PCIe 4.0 CPU lanes. Momenteel zijn Z490 borden prijstechnisch nogsteeds interessant voor een 11gen Intel.

[Mindfree]

Vraag is of je dat wel zou willen na een bios update. AMD heeft ook al wat issues met sommige borden.
Als ze te weinig lagen hebben is het niet verstandig op pci-e 4 te gebruiken door ruis en storing die het kan veroorzaken.

Pci-e 4 maakt het moederbord echt een stuk duurder. En verder betaald iedereen tegenwoordig grif voor dat soort bordjes. En zolang de consument ze koopt zullen ze niet zakken.

Pas als de verkopen drastisch teruglopen zal je wat verandering zien.

Een 3090 gaat nu voor 3000€ over de toonbank. Maar dat is die in de verste verte niet waard. Maar mensen weten blijkbaar niet van gekkigheid wat ze met hun geld moeten doen.

[Rickkamminga]

De lagen zijn niet perse voor de extra lanes, maar vooral voor betere signaal integriteit. Frequenties worden steeds hoger, waardoor de signalen steeds gevoeliger worden voor interferentie. Om deze interferentie te dempen worden de signalen steeds dieper in het moederbord weggestopt, tussen extra lagen koper. Sommige moederborden hebben tegenwoordig wel dertig lagen! Dit is bijvoorbeeld ook waarom ITX bordjes flink duur zijn voor hun grootte en features.

[Splorky]

De combinatie van "gaming" in de naam en de overbodige schildjes die er opzitten geven wat mij betreft al aan dat je misschien beter naar andere borden kan kijken als je bang for buck zoekt (ervaring uit het verleden toen de term "Fatal1ty" nog kenmerkend was voor overpriced hardware.)

Bij telefoons heb ik dat trouwens ook wel dat hoe minder vooruitgang er is, hoe hoger de prijzen.

[batteries4ever]

In het artikel, staat, naast de door @m.z genoemde complexiteit en de eventuele RGB "poppenkast":

De prijzen van moederborden stijgen al jaren. Een deel van de verklaring moeten we zoeken bij simpele inflatie, maar daarnaast is het een slecht bewaard geheim dat de verkoop van losse moederborden al geruime tijd over zijn hoogtepunt heen is. Alle vaste kosten - fabrieken, r&d, marketing - moeten dus over een minder groot aantal moederborden worden verdeeld.

Ik vind dat een verrassend argument: als hierdoor de kosten van een MB noemenswaardig zouden toenemen, lijkt het me dat er een markt is voor een fabrikant die maar een paar MB uitbrengt per processorgeneratie: als die dan een superieure prijs/functionaliteit/kwaliteit kunnen bieden zouden die behoorlijk wat marktaandeel veroveren tegenover een fabrikant die dozijnen MBs uitbrengt.

Natuurlijk is dit zo ongeveer de slechtst mogelijke tijd een nieuwe PC op te tuigen, met de huidige tekorten zou ik alleen een nieuwe PC overwegen als de oude echt en onherstelbaar kapot is...

[klaasraak]

Dat er minder afname is lijkt me ook logisch... je hebt nu een concurrent in AMD (andere mobo's designs nodig)... plus mensen upgraden hun computer lang niet zovaak meer als 15 jaar geleden... mijn huidige pc gaat ook weer makkelijk 10 jaar mee.. en daarna zelfs miss nog wel 10 als reserve/kinder computer... Behalve als je gamed of intensief videobewerkingen doet heeft het geen zin om telkens te upgraden...

[masterchi]

Top review! De diepe analyse in the vrm geeft een echte meerwaarde.

Het is me alleen niet helemaal duidelijk of de Asrock Gaming 4 to 4.4 GHz of 2.5GHz standard gaat wanneer je in het power limiet terecht komt. Ik vermoed dat in de test waar 2.5Ghz gemeten wordt het voltage op 1.35v staat ingesteld? In dat geval is het best netjes dat het power limiet in dat geval ook nog keurig werkt.

[Tomas Hochstenbach]

Stock is inderdaad 4,4GHz, de 2,5GHz is waar het bord naar throttelt in de vrm-test. Maar goed, ten opzichte van de allcoreturbo van een 11900K mis je nog altijd 700MHz, da's niet niets.

[Zenjol]

In hoeverre is dit verder nog zelf in te stellen met deze moederborden? Wat dat betreft mist de review wel een van de facetten die altijd onderscheidend was voor de Z-chipsets, namelijk de overklokmogelijkheden.

Wat dat betreft vertrouw ik de standaard overklok die moederbordfabrikanten doen ook niet helemaal. Dat was voorheen ook altijd redelijk slecht (one-click OC etc), omdat ze een relatief hoog voltage instellen op een bescheiden overklok om stabiliteit te garanderen, terwijl als je het zelf deed je waarschijnlijk een stuk minder voltage voor dezelfde snelheden nodig had. Bovendien stijgt het stroomverbruik exponentieel als je de kloksnelheid opschroeft, waarbij je zomaar het stroomverbruik kan verdubbelen om 20% extra performance eruit te persen.

Kijk je ook naar de resultaten van jullie i5 11400 review, dan zie je de stap van een i5 10400 met 71W tov de i5 11400 bij 124W een 23% hogere score neerzet (Cinebench all-core), maar dus ten koste van ~75% meer stroom. Dat terwijl de i5 11400 voordeel zou moeten hebben met een vernieuwde architectuur, dus binnen dezelfde generatie zal dat verschil nog groter zijn.

Ben wel benieuwd waar je een beetje op uit zou komen als je zelf op zoek gaat naar een sweet spot voor performance per watt met een i5 11600k en Z590 mobo. Kan me best voorstellen dat je dan uitkomt op een vele malen efficiëntere CPU met nagenoeg gelijke real-world performance (zeker bij gaming) bij een veel lager stroomverbruik.

[Tomas Hochstenbach]

Bij de Z-serie zijn de overklokmogelijkheden inderdaad volledig beschikbaar, dus als je wil kun je alles aanpassen. De comment van @masterchi ging echter specifiek over de ASRock Z590 Phantom Gaming 4, die (als enige bord in de test) een vaste powerlimit van 125W heeft. In het bios kun je die niet verhogen, maar met XTU schijn je hem wel (tijdelijk?) te kunnen overrulen.

[Zenjol]

De out of the box performance van die Phantom Gaming 4 icm met de i9 is zo wel om te janken. Dit roept eigenlijk alleen nog maar meer vragen op als een i9 11900K op 125W power limit (stock PL1 performance) gelijk presteert aan een i5 10400 op 71W in Cinebench.

Dit filmpje geeft een aardige uitleg over wat er hier gebeurt met de i5 11400 en de power limit instellingen van veel moederborden: https://www.youtube.com/watch?v=GJjAf9yQkVI&t=283s

[Victor Belli]

Let op dat verscheidene Z490-moederborden ook PCI-e 4.0 ondersteunen middels een bios-update, dus mocht je willen besparen op je moederbord dan is dat ook nog steeds een optie. Let wel op dat de Z590-borden uitgebreidere ondersteuning hebben voor PCI-e 4.0 (bijvoorbeeld meer sloten via PCI-e 4.0 dan de Z490-chipset).

Zie hier bijvoorbeeld Gigabyte:
https://www.gigabyte.com/Press/News/1870

MSI:
https://www.msi.com/news/...raphicsCardsandSSDs121550

[Highlow9]

Dit alles maakt het in de context van Intel 11th vs AMD Ryzen 5000 toch weer interessant. AMD heeft betere CPUs maar zijn iets duurder (en op het moment lastig verkrijgbaar) maar hun moederborden zijn dan weer wel een beetje goedkoper. Aan de andere kant heb je Intel met (zeker op de low-end) prima CPUs voor een goede prijs (die ook nog eens goed verkrijgbaar zijn) maar waarbij de moederborden dan weer flink duurder zijn (zeker als je goede VRM wil hebben).

Dus op zich stel nou het was gegarandeerd dat de Intel MoBo ook nog bijvoorbeeld bij 13th gen gebruikt kan worden dan zou het wel heel interessant worden (alhoewel mij dat sterk lijkt ivm DDR5).

[lordawesome]

Misschien zijn de Intel borden duurder omdat de Intel cpu's meer stroom nodig hebben.

[Dennism]

Dat verwacht ik niet direct, de VRMs op AMD borden zijn vaak net zo overkill als die op Intel borden (en ook net zo duur).

Daarnaast hebben Intel cpu's alleen meer stroom nodig wanneer je ze gaat overklokken, hou je stock settings aan is het langdurig verbruik van AMD cpu's zelfs hoger dan die van Intel, op stock verbruiken Intel cpu's met een 65W TDP ook daadwerkelijk rond de 65W bij langdurige workloads, terwijl AMD 65W TDP cpu's naar de 90W kruipen.

Bij 125W TDP Intel is dat ook daadwerkelijk rond de 125W, terwijl AMD cpu's met een 105W TDP naar de 140W kruipen in bepaalde gevallen. Tijdens het boosten kunnen Intel cpu's op stock kortdurend wel meer verbruiken.

Wanneer overclocked verbruiken Intel cpu's wel flink meer tijdens zware workloads, maar goed, dat is een logisch gevolg van het overklokken en dus buiten spec draaien van de cpu's, bij AMD cpu's is dat vaak niet anders, zo gaat een overklokte 5950X ook richting de 250W. Let wel dat moederbord fabrikanten vaak standaard overklokken om er beter uit te zien in de benchmarks. Hiervoor negeren ze de Intel stock settings (voornamelijk de PL2 en Tau waardes), waardoor Intel cpu's op veel moederborden standaard buiten spec gedraaid worden, met vaak een onnodig hoog verbruik tot gevolg.
Gamers Nexus is een van de weinige reviewers die altijd Intel cpu's op stock settings test, waardoor je vaak goed kan zien dat de toename in verbruik het lang niet altijd waard is. Zie bijv. deze 10900K review.
https://www.gamersnexus.n...00k-cpu-review-benchmarks

[smiba]

Bij 125W TDP Intel is dat ook daadwerkelijk rond de 125W, terwijl AMD cpu's met een 105W TDP naar de 140W kruipen in bepaalde gevallen. Tijdens het boosten kunnen Intel cpu's op stock kortdurend wel meer verbruiken.

Hebben we het zelfde artikel gelezen? Er staat hier juist dat de intel CPUs gewoon 250W trekken in Boosted state. Wanneer het limiet van 125W enforced word dropt de performance in half (zoals te zien is in de benchmarks)

Kan je me ook totaal niet vinden in wat je beweert over stroomgebruik. Uit ervaring is dat de nieuwe AMD cpu's met boost uit juist zelfs minder dan TDP gebruiken (mits je geen extreme instructies spamt zoals avx256)

[Dennism]

Hebben we het zelfde artikel gelezen? Er staat hier juist dat de intel CPUs gewoon 250W trekken in Boosted state. Wanneer het limiet van 125W enforced word dropt de performance in half (zoals te zien is in de benchmarks)

Ik denk dat we zeker heb zelfde artikel gelezen hebben, echter lijk jij de achterliggende specs niet te kennen, wat voor deze verwarring zorgt.

De Intel spec is heel simpel, je hebt PL1 (is gelijk aan het TDP wat op het doosje staat), dan heb je PL2 (het maximale verbruik tijdens boost, bij een 11900K is dit 250W) en dan heb je Tau (dit is de tijdsduur dat PL2 gebruikt mag worden), de standaard waarde voor Tau is bij recente Intel generaties 56 seconden.

Dus ja, kort durend (maximaal 56 seconden) mag een 11900K die binnen spec draait 250W verbruiken, waarna deze na het verlopen van dit Tau window binnen spec moet terug vallen op PL1 (bij de 11900K 125W). Hierdoor zie je dat bij langdurige workloads, denk aan een langere render in Blender, zoals waar Gamers Nexus mee test dat Intel CPU's binnen spec tijdens zo'n workload +-125W gebruiken, zie bijvoorbeeld deze test van GN met een 10900K (11900K moet binnen spec maar daar heeft GN nog geen written review van) https://www.gamersnexus.n...w/11_power-blender-nt.png Daar zie je ook direct dat AMD cpu's op stock meer verbruiken dan hun TDP's in dezelfde workload.

Het trucje dat veel moederbord fabrikanten echter uithalen is dat ze bij Intel moederborden PL2 nog hoger zetten (ik heb 4096W gezien op sommige Asus moederbord bijv. in het verleden) en dat ze Tau op 0 zetten, deze beide handelingen vallen onder overklokken en zorgen dat de cpu buiten spec draait. Dit trucje zorgt ervoor dat, in het geval van deze review, een 11900K altijd op standje "PL2" draait, ook de na de maximaal 56 seconden dat hij dit mag doen volgens de spec. En ja, dat zorgt voor betere prestaties in bepaalde gevallen, maar ook voor een veel hoger dan wanneer je binnen spec zou testen.

[Reactie gewijzigd door Dennism op 22 juli 2024 14:15]

[smiba]

[...]

De Intel spec is heel simpel, je hebt PL1 (is gelijk aan het TDP wat op het doosje staat), dan heb je PL2 (het maximale verbruik tijdens boost, bij een 11900K is dit 250W) en dan heb je Tau (dit is de tijdsduur dat PL2 gebruikt mag worden), de standaard waarde voor Tau is bij recente Intel generaties 56 seconden.

Goed verhaal, maar we hebben het hier natuurlijk gewoon over de TDP die op het doosje staat. Dat je CPU volgens de specificatie meer mag boosten is natuurlijk totaal irrelevant tot de discussie. (Intel is bijvoorbeeld heel goed met zeggen "5Ghz" cpu, ja... als je dubbel de energie er in steekt tov. 4.4Ghz )

[...]
zie bijvoorbeeld deze test van GN met een 10900K (11900K moet binnen spec maar daar heeft GN nog geen written review van) https://www.gamersnexus.n...w/11_power-blender-nt.png Daar zie je ook direct dat AMD cpu's op stock meer verbruiken dan hun TDP's in dezelfde workload.

Waar heb je het over? De CPU's van AMD die meer gebruiken hebben ook vaak veel hogere performance. Dit is een beetje als zeggen van ja maar mijn intel i3 gebruikt minder dan je amd threadripper

De 10900K die je noemt staat onder de AMD Ryzen 9 3900X qua performance per watt. (Let op, ik pak hier zelfs de minder efficiënte 3900X, omdat de 3950X niet in het zelfde prijssegment zit)

i9-10900K = 23972 passmark
Ryzen 9 3900X = 32902 passmark

i9-10900K, 23972/129.6W = 184.97/Passmark per Watt
Ryzen 9 3900X = 32902/150W = 219.35/Passmark per Watt

Dit zijn dan nog vrij gunstige voorbeelden, verschillende CPUs hebben nog grotere verschillen.

Hoe je je verhaal ook probeert te maken, de feiten zijn simpelweg dat intel er gewoon niet goed voorstaat.

[Dennism]

Hoe je je verhaal ook probeert te maken, de feiten zijn simpelweg dat intel er gewoon niet goed voorstaat.

Dat klopt, maar beweer ik dan ook nergens, en probeer ik ook nergens te beweren. Ik leg alleen uit hoe de achterliggende techniek werkt, en dat wanneer je intel's cpu's binnen spec draait het stroomverbruik niet langdurig buitensporig is, dat is alleen zo wanneer er overklokt wordt.

En dat is iets dat veel mensen helaas niet lijken te weten. Die lijken te denken dat binnen spec het langdurig verbruik ook zo hoog is.

Ik heb het nergens in mijn over efficiëntie, uiteraard is die bij amd veel beter, maar dat was niet het punt in de post waar ik initieel op reageerde en dus in dat opzicht niet relevant.

Dat AMD het momenteel veel beter doet in de highend dan ook geen onderdeel in deze discussie, dat is gewoon duidelijk.

[Reactie gewijzigd door Dennism op 22 juli 2024 14:15]

[Sn0wblind]

Maar het is wel misleidend. De manier hoe Intel de boxes ontwerpt en schermt met allerlei mooie zijfers. Uiteindelijk zit er een tijdsduur en hoeveelheid cores die kunnen boosten er aan verbonden. Dat was al een probleem voordat AMD een inhaal slag had gemaakt.

[Dennism]

Ik denk dat je daar over kan discussiëren. Ik vind zelf bijvoorbeeld de Intel spec duidelijk en Intel is ook altijd open geweest over hoe het werkt. Intel heeft altijd duidelijk aangegeven dat binnen de Intel spec PL1 (Tevens het TDP) op baseclock is, en dat alles daarboven in multicore workloads, afhankelijk van de workload meer kan verbruiken, tot de maximale PL2 waarde.

Ik denk eerder dat de verwarring / misleiding komt doordat primair bepaalde moederbord fabrikanten, die de Intel spec op een gegeven moment zijn gaan negeren voor betere benchmark scores, dat is een wapenwedloop geworden tussen de fabrikanten, en nu zie je dat vrijwel ieder van deze moederborden standaard, of na het aanzetten van XMP de boel compleet buiten spec draait. En doordat dit het "normaal" is geworden krijg je deze verwarringen waarbij consumenten denken dat buiten spec draaien en dus het bijbehorende stroomverbruik "normaal" is, terwijl de fabrikanten simpel weg, soms zelfs zonder toestemming van de consument, hun hardware aan het overklokken zijn.

Het zijn trouwens niet alleen moederbord fabrikanten, maar ook sommige laptops hebben dit, waar het bij laptops regelmatig versterkt wordt door gebrekkige koeling, bijv een voor 45W ontwikkeld koelsysteem gebruiken voor een laptop waarbij de laptop fabrikant PL2 op 90W zet met een te hoge Tau waarde voor de koeling.

[Reactie gewijzigd door Dennism op 22 juli 2024 14:15]

[Sn0wblind]

Het probleem zit er meer in dat Intel gewoon bijvoorbeeld 45watt TDP voor alle laptop CPU's aangaf ongeacht of het een i5 of een i7 was binnen de HQ series. Dat terwijl de eerste generaties makkelijk binnen de 45watt TDP konden blijven met boost clock en de latere generaties juist niet. Dus wat eerst wel kon ongeacht de kleine letters en later niet is naar mijn inziens het probleem. Een 7700HQ was een 45watt TDP CPU en de 8750HQ is dat ook, toch heeft de laatste meer koeling nodig (ook al lock je overigens tot de baseclock). Dit zag je binnen de desktop space ook terug.

[Fastfreddy666]

AMD en Intel hebben een iets andere definitie van wat TDP is. Dit maakt het voor de gebruiker behoorlijk verwarrend.

Anandtech sloeg de spijker al op zijn kop in een artikel uit 2009 "Zolang de methode om het stroomverbruik (dissipatie) te bepalen niet heel nauwkeurig wordt vastgelegd door een onfhankelijke derde partij" blijven we in limbo (1)

TDP is bedoeld voor de ontwerpers van heatsinks en PC-bouwers. Het staat niet gelijk aan het stroomverbruik. AMD definiteert de TDP:in datasheets als "The maximum power a processor draws for a thermally significant period while running commercially useful software. The constraining conditions for TDP are specified in the notes in the thermal and power tables." Intel's definitie lijkt er op het eerste gezicht veel op "the power consumption under the maximum theoretical load"

In de praktijk staat het getal van AMD bijna gelijk met het maximale electrische verbruik. oftewel W=V x A. Maar dit is dus afhankelijk van de workload. Intel daarentegen negeert korstondige "thermische pieken (maximaal verbruik)" en meet het stroomverbruik van cpu intensieve software en neemt hier het gemiddelde van. Intel's getal is dus lager omdat het niet het maximale verbruik van de CPU als uitgangspunt neemt.

AMD gooit ook nog de term Average CPU power (ACP) in de mix wat het er ook niet duidelijker op maakt. Hoewel het idee hierachter goed is laat de methodologie die AMD hanteert wat te wensen over....
.
Om het nog leuker te maken zijn de turbo modes, turbo limieten, turbo budgeten en hoe processoren hier de balans in houden bij beide fabrikanten verschillend. (2)

Misschien komt er ooit nog eens een internationale standaard waarover iedereen het eens is. Maar ik ben bang van niet. Welkom in limbo

(1) https://www.anandtech.com/show/2807/2
(2) https://www.anandtech.com...-5800x-and-5700x-tested/8

[Dennism]

De beide TDP definities zijn inderdaad anders en ja, TDP is standaard niet gelijk aan het (maximale) verbruik wat veel mensen wel lijken te denken. Het verbruik, zeker bij Boost, kan (veel) hoger liggen dan het TDP. Dit is zo bij Intel, en sinds Zen ook bij AMD, voor Zen zag je bij AMD inderdaad zoals je aangeeft dat het TDP bijna gelijk was aan het maximale electrische verbruik. Helaas zijn ze hier de laatste jaren vanaf gestapt, hierdoor kan AMD nu lagere TDP's adverteren, meer in lijn zoals Intel het al jaren doet, maar is het voor de consument wel weer minder duidelijk geworden.

Wat Intel echter wel doet is PL1 (het maximale verbruik binnen spec bij een langdurige workload) gelijkstellen aan het geadverteerde TDP, daardoor zie je dat een Intel cpu die binnen Intel spec draait bij een 100% workload een vrijwel gelijk verbruik heeft aan het geadverteerde TDP.

die standaard verwacht ik inderdaad niet dat die er komt, immers bij GPU's doen Nvidia en AMD het weer anders en ik verwacht Intel straks ook zodra ze die markt gaan betreden.

[Reactie gewijzigd door Dennism op 22 juli 2024 14:15]

[Fastfreddy666]

Terwijl het in tijden van kllimaatverandering toch geen gek idee zou zijn dat zo'n standaard er komt.
Dan weet je precies van te voren wat de co2 belasting is van het apparaat wat je koopt.

AMD is Intel voorbijgestreefd en Intel zit dus in een lastige positie. Een kat in het nauw.... Het enige wat ze konden doen is de kloksnelheden behoorlijk te vehogen met als gevolg dat het stroomverbruik de spuigaten uitloopt. Voor mij een deal-breaker omdat ik graag een efficiente en daardoor ook relatief stille pc heb zonder loeiende ventilators om de boel koel te houden. Anandtech vat dit kort maar krachtig samen in het artikel over Rocket Lake "Power consumption: HOT HOT HOT" (1)

(1) https://www.anandtech.com...ng-off-with-rocket-lake/2

[Vizzie]

Op zich heb je gelijk, maar als de moederborden allemaal conservatieve settings voor intel zouden gebruiken leken de prestaties nergens meer naar.

Daarom kiezen ze ervoor andere settings te gebruiken waardoor de intel cpu’s (veel) meer stroom gebruiken.

[Dennism]

Toch valt dat redelijk mee. Kijk bijvoorbeeld maar eens in de review waar ik naar link. Steve van GN test altijd met intel spec en overclock setting, juist om dit af te vangen, en in veel workloads zitten de prestaties vrij dicht elkaar. Natuurlijk niet in alle workloads

[Jeroenneman]

Je kunt je nog afvragen of het nog overclocken of buiten spec draaien mag heten als werkelijk iedere moederbord fabrikant de power limits aan zijn laars lapt, en Intel hier niets van zegt.

Als je als eindgebruiker zo'n 11th gen chip pakt, en in welk Z590 mobo dan ook prikt, je zult bijna altijd buiten spec draaien.

[Dennism]

Je kunt je nog afvragen of het nog overclocken of buiten spec draaien mag heten als werkelijk iedere moederbord fabrikant de power limits aan zijn laars lapt, en Intel hier niets van zegt.

Als je als eindgebruiker zo'n 11th gen chip pakt, en in welk Z590 mobo dan ook prikt, je zult bijna altijd buiten spec draaien.

Dat denk ik wel, want lang niet iedere moederbord fabrikant doet dat, het zijn voornamelijk de 'grote' DiY fabrikanten, kijk je naar de prebuild kant van het verhaal dan zie je dat de Intel spec veel beter nageleefd wordt. Maar ook bij de DiY fabrikanten zie je soms bordjes die de Intel spec wel volgen of pas van de Intel spec afstappen wanneer de consument bijv. XMP aanzet.

[Moortn]

Ik denk dat de chipsets duurder zijn. Er zijn B550 (mid-range AM4) moederborden voor €130-€150 waarmee je zonder problemen een 16-core 5950X kan overclocken. X570 (high-end AM4) moederborden in dezelfde prijsklasse presteren vaak (bijna) net zo r*k als deze Z590 moederborden.

[Dennism]

Dat zal er denk ik zeker mee te maken hebben, moet wel zeggen dat ik zelf die budget borden onbruikbaar vond, ik moest goed zoeken voordat ik een B550 moederbord vond dat aan mijn eisen voldeed qua USB connectiviteit. Lijkt wel of dat bij budget mobo's de eigenschap is waar, helaas) veel op bespaard wordt

[AmigaWolf]

Vind het triest dat een €150,- MB (ASRock Z590 Phantom Gaming 4) een oudere goedkope Realtek ALC897 geluids-chip heeft, die op moederborden zit vanaf €65, en ook geen SPDIF, en alleen analoog aansluitingen, de goedkoopste Z590 MB met SPDIF maar dan weer met een oudere geluids-chip Realtek ALC897, is de ASUS Prime Z590-P, die €190,- kost, en eentje met de goede ALC1220 geluidschip al weer €209 kost, de ASRock Z590 Extreme, wanneer je een AMD X570 MB met SPDIF en een Realtek ALC1220 geluids-chip al heb voor €155, ook nog steeds niet goedkoop, maar wel een stuk goedkoper dan €209,- dat je wel de goede ALC1220 geluidschip heb met SPDIF.

[Dennism]

Audio is inderdaad ook zoiets waar vaak graag op bespaard wordt, voor mij echter niet belangrijk, ik gebruik de on-board audio nooit (ik gebruik USB DAC's), een van de redenen dat ik graag veel USB poorten heb.

Ik ken dat X570 mobo voor €155 niet, maar daar zal dan vast weer bespaard worden op andere zaken, die zal vast een minimaal aantal USB hebben, geen USB-C en meer van dat soort zaken.

Er is, helaas, altijd wel wat met budget moederborden

[AmigaWolf]

Audio is inderdaad ook zoiets waar vaak graag op bespaard wordt, voor mij echter niet belangrijk, ik gebruik de on-board audio nooit (ik gebruik USB DAC's), een van de redenen dat ik graag veel USB poorten heb.

Ik ken dat X570 mobo voor €155 niet, maar daar zal dan vast weer bespaard worden op andere zaken, die zal vast een minimaal aantal USB hebben, geen USB-C en meer van dat soort zaken.

Er is, helaas, altijd wel wat met budget moederborden

Ja is jammer, voor mij met mijn Edifier S760D 5.1 speaker set is goed geluid en dus een ALC1220 geluidschip heb met SPDIF heel belangrijk, alleen ik had de pech dat er geen Micro-ATX AMD X570 moederborden zijn met SPDIF, en dat de ASRock X570M Pro4 de enigste was, en ik dus een geluidskaart moest kopen met SPDIF, triest dat alleen ASRock Micro-ATX AMD X570 moederborden verkoopt, en verders niemand anders, erg vreemd.

[Dennism]

Ik zou zo'n set eigenlijk ook gewoon aan een USB Audio device hangen, kan je gelijk ieder mobo kopen dat je zou willen

[AmigaWolf]

Ja das waar, maar nu hoef dat niet met een Geluidskaart, en een goede USB Geluidskaart zijn ook niet goedkoop, en heb liever niet nog meer spullen op mijn bureau.

[sdk1985]

Dit verhaal maakt je eerdere opmerking wel een beetje vreemd. Juist voor jou maakt de onboard audio niet uit, je gebruikt notabene een losse geluidskaart.

Bij moederborden is het tegenwoordig een kwestie van differentiëren. De goedkoopste borden binnen een reeks (bijvoorbeeld Z590) is erg karig. Hoe duurder je gaat des te meer je krijgt. Wil je degelijke VRM koeling en de betere audio chipset dan zit je al snel op een bord van 180 euro. Dat is verder niet nieuw, dat is ook ongeveer het bedrag dat ik in 2017 heb betaald voor mijn 8700K systeem. Betaal je minder dan krijg je ook minder. Wie weet stoppen ze zo'n chip erop om je naar een duurdere tier te pushen.

Persoonlijk koop ik overigens tegenwoordig USB mic's en headsets, dan ben je van al dat gezeur af.

[Reactie gewijzigd door sdk1985 op 22 juli 2024 14:15]

[AmigaWolf]

Dit verhaal maakt je eerdere opmerking wel een beetje vreemd. Juist voor jou maakt de onboard audio niet uit, je gebruikt notabene een losse geluidskaart.

Bij moederborden is het tegenwoordig een kwestie van differentiëren. De goedkoopste borden binnen een reeks (bijvoorbeeld Z590) is erg karig. Hoe duurder je gaat des te meer je krijgt. Wil je degelijke VRM koeling en de betere audio chipset dan zit je al snel op een bord van 180 euro. Dat is verder niet nieuw, dat is ook ongeveer het bedrag dat ik in 2017 heb betaald voor mijn 8700K systeem. Betaal je minder dan krijg je ook minder. Wie weet stoppen ze zo'n chip erop om je naar een duurdere tier te pushen.

Persoonlijk koop ik overigens tegenwoordig USB mic's en headsets, dan ben je van al dat gezeur af.

Ik had die geluidskaart gekocht omdat ik geen andere optie had, de ASRock X570M Pro4 is de enigste Micro-ATX AMD X570 chipset MB, anders had ik een duurdere genomen met Realtek ALC1200 audio chip en SPDIF, en ik moet niks hebben van headsets, vind het helemaal niks lange tijd zitten met een headset op me hoofd, daarom had ik ook een dure Edifier S760D 5.1 speaker set gekocht.

[sdk1985]

Als m-atx volgt uit de keuze van de kast dan is een andere kast wellicht een beter idee. Tegenwoordig is steeds meer hardware zichzelf aan het overclocken en aan het boosten tot bepaalde temperaturen worden behaald. In de regel gaat dat in grotere kasten allemaal wat makkelijker dan in de kleinere m-atx en itx kasten.

Heb zelf ook een 2.1 set icm een (richt) microfoon die ik graag gebruik. Maar er zijn wel fijne headsets te vinden die je de hele avond op kunt houden zonder klachten.

[AmigaWolf]

Als m-atx volgt uit de keuze van de kast dan is een andere kast wellicht een beter idee. Tegenwoordig is steeds meer hardware zichzelf aan het overclocken en aan het boosten tot bepaalde temperaturen worden behaald. In de regel gaat dat in grotere kasten allemaal wat makkelijker dan in de kleinere m-atx en itx kasten.

Heb zelf ook een 2.1 set icm een (richt) microfoon die ik graag gebruik. Maar er zijn wel fijne headsets te vinden die je de hele avond op kunt houden zonder klachten.

Nee, ik wou niet een grotere kast nemen, moet helemaal geen grote kasten meer hebben, en in deze kast past wel een Standaard ATX MB, maar ik heb een extra dikker radiator(s) er in zitten waardoor net niet een Standaard ATX MB in past, ja anders had ik een Standaard ATX MB genomen, en ik wil ook geen stalen met kunststof kast meer hebben, daarom ging ik voor Aluminium met Tempered Glass zij panelen.

Ik hou gewoon niet van iets constant op me hooft en oren te hebben, en niemand heeft er last van me 5.1 set, dus geen probleem.

[Reactie gewijzigd door AmigaWolf op 22 juli 2024 14:15]

[PepijnK]

Bij genoeg moederborden zit er een SPDIF OUT header ergens verstopt, daar kan je een SPDIF module op aansluiten en dan heb je voor een paar knaken een SPDIF aansluiting. Tenminste als je er ergens een kan vinden, al zijn die dingen in de regel standaard modules en kan je er voor een paar euro aan losse componenten zelf een maken.

Ik ga bij mijn volgende build die moeite niet meer doen. SPDIF heeft vanwege de leeftijd toch wel een aantal beperkingen die wat mij betreft niet opwegen tegen even een extra HDMI kabel naar de versterker. Het is ergens wel jammer dat de specificatie voor SPDIF zo verouderd is, want 2.1 uncompressed HD audio is er niet bij met SPDIF. 2 kanalen uncompressed, 4 kanalen compressed en als je meer wil dan kan je eigenlijk niet anders dan HDMI of DisplayPort gebruiken.

Ik snap alleen niet zo goed waarom je een ALC1220 zou willen om die chip vervolgens te by-passen door de SPDIF out te gebruiken en vervolgens het DAC verhaal aan een externe versterker over te laten.
Voor mij was dat juist de hele reden om van analoog naar SPDIF te gaan, zodat ik niet meer lastiggevallen wordt door de matige kwaliteit van die realtek chips.

[AmigaWolf]

Ik game grotendeels op mijn GamePC en ja dan gebruik ik SPDIF, ik heb geen grote versterker naast me staan voor de geluid, de 5.1 speakers is al groot genoeg, en bij de Edifier S760D zit de versterker ingebouwd in de subwoofer, en geluid is fantastisch, en ja ik gebruik de Creative Sound Blaster Z (retail) met SPDIF en kreeg veel opties ook als ik via de SPDIF ga.

[dstyle_nl]

Dit alles maakt het in de context van Intel 11th vs AMD Ryzen 5000 toch weer interessant. AMD heeft betere CPUs maar zijn iets duurder (en op het moment lastig verkrijgbaar) maar hun moederborden zijn dan weer wel een beetje goedkoper. Aan de andere kant heb je Intel met (zeker op de low-end) prima CPUs voor een goede prijs (die ook nog eens goed verkrijgbaar zijn) maar waarbij de moederborden dan weer flink duurder zijn (zeker als je goede VRM wil hebben).

Dus op zich stel nou het was gegarandeerd dat de Intel MoBo ook nog bijvoorbeeld bij 13th gen gebruikt kan worden dan zou het wel heel interessant worden (alhoewel mij dat sterk lijkt ivm DDR5).

Ik ben echt pro intel, maar waarom zou dit het interessant maken? De amd's zijn goed leverbaar op het duurste model na, daarnaast is de houdbaarheid van een moederbord als deze niet heel erg lang, er komen namelijk geen nieuwe cpu's uit voor het socket. De komende generatie AMD is gewoon weer AM4 en past op zo'n moederbord. Ik heb zelf nu nog intel op socket 1200 (z490) maar een nieuwe mobo halen wetende dat het ophoudt na deze (laten we eerlijk zijn, teleustellende reeks van Intel) generatie cpu's op dit socket vind ik het geen slimme uitgave. Beter een AMD kopen met zicht op nog upgrade mogelijkheden ergens in september komen de eerste moederborden en cpu's met ddr5 waarschijnlijk, wil je "future proof" zijn.

[Dennism]

Zowel AMD als Intel zitten momenteel vrijwel op een dood spoor qua chipsets, geen van beide partijen heeft daar op dit moment in de productcycle niet echt een voordeel meer. AMD komt volgens de geruchten nog wel met een Zen 3 refresh, maar als dat hetzelfde gaat zijn als de Zen 2 refresh met de XT modellen gaat niemand daar warm van worden.

De generaties daarna van beide zullen een ander socket hebben i.v.m DDR5 en PCIE5, dus of je nu AMD of Intel koopt, in beide gevallen koop je momenteel een platform waar weinig rek meer in zit.

Verder zou ik niet zeggen dat AMD cpu's momenteel goed verkrijgbaar zijn. Als ik even rond kijk bij mijn vaste leveranciers zie ik overal hetzelfde patroon

3600: Verkrijgbaar, maar te duur, ter vergelijk, ik gebruik deze cpu nu en kocht deze minder dan een jaar geleden voor 169 euro uit mijn hoofd, nu kost deze overal 200+, wat te duur is t.o.v. de 10400 en 11400 Intel tegenhangers.

5600X zelfde verhaal eigenlijk, was heel slecht leverbaar, nu wat beter, maar nog steeds te duur, zowel t.o.v. de Intel tegenhangers, maar zelfs de 3600 is momenteel in veel gevallen de betere koop.

5800X verkrijgbaar, maar minst interessante model uit de serie, vandaar waarschijnlijk ook al tijden goed verkrijgbaar. De consument vind het model immers vaak eigenlijk niet interessant, terwijl het voor AMD de Sku is met de meeste marge per chiplet bij MSRP. Door de goede verkrijgbaarheid uiteindelijk wel een redelijk populaire keuze geworden.

5900X bij vlagen verkrijgbaar, altijd (ver) boven MSRP.

5950X, zie 5900X.

[Reactie gewijzigd door Dennism op 22 juli 2024 14:15]

[Djarune]

Mooie opsomming. Wat ook jammer is dat de 4xxxG reeks zo duur is en slecht verkrijgbaar. Bovendien hebben ze geen PCIe 4.0 support. Nu met de videokaarten schaarste is het zoeken naar een goede APU. Intel heeft dat met UHD 750 (vanaf de i5-11500) beter voor elkaar.

[Mindfree]

Ik vind het argument over chipset een non argument, gewoon omdat Intel eigenlijk altijd een nieuw chipset bij een nieuwe cpu uitbrengt!

AMD doet er gelukkig wat langer over, en Zen3+ schijnt toch tegen de 10% totale prestatie winst te krijgen door verbeteringen in de architectuur en hogere clock.

De 5600 en 5800 is al maanden volop overal te koop. De 5900 en 5950x zijn steeds beter leverbaar en momenteel ook beide op voorraad. Wel ben ik eens dat de prijs te hoog ligt, maar daar heeft AMD weinig van te doen. Ze hebben namelijk niet de MSRP verhoogd.

Dus retailers vullen hun zakken net zoals ze dat doen bij de videokaarten. Ik ben het wel eens dat de 3600 en 5600 te duur zijn. De 5800x is nu 429€ op voorraad. Dat is nog niet geheel de juiste prijs maar komt al iets onder de msrp prijs. Die is 449 dollar zonder btw in de USA. Meestal kan je dollar euro 1 op 1 doorrekenen met prijzen daar en hier.

De 5900x is idd nog steeds te duur maar de 5950x is inmiddels ook voor 849€ te koop welke een 799 dollar msrp heeft. Dus enkel de 5900x blijft nog achter met een kleine 700€

Overigens sla ik de 5000 serie voorlopig over, mijn 3900x voldoet ruimschoots. Enkel wanneer die goed daalt in prijs wil ik erover nadenken.

Intel heeft vooral met de 11400 een zeer sterke cpu, en eigenlijk de 11400f idem die nog goedkoper is.
Ik verwacht dat AMD daar binnenkort wel op moet reageren. Maar zolang mensen blijven betalen en de retailers meer vragen zal er weinig veranderen.

Intel is momenteel meer budget hoe gek dat ook klinkt!

[Mindfree]

En wat maakt een Z590 moederbord met een Intel interessant opeens? Vanaf 150€ is zeker niet een budget bord en de meeste zitten op 200 of meer.. Enkel de 11400 is een mooie cpu voor het geld maar dan met een 560 moederbord.

AMD cpu's zijn tegenwoordig overal goed leverbaar. Dus je argument lastig verkrijgbaar is totaal onjuist!
Alle 5000 serie cpu's zijn momenteel uit voorraad leverbaar. De 5600 en 5800x bij zon's 20 webwinkels.

Als ik nu een systeem zou bouwen zonder Ipgu zou de keuze heel simpel AMD zijn. Zelfs de 11400 weelke een mooie CPU verstookt met MCE aan al een 130 watt en vereist een zeer goede koeler.

Laten we het maar al helemaal niet over de 8 core kerncentrales van Intel hebben! Langzamer all core dan de vorige generatie en op volle power kan die 300 watt verbruiken voor een 8 core!

Dat zijn krankzinnige waardes!
Intel is momenteel enkel goed voor mid-range en budget cpu's. De rest moet je met een grote boog omheen lopen.

De 5800x is momenteel voor 429 te koop op voorraad en zou ik zonder enige twijfel boven de 11900k nemen! En hoewel de 11700 goedkoper is dan die AMD maakt het verschil met moederbord en koeling dat goed. Dan heb je een zuiniger en minder warm systeem en stil systeem. Dat zou ik altijd boven alles stellen!

Deze 11e generatie is buiten dat het een nieuwe architectuur is een gedrocht van een CPU omdat ze nog steeds op 14nm werken!

Als deze op 10nm uitkomt zal die vast meer richting AMD gaan. Nu loopt Intel op elk vlak hopeloos achter op AMD en doet het wat AMD voorheen deed...

[Nick_Postma]

Enkel de 11400 is een mooie cpu voor het geld maar dan met een 560 moederbord.

Daar valt iets voor te zeggen. Ik heb recentelijk een upgrade gedaan voor mijn pc naar een z590 en een intel i5 11600KF. Met een minimale 'standaard' boost van XTU verslaat deze cpu de ryzen 7 5800x, dus laat staan de 11900K. Zie ook:
https://cpu.userbenchmark...en-7-5800X/m1512279vs4085

Het is overigens ook niet waar dat Ryzen setups momenteel goedkoper zijn. Ik heb in totaliteit voor de i5 11600KF en de MSI Z590 PRO WIFI, 450 euro betaald. Met een vergelijkbaar bord betaal je dit bij Ryzen ook. (320 voor de 5600x t.o.v. 239 voor de 11600kf).

Al met al komen de 11e generatie intel processoren erg goed uit de verf, naar mijn mening maar ook blijkt dit uit de benchmarks. Zie ook mijn persoonlijke benchmark ter referentie:
https://www.userbenchmark.com/UserRun/42426608

[Mmicko88]

Niet dat ik je niet geloof maar userBenchmark wordt door velen niet echt gezien als een betrouwbare bron voor Intel vs AMD vergelijkingen (intel biased). Userbenchmark is zelfs gebanned in de r/intel subreddit lol.

zie: https://www.youtube.com/watch?v=RQSBj2LKkWg
https://www.youtube.com/watch?v=AaWZKPUidUY

[Reactie gewijzigd door Mmicko88 op 22 juli 2024 14:15]

[Nick_Postma]

Interessant om te zien. Heb er zelf nooit aan gedacht om een benchmarksite in twijfel te trekken, blijkbaar te naïef. Thanks for sharing. Desalniettemin ben ik te spreken over prijs kwaliteit voor de hierboven genoemde setup. Heb je nog advies voor een non-biased benchmarker? Dan ga ik daar ook nog ff op runnen.

[Reactie gewijzigd door Nick_Postma op 22 juli 2024 14:15]

[Dennism]

Gamers Nexus, Hardware Unboxed staan goed bekend in de industrie. En ja, Userbenchmark is prut, die lijken een of andere vete uit te vechten met de techpress wat tot hilarische vergelijkingen en reviews leid.

[Mindfree]

Userbenchmarks...zucht...als tweaker mag je toch wel verwachten dat je minimaal de tweakers test van de nieuwe 11e gen hebt gelezen?

reviews: Intel Core i5 11600K, Core i7 11700K en Core i9 11900K 'Rocket Lake'

Jou CPU komt in geen velden of wegen ook maar in de buurt van de 5800x! Ook de 11700k legt het af tegen de 5800x en nu de 5800x is gezakt in prijs is dit gewoon de veel betere koop!

Het enige waar jou CPU beter in is is veel meer stroom verbruiken als je dat als pluspunt zou willen zien

Je zal ongetwijfeld tevreden zijn over je processor. Er is niks mis met een 11600KF en zoals ik al aangaf heeft Intel goede midden en budget CPU. Tegen de 12 en 16 core geweld van AMD kunnen ze helaas totaal niet op.

En voor je met HEDT komt, dan mag je threadripper erbij halen...daar worden ze al helemaal als figurant neergezet!

AMD heeft het laagste verbruik, de meeste cores en de snelste cpu's. Iets wat Intel ruim 10 jaar lang had...en nu slaan ze een modderfiguur door het relatief kleine AMD verpulvert te worden. Ook de EPYC server chips maken gehakt van Intel net zoals de Laptop cpu's en APU's.

Intel komt er zeer zeker wel weer boven en zal zodra ze het nm debacle achter zich kunnen laten weer top cpu's maken.

Maar als je momenteel top CPU's wilt is er enkel AMD

[Nick_Postma]

Ik laat mijn comment staan ter referentie voor anderen, zodat deze informatie over userbenchmark beschikbaar blijft, goede eye opener. Wat betreft je verwachtingen van wat ik als tweaker wel of niet doe kan ik niet echt op reageren.

Ik zal eens verder gaan sneupen naar 'echte' benchmarks.

[psy]

En vroeger waren de Intel borden tenminste nog wat goedkoper dan de vrij dure 570 chipset, dat voordeel is nu ook wel verdampt.

[Sn0wblind]

Daar valt iets voor te zeggen. Ik heb recentelijk een upgrade gedaan voor mijn pc naar een z590 en een intel i5 11600KF. Met een minimale 'standaard' boost van XTU verslaat deze cpu de ryzen 7 5800x, dus laat staan de 11900K. Zie ook:
https://cpu.userbenchmark...en-7-5800X/m1512279vs4085

Dit lijkt mij zeeeeeer sterk, wat voor benchmark? Userbenchmark zelf? Denk niet dat je daar waarde aan moet hechten. Het wordt niet voor niets niet gebruikt door tech reviewers.

https://ownsnap.com/userb...bility-in-tech-community/

[Excalibaard]

Ik denk dat je met een Budget CPU als de 11400 (waar intel de voorsprong heeft omdat AMD niks levert behalve last-gen) uberhaupt niet naar een Z590 bord zou zoeken though. Als je de CPU niet gaat overklokken ben je prijstechnisch beter af met een B560.

[Enyalios2011]

Gaan de 12e gen CPU's van Intel die later dit jaar uitkomen hier ook op passen? Wil dit jaar graag upgraden maar wacht liever nog even tot de 12e gen. Een mobo zou ik dan wel alvast aan kunnen schaffen als de prijzen wat gunstig worden.

[d3x]

nee

[Tomas Hochstenbach]

Alder Lake krijgt een nieuwe socket 1700: nieuws: Foto van vermeende Intel Alder Lake-cpu verschijnt online

[Enyalios2011]

Thanks voor de reply.

[KoudeAardbei]

De video op pagina 1 staat helaas nog op "privé"!

[m.z]

De vergelijkingstabel laat alleen de tekst "Product" zien.

Edit: Jaja off-topic, maar er staat daadwerkelijk 8x Product achter Productvergelijking

[Reactie gewijzigd door m.z op 22 juli 2024 14:15]

[The Zep Man]

Dat kan ik bevestigen. Ik dacht initieel dat dit enkel een mobiel probleem was, maar blijkt een algemeen probleem te zijn.

Voor een toekomstige upgrade (waarvan ik nog niet weet of het Intel of AMD gaat worden) wacht ik nog wel een tijdje. Ten eerste zijn videokaarten onbetaalbaar en/of onverkrijgbaar. Ten tweede bouw ik liever compacte game systemen, en daarvoor is toch echt een mini-ITX moederbord nodig.

[Reactie gewijzigd door The Zep Man op 22 juli 2024 14:15]

[m.z]

Ik zie het inderdaad op mijn mobiel (Android / Firefox) en desktop Edge gebeuren. Dus lijkt me inderdaad om een foutje te gaan.

Nu wel off-topic

Ik zou inderdaad even wachten met upgraden, tot je een videokaart in een normale prijs kan krijgen. Compact systeem lijkt me ook een compact GPU bij te horen, weet niet hoeveel er nu gemaakt zijn, maar dat lijkt me nog lastiger om in een korte tijd een kaart te vinden. Daarbij zijn AMD (5xxx) CPU's zijn ook niet eenvoudig verkrijgbaar. Succes alvast met bouwen van je nieuw systeem

[The Zep Man]

Ik bouw compacte systemen met volledige grootte videokaarten. Er is een (niche) markt voor.

[fapkonijntje]

11400f (wellicht op ITX) met versxhillende configuraties van de power limit op een B560 kan een interessante zijn. Vooral ook als het verschil tussen een stock koeler en een capabele mITX en tower koeler meegenomen kan worden.

Aangezien Intel de budgetkoning is geworden met de 11400f ben ik wel benieuwd hoe je er het maximale uit kunt persen in ITX en ATX zonder een vermogen kwijt te zijn. Voor mij persoonlijk is mITX een harde eis, maar dat is een niche.

[DennisH82]

Ik heb al een aantal systemen gebouwd voor klanten met de 11400(F) icm de Asrock B560(M) pro4 en steel legend, die draaiden op stock instellingen, en presteerde erg goed, (userbenchmark score 103-105 % icm 16 GB (2x8) 3200mhz), maar trok wel rond de 120W, heb voor deze systemen de Be quiet! Pure rock slim 2 gebruikt, werd niet warmer dan 76graden.

[fapkonijntje]

Die Pure Rock Slim is een tower, mijn mITX ruimte is heel wat beperkter. Ik zit meer te denken aan een Noctua NH-L12S ofzo.

Maar misschien is de stock cooler ook toereikend voor een gamebuild op ITX.

Er speelt veel mee qua configuratie en thermals bij een 11400(f). Power limit, moederbord/geheugen configuratie, geheugenbus, base clock die ook marginaal omhoog kan soms.

Hier zijn verschillende van die varianten meegenomen, maar die zijn beperkt tot één moederbord en geen itx.

[DennisH82]

Je zou inderdaad de power limit kunnen aanpassen als je de stock koeler gebruikt

[fapkonijntje]

Ik zou niet weten of de boel dan wel/niet gaat thermal throttlen en 50 euro extra voor een koeler in een budgetbuild is nogal wat.

[teacup]

Over de MOSFETS van de Asrock Z590 Phantom Gaming 4 kan techspot vertellen dat het per fase gaat om:

Low Side: 2x Sino Power SM4508 (datasheet van SM4508NHKP)
High-side: 2x Sino Power SM4503 (datasheets van SM4503NAKP en van SM4503NHKP)

(Links verwijzen naar de datasheets, van de 4503 bestaan twee opties, een SM4503NAKP versie en een SM4503NHKP versie, durf niet te zeggen welke wordt gebruikt).

De continuous drain current (ID) van de 4503 zou 48A per MOSFET moeten zijn, de ID van de 4508 zou 96A per MOSFET zijn. Zeker omdat de MOSFET's per fase dubbel zijn uitgevoerd vind ik dit mooie hardware op een budget moederbord. Waarom dan budget? High end borden hebben tegenwoordig vaak geïntegreerde powerstages, waarbij de MOSFET's van iedere stage worden aangestuurd door een eigen controller, specifiek voor iedere fase. Om een voorbeeld van een dergelijk product te geven: Infineon. De MOSFETs op dit bord worden naar mijn verwachting door een centrale controller aangestuurd.

Ondanks dat dit bord een meer klassieke layout heeft, lijkt er met die MOSFETS weinig mis te zijn. Over de koellichamen op de MOSFET's ben ik wat in dubio. Ik neig te zeggen liever geen koellichaam dan een klein koellichaam. Zonder koellichaam heb je de koeling meer zelf in de hand. Met een klein koellichaam zijn de MOSFET's afgeschermd voor directe luchtstroming, zonder dat ze het voordeel hebben van de bufferwerking van een groot koellichaam. Maar ja, gewoon zorgen dat de powerstages goed worden aangeblazen, dan komt het wel goed verwacht ik. Al met al gewoon mooie hardware voor de prijs, niets fancy, maar wel wat nodig is in dit bord.

[Tomas Hochstenbach]

Dat zijn ze inderdaad! Heb het toegevoegd aan de tabel.

[teacup]

Ben later pas naar je tests gaan kijken. Die Asrock Z590 Phantom Gaming 4 is wel het raadseltje van de test .

Het tweede verhaal is dat van de ASRock Z590 Phantom Gaming 4. Dit is één van de twee borden uit de test die uit de doos geen unlimited instellingen voor de stroomtoevoer naar de processor heeft. Het verschil met de duurdere ASRock Z590 Extreme is echter dat je ze in de bios ook niet uit kunt schakelen. De long duration power limit staat vast op 125W, de officiële tdp van de Core i9 11900K. Kortom, na verloop van tijd worden de prestaties van de processor hoe dan ook beperkt. (Toevoeging: naar verluidt is het wel mogelijk om de limieten softwarematig te omzeilen via Intel XTU, maar ASRock raadt dat af.)

Waar ik mijzelf op betrap is dat hoe Asrock het bios heeft uitgelegd totaal niet consistent lijkt met de keuze van de VRM hardware. Ik kan maar twee dingen bedenken....speculeren:

• Product positionering: de Phantom Gaming 4 presteerde te goed ten koste van de Extreme waardoor in een laat stadium een ingreep in het Bios is gedaan.
• Hardware compatibiliteitsprobleem: Een Bois ingreep was nodig om een faalscenario in de hardware te ondervangen. Acht ik eigenlijk onwaarschijnlijk. Dat hardware speelveld is te bekend daarvoor om verrast te worden.

Gevolg lijkt wel dat ASRock Z590 Phantom Gaming 4 wordt geofferd ten gunste van de ASRock Z590 Extreme. Op deze manier kan dat bord niet als gaming bord worden aangeraden. Ik verwacht een Bios update , als de hardware hiervoor tenminste geen showstopper is.

[sdk1985]

Scenario3 het is 'oversight' en over een paar maanden is er een bios update zonder de beperking?

[Djarune]

VRM kwaliteit kun je niet testen met enkel een componentenanalyse en de temperatuur van borden met processors op stock snelheden. De Z590 borden zijn gemaakt om te overklokken. Erg jammer dat dan het niet gedaan is. Ik vond het in de B550 borden roundup al jammer, maar voor Z590 borden is dit een belangrijk onderdeel in de testmethode om de moederborden te vergelijken.

[Tomas Hochstenbach]

Die snap ik niet - de vrm-test voeren we toch uit met een overklok? Juist de stock-test is nieuw in onze testprocedure, die deden we bij B550 nog niet.

[Djarune]

Dank voor je reactie. Ik heb toch beter de artikelen gelezen en ik heb het duidelijk mis wat betreft OC. Excuses daarvoor.

Ik had wel een wat stevigere OC verwacht in dit artikel. Men heeft geen geen Z bord nodig om all core 5GHz draaien. Dat lukt met een power unlock zonder OC ook wel.

[Tomas Hochstenbach]

No worries, nu begrijpen we elkaar tenminste . Er zit erg weinig overklokpotentieel in de 11900K, de tijd dat je een processor makkelijk 500MHz hoger kon instellen dan de standaard boost is wel echt voorbij. Nu kunnen we het randje van stabiliteit wel iets meer opzoeken (5,2GHz all-core zou nog wel lukken denk ik), maar op het moment dat één bord dat net niet lekker zou trekken, zouden de testresultaten tussen de borden niet meer 100% vergelijkbaar zijn. Vandaar dat we voor de overklok in moederbordreviews nooit helemaal de limiet opzoeken.

[Djarune]

Misschien is dat wel mooi. Een 5.2GHz all-core OC instellen en dan net zo lang door tot er afvallers zijn . En dan met ovenwanten die test doen

Ik ben nu ook wel benieuwd naar een goed B560 / H570 bord die een all core power unlock van 5GHz aankan. Kunnen de extra centen aan betere koeling worden gespendeerd.

[rsnubje]

Wat ook een punt is in de VRM test, is de CPU temperatuur. Zoals je kunt zien, is die nu ook al vrij hoog. Zoeken we dus een hogere OC, wordt het lastig om die binnen de perken te houden en bestaat er de kans dat de CPU temp de test laat falen, ipv de VRM.

Nu is 1.35V al vrij fors en lukt 5.1GHz daar wellicht ook nog wel mee, maar dan heb je liever dat de klokfrequentie stabiel is en de spanning wat hoger, om de VRM toch nog wat te laten stressen.