De deal waarvan je wist dat hij zou komen, is er eindelijk. Donderdag tekenen de Amerikaanse president Donald Trump en de Chinese president Xi Jinping de langverwachte overeenkomst die de Amerikaanse tak van TikTok afsplitst van de Chinese eigenaar. Het is een contract dat al jaren in de maak is en waarvan nog steeds niet duidelijk is hoe het precies werkt of wat het zal betekenen.
Bron afbeelding bovenaan: Getty Images/LightRocket
De overeenkomst
Trump begon zijn presidentschap in januari met het tekenen van een decreet, waarmee de deadline 75 dagen opschoof. Dat is een stap die mogelijk een staartje gaat krijgen in de verre toekomst: hij is vermoedelijk juridisch op zijn minst dubieus. Er was voorzien in een verlenging van de deadline, mits TikTok zou aantonen dat het in een proces zat van verkoop van zijn Amerikaanse tak. Dat was niet zo en dus had het OM de wet moeten handhaven.
:strip_exif()/i/2007712062.jpeg?f=imagenormal)
Die deadline heeft Trump daarna nog diverse malen uitgesteld, met de recentste verlenging tot december. TikTok bleef al die tijd tegen de wet in beschikbaar in de Verenigde Staten. De constante verlengingen tonen ook aan hoe complex het sluiten van de overeenkomst moet zijn geweest. Er zijn niet alleen veel grote bedrijven bij betrokken, maar ook de regeringen van de twee grootste economieën ter wereld, die bovendien met elkaar in een handelsconflict zitten. De wet zelf hoefde ook niet te wijken; de VS wil nog steeds een digitale dijk tussen de Amerikaanse TikTok en die van de rest van de wereld.
Een heet hangijzer is bijvoorbeeld het algoritme. Het is het grote wapen van TikTok, want naast alle video's die erop verschijnen is het wat TikTok verslavender maakt dan veel andere platforms. Het algoritme bepaalt aan de hand van mogelijke interesses van gebruikers welke video's er gaan komen en daarin is het algoritme heel bedreven. Vaak zitten nieuwe gebruikers binnen een half uur al in een bepaalde niche of bubbel.
:strip_exif()/i/2002534038.jpeg?f=imagenormal)
De Chinese wet schrijft voor dat techbedrijven algoritmes niet zomaar mogen exporteren. Dat moet met toestemming van de regering. Die toestemming komt er niet. Daarom is er een omweg bedacht: het algoritme blijft Chinees eigendom, maar de Amerikaanse tak van TikTok krijgt die in licentie. Het algoritme komt daarmee te staan op Amerikaanse servers van Oracle. In hoeverre de Amerikaanse eigenaren het algoritme mogen aanpassen om bijvoorbeeld bepaalde content voorrang te geven, is nog niet duidelijk.
Het nieuwe Amerikaanse TikTok heeft twee groepen eigenaren: 80 procent van de aandelen zou terechtkomen bij Amerikaanse investeerders, de overige 20 procent bij Chinese, waaronder TikTok-eigenaar ByteDance. Wie er precies bij de Amerikaanse investeerders horen is onbekend, maar het zou in elk geval gaan om Fox Corp en Dell. Ongeveer 45 procent van de aandelen van de Amerikaanse tak van TikTok komt in handen van Oracle, Silver Lake en investeringsmaatschappij MGX uit Abu Dhabi.
Bij dit alles gaat het alleen om TikTok in de VS. In Europa verandert er dus niets. Wel heeft TikTok al langer een systeem in Europa, net als in de VS, waarbij het in samenwerking met een ander bedrijf Europese gebruikersdata hier opslaat in plaats van in China. Dat gebeurt in samenwerking met NCC Group. Dat moet ook wel, want ByteDance kreeg al eens een hoge boete, omdat Chinese medewerkers data van Europeanen konden opvragen en het bedrijf daarmee de AVG overtrad.
De voorgeschiedenis
De zorgen over TikTok spelen al jaren en iedere stap die de overheid van de VS zette, leidde hierheen. De Verenigde Staten hebben met name twee grote problemen met het platform: ten eerste de dataverzameling van Amerikaanse burgers, die mogelijk naar China vloeit, en ten tweede het onvoldoende inzicht in het algoritme dat het maatschappelijke debat kan beïnvloeden. Republikeinse politici, van de partij die nu dus aan de macht is, vrezen vooral dat TikTok jongeren op de hand van de Palestijnen brengt, terwijl de Amerikaanse overheid de belangrijkste bondgenoot van Israël is. Daarnaast heeft TikTok de macht om verkiezingen te beïnvloeden, zoals vorig jaar bleek in Roemenië. Er zijn berichten dat Rusland TikTok heeft ingezet om een extreemrechtse kandidaat tijdens de Roemeense presidentsverkiezingen te bevoordelen, wat zó succesvol, was dat deze kandidaat de meeste stemmen behaalde.
:strip_exif()/i/2004164598.jpeg?f=imagenormal)
In de voorbije jaren heeft TikTok geprobeerd deze bezwaren te ontkrachten. Het zocht bijvoorbeeld de samenwerking met Oracle op om data binnen de Amerikaanse grenzen op te slaan. Ook in Europa loopt een soortgelijk project. Hiermee hoopte het bedrijf overheden te verzekeren dat gegevens van Amerikaanse gebruikers de VS niet zouden verlaten, maar die zekerheid kwam er niet. De Chinese wetgeving verplicht bedrijven namelijk om gebruikersinformatie te delen als de Chinese overheid dat verzoekt; dit blijft een risico, zelfs met dataopslag in de VS. TikTok beweert dat dit nog nooit is voorgekomen. Aan de andere kant: dergelijke verzoeken bevatten vaak een bepaling dat bedrijven er in het openbaar niets over mogen zeggen.
De zorgen over TikTok beperken zich niet tot de VS. In Europa hebben veel landen ook al maatregelen genomen. Zo is TikTok niet toegestaan op telefoons van Nederlandse ambtenaren en hetzelfde geldt voor Europese politici. In India is TikTok al jaren verboden. Trump wilde tijdens zijn eerste ambtstermijn TikTok ook verbieden, maar dat lukte toen niet, omdat er nog geen wet voor was.
Opvallend snel werd vorig jaar de wet aangenomen die TikTok dwingt tot verkoop van zijn Amerikaanse activiteiten en anders leidt tot een verbod. Leden van het Huis van Afgevaardigden koppelden dit voorstel aan een andere wet, een strategie die vaker wordt toegepast in de VS om wetgeving versneld te laten aannemen.
Deze wetgeving heeft een veel ouder principe als basis: dat bedrijven uit andere landen Amerikaanse media niet mogen bezitten. Dit principe geldt al voor belangrijke kranten en televisiezenders, en Amerikaanse politici willen dit nu ook toepassen op applicaties en sociale media. Juridisch gezien lijkt dit een logische uitbreiding, wat het aanvechten van deze wet bemoeilijkt, zeker in combinatie met de zorgen over databeveiliging en de vrees voor beïnvloeding.
Daar kwam een element bij nadat Trump begon aan zijn tweede termijn: de huidige Amerikaanse regering lijkt media meer dan vorige regeringen te willen beheersen. Mediabedrijven die een overname willen laten goedkeuren, sluiten daarom overeenkomsten om rechtszaken die Trump heeft aangespannen te schikken en betalen Trump daarvoor tientallen miljoenen dollars. Hetzelfde gebeurt bij techbedrijven, zoals X, Meta-platform Facebook en Googles videoplatform YouTube. Die rechtszaken draaiden om het verbannen van accounts van Trump, nadat hij zijn achterban had aangespoord om het Capitool te bestormen en zo een coup te plegen.
Ongeveer 175 miljoen Amerikanen maken gebruik van TikTok, wat neerkomt op meer dan de helft van de totale bevolking van 335 miljoen. Iedere app heeft zijn functie voor een gebruiker en veel Amerikanen gebruiken TikTok duidelijk als primaire bron voor entertainment en informatie. Daarmee is het een belangrijk platform in de Amerikaanse maatschappij.
:strip_exif()/i/2006572270.jpeg?f=imagenormal)
Tot slot
De exacte details van de overeenkomst zijn nog niet bekend. Die komen vermoedelijk snel nadat de presidenten hun handtekeningen hebben gezet. Wel is dit duidelijk een nieuw veld waarop de grootmachten hun degens kruisen.
Waar de pioniers van het internet ooit droomden van een digitale wereld zonder grenzen, is de geopolitieke werkelijkheid een stuk weerbarstiger. Wie in sociale media de aandachtsspanne kan vasthouden, is koning. Dat zoveel Amerikanen onder invloed staan van een Chinees algoritme, is in de Amerikaanse politiek duidelijk onacceptabel.
Redactie: Arnoud Wokke • Eindredactie: Marger Verschuur
 
                    :strip_exif()/i/2006075236.jpeg?f=imagenormal)
:strip_icc():strip_exif()/u/132224/crop677a9fc7782e4.jpg?f=community)
:strip_icc():strip_exif()/u/479589/crop611635412c90b_cropped.jpg?f=community)
/u/103686/crop5a5de7c001264_cropped.png?f=community)
:strip_icc():strip_exif()/u/789323/crop647778e19ce20_cropped.jpg?f=community)
:strip_exif()/u/285290/crop662e1bf6d2565_cropped.webp?f=community)
/u/40481/crop63f777c898038_cropped.png?f=community)
:strip_icc():strip_exif()/u/397964/crop58ff0c769b446.jpeg?f=community)
:strip_icc():strip_exif()/u/501261/crop5fbd95facbc24_cropped.jpeg?f=community)
/u/2008130/crop6536ebba0daf2_cropped.png?f=community)
:strip_exif()/u/591794/crop61a251d10f7b3.gif?f=community)
:strip_exif()/u/5848/Kay-010-copy.gif?f=community)
/u/509758/crop5f996ff2e7378_cropped.png?f=community)
:strip_exif()/u/1094057/crop5b492428c0704.gif?f=community)
/u/268967/crop5e8a0fac1d139.png?f=community)
/u/99142/crop62758e978b3e3_cropped.png?f=community)
:strip_icc():strip_exif()/u/282206/eye.jpg?f=community)