Donald Trump is verbannen van vrijwel ieder sociaal medium, en het alternatieve sociale netwerk Parler is uit appwinkels en bij hosters geweerd. Of dat nou goed of slecht is, een ding is zeker: 'deplatformen' van extreme communities werkt, want die komen daar niet sterker van terug.
Socialemediaplatforms nemen in toenemende mate afstand van president Donald Trump, maar ook van platformen waarop veel van zijn aanhangers zich bevinden. Met name de permaban op Twitter moet de Amerikaanse president pijn hebben gedaan. Die zei in het verleden al eens dat hij zonder zijn Twitter-account nooit zover zou zijn gekomen in zijn korte politieke carrière. Nu is Trump zijn bijna negentig miljoen volgers kwijt, en ook op andere platforms is de president niet meer welkom. Andere platforms waar veel van zijn volgers naartoe willen zoals Parler worden stukje bij beetje onbereikbaar gemaakt door ze uit de appwinkels en van AWS te verbannen. De geschiedenis én wetenschappelijk onderzoek leren dat dat 'deplatformen' werkt - in ieder geval voor de platforms waar accounts verbannen worden.
Er is veel te doen om de aanpak van Trump door techbedrijven. Voor sommigen komt het verwijderen van zijn Twitter-account niet snel genoeg, want Trump regeert nogal eens 'per 280 tekens' en dat leidt soms tot gespannen situaties. Tegelijkertijd zetten critici vraagtekens bij de macht die individuele bedrijven als Facebook en Twitter hebben als ze zelfstandig kunnen besluiten een president of zelfs een heel sociaal netwerk offline te halen. Dat mag weliswaar volgens de algemene voorwaarden, maar ook politici waarschuwen voor de implicaties van die macht.
Twitterterrorisme
Onafhankelijk van die mening is er in ieder geval een vraag die blijft staan na de blokkade: wat gebeurt er nu met Trumps gevolg? Wetenschappers hebben in het verleden onderzoek gedaan naar online communities die 'gedeplatformd' werden. Daaruit is het mogelijk voorzichtige voorspellingen te doen over de toekomst van Parler-gebruikers en Trump-aanhangers. Een van de eerste onderzoeken daarnaar werd uitgevoerd door het Center for Middle East Policy. Dat keek naar de gevolgen van de eerste grote deplatforming op sociale media. Dat gebeurde rond 2014, toen Twitter besloot om harder op te treden tegen accounts van ISIS. De terroristische organisatie was bijzonder actief op Twitter om haatberichten te versturen en anderen te radicaliseren. Onderzoekers hebben vaak geprobeerd het netwerk in kaart te brengen, waaronder de onderzoekers van het CFMEP. Die zagen tussen september en december 2014 ruim 46.000 accounts van ISIS-aanhangers, die gemiddeld rond de duizend volgers hadden. In diezelfde periode begon Twitter met het verwijderen van die accounts. Dat gebeurde met duizenden tegelijk. Het was de eerste grote purge van een sociaal netwerk tegen gecoördineerde en georganiseerde extremistische netwerken, en de eerste keer dat er echt goed naar de resultaten kon worden gekeken.
In die eerste onderzoeken waren de resultaten voorzichtig positief, al waren ze ook wat rudimentair. De belangrijkste conclusie in het CFMEP-onderzoek: door het verwijderen van accounts wordt de engagement lager. Dat is niet bepaald een baanbrekende conclusie. Een paar andere conclusies zeiden iets meer. Waar ISIS-aanhangers bijvoorbeeld aanvankelijk vooral propaganda verstuurden moesten ze na de blokkades veel energie en tijd steken in het opzetten van nieuwe accounts en het uitbouwen van de invloed ervan. Bovendien werden er na een tijdje een stuk minder nieuwe accounts aangemaakt, al zijn de redenen daarvoor onbekend. Een andere belangrijke metric voor de onderzoekers was dat video's en afbeeldingen over onthoofdingen en andere gruweldaden van de groep veel minder verschenen in ongerelateerde zoekopdrachten en bij andere gebruikers.
/i/2004103744.png?f=imagenormal)
Het onderzoek staat niet op zichzelf. ISIS-leden beschreven later zelf, in documenten en verhoren, het neerhalen van de sociale accounts als een grote klap voor de organisatie. Bovendien zijn er andere onderzoeken naar het Twitter-gebruik van ISIS gedaan die hetzelfde concluderen.
Intimiderende subreddits
Er is nog een ander invloedrijk onderzoek gedaan naar deplatforming. In 2017 keken onderzoekers van het Georgia Institute of Technology naar de effecten van een grote kaalslag van subfora op Reddit. In 2015 sloot Reddit tientallen subreddits zoals /r/fatpeoplehate en /r/coontown vanwege het verspreiden van haatdragende berichten en het lastigvallen van gebruikers. Dat gebeurde na de introductie van nieuwe regels rondom intimidatie. Het was niet de eerste keer dat Reddit subs verwijderde die regels overtraden, maar op zo'n grote schaal was dat niet eerder gebeurd. De Amerikaanse onderzoekers van de Universiteit van Georgia keken in hun onderzoek 'You can't stay here' naar de effecten van die ban. De belangrijkste conclusie was dat deplatforming wel degelijk hielp, maar dan vooral voor Reddit zelf.
Na het deplatformen op Reddit werd er geen hardere taal waargenomen op andere subfora
De onderzoekers volgden zowel gebruikers die op de fora actief waren als de opkomst van nieuwe fora. Ook keken ze naar het taalgebruik dat daar voorkwam. "Een aanzienlijk aantal gebruikers van de gebande subreddits werd inactief en postte niet langer meer op Reddit." De onderzoekers zagen ook een afname in hatelijk taalgebruik. Dat zou met zo'n tachtig procent zijn afgenomen na de ban.
Wat vooral opvalt is dat de 'vluchtelingen' van de geblokkeerde subreddits zich niet zomaar naar andere platforms verplaatsten. Dat is een belangrijk argument van de tegenstanders van deplatforming. Met het verwijderen van een community kan het zomaar zijn dat de gebruikers andere, onschuldigere communities infiltreren en daar verder gaan met hun haatzaaierij. Dat gebeurde niet toen Reddit met de ban-hammer sloeg. "We zien geen toename van hate speech op andere subreddits. Reddit 'verspreidde de infectie' niet", stellen de onderzoekers.
Geen alternatieve fora
Een cruciale bevinding in het onderzoek was dat de bezoekers van de gebande fora geen andere plekken hadden om naartoe te gaan. Er werden weliswaar alternatieven gemaakt, zoals het weinig origineel genaamde /r/fatpeoplehate2, maar die werden niet groot. Aan de ene kant, zeggen de onderzoekers, omdat ze snel door Reddit geband werden, maar aan de andere kant was het ook omdat er simpelweg niet genoeg momentum kwam voor de subreddits om organisch te groeien.
Daaruit kun je concluderen dat deplatforming wel degelijk werkt - met een grote 'maar'. Het werkt vooral voor het platform zelf. Subreddit-bezoekers stoppen niet ineens met surfen, ze verkiezen alleen andere netwerken zoals Voat. En als Twitter ISIS-leden weert, verzamelen die zich op andere, anoniemere platforms zoals Telegram.
:strip_exif()/i/2004103746.jpeg?f=imagenormal)
Dat laatste ziet ook Richard Rogers, hoogleraar Digitale Cultuur aan de Universiteit van Amsterdam. Hij deed vorig jaar onderzoek naar deplatforming, waarbij hij vooral keek naar 'internet celebrities'; extreme, anti-establishmentfiguren met een grote aanhang die onlangs door Facebook, Twitter en YouTube zijn verwijderd. Hij noemt Alex Jones, Milo Yiannopoulos en Laura Loomer als voorbeelden, nadat zij in de zomer van 2019 werden geband van Facebook. "Je ziet een paar dingen die gebeuren als zulke mensen worden geweerd van platforms", vertelt hij aan Tweakers. "Sowieso wordt hun publiek kleiner, want hun netwerken hebben niet genoeg zuurstof meer om te groeien. Dat raakt hen zeker op YouTube ook in hun portemonnee. Wat me echter verbaast is dat ze na een tijdje toch milder worden in hun retoriek. Ze worden minder fel, zaaien minder haat." Voor dat laatste heeft Rogers geen directe verklaring. Hij kan er alleen over speculeren, zegt hij. "Het zou kunnen komen door het feit dat het publiek op alternatieve platformen zoals Voat of Gab van zichzelf al extremer is. Maar misschien zijn ze zichzelf ook wel aan het rehabiliteren."
Volgens Rogers zijn de extreme gebruikers simpelweg niet tevreden op de alternatieve platforms. "Hun publiek is daar veel kleiner, en ze verdienen er minder aan. Ze verkopen daar bijvoorbeeld minder kaarten voor lezingen die ze geven." Een voorbeeld is Alex Jones, die met Infowars ruim de helft van zijn volgers is kwijtgeraakt volgens Rogers.
Sterke infrastructuur
Als gebruikers op zoek gaan naar een alternatief platform komt er nog een probleem bij kijken, namelijk dat van de infrastructuur. "Je zag dat Parler wat momentum kreeg nu mensen alternatieve plekken gaan opzoeken. Net als in het verleden bij Gab komt er dan een piek aan nieuwe gebruikers bij. We moeten maar zien welk platform dat aankan. Een goede infrastructuur kan dan een probleem zijn." Een voorbeeld daarvan is Reddit-alternatief Voat, dat sinds kerst gestopt is vanwege de grote toename aan gebruikers. Rogers denkt dat er maar één platform is waar zo'n grote groep gebruikers heen kan gaan. Dat is Telegram. De chat-app heeft al een degelijke infrastructuur en zit professioneel in elkaar - in tegenstelling tot Parler. Naast de juiste infrastructuur heeft Telegram ook een unieke positie. Op het platform is het zowel mogelijk individuele gesprekken te volgen als openbare kanalen te maken en te volgen.
/i/2004103748.png?f=imagenormal)
Ook voor platforms die de groei wel aankunnen is succes niet gegarandeerd. Dat ligt niet alleen aan de grote namen zelf, maar ook aan groepen gebruikers. Rogers denkt dat die daar 'niet vinden wat ze zoeken'. "We hebben het patroon al meerdere keren gezien. Een platform verbant een grote groep, daarvan stapt een deel over naar een alternatief platform, en dat blijft vervolgens klein. Het kan dat er wat gestage groei zit in een alternatief platform, maar dat is niet zo astronomisch als je misschien zou denken na al het nieuws rondom zo'n purge. Als je daar drie maanden later naar kijkt blijken er toch veel minder gebruikers op zo'n nieuw platform te zitten." Volgens Rogers haken veel gebruikers af omdat de sfeer anders is op zulke platforms. Op die oude platforms hadden ze vrienden en familie zitten, maar op de nieuwe zit een andere verzameling mensen en dat is niet aantrekkelijk.
Echokamers
Op alternatieve sites ontstaat een menselijke echokamer, die niet door algoritmes wordt gestuurd
Als je kijkt naar het onderzoek rondom deplatforming lijken er genoeg aanwijzingen om te voorspellen wat er nu gaat gebeuren met Trump-aanhangers. Die moeten na Parler opnieuw op zoek naar een alternatief platform. Rogers denkt dat het Telegram wordt, maar mogelijk staat er ook weer een nieuw platform op. Het is natuurlijk maar de vraag of dat wél in de appwinkels mag blijven staan. Een belangrijke nuance is dat Parler niet zomaar werd verwijderd omdat Apple, Google en Amazon het niet eens waren met de overwegend conservatieve inslag van het platform, maar vanwege het gebrek aan moderatie op posts die te ver gingen. Als er een platform opstaat dat wel aan die regels zou voldoen, en stel dat de techgiganten ze dan netjes lieten bestaan, dan is de kans alsnog groot dat de groep volgelingen kleiner blijft dan ze nu is op andere hotspots.
En er is nog een ander risico, waarschuwt Rogers: "Er ontstaat nu een ander soort internet waar de content radicaler is en waar minder moderatie is." Zulke radicalere meningen komen niet voort uit algoritmes, wat de afgelopen jaren vaak een punt van discussie was. Algoritmes kunnen gebruikers radicaliseren door ze consistent extremere content voor te schotelen op basis van gedrag, maar Rogers denkt dat dat niet het probleem is van nieuwe platforms. "Je krijgt daar echokamers van gelijkgestemden. Dat is een menselijke oorzaak, geen technologische. Je kunt je afvragen of dat een goede ontwikkeling is voor het internet."