Inleiding
Samenvatting
De Samsung QN90F is een uitstekende 4k-miniledtelevisie, die nu bovendien beschikt over een paneel met een matte afwerking. Daarmee zijn reflecties in beeld een stuk minder storend. De tv haalt niet de hoogste hdr-piekhelderheden, maar presteert alsnog prima in zowel hdr- als sdr-modus. Helaas ondersteunt de tv geen Dolby Vision-signalen. De beeldverwerking is van hetzelfde niveau als bij Samsungs oledtopmodel S95F, met uitstekende 4k-upscaling. Het geluid uit de speakers is goed voor dagelijks tv-kijken, maar mist wat power voor een echte bioscoopervaring. Wel is de QN90F uitstekend toegerust voor gamers dankzij de vier HDMI-poorten met 165Hz-ondersteuning. Bovendien is het een van de energiezuinigste televisies die we ooit hebben getest.
Samsung gooide vorig jaar een knuppel in het hoenderhok door zijn oledtopmodel S95D te voorzien van een mat paneel, waarmee reflecties in beeld veel minder storend zijn voor de kijkervaring. Dit jaar wordt een doorontwikkelde versie van deze zogeheten Glare Free-technologie uitgerold naar nog een aantal andere modellen, waaronder 4k-miniledtopmodel QN90F. We hebben de 65"-versie van deze QD-miniled-tv, de Samsung 65QN90F, inmiddels uitgebreid kunnen testen.
De QN90F is beschikbaar in behoorlijk wat maten, van 43" tot 98". Ook vind je de tv onder verschillende modelnamen in onze Pricewatch: de QN92F, WQN93F en QN94F zijn technisch dezelfde televisies. De prijzen beginnen momenteel bij 1048 euro voor het kleinste model, terwijl de 98"-uitvoering bijna 6800 euro kost. Er zou ook nog een versie van 115" (zonder Glare Free-afwerking) uitkomen, maar die is op het moment van schrijven nog niet verkrijgbaar. De door ons geteste 65"-versie is ten tijde van publicatie te koop voor minimaal 1778 euro. Daarmee is die tv nog net geen 200 euro duurder dan de concurrerende TCL 65C8K. Ook de nieuwe LG QNED93 (vanaf 1889 euro) en Sony Bravia 5 (vanaf 1599 euro) zitten ongeveer in dezelfde prijsklasse, maar die televisies hebben we zelf nog niet kunnen testen.
De QN90-serie levert al jaren uitstekende beeldkwaliteit met lekker veel (piek)helderheid, een uitstekend kleurbereik en prima beeldverwerking. Dat werd mede mogelijk gemaakt door de uitstekend aangestuurde full array local dimming (fald). Toch is het aantal dimbare zones op deze tv's nu al een tijdje gelijk gebleven: de 65"-QN90C uit 2023 had er 720, net als de 65"-QN90D uit 2024 en nu dus de 65"-QN90F.
Daarmee lijkt Samsung de deur op een kier te zetten voor andere tv-fabrikanten om de Zuid-Koreaanse elektronicareus voorbij te streven op miniledgebied, in elk geval als het gaat om contrast en (hdr-)piekhelderheid. Zo heeft de TCL 65C8K maar liefst 1680 localdimmingzones. In onze recente review van de C8K kon je al lezen dat die tv de QN90F inderdaad voorbijstreeft met zijn hdr-prestaties. Of Samsungs nieuwe 4k-miniledtopmodel door zijn Glare Free-paneel toch weer 'gewoon' een aanrader is, lees je in deze review.
Uiterlijk en aansluitingen
(In) de doos
De Samsung QN90F wordt geleverd in een doos van ongebleekt karton. De tv is verpakt in een kunststof zak, met daaromheen piepschuim (polystyreen) dat niet biologisch afbreekbaar is. De verpakking bevat naast het scherm ook een afstandsbediening, een netsnoer en een poster met installatie-instructies. De handleiding is online beschikbaar.
De QN90F heeft dunne bezels rond het scherm en een aluminiumomlijsting, zoals we gewend zijn van high-end televisies. Aan de randen is de tv net iets meer dan een centimeter dik. Het achterpaneel heeft een lichte bolling om de ingebouwde elektronica de ruimte te geven. Het toestel is echter nergens dikker dan 2,5cm, tenzij je de losse CI-module gebruikt: die bevestig je achterop het scherm, wat ongeveer een halve centimeter toevoegt. Daarmee is de QN90F weer uitzonderlijk dun voor een miniledtelevisie met fald. De C8K van TCL is in hetzelfde formaat dubbel zo dik, al heeft die ook ruim tweemaal zoveel dimbare zones. Wel zie je binnen de smalle omlijsting nog een zwarte schermrand van een halve centimeter dik, waar die bij de C8K vrijwel volledig is verdwenen.
Aan de rechteronderhoek hangt een langwerpige druppel met daarin ook een badge met het Samsung-logo. De QN90F staat op een platte, metalen voet die naar achteren toe breder uitloopt en de mogelijkheid biedt om een soundbar met een maximale hoogte van ongeveer 6,5cm voor het scherm te plaatsen.
Aansluitingen en afstandsbediening
Samsung voorziet dit jaar meer topmodellen van een al dan niet draadloze One Connect Box, maar bij de QN90F zitten de aansluitingen voor beeld en geluid nog gewoon rechtsachter op de tv. Ze zijn allemaal opzij gericht, zodat de tv vlak tegen de muur kan worden gehangen. De losse stroomkabel met achtjeconnector sluit je linksachter aan. Ook deze wijst netjes opzij. Alle vier HDMI-aansluitingen hebben de volledige snelheid, zodat je je spelcomputers en pc vrijwel blindelings kunt aansluiten. Alle beschikbare aansluitingen vind je in onderstaande tabel. De tv ondersteunt ook Wi-Fi 5 en Bluetooth 5.3. Een koptelefoonuitgang ontbreekt. Je bedient de tv met dezelfde afstandsbediening als we ook al bespraken in onze review van de Samsung S95F.
Aansluitingen |
Bijzonderheden |
USB |
2x |
Optische digitale audio-uitgang |
|
HDMI 2.1 |
4x; allemaal met vrr tot 165Hz; (e-)arc via HDMI 3 |
Lan |
|
Satelliet |
2x |
Tv-kabel |
|
Common interface |
Via houder die achter op de tv |
Smart-tv en gamefuncties
De Samsung QN90F biedt dezelfde smart-tv-ervaring als de S95F en Frame Pro die we eerder reviewden. Het apparaat draait op Samsungs eigen Tizen-platform; je vindt er apps voor alle grote internationale en Nederlandse streamingdiensten, en de ingebouwde mediaspeler kan overweg met de meeste gangbare audio- en videoformaten, inclusief Dolby Atmos. Helaas ontbreekt ondersteuning voor DTS-geluid en Dolby Vision.
Net als bij de Frame Pro vind je ook Samsungs Art Store in het menu. Hier kun je kunst uitzoeken om weer te geven op het scherm, waarbij het aanbod zeer uitgebreid is, althans als je maandelijks ongeveer 5 euro over hebt voor een Art Store-abonnement. Verder kun je gratis foto's van je telefoon uploaden naar de tv om die in een digitale passe-partout te steken en op het grote scherm te tonen. In tegenstelling tot de Frame Pro heeft de QN90F echter geen Art Mode, waarbij kunst op het scherm wordt getoond als je de tv in stand-by zet.
:strip_exif()/i/2007643820.jpeg?f=imagenormal)
Gamefuncties en inputlag
De gamefuncties zijn gelijk aan die van de Samsung S95F-oledtelevisie, met als enige verschil dat je consoles en pc direct aansluit op de HDMI-poorten in de tv zelf, in plaats van via een One Connect Box. Alle vier HDMI-poorten kunnen overweg met 4k-signalen met vrr tot 165Hz en dankzij de automatic low latency mode (allm) schakelt de tv automatisch over naar een modus met minder inputlag als een gameapparaat wordt gedetecteerd. Pc-gamers vinden ondersteuning voor zowel Nvidia- als AMD-videokaarten en ook het gamemenu van de tv is hetzelfde als op de S95F. De inputlag is laag genoeg om op elke resolutie soepel te gamen. De score van 8,3ms op 1080p120 is niet bijzonder laag, maar wel ruim voldoende. In onderstaande tabel zie je de resultaten van de QN90F in blauw, die van voorganger QN90D in turquoise en die van concurrent TCL C8K in zalmroze.
- Inputlag 2160p60 - Gamemodus
- Inputlag 1080p120 - Gamemodus
- Inputlag 1080p60 - Gamemodus
Energiegebruik en geluid
We meten het energiegebruik traditioneel bij weergave van een zwart-wit schaakbordpatroon, maar voeren tegenwoordig ook een 10-minutentest uit om normaal tv-kijken te simuleren. Dat doen we met een helderheidsinstelling van 120cd/m² om het energiegebruik 's avonds na te bootsen en op 250cd/m², wat een idee geeft van het verbruik bij daglicht. De nieuwe QN90F (de blauwe balken in onderstaande grafieken) gebruikt iets meer energie dan voorganger QN90D (turquoise), maar is alsnog een van de zuinigste televisies die we ooit getest hebben. De tv is dan ook een behoorlijk stuk zuiniger dan miniledrivaal TCL C8K. Voor de portemonnee zal het niet veel uitmaken: kijk je elke avond zo'n vier uur tv, dan ben je ongeveer een tientje per jaar goedkoper uit dan met de C8K. Voor de energiebewuste tv-kijker is het toch iets om rekening mee te houden.
- Checkerboard 120cd/m² filmmodus
- 10-minutentest 120cd/m² filmmodus
- Checkerboard 250cd/m² filmmodus
- 10-minutentest 250cd/m² filmmodus
De Samsung QN90F maakt net als de S95F gebruik van een 4.2.2-systeem, al zie je ditmaal geen ronde woofers aan de achterkant. Daarmee klinkt de tv redelijk, vooral als je bedenkt hoe dun het toestel is. Tegelijkertijd blijft het geluid in vergelijking met miniledtopmodellen zoals de TCL C8K matig. Vooral de basweergave blijft duidelijk achter. Met zijn ingebouwde speakers is de tv prima geschikt voor dagelijks tv-kijken. Zoals altijd geldt: als je écht goed geluid wilt, zul je moeten investeren in een goede soundbar met subwoofer of in een receiver met een set losse luidsprekers.
:strip_exif()/i/2007643818.jpeg?f=imagenormal)
Achter op de Samsung 65QN90F zie je geen ronde woofers, maar nog wel twee gleuven bovenin voor de omhoog gerichte Atmos-speakers.
Paneel en beeldverwerking
Samsungs QD-miniledtelevisie gebruikt een WHVA-paneel dat het relatief diepe zwart van VA-panelen combineert met ruimere kijkhoeken. Onder een hoek van 45 graden boet het beeld wat in aan helderheid en zien we licht saturatieverlies, maar stort de beeldkwaliteit niet zo hard in als bij miniledtelevisies met een normaal VA-paneel. De concurrerende TCL C8K scoort hier nog wel iets beter: daar blijven helderheid en kleurverzadiging onder een kijkhoek beter overeind.
Reflecties heeft de QN90F wél veel beter onder controle dankzij de matte afwerking. Die matte finish is hetzelfde als bij de Samsung S95F die we eerder reviewden. De QN90F weet hotspots van invallend licht goed te onderdrukken. Je ziet dat het paneel iets oplicht bij invallend zonlicht, maar dit effect valt erg mee in vergelijking met wat we vorig jaar zagen op de S95D. Bovendien staat daartegenover dat het beeld niet verstoord wordt door opvallende, scherpe spiegelingen in het scherm, zoals bij de TCL C8K en andere miniled-tv's met glanzende panelen. Hieronder zie je een relatief extreme vergelijking tussen de mat afgewerkte Samsung QN90F, de Samsung-oled S90F met glanzend paneel en de TCL C8K, waarbij we een studiolamp op korte afstand tegenover elke tv hebben geplaatst.
Reflecties van een studiolamp die tegenover de tv staat. Links de Samsung 65QN90F, in het midden de Samsung 65S90F en rechts de TCL 65C8K
Dat kijkt een stuk rustiger als er zich lichtbronnen of lichte objecten voor het paneel bevinden. In een donkere kijkruimte is zwart door de miniledtechnologie uiteraard niet zo zwart als bij de S95F onder gelijke omstandigheden; zwart oogt dan eerder donkergrijs of, als je onder een hoek naar het scherm kijkt, blauw-paarsig. In een verlichte kijkruimte zijn de zwartwaarden echter zeer overtuigend, hoewel 'oledzwart' nog net een stapje verdergaat.
Local dimming
Zoals we eerder in deze review en in de review van de TCL C8K al aanhaalden, blijft de QN90F wat achter met het aantal localdimmingzones. De geteste 65"-uitvoering heeft er 720, net als zijn twee voorgangers. Dat is minder dan de helft van de 1680 zones waarover de C8K beschikt en dat is in de praktijk te zien. Kijk je bijvoorbeeld naar een 4k-scène van een hdr-sterrenhemel, dan schitteren de sterren op de C8K duidelijk een stukje feller, terwijl het omliggende heelal er donkerder uitziet. Bij de QN90F met zijn grotere dimmingzones ogen de sterren wat doffer en lijkt het omliggende zwart meer op donkergrijs.
Ook in onze localdimmingmetingen zet de C8K hogere helderheden neer. Bij deze metingen zetten we de tv's op hun helderste stand en laten we ze een hdr-schaakbordpatroon weergeven. Vervolgens meten we de helderheid van zwarte en witte vlakken in de verschillende localdimmingstanden. Hieronder zie je die metingen voor de QN90F en C8K nog eens tegen elkaar afgezet.
|
Zwart |
Wit |
Contrast |
LD laag - Samsung QN90F |
0,23cd/m² |
760cd/m² |
3304:1 |
LD laag - TCL C8K |
0,25cd/m² |
1189cd/m² |
4756:1 |
LD middel - Samsung QN90F |
0,25cd/m² |
919cd/m² |
3676:1 |
LD middel - TCL C8K |
0,25cd/m² |
1185cd/m² |
4740:1 |
LD hoog - Samsung QN90F |
0,25cd/m² |
922cd/m² |
3688:1 |
LD hoog - TCL C8K |
0,25cd/m² |
1183cd/m² |
4732:1 |
Samsung heeft de aansturing van zijn dimmingsysteem goed onder de knie en dat zien we ook bij de QN90F weer terug. Bij de TCL C8K grijpen de algoritmes net iets agressiever in als een highlight tegen een donkere achtergrond van de ene naar de andere zone beweegt, wat rond zonegrenzen resulteert in een piekhelderheid die kortstondig afneemt en weer herstelt – al valt op dat dit effect bij de C8K een stuk subtieler en veel minder storend is dan bij zijn voorgangers. Bij de QN90F zijn dergelijke transitie-effecten nóg subtieler, wat ook met local dimming op de hoogste stand een fijne kijkervaring oplevert.
Door die subtieler afgestelde dimming en het lagere aantal zones valt blooming op de QN90F wel meer op. Als je kijkt in een verlichte ruimte, is een milde gloed rond heldere objecten tegen een donkere achtergrond zichtbaar. Heel storend vonden we dit bij de QN90F niet. In een donkere ruimte springen dergelijke halo's meer in het oog, zeker als je onder een hoek naar het scherm kijkt. Die blooming heeft TCL bij de C8K beter onder controle.
Beeldverwerking
De Samsung QN90F beschikt over dezelfde NQ4 AI Gen3-processor als de S95F-oledtelevisie. Daarmee is de beeldverwerking ook grotendeels gelijk aan wat we in de review van de S95F schreven. De tv beschikt over erg goede upscaling van sd- en hd-beeldmateriaal naar 4k. De bewegingsscherpte bij 50Hz- en 60Hz-beelden is ook goed, maar te agressief afgestelde bewegingsinterpolatie levert bij 24Hz- en 25Hz-filmcontent nog wel beeldfouten op. Over de nieuwe AI-beeldmodi zijn we minder enthousiast; voor de beste prestaties stel je de tv nog steeds het beste in op de Filmmaker-modus. Ten opzichte van de C8K vinden we dat debanding en upscaling op de QN90F wat beter werken, maar de verschillen in beeldverwerking zijn verder minimaal.
Houd er wel rekening mee dat ook deze Samsung-tv geen Dolby Vision-signalen kan weergeven; de hdr-ondersteuning is beperkt tot HLG, HDR10 en HDR10+. Dat is jammer, want Dolby Vision wordt in de praktijk het meest toegepast, al ondersteunt Netflix tegenwoordig ook HDR10+. Met name bij ultra-hd-blu-rays en streamingdiensten zonder HDR10+ is dit een probleem: de tv valt dan terug op HDR10, dus zonder metadata die de tv helpen om de weergave per scène te optimaliseren.
Metingen, sdr en hdr
We hebben de beeldkwaliteit van de tv gemeten met Portrait Displays' Calman Color Calibration-software in combinatie met onze SpectraCal C6-colorimeter, Jeti-spectrofotometer en een VideoForge Pro-signaalgenerator. Voor tests met een pc als beeldbron gebruiken we een Inno3D GeForce RTX 3060 Ti iChill X3-videokaart. We voeren hierbij met sdr- en hdr-signalen een serie grijs- en kleurmetingen uit om de kleurtemperatuur, de grijs- en kleurfouten, de helderheid en het contrast te bepalen.
We testen voor zowel onze sdr- als onze hdr-metingen vooraf welke beeldpreset het nauwkeurigste grijsverloop oplevert en kiezen die preset om de rest van onze tests uit te voeren. In het geval van de Samsung QN90F is dat de Filmmaker-modus. We geven alle televisies een eerlijke kans door alle (AI-)beeldoptimalisaties uit te schakelen, omdat deze de meetresultaten alleen maar verstoren. Opties zoals Dynamic Contrast en Live Colour leveren een intensere kleurbeleving op, maar ook verzadigingsfouten.
We meten de kleurechtheid in ΔE2000 en ΔE ITP, waarbij ΔE2000 de norm is die al decennialang wordt gebruikt om een indicatie te geven van de beeldprestaties. ΔE geeft aan in hoeverre de gemeten waarde afwijkt van de verwachte waarde en voor ΔE2000 geldt als vuistregel dat waarden lager dan 3 als zeer goed en lager dan 1 als perfect worden gezien. Voor ΔE ITP ligt dat ongeveer een factor drie hoger.
ΔE2000 heeft echter beperkingen bij hdr, waardoor vaak onrealistisch lage (dus goede) scores worden behaald, terwijl de beeldfouten wel goed zichtbaar zijn. ΔE ITP lost dit op en weegt de kleurafwijking ook anders, waardoor kleuren die we snel herkennen als goed of fout, zoals huidtinten en planten, meer invloed hebben op de score dan bijvoorbeeld neonkleuren. De resultaten van ΔE2000 en ΔE ITP zijn hierdoor niet onderling vergelijkbaar.
Sdr-weergave
De Samsung QN90F is in onze sdr-metingen iets minder fel dan voorganger QN90D en rivaal TCL C8K, maar zet wel een zeer overtuigende zwartwaardemeting neer. Die 0,01cd/m² levert nét niet de perfecte zwartwaarden op die we van oled gewend zijn, maar is voor miniledbegrippen uitstekend. Dat resulteert ook in een torenhoog ANSI-contrast. Sdr-materiaal ziet er daarmee erg contrastrijk uit, al blijft van die uitstekende, minimale helderheid minder over als je overdag of met de lichten aan kijkt. Zonder verdere kalibratie loopt de kleurweergave wel wat uit de pas: zowel de kleurafwijking als de gedetailleerde-kleurafwijking gaat ruim over de zichtbare grens van 3ΔE2000 heen. De weergave van sdr-materiaal is standaard wat aan de warme kant. Grijstinten worden wél goed weergegeven, al heeft de QN90F de neiging om donkere grijstinten iets te donker weer te geven. In onderstaande grafieken hebben de QN90F-scores een blauwe kleur, die van zijn voorganger zijn turquoise en die van de TCL C8K zalmroze.
- Max. helderheid Filmmodus
- Min. helderheid Filmmodus
- ANSI-contrast
- Gem. grijsafwijking
- Gem. kleurafwijking
- Gem. gedetailleerde-kleurafwijking
Metingen hdr
De Samsung QN90F, in onderstaande grafieken in het blauw, geeft hdr-beelden erg netjes weer. De luminantie is zo goed als spot-on, met hier en daar de neiging om beelden een heel klein tikkeltje te licht weer te geven. Ook de gemeten kleurtemperatuur is strikt gezien iets te warm, maar in de praktijk eigenlijk uitstekend. We zien bovendien geen rare, negatieve uitschieters als we focussen op de kleur- en grijsafwijkingen.
Toch spatten hdr-beelden niet zo van het scherm als bij de iets goedkopere TCL C8K, hieronder weergegeven met een zalmroze kleur. Kleine highlights zijn op de QN90F ruim 23 procent minder helder. Dat wil niet zeggen dat deze Samsung een slechte keuze is voor hdr, want de tv presteert beter dan voorganger QN90D (de turquoise balken in onderstaande grafiek) en scoort met zijn hdr-piekhelderheid ongeveer even goed als de veel duurdere LG G5-oled. De QN90F doet in hdr echter ook zeker geen records sneuvelen.
- Max. helderheid hdr full screen
- Max. helderheid hdr 5% window
- Gem. grijsafwijking zonder luminantie
- Gem. gedetailleerde-kleurafwijking zonder luminantie
Conclusie
Met de QN90F levert Samsung weer een uitstekende miniled-tv af. Het toestel laat geen records sneuvelen, maar levert wel prima hdr-beelden en een contrastrijke sdr-weergave. De iets goedkopere TCL C8K is nog een stuk imposanter met zijn hdr-weergave én heeft ondersteuning voor Dolby Vision, maar moet het zonder matte afwerking stellen. Dat matte paneel is de grootste kracht van de QN90F, want hierdoor heeft de tv een stuk minder last van reflecties.
Andere sterke punten van Samsungs nieuwe 4k-miniledtopmodel zijn de vier HDMI2.1-poorten met ondersteuning voor 4k165Hz-gamesignalen, de prima upscaling van sd- en hd-materiaal naar 4k, en het lage energiegebruik. Het geluid uit de speakers is minder indrukwekkend, maar voldoende voor dagelijks tv-kijken. Voor een echte bioscoopervaring blijft een aparte surroundset of soundbar met subwoofer echter een must.
In vergelijking met de Samsung QN90D van vorig jaar laten de beeldverwerking en hdr-piekhelderheden een lichte verbetering zien. Als je de fraaie, matte afwerking van de QN90F niet zo belangrijk vindt, is die QN90D voorlopig een veel betere deal: die tv haal je in 55" al voor 829 euro, terwijl de QN90F in hetzelfde formaat minimaal 1295 euro kost.
Concurrent TCL C8K is pas vanaf 65" te koop, maar in dat formaat 180 euro goedkoper dan de 65"-QN90F die we hebben getest. Daarmee is die tv, met zijn recordpiekhelderheden en krachtige ingebouwde speakers, in principe ook een interessantere deal. Beide zijn echter uitstekende 4k-miniledtelevisies voor in een goed verlichte woonkamer; de C8K is helderder, maar ook de QN90F heeft een relatief hoge helderheid, gecombineerd met een mat paneel dat de meeste reflecties in de kiem smoort. Ga je liever voor de mat afgewerkte QN90F, dan loont het wel om nog even de hand op de knip te houden; zoals je aan de huidige prijs van de QN90D kunt zien, levert een beetje geduld flinke besparingen op.
Redactie: Sjef Weller Testlab: Redjiev Sardjoe, Denny Verwoert Eindredactie: Marger Verschuur