Afspreken met Matrix-oprichter Matthew Hodgson is een stuk makkelijker dan je zou denken. Een link naar een meeting op element.io, de zelfgebouwde chatapp, leidt meteen naar een videomeeting zoals we die sinds de coronacrisis al honderden keren hebben bijgewoond. De lay-out is direct herkenbaar: een groot picture-in-picturescherm met onderin bedieningsknoppen voor webcam en microfoon, en aan de zijkant een chatfunctie. Het grote verschil is dat dit interview via een gedecentraliseerd, versleuteld netwerk wordt opgezet. Een ander verschil is dat Hodgson, in tegenstelling tot Zoom, Microsoft of Google, heel andere idealen heeft dan het binnenhalen van Silicon Valley-kapitaal en hij niet voor maximale groei en winst wil gaan. De oprichter van het decentrale chatprotocol Matrix wil het internet terugbrengen naar hoe het vroeger was, niet met een individuele app of dienst, maar met een protocol dat zich kan meten met http of smtp.
Wat is Matrix?
Matrix is een chatprotocol, vergelijkbaar met xmpp, maar met het grote verschil dat het versleuteld is en decentraal werkt. De Matrix-standaard beschrijft de werking van een serie JSON-api's waarmee zowel IM- als voip-communicatie kan plaatsvinden. Matrix kan zelfs gebruikt worden voor het opzetten van iot-communicatie, maar dat gebeurt in de praktijk weinig. Een Matrix-gebruiker meldt zich aan in een room op een server. Dat kan zowel de server van een derde partij zijn als een zelfgehoste server. Het Matrix-protocol is federated, wat betekent dat het kan werken tussen verschillende servers. Zo kunnen twee zelfhostende gebruikers toch met elkaar praten in dezelfde room. Het protocol voorziet in verschillende standaardfuncties die chatprotocollen moeten ondersteunen, zoals gebruikersmanagement voor rooms, profielbeheer voor het gebruik van avatars en nicknames, en het beheren van accounts. Weinig spannends, maar de software doet daarmee precies wat je verwacht en hoopt van een dergelijk programma.
De belangrijkste ondersteuning van het protocol is die van end-to-endencryptie. Matrix heeft zelf twee encryptiestandaarden gemaakt: Olm, voor het versleutelen van een-op-eengesprekken en Megolm, voor groepsgesprekken. Die versleuteling is wat Matrix het meest onderscheidt van andere openbare chatprotocollen, met name xmpp, dat berichten alleen in plaintext verstuurt.
Het derde onderdeel, waarmee het plaatje compleet is, is de bridgemodus. Bridges zijn bedoeld om Matrix-chats te integreren in andere chatdiensten, zoals Slack en Signal. Zo'n bridge kan in veel gevallen overweg met de functies die in de originele client worden aangeboden, zoals leesbevestigingen in Slack en groepsgesprekken in Instagram, hoewel sommige functionaliteit ontbreekt. Ook een belangrijke kanttekening: bridges maken end-to-endencryptie stuk. Berichten worden dan versleuteld tussen de client en de bridge, maar wat er tussen de bridge en de externe app gebeurt, hangt af van de ontwikkelaar.
Groeiend aantal gebruikers

Ontwikkelaars kunnen al die documentatie en broncode gebruiken om hun eigen apps te maken, die via de bridges ook onderling kunnen samenwerken. Daarmee is Matrix anders dan de tientallen privacyvriendelijke chatapps die er inmiddels zijn. In tegenstelling tot bij Signal, Wickr, Wire, Threema en WhatsApp hoeven gebruikers niet al hun vrienden mee te nemen naar een alternatief. In theorie moet dat de adoptie ten goede komen, al zul je waarschijnlijk vooralsnog weinig Matrix-gebruikers in je contactenlijst hebben staan. Onlangs behaalde Matrix de mijlpaal van zestig miljoen gebruikers wereldwijd. Die zijn verspreid over tientallen apps waarvan iedereen, van hobbyist tot Silicon Valley-start-up, iets kan maken. Het leeuwendeel van Matrix wordt nu gebruikt door een handjevol instellingen, zoals de Duitse gezondheidssector en de Franse overheid. Dat is niet helemaal hoe Hodgson het aanvankelijk voor zich zag.
WhatsApp-klonen
Hodgson is niet nieuw in de wereld van chatprotocollen en soortgelijke tools. Voordat hij met Matrix aan de gang ging, werkte hij voor telecomproviders waar hij 'klonen van WhatsApp maakte'. "We maakten proprietary software die ook nog eens niet versleuteld was en in een eigen silo zat, allemaal terwijl WhatsApp de wereld aan het veroveren was", vertelt hij aan Tweakers. Daar had hij weinig zin meer in. Hodgson zag meer heil in een eigen app met de idealen die je vroeger op internet zag. "Het web is fantastisch, maar iedereen doet hetzelfde." Apps werken onderling niet samen, iedereen maakt zijn eigen silo, bedoelt hij. Hij wilde iets anders doen.
Dat 'iets anders' vergelijkt hij met protocollen als DNS, XMPP en http. "Instant messaging en voip kwamen net te laat uit. Als het eerder was uitgekomen, had het zich op dezelfde manier kunnen ontwikkelen als die andere protocollen. In plaats daarvan gingen bedrijven er meteen mee aan de slag en werd het allemaal proprietary." Hodgson is een idealist. Hij vindt dat ook IM en voip meer open zouden moeten zijn, omdat dat zou leiden tot een decentraal netwerk, zoals het web en het domain name system dat nu zijn.
Spraakassistent voor WhatsApp
Concreet moet dat ertoe leiden dat ontwikkelaars makkelijker open software, maar ook tools kunnen bouwen. Niet alleen een chatapp die voor iedereen beschikbaar is, maar ook tools voor boven op die apps. Door alles rondom Matrix en Element open source aan te bieden, kan dat makkelijk. Dat zoveel software vandaag de dag proprietary is, 'smoort de ontwikkeling', denkt Hodgson. Als voorbeeld noemt hij een stemassistent. Die zou hij zelf graag bouwen. "Een soort Siri-achtige tool, maar de meeste chatgebruikers zitten op WhatsApp. Daar kan ik geen spraakassistent voor bouwen of ik kan er in ieder geval geen goed bedrijf omheen bouwen."
Dat is het doel van Matrix én van het achterliggende bedrijf, Element. Je hebt inmiddels een uitgebreid schema nodig om de ingewikkelde naamgeving van alle apps rondom het protocol in de gaten te houden. Hodgson begon zijn werk aan Matrix in 2014. De eerste bèta kwam in 2017 uit. Daarna richtten Hodgson en zijn collega's een bedrijfje op, genaamd Element. Dat bouwt een gelijknamige chatclient. Vroeger noemde Element de app nog Riot en heette het bedrijf New Vector. Dat is nu allemaal Element geworden, zowel de app als het bedrijf. Matrix zelf is bovendien niet alleen een protocol, maar ook de naam van de gelijknamige stichting, de Matrix Foundation. Die onderhoudt het protocol, maar biedt ook weer de onderliggende infrastructuur aan waarop gebruikers zelf Matrix-servers kunnen hosten.
Vlaggenschip-apps
Element is het commerciële bedrijf dat de Element-app maakt op basis van het Matrix-protocol
Volgens Hodgson is het allemaal niet zo moeilijk. "Element is een for profit-organisatie die vooral bedoeld is om bij ons de lichten te laten branden", zegt hij. "Die maakt mooie vlaggenschip-apps. Daarnaast schrijven we referenties, zoals gidsen en documentatie." Ondertussen is Element zowel voor het web als voor mobiele apparaten gratis te gebruiken door eindgebruikers. Sterker nog, de broncode staat overal op GitHub en het hele ideaal achter Matrix is een opensourcesoftwarepakket aan te bieden.
Hodgson vergelijkt het werk van Matrix met dat van Red Hat. "Het is hetzelfde verdienmodel. We maken software, maar pakken die ook in met een mooie strik eromheen en verdienen daar ons geld mee." Het is een ambitieus project, geeft hij zelf toe. Hij noemt Matrix 'een moonshot', een stip op een verre horizon met open en gratis software die desondanks veilig is. "We bouwen niet alleen een app, maar een hele industrie. Het goede nieuws is dat die moonshot succesvol lijkt te zijn. Element is succesvol, maar er zijn start-ups in Duitsland die hun eigen succesvolle verdienmodellen opzetten op basis van het protocol." Hij noemt diensten als Beeper, een chatapp die verschillende chatdiensten bij elkaar voegt en gebruikers daarvoor laat betalen.
Geeky web voor early adopters
In de praktijk levert dat, in ieder geval voor eindgebruikers, een wirwar van apps op, met weinigzeggende namen als quadrix, Nio, Nheko, gotktrix en kavz. Natuurlijk hebben die allemaal hun eigen voor- en nadelen. Sommige zijn geschikt voor offline gebruik, andere hebben weer extra ondersteuning voor shortcuts. De ene is in Rust en de andere in Go geschreven, maar wat je daar als eindgebruiker nou mee moet, is vaag. Het anarchistische gevoel van het vroege internet herken je er meteen in terug, maar voor nieuwkomers van de app kan dat nogal overweldigend en intimiderend overkomen. Waar begin je in hemelsnaam?
Hodgson erkent dat. "Het idee was aanvankelijk om het echte geeky web uit te bouwen tot een dienst die normale mensen zouden willen gebruiken. De apps die er nu zijn, zijn nog steeds zo geeky; we zijn daar nog lang niet. Voorlopig zien we dat het vooral geeks zijn die het als early adopters gebruiken." Hodgson zegt dat een groot deel van de ontwikkeltijd en -moeite gaat naar het oppoetsen van de Element-app.
Grote bedrijven en zakelijke gebruikers
Als je Hodgson hoort over Matrix en Element, lijkt hij de dienst vooral te zien als een concurrent voor WhatsApp en populaire alternatieven. Hij ziet een digitale utopie voor zich, waarbij miljarden aardbewoners niet communiceren met de gesloten software van Mark Zuckerberg, maar met een decentraal opensourcealternatief. Hij is verre van de enige met die droom. Signal wil WhatsApp zijn zonder metadataverzameling, Threema wil WhatsApp zijn met een duidelijker verdienmodel, Wire wil WhatsApp zijn met betere beveiliging en nu wil Matrix WhatsApp zijn met meer decentralisering. Toch denkt Hodgson daar iets anders over. "Je kunt Element in ieder geval niet zomaar vergelijken met die andere apps", zegt hij. "Threema is bijvoorbeeld ook proprietary, de api is betaald. Wire beweegt zich wel richting decentralisatie, maar is daar nog lang niet." Bovenal, zegt hij, maakt het hem niet uit hoeveel eindgebruikers zijn chat-app Element heeft. "Element wil niet meer Element-gebruikers, we willen meer Matrix-gebruikers." Welke app ze daarvoor gebruiken, is Hodgson om het even.
De gebruikers die Matrix nu aan zich weet te binden, zijn vooral zakelijke gebruikers. Het Duitse gezondheidsconsortium gematik besloot bijvoorbeeld in 2021 volledig over te stappen op een nieuwe chatapp op basis van Matrix. Dat leverde in één klap 150.000 nieuwe gebruikers op. In 2018 ging de Franse overheid over; zij gebruikte een fork van Element, dat toen nog Riot heette, als vervanger van WhatsApp of Telegram.
Franse overheid
Hodgson zag dat niet aankomen. Hij en zijn collega's waren volledig ingericht op ontwikkelingen voor consumenten. "Ik was een idioot. Ik had nooit gedacht dat uitgerekend overheden de eersten zouden worden die Matrix gingen gebruiken. Toen kwam het Franse ministerie van Digitale Zaken naar ons toe, omdat het problemen had met zijn communicatiestructuur. President Macron gebruikte Telegram om te communiceren, ook over staatsgeheimen. Dat verschuift de machtsbalans in zo'n land en dus ging de overheid op zoek naar oplossingen."
Dat betekent wel dat het Matrix-team plotseling een heel andere kant op moest. Hodgson zegt dat de ontwikkeling is vertraagd. "Het betekende dat we ons minder kunnen richten op mainstreamgebruikers-apps." Het team werkt nu bijvoorbeeld meer aan functies, zoals antivirus, want dat is waar zakelijke gebruikers meer behoefte aan hebben. "Dat is altijd lastig te ontwikkelen voor software met end-to-endencryptie."
Pandemieboost
Zoals veel andere chatapps kreeg Matrix een boost tijdens de coronacrisis
Zoals veel andere communicatiesoftware zag ook Matrix zijn populariteit stijgen tijdens de coronacrisis. Bij veel bedrijven moesten de medewerkers halsoverkop thuis gaan werken. Ze kregen niet alleen te maken met praktische obstakels, zoals welke tool het best werkt of hoe je je afstandswerk indeelt, veel sectoren zagen ook juridische problemen. De gezondheidssector of financiële bedrijven moeten bijvoorbeeld voldoen aan wettelijke eisen rondom hun communicatie. Die kunnen niet zomaar overstappen op Google Meet of Microsoft Teams. Hodgson zegt dat ruim een derde van alle bedrijven niet zomaar van die apps gebruik kon maken. "Die zijn namelijk niet versleuteld, maar dat hadden ze wel nodig." Om die reden klopte de Duitse gezondheidsdienst dan ook bij Matrix aan. "De pandemie dwong bedrijven naar een decentrale optie. Je kunt Teams uit het oogpunt van compliance niet zomaar gebruiken."
De trend naar dergelijke software gaat volgens Hodgson wel al langer terug. Dat is al zo sinds Git, zegt hij. "Dergelijke decentrale diensten werkten altijd al goed." Ook schandalen die privacyvoorvechters vaker aanhalen als keerpunten, waren voor Matrix belangrijk. Het Cambridge Analytica-schandaal bij Facebook bijvoorbeeld: "Daardoor realiseerden mensen zich dat een groot advertentiebedrijf als monoliet nadelig is."
Europese marktwaakhonden
Hodgson ziet het denken bij beleidsmakers veranderen in het voordeel van decentralisatie. Hij verwijst naar zijn eerdere voorbeeld, over een spraakassistent voor WhatsApp. "Zowel de Europese Unie als het Verenigd Koninkrijk ziet steeds meer in dat dat anticompetitief gedrag is. Ze treden daar ook vaker tegen op." Specifiek de Digital Markets Act is volgens Hodgson een stap in de goede richting.
De argumenten van Hodgson klinken soms wat sleets, of misschien is 'retro' een beter woord. Wie zich een beetje verdiept in privacyvriendelijke alternatieven voor bestaande diensten, heeft ze al honderd keer voorbij zien komen. Het klopt allemaal wel; bij ieder Facebook-schandaal zie je apps als Signal een klein duwtje in gebruikersaantallen krijgen, maar op de lange termijn blijft de grote exodus van WhatsApp nog steeds uit. Element kent bescheiden succesjes waarbij start-ups aan de slag gaan met het onderliggende protocol en het aantal actieve gebruikers stijgt inderdaad, maar vooralsnog blijft Matrix de moonshot die Hodgson zegt dat het is en niet de knaller waar hij van droomt.
Metaverse en p2p
Voor de toekomst staan er nog twee belangrijke ontwikkelingen op de planning, die ook veel tijd kosten. Het ene is om een peer-to-peerprotocol aan chats toe te voegen. Daarvan bestaat al sinds 2020 een alfaversie, maar uiteindelijk wil Hodgson er een volwaardig Zoom-alternatief voor maken, zegt hij. "Als Matrix peer-to-peer wordt, haal je de server als het ware de app in. Dat maakt het allemaal nóg decentraler." Dat is pas een moonshot; Matrix heeft er zelfs een website voor opgezet, arewep2pyet.com. Spoiler alert: 'not yet'.
Daarnaast wil Matrix in de toekomst zijn naam eer aandoen en kijken naar een echte Matrix-achtige ontwikkeling: de metaverse. De makers bouwen aan Third Room, een decentrale metaverse 'zonder cryptovaluta, nft's en walled gardens'. Hodgson en zijn team zitten dus voorlopig nog niet om werk verlegen.