Op 25 oktober 2001, vandaag precies vijf jaar geleden, verscheen Windows XP in de schappen. Twee dagen nadat Steve Jobs de iPod voorstelde, presenteerde Microsoft zijn langverwachte nieuwe besturingssysteem. Microsoft werkte verschillende jaren aan deze 'experience'-versie van de software onder de codenaam Whistler. Het OS moest als opvolger van het onder Tweakers weinig populaire Windows Me dienen en kwam in twee versies beschikbaar. De Home-editie ondersteunde in de tijd dat er van dualcores nog geen sprake was slechts één processor en kon bijvoorbeeld niet in een domein gehangen worden.
Windows XP Professional kende deze beperkingen niet, maar was met zijn introductieprijs van 419 euro beduidend duurder dan de Home-versie die voor 279 euro over de toonbank ging. Eigenaars van een upgradebare Windows-licentie konden XP voor respectievelijk 259 en 129 euro in huis halen. Ter vergelijking: de equivalente Vista-versies Business en Home Premium zullen voor respectievelijk 299 en 239 over de toonbank gaan, terwijl upgradelicenties 199 en 159 euro zullen kosten. Van Windows XP werd amper twee maanden na de introductie bekendgemaakt dat er 17 miljoen exemplaren verkocht waren en begin dit jaar kondigde Microsoft nog aan dat er wereldwijd 100 miljoen legale XP-installaties waren, maar dat er naar schatting een vijfvoud van dit aantal computers van het XP-besturingssysteem voorzien is.
Microsoft lanceerde naast deze standaardversies enkele edities voor specifieke doelgroepen. Zo was er niet alleen Windows XP Tablet PC Edition voor trotse eigenaars van een Tablet PC, maar de meest specifieke versie was waarschijnlijk wel de Windows XP 64-bit Edition voor Itanium-chips, niet te verwarren met de later geïntroduceerde Windows XP Professional x64 Edition. Met Windows XP introduceerde Microsoft niet alleen de nieuwe grafische interface en maatregelen om de beruchte 'dll-hell' te bestrijden, maar deed ook Product Activation zijn intrede. Deze piraterijbestrijdende feature viel bij vele consumenten en privacyvoorvechters in slechte aarde, maar Microsoft zette door en is niet van plan om daar met Vista verandering in te brengen.
Een versie van Windows XP die zeker niet vergeten mag worden, is de Media Center Edition. Deze versie was alleen beschikbaar voor OEM-systeembouwers en dat beperkte het succes op de thuisgebruikersmarkt. In 2003 verscheen Windows XP Media Center Edition 2003, die onder andere ondersteuning voor FM-tuners toevoegde. In 2004 kreeg de software een nieuwe update en in 2005 werd het besturingssysteem grondig onder handen genomen. Het feit dat editie 2005 de eerste versie was die beschikbaar was voor retailers, heeft ongetwijfeld heel wat bijgedragen aan het succes van dit OS voor home entertainment centers.
In maart 2004 werd Microsoft gedwongen een extra versie van het XP-besturingssysteem te produceren. De Europese Commissie legde het bedrijf een recordboete van 467 miljoen euro op wegens monopoliemisbruik en bepaalde dat er een Windows XP-versie zonder geïntegreerde Windows Media Player verkocht moest worden. De naam 'Windows XP Reduced Media Edition' werd afgekeurd door diezelfde commissie en dus besloot Microsoft het label 'Windows XP N' te gaan gebruiken voor deze uitgeklede editie, die enkel op de Europese markt aangeboden wordt. Of het marktaandeel van de belangrijkste klager, Real Media, ondertussen beduidend toegenomen is, valt te betwijfelen. De prijs van XP N, gelijk aan die van de standaard XP-versie, en het feit dat grote OEM's als HP, Dell, Lenovo en Fujitsu-Siemens de mediaspelerloze XP niet eens in hun assortiment hebben, zal de verkoopcijfers ervan ook geen goed gedaan hebben.

Op 9 september 2002 kreeg Windows XP zijn eerste grote aanpassing te verwerken. Service Pack 1 bracht de consument onder andere USB 2.0-ondersteuning en belangrijker: de mogelijkheid voor consumenten om met de 'Set Program Access and Defaults'-tool zelf in te stellen welke applicaties standaard gebruikt moesten worden voor surfen en mailen. Enige tijd later werd Service Pack 1a gelanceerd, ten gevolge van een rechtszaak van Sun over de implementatie van Microsofts eigen Java Virtual Machine. Service Pack 2 heeft ondertussen ook de leeftijd van twee jaar bereikt aangezien deze update, na herhaaldelijk uitstel, op 6 augustus 2004 gelanceerd werd. Hierin werd vooral aandacht besteed aan veiligheid, met de introductie van een nieuwe firewall, verbeterde WiFi-ondersteuning en een popupblocker voor Internet Explorer. Met deze update, die nog voor het jaareinde ruim honderd miljoen keer was gedownload, introduceerde Microsoft ook de maandelijkse updatedag onder het motto 'meer aandacht voor veiligheid'. Service Pack 3 staat volgens de laatste berichten gepland voor de tweede helft van 2007, ruimschoots na het beschikbaar komen van Windows Vista dus. De ondersteuning van het eerst Service Pack is inmiddels overigens stopgezet.
