Heel lastige kwestie, en goed dat de minister het
nu zegt (het was ook goed geweest als hij het eerder had gezegd). Een stukje achtergrond: ik ben ex-medewerker van een DSO, werkzaam in de IT in het geo-vakgebied (en heb daardoor veel met ruimtelijke zaken, systemen, en asset registratie te maken en direct ook werkprocessen). Mijn persoonlijke hobbies en interesses naast dat ik een mega-nieuwsjunk ben, heel erg met duurzaamheid/ketens, en automatisering bezig ben. Wat dat betreft een stukje: "wie is deze gast en wat raaskalt hij nou" in context.
De Nederlandse energiemix is altijd al een lastige geweest, aan de opwek heel veel fossiel, en aan de afname... een flink stuk fossiel.
Denk eens na aan wat je als huishouden verbruikt:
- Je hebt verwarming
- Je hebt je eigen transport (auto/OV)
- Je hebt licht (elektra, 'lichtnet')
- Je koopt dingen die vervoerd moeten worden, en gemaakt moeten worden (ook energie).
Hoewel we al lang wisten dat 'fossiel' op ging raken, en dat het slecht was, en hoewel er wel een hoop veranderingen zijn gebeurd in zowel het 'topje van de ijsberg' wat je eigen huis is (want al die productie/transport van je spullen kost meer). Fossiel = op/slecht hoorde ik al op de basisschool, en ik begin de 40 te naderen.
Eigenlijk is ons 'systeem' gebaseerd op twee dingen: de basis, en de afname. De afname was altijd:
- Warmte op gas
- Eigen transport op benzine
- Licht e.d. op elektra
- Dingen uit de winkel (deze houd ik even buiten de beschouwing, over de ambities om de maak-industrie te decentraliseren valt genoeg te zeggen buiten dit al complexe verhaal)
Ineens zien we dus ook dat warmte op elektra wordt (waarbij we hopelijk kunnen stellen: alleen het vervoer van warmte op elektra, niet het opwekken van warmte -- een warmtepomp vervoert warmte, een weerstandselement wekt dat op, de ene heeft COP4+, de andere COP1), en vervoer ook. Prima. Maar dat is een schuifing van 'bron soort' in de afname. En niet een kleine ook. Door zelfs met COP4 te gaan verwarmen, en op elektriciteit te gaan rijden (waarbij we een kWh getal wat we van licht kennen ineens aan transport kunnen toekennen), stijgt onze elektra rekening ineens significant. Natuurlijk omdat we veel meer verbruiken, maar goed. Voor mij altijd heel erg ontluisterend hoeveel energie wel niet in een kuub gas zit (in kWh) of in een liter benzine (in kWh -- wetende dat die benzinemotor een COP van 0.2 heeft, je gasketel een COP van ~0.95). Ontluisterend. We gebruiken heel veel energie. Maar geen probleem, want wat je er ook van kan zeggen: elektra in je ketel of in je auto zorgt er voor dat je ván fossiel, náár elektra gaat, zelf niks meer uitstoot, en nog een hoop andere leuke dingen. Warmtepompen kunnen alles wat een gasketel kan maar je merkt ineens heel erg dat goede isolatie wel heel nuttig kan zijn (die jaren 30 woning met dat 'karakter' is ineens niet zo energiezuinig...). Het is allemaal ineens zichtbaar doordat we iets herkenbaars (energie voor licht, een lampje van 60W (5W LED) is amper genoeg voor een meter/uur).
Tot zover de koude douche aan 'onze kant'. We zijn duurzaam. Elektra verbruik is heel erg toegenomen, maar elektra stoot geen CO2 uit. Toch?
Toch niet helemaal. Want elektra moet toch op een of andere manier naar ons toe komen. En daar zit dit probleem... het 'lichtnet' is aangelegd onder een centrale architectuur. Van centrale, naar hoogspanning, middenspanning, laagspanning. Opwek partij, TSO (transport system operator), DSO (D van distribution), naar je meterkast (waar ondertussen dankzij alle apparaten ook een heel systeem is ontstaan, met vaak meerdere omvormers die wissel>gelijk, gelijk>wissel, etc... doen, ook iets waar ik uren over kan praten, zeker als er nog meer componenten bij komen die kunnen helpen). Je kunt eigenlijk zelden laag weer naar midden/hoog doen, dus zodra iets 'in' je wijk zit, is het ook binnen. Bovendien moet het aan allemaal regels voldoen, zoals bestendigheid tegen pieken (denk aan een goeie voeding voor je PC tegenover wat een slechte voeding doet als je ineens van idle naar furmark gaat), en ga zo maar door... de leidingen zijn niet veel groter geworden (waar we nu zien dat snelladers van auto's van 400V naar 800V gaan om met dezelfde A meer W te kunnen laden, is middenspanning naar je wijk vaak niet van 10kV naar 23kV gegaan, zodat die 3-fase 400V laatste stukjes nog steeds best veel A's op die 10kV kunnen zetten). Bovendien zijn er partijen geweest die slim waren, en dachten: "dat maatschappelijke systeem kunnen wij vast ook voor beuren", waardoor gemeentes de DSO's geld gingen vragen (afhankelijk van gemeente) om kabels over hun grond te leggen. Zodat je DSO's had die prachtige omleidingen dwars om Hilversum heen gingen aanleggen (met als gevolg dat dieper in Hilversum die nieuwe 23kV lijn ineens verder weg was, minder plek om bedrijven aan te sluiten daar...).
Naast natuurlijk dat de elektra afname toenam door verandering van de afname energie mix, en door algemene groei, veranderde het aanbod ook. Ineens waren er van die mensen die dachten energie te kunnen aanbieden op LS. Met zonnepanelen. En niet een beetje, er liggen ondertussen 10mln van die panelen. Sinds augustus 2021 liggen er zelfs op 1,5mln huizen zonnepanelen! Okay, dat is inclusief domme huizen (echt, serieus, wtf) zoals deze:
https://www.funda.nl/koop...8317068-sleutelbloem-100/ -- die om een of andere reden voor een certificering één dom paneeltje heeft, maar goed. In aantal panelen is het nog steeds HEUL VEUL.
Goed voor de aanbiedende energie mix, niet? Kan daar minder fossiel in, want ook daar gaat fossiel in. Nou... misschien. Hoe leuk die duurzaamheid ook is, en als je ALLE daken vol zou leggen en ook nog wind zou plaatsen, zou je RUIM in de voorziening in kWh uitgedrukt van heel het land kunnen voldoen, maar met het probleem: het is vaak op de verkeerde plekken, op de verkeerde momenten. Ineens moet dat DSO netwerk als een TSO gaan acteren, wijkcentrales moeten ook naar transport kunnen opereren, eeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeeen... POEF. 253V op een of meer fases in de wijk, en alle panelen schakelen af. Gascentrale tuft door. Wat gek is, immers, we hebben al vastgesteld dat er meer energiebehoefte is dan dat er aangeboden wordt in elektriciteit. En daar zit dan ook het probleem in van het netwerk. Gedeeltelijk op te lossen door meer kabels te leggen, maar ook gedeeltelijk op te lossen door slimmer na te denken. Daltarief (gebaseerd op hetzelfde probleem: centrales die niet uit/aan kunnen on-demand bleven baseload opwekken wat bij niet afname voor allerlei problemen zorgt, met als gevolg een hele generatie die gewend is om in de nacht de was te doen want daltarief) op de momenten dat het nu is, is vrij zinloos. Naast dat we uiteraard alle 10kV kabels naar 23kV of meer moeten zetten, is er uiteraard ook behoefte aan het meer zelf verbruiken van energie.
Door te verkomen dat die zelf opgewekte elektra uberhaupt ons huis verlaat kunnen we dat doen. Dat kan door de thermostaat slim in te stellen (bij overschot: gebruik het om het huis nét wat warmer te maken zodat je bij een tekort nog kan afkoelen met de verwarming uit). Door de legionella run te doen op dat soort momenten. De wasmachine midden over dag te laten draaien, of, als we het niet kinetisch, thermisch, of anders kunnen 'opslaan': het in een thuis/buurtbatterij op te slaan (de buurtbatterij is een lastige, omdat DSO's door de splitsingen van opwek/energie en distributie bedrijven eigenlijk niet meer zelf energie mogen aanbieden... ik beargumenteer dat mijn moederbord voor load balancing ook condensatoren heeft, en dat een woonwijk qua elektra systeem niet eens zo veel minder complex is dan mijn moederbord, maar het wel zonder condensatoren moet doen)
Want het probleem is niet een elektra tekort, of zelfs een overschot, het probleem is een net te kort. Als ik een postbode was en voor elke brief die ik moet bezorgen weer naar kantoor terug moest, had ik ook een benen tekort. We kunnen het ook slim op lossen. Want ik denk dat één ding wel vast staat: fossiel willen we wel vanaf, en decentrale opwek is iets wat met bijna elke duurzame bron er gewoon bij hoort. Gas- en kolencentrales draaien nu voornamelijk juist omdat het net niet kan opslaan, waardoor een baseload nodig is. Pas als onze elektra losgekoppeld is van dat soort zaken door een slimmer net, kunnen we verder kijken.
En ja... dit soort realisaties is laat. Dat ons eigen gas "niet goed" is (we hebben nog best wel veel, niet alleen onder Groningen, maar we kunnen altijd nog in Noord-Holland rond Purmerend en Alkmaar winnen, en de Waddenzee zit ook vrij vol) weten we al. En daar stoppen we mee. Dat gas uit niet-ethische bron onverstandig is, hadden we in 2008 al moeten weten (met in 2014 nóg een mega waarschuwingssignaal...). Dat er genoeg energie uit zon/wind komt op eigen bodem om de hele EU op te laten draaien, wisten we al sinds de jaren '90... hetzelfde voor olie (auto's dus ook), transport, en verwarming (ook gas, overigens...). We hadden onze elektra-systeem-architectuur al lang aan kunnen passen. Hadden we het "deltawerken eigen energiebroek omhooghouden" genoemd, hadden we het misschien nog gewild ook. Maar dat was geen sexy marketing.
Vandaar dat ik blij ben dat de minister dit nu erkent. Zodat DSO's massaal naar die 23kV kabels kunnen grijpen. Zodat onze transformatoren een upgrade kunnen krijgen. Zodat ons hele net vol met SGT's (smart grid terminals) kan worden gezet. Zodat die buurtbatterij een optie wordt. Zodat die thuisaccu om te 'peekshaven' een realistisch ding wordt. Zodat inverters een onderdeel worden van ons bouwbesluit (want DC uit panelen, AC naar m'n huis, AC>DC naar m'n auto, AC>DC naar m'n accu, DC>AC naar m'n huis, AC>DC naar m'n televisie, warmtepomp, etc... hoop conversieverlies... dat kan efficiënter!!). Hoe leip ook, uiteindelijk is onze afname van energie 100% elektrisch. Of we het willen of niet. Onze opwek zal duurzaam zijn. Ons transport zal grotendeels koper zijn (TSO's kunnen tegenwoordig ook DC transport uitvoeren, daar zit ook veel ontwikkeling in). Misschien dat een stukje transport waterstof zou zijn, maar daar zit wederom een hoop omzet verlies in (laat staan dat we het eigenlijk hopelijk niet gaan verbranden, maar weer omzetten in elektra als het op bestemming is...). Liever laat dan nooit. Laten we het deltawerken noemen, en doorvliegen. En ja: daar hoort efficiëntie ook bij. Dus laten we ook die jaren '30 woningen massaal gaan isoleren. En woningbouworganisaties niet alleen afrekenen op dát ze elektrisch gaan (serieus... dat huis met één zonnepaneel... zou me niks verbazen als er ook vervolgens een 'inductieboiler' of andere COP1 verwarming in zit...), maar ook op HOE ze het doen (efficiëntie!!!!111oneonezeroELEVEN)
offtopic:
ademt uit