Inleiding
Je loopt naar de ingang van een evenement, bijvoorbeeld een concert, je pakt je telefoon en genereert met de CoronaCheck-app een QR-code. Iemand bij de ingang scant die code met een andere app, kijkt op je paspoort of ID-kaart of de gegevens kloppen en je mag doorlopen. Vervolgens weet je dus dat iedereen die binnen is, onlangs negatief is getest. Het klinkt makkelijk, redelijk uitvoerbaar en, mits goed uitgevoerd, als een goede manier om snel weer naar concerten of andere evenementen te kunnen gaan. Dat is ook precies het plan waarmee het Nederlandse ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport bezig is.
Het moet echter allemaal snel. De consultatie voor de wetswijziging die de app mogelijk moet maken, eindigt komende week. Intussen kijken de Autoriteit Persoonsgegevens en het College voor de Bescherming van de Rechten van de Mens mee en krijgen de Tweede en Eerste Kamer het wetsvoorstel eind maart. Het ministerie laat er geen gras over groeien; de app wordt in het komende weekeinde al getest tijdens een evenement op het Lowlands-terrein in Biddinghuizen. Intussen is er steeds meer bekend over hoe deze app eruit gaat zien en hoe hij werkt.
:strip_exif()/i/2004215628.jpeg?f=imagenormal)
Hoe CoronaCheck eruit gaat zien
Er komen twee apps: CoronaCheck voor mensen die naar binnen willen en CoronaCheck Scanner voor wie wil scannen. Beide apps gaan draaien op Android en iOS. Daardoor moeten zoveel mogelijk mensen de app kunnen installeren en gebruiken. Er komt bovendien een alternatief: een vermoedelijk papieren versie van de QR-code.
De app is momenteel beperkt. Een vaccinatiebewijs zit er niet in, maar het is mogelijk dat dat ergens in de komende maanden wel komt. Aan de QR-code zal dan niet te zien zijn of een groen scherm te danken is aan een negatieve test of aan een vaccinatie. Daarbij moet wel eerst duidelijk zijn in hoeverre gevaccineerde mensen een rol spelen bij verspreiding van het coronavirus.
Het gaat zo in de app: na openen kun je kiezen waar het negatieve testresultaat vandaan komt. Als dat bij de GGD vandaan komt, dan kunnen gebruikers inloggen met een DigiD. Als dat bij een andere teststraat vandaan komt, kan dat via bijvoorbeeld met een opgestuurde code of te scannen QR-code. Vervolgens laat de app zien wanneer de test is geweest en wat de uitslag was. Daarvan kunnen gebruikers het resultaat in de QR-code verwerken.
In de QR-code staan naast het gegeven dat iemand naar binnen mag, nog een paar parameters: de datum en tijd om te checken of de test recent genoeg was. Daarnaast staan er een paar persoonsgegevens in: maximaal initialen, geboortedag en geboortemaand. Volgens Ivo Jansch, die voor het ministerie aan CoronaCheck werkt, probeert de app het aantal gegevens zo klein mogelijk te houden. "Als je een naam hebt met een Q, bijvoorbeeld Quinten, dan zijn je initialen al uniek genoeg om misbruik zo goed als uit te sluiten en dan zijn geboortedag en geboortemaand niet nodig." Als dat niet zo is, dan staat er bijvoorbeeld B O 30 1, als iemand de initialen BO heeft en als geboortedatum 30 januari.
Aan de andere kant is er de CoronaCheck Scanner-app. Die heeft maar een enkel scherm: om te scannen. Uit dat scannen komt alleen de uitslag met een groen scherm of rood scherm. Bovendien staan daarop de gegevens die te checken zijn met de identificatie die iemand ook bij zich moet hebben.
Het ophalen van het testresultaat moet online, maar voor het genereren en scannen van QR-codes is geen internetverbinding nodig. Jansch. "Dat is handig op festivalterreinen, waar niet altijd een goede verbinding is, maar daarnaast is het voor privacy; er is geen online spoor om te volgen waar iemand allemaal gescand is."
De QR-code is bovendien gerandomiseerd. Daardoor zou een QR-code niet te koppelen moeten zijn aan een specifieke persoon, behalve dus via de persoonsgegevens die erin staan. Ook dat moet de privacy beschermen. De ontwikkeling is te volgen op GitHub.
De back-end moeten de aanbieders van teststraten zelf op orde hebben. Zij hebben documentatie in welk formaat een negatief testresultaat precies aangeleverd moet worden. Het gaat nu nog om proeven en er komen aparte teststraten voor CoronaCheck; het testen gebeurt dus niet in de huidige GGD-teststraten. Dat gebeurt in samenwerking met de werkgeversorganisatie VNO-NCW, via de stichting Open Nederland. Testresultaten moeten een PKI-overheidscertificaat hebben. Een centrale database met testbewijzen is er dus niet; de app maakt rechtstreeks contact met de it-systemen van de teststraten.
De ontwikkeling is te volgen op GitHub. Althans, deels. De ontwikkelaars werken eraan in een 'private fork' en publiceren wijzigingen zo nu en dan op de publieke GitHub-pagina's.
De app is er, nu de regels nog
Het ministerie van VWS probeert te benadrukken dat veel hetzelfde gaat tussen CoronaMelder vorig jaar en CoronaCheck nu. Toch zijn het heel verschillende beestjes. CoronaMelder is en blijft een vrijwillige app ter ondersteuning van bron- en contactonderzoek bij besmettingen. CoronaCheck is ook vrijwillig, maar het kan verplicht zijn om bijvoorbeeld bij evenementen binnen te komen. Daarom is het een heet hangijzer, blijkt ook uit de vele reacties op artikelen hierover. Het is niet voor niets dat het kabinet snel een wetswijziging heeft gemaakt die CoronaCheck mogelijk maakt. Het verplichten van een medische handeling, je laten testen, om bepaalde zaken te kunnen doen, is nu wettelijk niet mogelijk.
Voorwaarden van de Gezondheidsraad
a. testbewijzen moeten noodzakelijk en effectief zijn om de samenleving te heropenen en tegelijkertijd virusverspreiding terug te dringen;
b. testbewijzen moeten de minst ingrijpende maatregel zijn om de doelstelling te bereiken;
c. testbewijzen moeten een proportionele maatregel zijn; dat wil zeggen dat de gevolgen van het moeten kunnen tonen van een testbewijs in verhouding staan tot het doel dat daarmee wordt nagestreefd;
d. potentiële schadelijke effecten van de maatregel moeten worden geminimaliseerd;
e. iedereen moet gelijke (financiële) toegang hebben tot testmogelijkheden en testbewijzen;
f. het beleid mag niet tot discriminatie leiden;
g. er moet zorgvuldig en in overeenstemming met privacywetgeving worden omgegaan met de (bijzondere) persoonsgegevens van de houder van het testbewijs;
h. het beleid moet vanaf het begin periodiek worden gemonitord en geëvalueerd;
i. het beleid moet helder en begrijpelijk worden uitgelegd aan de bevolking.
De toelichting op de wetswijziging maakt duidelijk hoe het kabinet kijkt naar CoronaCheck. Daarin staan veel mitsen en maren, zoals deze: "Op welk moment en exact voor welke van deze activiteiten en voorzieningen testbewijzen zullen worden ingezet, is ten tijde van de indiening van het wetsvoorstel nog niet te bepalen. Dit hangt af van de actuele omstandigheden, waaronder de epidemiologische situatie, de geldende maatregelen ter bestrijding van de epidemie van covid-19, de effectiviteit van de inzet van testbewijzen en de praktische uitvoerbaarheid ervan, waaronder de beschikbaarheid van testen en testlocaties alsmede de testbereidheid." Dus of CoronaCheck een functie gaat hebben, hangt nog af van hoe het virus zich ontwikkelt in Nederland, maar ook van of mensen zich wel willen laten testen bijvoorbeeld.
Het kabinet moet het goed uitleggen. CoronaCheck mag niet leiden tot discriminatie en er moeten geen andere, minder ingrijpende manieren zijn om de samenleving te heropenen. Dat zei de Gezondheidsraad al in een advies en het kabinet neemt dat over. Ook moet iedereen gelijke toegang tot tests hebben voordat dit mag, vindt de gezondheidsraad.
Dan is de vraag waar CoronaCheck zal gaan werken. Het kabinet is daar nog niet helemaal duidelijk over. Er is nog te weinig testcapaciteit om alles te kunnen doen. De normale GGD-teststraten blijven immers alleen voor het opsporen van corona bij mensen met klachten of die uit bron- en contactonderzoek komen. Het testen om ergens binnen te komen, moet in aparte straten en de testcapaciteit daarvoor is nog beperkt.
In alle gevallen geldt dat mensen die werken bij bijvoorbeeld een evenement, geen testbewijs hoeven te laten zien. Omdat het bij een werkgever-werknemerrelatie ingewikkelder is om 'nee' te zeggen, staat specifiek in de wet dat CoronaCheck daarvoor niet verplicht kan worden. De bedoeling is dat CoronaCheck alleen bij sociale activiteiten gebruikt wordt en niet bij dingen je móet doen, zoals in het ov en op het stadhuis.
Sectoren |
Mag CoronaCheck gebruikt worden? |
Openbaar vervoer |
Nee |
Winkels |
Nee |
Stadhuis/gemeentehuis |
Nee |
Sportclubs |
Ja |
Jeugdactiviteiten |
Ja |
Culturele instellingen |
Ja |
Evenementen |
Ja |
Restaurants |
Ja |
Overige horeca |
Ja |
Pretparken, bibliotheken en dierentuinen |
Ja |
Mbo, hbo en universiteiten |
Ja, als aparte regel daarvoor is ingesteld |
Middelbaar onderwijs en basisonderwijs |
Nee |
De Tweede en Eerste Kamer moeten die wetswijziging goedkeuren. Dat is normaal een formaliteit, zeker in de Tweede Kamer waar de regeringspartijen een meerderheid hebben, maar dat is nu iets anders. Er zijn immers verkiezingen volgende week, waardoor de meerderheid zou kunnen verdwijnen en dan moeten de regeringspartijen steun vinden bij andere partijen. Ook de Eerste Kamer moet instemmen.
:strip_exif()/i/2001455365.jpeg?f=imagenormal)
Daarnaast kijkt de Autoriteit Persoonsgegevens mee of deze app de privacy goed beschermt en beoordeelt ook het College voor de Rechten van de Mens of dit op het gebied van mensenrechten door de beugel kan. En omdat het de keuze om je te laten testen beperkt, is dat ook een vraag die niet automatisch met ja te beantwoorden is.
Het grootste twijfelpunt zit ergens anders. Het Outbreak Management Team en het ministerie zijn het niet eens over deze app. Het OMT adviseert het kabinet op het gebied van gezondheid en deze epidemie. Het ministerie wil dat een testbewijs 48 uur geldig blijft, want zo is het goed uitvoerbaar. Het OMT wil dat het maximaal 24 uur is, want anders is de kans op besmetting groter; je kunt in die 48 uur het virus oplopen en besmettelijk zijn. Voor de duidelijkheid: dat is 24 of 48 uur tot het einde van het evenement, niet tot het moment van scannen.
Nu komt de crux; het ministerie wil wel dat het OMT een positief advies geeft voor het gebruik van CoronaCheck. Wat nu als het OMT vasthoudt aan een maximale periode van 24 uur, wat moeten we dan met CoronaCheck? "Dan denken we dat het niet uitvoerbaar is en dat we het niet zouden moeten doen", aldus een programmamanager van het ministerie van VWS. "Het OMT moet er wel mee instemmen voor we het gaan gebruiken."
Het OMT neemt echter geen beslissing hierover toch? Dat doet uiteindelijk het kabinet. "Het kabinet zoekt de hele tijd balans tussen de situatie in de epidemie en behoefte vanuit de samenleving om toch te openen. Die afweging zal dan ook moeten worden gemaakt. Daar kunnen we nu niet op vooruitlopen."
En dan nog iets: CoronaCheck heeft niets van doen met het initiatief van een Digital Green Pass, een manier om binnen Europa te kunnen reizen met een test- of vaccinatiebewijs. Omdat het gaat om een eigen database met eigen specificaties voor doorgifte van data, is CoronaCheck niet bruikbaar buiten Nederland. Dat is anders dan bij CoronaMelder, dat zich baseert op de gezamenlijke api van Google en Apple en zo dus internationaal kan werken.
Veel informatie over die Digital Green Pass is er nog niet. Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, zei dat het gaat om een bewijs van vaccinatie, recente negatieve test of bewijs van genezing van recente infectie. Het zal vakanties mogelijk moeten maken en een voorstel volgt later deze maand.
Tot slot
CoronaCheck is dus voor een selecte groep Nederlanders komend weekeinde bruikbaar, als ze dat willen. Het hoeft nu nog niet. Ook betaalt het ministerie nu nog voor alles, maar vanaf 1 mei dragen de bedrijven die de evenementen organiseren, wellicht bij aan de kosten, bijvoorbeeld voor het testen van alle bezoekers.
Er zijn nog de nodige vragen bij het gebruik van de app. Natuurlijk: festivals en concerten zijn tot daar aan toe, maar de wet maakt het ook mogelijk om de app in te zetten op mbo's en bij hoger onderwijs. Dat gebeurt niet zomaar, maar kan wel.
Daarbij is het nog niet eens duidelijk of de app in gebruik wordt genomen. De Tweede en Eerste Kamer moeten nog akkoord, de Autoriteit Persoonsgegevens kijkt ernaar, het mensenrechtencollege beoordeelt het en tot slot is het OMT het niet eens met de manier waarop het nu werkt. De kans bestaat dus dat de app helemaal niet zal worden gebruikt.
En als hij wordt gebruikt, is het onbekend hoe lang. Het kabinet houdt zelf rekening met vijf maanden, maar hoe nuttig is het nog als straks in de zomer iedereen die dat wil, gevaccineerd is en corona niet meer zoveel schade kan aanrichten aan de volksgezondheid? De wet sluit in elk geval uit dat de app voor iets anders kan worden gebruikt dan voor corona; hem inzetten voor griep kan dus niet.
Er zijn dus nog veel vragen rondom CoronaCheck. Er is nu eindelijk meer bekend over wat de app kan, wat hij doet, hoe hij eruitziet en hoe hij werkt aan de achterkant, maar veel van de grote vragen staan nog open en het vaccinatiebewijs zit er helemaal nog niet in. De app is misschien bijna af, het hele project eromheen is nog lang niet klaar.