Windows 10 is jarig: het besturingssysteem van Microsoft is tien jaar oud. Als 'cadeautje' wordt Windows 10 langzaamaan met pensioen gestuurd. Eerder deze maand bleek namelijk dat Windows 11 eindelijk meer marktaandeel heeft dan zijn voorganger: 50 procent van de pc’s gebruikt inmiddels de nieuwste versie van het besturingssysteem van Microsoft, terwijl 46 procent nog op versie 10 draait. En dat is een unicum: nooit eerder duurde het zo lang voordat een Windows-versie zijn directe voorganger had ingehaald. Hoe kan dat?
De Microsoft-pendule
Ten eerste zit Microsoft al sinds lange tijd in een soort pendulebeweging, waarbij het succesvolle en onsuccesvolle releases met elkaar afwisselt. De eerste twee besturingssystemen van de 9x-familie, Windows 95 en Windows 98, werden beide goed ontvangen. In 1996 gaven verschillende kranten, waaronder The Vindicator, naar aanleiding van de toenmalige antitrustrechtszaak tegen Microsoft, een overzicht van de marktaandelen van de verschillende Windows-besturingssystemen. Windows 95 stond naar verluidt destijds op 53 procent van alle desktops en zo'n 61 procent van alle systemen met een Microsoft-besturingssysteem. Een jaar eerder was het in 1991 uitgebrachte Windows 3.1 nog dominant: 55 procent van de desktops draaide volgens Dataquest toen Windows 3.1 en 26 procent Windows 95.
De kranten Herald-Journal en The Vindicator bespraken de marktaandelen van Windows-versies in respectievelijk 1995 en 1996.
Data over de adoptie van Windows 98 en Windows Me zijn moeilijk te vinden en bovendien lopen de schattingen nogal uiteen. Uit een onderzoek van RedSheriff uit 2002 blijkt dat Windows 98 destijds nog het meest gebruikte Windows-systeem onder bezoekers van de site van het IT-bedrijf was, met een installed base van 35 procent. Volgens statistieken van Google gebruikte zelfs 45 procent van de gebruikers Windows 98 in 2002. Onder gebruikers van W3Schools, een online leerplatform dat bijhoudt welk besturingssysteem zijn gebruikers draaien, was in maart 2003 echter Windows 2000 veel populairder. Windows 98 kwam daar zelfs op de derde plaats, achter Windows 2000 en Windows XP.
De opvallende afwezige in dit lijstje is Windows Millennium Edition, kortweg Windows Me. Het is waarschijnlijk dat W3Schools dat OS in de cijfers samenvoegt met een ander Windows-systeem. Vermoedelijk is dat Windows 98, omdat dat systeem net als Windows Me nog gebruikmaakte van de 9x-kernel. Windows 2000 was eigenlijk bedoeld voor zakelijke toepassingen en maakte gebruik van de NT-kernel. Windows Me werd zo slecht ontvangen dat veel consumenten kozen voor Windows 2000, of wachtten met upgraden tot de release van Windows XP. Deze versie verscheen slechts een jaar na Windows Me. Door de stabiliteitsproblemen is Windows Me door meerdere mensen de 'slechtste Windows-versie aller tijden' gedoopt en kreeg het in Nederland de bijnaam 'Windows Meer Ellende'.
Op de Windows Hardware Engineering Conference van 1998 zei Bill Gates dat Windows 98 het laatste Windows-systeem zou zijn dat gebruik zou maken van de 9x-kernel. De nieuwe consumentenversie, Windows Neptune, zou net als Windows 2000 de NT-kernel gebruiken. Al snel werd echter duidelijk dat het niet realistisch was om een dergelijk systeem nog in 2000 uit te brengen. In plaats daarvan werd een laatste 9x-versie van Windows gemaakt. Microsoft nam een aantal functies over van Windows 2000 en introduceerde onder meer Windows Movie Maker en systeemherstel. Het systeem haalde echter ook een belangrijke functie weg: Me had in tegenstelling tot zijn voorganger geen ondersteuning voor DOS Mode, waardoor veel oudere software niet werkte. Bovendien zat er een (later gepatchte) bug in de systeemherstelfunctie, waardoor het systeem geen snapshots van na 8 september 2001 kon vinden en het systeemherstel niet succesvol kon worden afgerond.
Daarnaast was Me buggy en crashte het erg vaak. Dit was op zich een kritiekpunt van alle 9x-systemen, maar onder meer de timing van de release en de berichtgeving van Microsoft maakten het voor Windows Me moeilijker om consumenten te overtuigen. Windows 2000 was eerder al uitgekomen en Windows XP werd slechts een jaar na Windows Me uitgebracht. Door de eerdere uitspraak dat Windows 98 de laatste 9x-versie zou zijn, zullen waarschijnlijk een aantal mensen verbaasd zijn geweest dat ook de opvolger opeens gebruikmaakte van de 9x-kernel. Exacte cijfers over het marktaandeel zijn zeer moeilijk te vinden, maar gezien de status en de snelle opkomst van XP na release zal Me hooguit kort marktleider zijn geweest.
Windows XP werd in tegenstelling tot Windows Me wel geliefd onder gebruikers. Het besturingssysteem kwam in oktober 2001 breed beschikbaar. Voor het eerst besloot Microsoft geen aparte besturingssystemen voor zakelijke gebruikers en consumenten uit te brengen: in plaats daarvan bracht het bedrijf aparte versies van Windows XP uit voor de twee groepen.
Microsoft introduceerde veel nieuwe functies in XP. Op het gebied van de interface werd onder meer voor het eerst het startmenu aangepast: dat werd nu opgedeeld in twee kolommen, waarbij gebruikers de mogelijkheid kregen om veelgebruikte programma's en recent geopende documenten in een lijst te zien en te 'pinnen'. Microsoft voegde ook meer visuele effecten als dropshadows en alphacompositing toe. Daarnaast startte het systeem en programma's sneller op door de nieuwe Prefetcher en had Microsoft aan de betrouwbaarheid gewerkt door de in Me geïntroduceerde systeemherstelfuncties verder te verbeteren, onder meer door elke dag automatisch een herstelpunt te maken. Door het ClearType-subpixelrenderingsysteem waren de letters bovendien beter te lezen op lcd-schermen, die toen in opkomst waren. Volgens cijfers van W3Schools was Windows XP al in september 2003 het meest geïnstalleerde Windows-systeem onder zijn gebruikers.
Na het succes van Windows XP hoopte Microsoft met Windows Vista een moderniseringsslag te slaan. Microsoft introduceerde in Vista meerdere functies die Windows nog altijd gebruikt, waaronder BitLocker, Instant Search en standaard integratie van Windows Defender. De systeemeisen waren echter zoveel hoger dat veel gloednieuwe systemen Vista niet of maar moeilijk konden draaien toen het OS op 30 januari 2007 beschikbaar werd voor consumenten. Om Vista-systemen te draaien was onder meer minmaal 512MB werkgeheugen nodig, tegenover 64MB voor Windows XP. Ook de processor moest flink krachtiger zijn: Vista vereiste een processor met een kloksnelheid van minimaal 800MHz aan, ten opzichte van 233MHz voor Windows XP. Het systeem had bovendien 20GB aan opslagruimte nodig, ruim dertien keer meer dan zijn voorganger.
Systeemvereisten | Windows XP (minimum) | Windows XP (aanbevolen) | Windows Vista (minimum) | Windows Vista (aanbevolen) |
Processor | 233MHz | 300MHz | 800MHz | 1GHz |
Werkgeheugen | 64MB | 128MB | 512MB | 1GB |
Opslagruimte | 1,5GB | 2GB | 20GB | 40GB |
Bovendien was Vista als systeem zo fundamenteel anders dat veel drivers, ook van grote bedrijven als Nvidia, voor crashes zorgden en aanvankelijk niet werkten. Microsoft introduceerde de Windows Display Driver Model-drivers in Vista. Die zorgden er onder meer voor dat het systeem Desktop Window Manager kon draaien, dat transparante en 3d-vensters kon tonen. De nieuwe driverarchitectuur introduceerde ook DirectX Graphics Infrastructure (DXGI), een nieuw onderdeel van DirectX. DXGI moest het uitvoeren van lowleveltaken, zoals hardwareherkenning en het renderen van beelden op een monitor, efficiënter maken door deze niet langer onder te brengen in Direct3D. In plaats daarvan worden deze simpelere taken beheerd door DXGI, dat direct communiceert met de kernelmodedriver en systeemhardware.
Anoniem vertelde een productmanager van Windows aan VistaForums in 2008 dat hardwarefabrikanten tijdens de bèta- en releasecandidateperiodes continu rekening moesten houden met wijzigingen bij het programmeren van de WDDM-drivers en door lowlevelwijzigingen in het OS niet voldoende tijd hadden om hun drivers te ontwikkelen en te testen.
Veel van de problemen werden met de tijd verholpen: Microsoft bracht meerdere Service Packs uit waarin het bedrijf de compatibiliteitsproblemen aanpakte en omdat de systemen steeds krachtiger werden, werden ook de systeemvereisten minder problematisch. Toch werd Windows Vista nooit zo breed in gebruik genomen als Windows XP. Het marktaandeel van het besturingssysteem piekte volgens W3Schools in oktober 2009. Dit was dezelfde maand waarin Microsoft Windows 7 breed beschikbaar maakte. Het aandeel kwam toen uit op 18,6 procent van de totale desktopmarkt. Windows XP zat op dat moment nog op een aandeel van 63,3 procent. Volgens Statcounter piekte het marktaandeel van Vista in oktober 2009 op 25,02 procent. Windows XP zat volgens Statcounter toen nog op 71,6 procent.
Microsoft leert van Vista met Windows 7
Microsoft bleek bereid te luisteren naar feedback van de gebruikers met Windows 7. Het besturingssysteem kwam in januari 2009 uit en hoewel het systeem op kernelniveau veel op Windows Vista leek − ceo Steve Ballmer noemde het zelfs 'als Vista, maar dan beter' − was de ontvangst zeer positief. Windows 7 was een stuk sneller dan zijn voorganger en werd ook geprezen om zijn interface. Met Windows 7 deden onder meer de vernieuwde taakbalk en Windows Snap, waarmee gebruikers meerdere vensters over vier kwadranten van het scherm kunnen verdelen, hun intrede.
Wanneer Windows 7 voor het eerst meer gebruikt werd dan Windows Vista, is niet helemaal duidelijk, maar zowel W3Schools als Statcounter beweert dat dit sowieso binnen een jaar na de introductie was. W3Schools zegt dat Windows 7 al in maart 2010 zijn voorganger had ingehaald, terwijl Statcounter rapporteert dat de installed base van Windows 7 in augustus van dat jaar groter werd dan die van Vista. Een jaar later werd Windows XP van de troon gestoten: W3Schools schrijft dat dit in augustus 2011 het geval was, volgens Statcounter was Windows 7 in oktober de grootste Windows-versie.
De identiteitscrisis van Windows 8
Microsoft besloot met Windows 8 vol in te zetten op hybride hardware. Windows moest een besturingssysteem voor tablets en pc's worden door de nieuwe Metro UI. Het bedrijf besloot het 'oude' startmenu te vervangen door grote tegels die gebruikers ook makkelijk met een touchscreen zouden kunnen bedienen. Er was nog wel een desktopomgeving, maar bij het opstarten kwamen gebruikers standaard uit bij het menu met tegels.
De wijzigingen waren op zijn zachtst gezegd controversieel: vooral desktopgebruikers waren lang niet altijd blij met de nieuwe interface van Windows. Veel mensen besloten daarom de upgrade te laten schieten en door te gaan met Windows 7. Ook met de uitgave van Windows 8.1, een update van het besturingssysteem die veel van de problemen oploste en een normaal startmenu terugbracht, bleven mensen huiverig om over te stappen. Windows 8 bleef volgens Statcounter uiteindelijk op een installed base van iets meer dan 9 procent steken onder Windows-gebruikers. Windows 8.1 deed het wat beter, maar met een piek van 19,2 procent wist ook dat OS de massa niet te overtuigen. Windows 7 bleef het dominante besturingssysteem onder Windows-gebruikers.
Op 29 juli 2015 besloot Microsoft weer grotendeels naar de 'oude, vertrouwde' interface terug te gaan met Windows 10. Het had onder meer een startmenu dat veel deed denken aan het startmenu van Windows 7 en een interface die meer gericht was op desktopgebruikers. Dat bleek duidelijk waar mensen naar op zoek waren: binnen zes maanden was Windows 10 al na Windows 7 het populairste Windows-OS. Twee jaar daarna had Windows 10 ook meer marktaandeel dan Windows 7.
Een besturingssysteem heeft maar zelden van Microsoft de tijd gehad om zijn voorganger in te halen als de start stroef verliep. Windows Vista, Windows 8 en Windows 8.1 wisten de massa alle niet te overtuigen voordat de volgende versie om de hoek kwam kijken. Daardoor werden Windows-systemen eigenlijk nooit of pas na lange tijd ingehaald door hun directe opvolger. Als dat pas na meer dan drie jaar gebeurde, was dat eigenlijk altijd door de opvolger van de opvolger (of in het geval van Windows 7 zelfs de opvolger daarvan).
Windows 11 niet universeel geliefd
Dat Windows 11 nu wel meer marktaandeel heeft dan Windows 10, heeft niet per se te maken met de ontvangst van het nieuwste Windows-besturingssysteem. Windows 11 is immers ook niet bij iedereen geliefd. Het OS kent zeer hoge systeemvereisten, vooral op processorgebied. Intel Core-cpu's ouder dan de 8e generatie ondersteunt Microsoft bijvoorbeeld niet. Van AMD worden de Ryzen-processors van de eerste generatie niet officieel ondersteund. Verder worden gebruikers sterk gepusht in te loggen met hun Microsoft-account en moeten pc's 64GB opslagruimte hebben om het systeem te draaien.
Sterker, historisch gezien heeft Windows 11 er juist vrij lang over gedaan om onder de Windows-versies marktleider te worden. Windows 11 kwam in oktober 2021 uit, wat betekent dat het drieënhalf jaar geduurd heeft voordat het nieuwste Windows-OS de grootste installed base onder Windows-gebruikers verwierf. Windows 10 en Windows 7 deden er minder dan drie jaar over, Windows XP deed er waarschijnlijk zo'n twee jaar over en Windows 95 zou zelfs al binnen een jaar het grootste Windows-OS zijn geweest.
Dat het uiteindelijk dan toch gebeurt, heeft ten eerste natuurlijk te maken met de end-of-support van Windows 10. De officiële ondersteuning van Windows 10 eindigt officieel in oktober van dit jaar. Consumenten kunnen betalen om langere ondersteuning te krijgen: dat kost dertig dollar. Veel gebruikers lijken echter eieren voor hun geld te kiezen en vooral sinds begin dit jaar is in de statistieken van Statcounter duidelijk te zien dat het gebruik van Windows 11 flink groeit ten koste van dat van Windows 10.
Dat Windows 10 pas tien jaar na zijn release wordt ingehaald door zijn directe opvolger, komt vooral doordat er aanzienlijk meer tijd zit tussen nieuwe Windows-versies. Windows 11 kwam uit in oktober 2021, meer dan zes jaar na de uitgave van Windows 10. Dat is eveneens een unicum. De overstap van Windows XP naar Windows Vista is de enige andere die meer dan vijf jaar op zich liet wachten. Daar zat echter ook nog de x64-editie van Windows XP tussen, die iets meer dan drieënhalf jaar na het originele Windows XP het licht zag.
In dezelfde lijn is het niet eerder voorgekomen dat Microsoft de ondersteuning stopt van de voorganger van het huidige Windows-systeem. Zelfs Windows 8, dat al na vier jaar werd stopgezet en zelfs eerder dan zijn voorganger Windows Vista end-of-life was, ging pas met pensioen toen Windows 10 al een jaar uit was. Doordat de ondersteuning voor Windows 10 stopt terwijl Windows 11 het recentste besturingssysteem is, heeft Windows 11 een groot voordeel ten opzichte van systemen als Windows Vista en Windows 8. Die oudere systemen moesten namelijk concurreren met geliefdere alternatieven die nog wél ondersteuning van Microsoft kregen.
/i/2007606990.png?f=imagenormal)
De 'langzame marktverovering' van Windows 11 is een primeur. Of het vaker gaat gebeuren dat een besturingssysteem pas na tien jaar door zijn opvolger voorbijgestreefd wordt als grootste Windows-OS, hangt vooral af van Microsoft zelf. Het bedrijf lijkt zijn releaseschema in ieder geval flink te hebben aangepast na de release van Windows 10. Microsoft kiest er sindsdien voor om het huidige besturingssysteem ieder halfjaar van een update te voorzien en het aantal grote releases terug te schroeven. Windows 11 is inmiddels bijna vier jaar oud. Langzaam is Microsoft zelfs al begonnen met voorzichtig speculeren over een nóg toekomstigere versie, Windows 12, maar het gaat waarschijnlijk nog lang duren voordat dat OS uitkomt.
Daarmee zal de dominantie van Windows 11 nog wel even voortduren. Het grote vraagteken is wanneer Windows 12 zijn voorganger inhaalt. Dat zal vooral afhangen van hoe snel het nieuwe systeem in gebruik wordt genomen door gebruikers. De tijd dat Microsoft versies van zijn OS geen kans gaf om een meerderheid onder Windows-gebruikers te halen, lijkt echter achter ons als het huidige releaseschema van Microsoft niet opnieuw op de schop gaat.
Redactie: Imre Himmelbauer Eindredactie: Monique van den Boomen