Inleiding
Begin september kondigde Intel 'Lunar Lake' aan, een nieuwe laptopprocessor die de opvolger is van 'Meteor Lake' en te herkennen is aan de Core Ultra 200-naamgeving. We hebben al veel aandacht besteed aan de architectuur van Lunar Lake in twee previews, maar nu is het de tijd om te zien hoe de processor presteert in een echte laptop.
Intel stuurde ons een ASUS Zenbook S 14, voorzien van de Core Ultra 7 258V, met 32GB werkgeheugen. Voordat we in de benchmarks duiken, is het goed om de belangrijkste verschillen met de vorige generatie Core Ultra op een rijtje te zetten, want Lunar Lake is geen simpele evolutie van een bestaand ontwerp. Voor degenen die de eerdere previews niet hebben gelezen, zetten we hieronder de belangrijkste zaken van de Lunar Lake-processor op een rijtje.
Alleen voor dunne laptops
Om te beginnen is Lunar Lake een processor die binnen een beperkter energiebudget werkt. Meteor Lake-H had processors met een base power van 28 tot 45W, terwijl de maximale boost tot liefst 115W ging. Meteor Lake-U-chips hebben een base power van 9 tot 15W, met een maximale boost tot 57W.
/i/2006915540.png?f=imagenormal)
Acht van de negen Lunar Lake-chips die Intel nu heeft aangekondigd, hebben een base power van 17W en het maximale turboverbruik is in alle gevallen 37W. Lunar Lake is dus een chip die je in dunne laptops zult vinden. Voor de dikkere laptops, die eventueel van een losse videokaart zijn voorzien, heeft Intel voorlopig nog Meteor Lake, totdat die een opvolger krijgt.
Eenvoudigere chips
Lunar Lake is ook eenvoudiger opgebouwd dan Meteor Lake. De chip heeft alleen nog P-cores en LP-E-cores en geen 'gewone' E-cores meer. Die LP-E-cores zijn niet direct aangesloten op de snelle ringbus, maar communiceren met de rest van het systeem via de interne fabric, die weliswaar langzamer, maar ook zuiniger is. Van elk type heeft Lunar Lake er vier, wat het totale aantal cores op acht brengt.
Hyper-Threading voor de P-cores is ook geschrapt. HT werd toegevoegd om op een eenvoudige manier multithreaded prestaties van een cpu te verbeteren, maar de E-cores kunnen in principe die functie ook vervullen. Het schrappen van HT leidt tot kleinere en zuinigere P-cores.
Geen verwisselbaar geheugen
Het laatste dat belangrijk is, is dat het geheugen bij Lunar Lake per definitie niet vervangbaar is. Net als Apple dat bij zijn M-socs doet, heeft Intel het werkgeheugen op dezelfde package als de processor gezet. Het geheugen is Lpddr5 op een snelheid van 8533MT/s, in capaciteiten van 16 en 32GB. De processors waarvan de naam op '8' eindigt, zoals bij de Core Ultra 9 288V, hebben 32GB geheugen. Bij de 16GB-modellen eindigt de naam op '6', zoals bij de Core Ultra 5 236V. Het feit dat vervangbaar werkgeheugen bij Lunar Lake helemaal geen optie meer is, is jammer, maar in de praktijk kwam je bij vorige generaties dunne laptops vrijwel geen vervangbaar geheugen meer tegen. Fabrikanten gebruiken liever Lpddr-geheugen omdat het zuiniger is en minder ruimte inneemt. Zo kunnen laptops dunner worden en een langere accuduur behalen.
En uiteraard sneller
Lunar Lake heeft enerzijds een lager verbruik dan Meteor Lake. Aan de andere kant heeft Intel de cores flink verbeterd. Per kloktik moeten de P-cores, met codenaam Lion Cove, veertien procent sneller zijn geworden. Bij de E-cores moet de verbetering zelfs 68 procent zijn.
ASUS Zenbook S 14
In het kort
De ASUS Zenbook S 14 is een van de eerste laptops met Intels nieuwe Lunar Lake-cpu. Dat is geen benchmarktopper qua pure rekenkracht, maar hij is veel zuiniger dan de processors van Intels voorgaande generaties, terwijl de processor ook op grafisch vlak een flinke sprong maakt. Door de zuinige eigenschappen past de processor goed in de dunne Zenbook S 14, 1,1 cm dik en 1,2 kg zwaar. De laptop voelt toch stevig aan, heeft voldoende aansluitingen en een prettige werkomgeving: een fijn scharnier, lekker tikkend toetsenbord en een prima touchpad. Het oledscherm heeft een goede kleurweergave, hoge resolutie en verversingssnelheid, maar het had feller mogen zijn. De Zenbook S 14 maakt verder indruk met zijn accuduur: bij licht gebruik is die goed, en bij zwaarder gebruik een stuk langer dan bij veel andere ultrabooks.
ASUS verkoopt momenteel laptops met Intel-, AMD- en Qualcomm-cpu's. Het is fijn dat je als consument de keuze krijgt, maar om de een of andere reden koppelt ASUS de gebruikte processor wel aan een bepaalde schermmaat. Zo heeft de Vivobook S 15, die we bekeken ten tijde van de Snapdragon X Elite-lancering, een 15,6"-scherm. De Zenbook S 16 met AMD Ryzen AI 300-laptopprocessor heeft een nog groter 16"-paneel. De Zenbook S 14 is een 14"-laptop, die behalve de compactere maat veel lijkt op het AMD-model.
Net als het 16"-model is de Zenbook S 14 dichtgeklapt slechts 1,1cm dik, en met 1,2kg is de Intel-variant ook erg licht. De donkergrijze aluminium unibodybehuizing voelt steviger aan dan die van het AMD-model, wellicht omdat de laptop fysiek kleiner is. Je kunt hem bijna niet verdraaien als je hem in twee handen beetpakt. De onderklep en de achterkant van de schermklep, bij goedkopere laptops vaak slapper geconstrueerd, voelen bij de Zenbook S 14 ook stevig aan. Je kunt ze in het midden bijna niet indrukken.
De kap van de Zenbook S 14 heeft een keramische afwerking (ASUS noemt het materiaal 'ceraluminium') die glad aanvoelt en waarop vingerafdrukken bijna niet zichtbaar zijn. Over de kap loopt, net als bij het 16"-model, een patroon van glimmende lijnen die iets verzonken liggen, waarin stof zich kan ophopen. Het scharnier werkt soepel, zodat je het scherm met één hand kunt verstellen zonder dat de basis mee omhoog komt, althans in de meeste gevallen. Het scherm met glasplaat is relatief zwaar ten opzichte van de behuizing, zodat de laptop toch ietwat topzwaar aandoet. Wat nog beter zou kunnen voor een volgende versie, is de maximale hoek van het scharnier: het scherm kan niet zo ver worden geopend als bij sommige andere laptops.
Het toetsenbord heeft een prettige feedback met niet veel travel en een stevige bottom-out. De toetsen hebben een subtiel kuiltje waarmee je vinger naar het midden van de toets wordt geleid. De witte toetsverlichting is gelijkmatiger dan bij het 16"-model, en bij deze donkergrijze uitvoering van de Zenbook S 14 neemt het contrast niet af als je de verlichting inschakelt. ASUS verkoopt deze laptop ook in een witte variant, waarbij dat wel gebeurt. Boven het toetsenbord zit een ventilatorgrille met een geometrisch ontwerp, dat volgens ASUS moet bijdragen aan een verbeterde airflow.
De touchpad aan de onderkant is ongeveer zo groot als mogelijk gezien de beschikbare ruimte. Net als bij de Zenbook S 16 zitten er wat extra trucjes in verwerkt: je kunt aan de zijkanten van het oppervlak omhoog of omlaag vegen om het volume of de schermhelderheid te regelen. De bovenrand laat je van links naar rechts door een video of muzieknummer scrollen, wat ook werkt voor een YouTube-video in de browser. Een sticker die af fabriek over het gecoate glazen oppervlak is geplakt, maakt je op deze extra functionaliteit attent, maar als je die eraf haalt, is er niets dat erop wijst dat deze extraatjes aanwezig zijn.
De vier speakers klinken, gezien het formaat, vrij goed, met een redelijke basweergave zolang je het volume niet te hoog zet. De speakers gaan ook vrij luid. De twee grilles zitten aan de zijkant van de behuizing en wijzen naar onderen, waardoor je ze eventueel kunt afdekken als de laptop niet op een tafel staat. Een vingerafdrukscanner heeft de laptop niet, maar er is wel een 1080p-webcam met gezichtsherkenning. Opvallend is dat de camera een beetje rechts van het midden is geplaatst.
Ondanks de slanke afmetingen van de behuizing heeft de Zenbook S 14 een Type-A USB 3.2-poort, twee USB-C-poorten geschikt voor Thunderbolt 4, een 3,5mm-koptelefoonaansluiting en een 'HDMI 2.1'-poort. Net als bij de Zenbook S 16 biedt die maar HDMI 2.0-snelheden, dus maximaal 4k bij 60Hz of 2560x1440 bij 120Hz. Via de Thunderbolt 4-poorten kun je schermen tot 8k/60Hz aansluiten. Een SD-kaartlezer, die het 16"-model wel heeft, ontbreekt op deze kleinere laptop.
Benchmarks
De Zenbook S 14 die Intel ons opstuurde, heeft de onderstaande specificaties. De versie die ASUS in de Benelux gaat verkopen, heeft vrijwel dezelfde hardware aan boord, behalve dat het testmodel een 512GB-ssd heeft en het winkelmodel een 1TB-exemplaar. De donkergrijze variant die hier voor 1729 euro wordt geleverd, heeft geen touchscreen, zoals het testmodel. De uitvoering van 1849 euro heeft dat wel, maar met een witte behuizing. ASUS levert de laptop zowel met qwerty- als azertytoetsenbord.
|
ASUS Zenbook S 14 UX5406S-PZ096W |
Processor |
Intel Core Ultra 7 258V |
Cores/threads |
8/8 (4P+4E) |
Gpu |
Intel Arc 140V |
Werkgeheugen |
32GB Lpddr5-8533 |
Ssd |
Samsung MZVL8512HELU-00BTW |
Wifi |
Intel Wi-Fi 7 BE201 320MHz |
Scherm |
14", 2880x1800 pixels, oled, 120Hz, touchscreen |
Schermpaneel |
Samsung ATNA40CU09-0 |
Accu |
72Wh |
Besturingssysteem |
Windows 11 |
Het werkgeheugen zit zoals gezegd in de processor verwerkt, dus daar kun je niets meer aan vervangen of uitbreiden als je de laptop openschroeft. De ssd is wel verwisselbaar, in tegenstelling tot bij Samsungs Galaxy Book4 Edge die we onlangs bekeken.
:strip_exif()/i/2006960514.jpeg?f=imagenormal)
Benchmarks
De laptop beschikt over de Ultra 7 258V-processor, de eenvoudigste Ultra 7-processor met 32GB geheugen. De vier P-cores tikken op maximaal 4,8GHz, terwijl de E-cores maximaal 3,7GHz doen. Er is een Arc 140V-gpu aanwezig, die over 8 Xe-cores beschikt. Het maximale tdp is 37W. Voor de benchmarks hebben we de Zenbook S 14 op het hoogste energieprofiel getest, waarbij de laptop een PL1 van 28W en een PL2 van 37W heeft.
- Cinebench 24 Multi
- Cinebench 24 Single
Om te beginnen draaien we Cinebench en in de Multi-test haalt de nieuwe processor een relatief bescheiden 603 punten. Daarmee laat de processor zich enigszins vergelijken met de M3-chips van Apple, die passief gekoeld worden. Ten opzichte van de Ultra 7-processors van de Meteor Lake-generatie, zoals de 155H, is de nieuwe Lunar Lake-chip langzamer, maar het gat is niet groot. Als je bedenkt dat de 155H een processor is met 16 cores en 22 threads, terwijl de 258V ongeveer acht procent langzamer is met slechts 8 cores zonder Hyper-Threading, dan blijkt dat Lunar Lake een indrukwekkend stukje hardware is. Bij de belasting van één core is Lunar Lake ook sneller dan de vorige laptops van de Meteor Lake-generatie, maar ook sneller dan de twee laptops met Zen5 die we tot nu toe hebben getest.
- 3DMark Night Raid - CPU
- 3DMark Night Raid
- 3DMark Night Raid - Graphics
De Intel-gpu heeft een andere naam gekregen, maar heeft nog steeds acht Xe-cores. Toch is hij een stuk sneller, want hij is gebaseerd op de Xe2-architectuur, die ook de basis zal vormen voor de losse Battlemage-videokaarten. Intel beweert een verbetering van ongeveer dertig procent en dat is inderdaad wat je in de grafische test van 3DMark terugziet. Lunar Lake is ook sneller dan AMD's RDNA3-gpu's en dat kan in principe mooie dingen betekenen voor gaminghandhelds, zoals de nieuwe MSI Claw, die de nieuwe Intel-chip aan boord zal krijgen.
- Total War: Pharaoh - 1920x1080 - Medium
- Total War: Pharaoh - 1920x1080 - Ultra
De ruwe kracht die je in 3DMark ziet, komt er in Total War: Pharaoh niet echt uit. Zoals wel vaker opgemerkt, is een snelle gpu één ding, maar zijn geoptimaliseerde drivers ook belangrijk wanneer je gaat gamen.
- PCMark 10 Extended
- PCMark 10 Essentials
- PCMark 10 Digital Content Creation
- PCMark 10 Gaming
- PCMark 10 Productivity
In de PCMark zijn de onderlinge verschillen wat kleiner dan bij eerdere benchmarks in dit artikel. De hoge score van de ASUS G16 komt doordat die laptop is voorzien van een RTX4070-gpu. In de gamingsubtest staat Lunar Lake bovenaan, terwijl ook in de andere subtests prima scores worden neergezet, vooral als je bedenkt dat deze processor slechts vier P-cores zonder Hyper-Threading heeft, vergezeld van vier E-cores.
- Geekbench 6.2 - Single
- Geekbench 6.2 - Single Integer
- Geekbench 6.2 - Single Floating Point
- Geekbench 6.2 - Multi
- Geekbench 6.2 - Multi Integer
- Geekbench 6.2 - Multi Floating Point
- Geekbench 6.2 - Compute OpenCL
In Geekbench Single lijkt de 258V de snelste Intel-processor te zijn, terwijl de processor in de Multi-test weliswaar langzamer is, maar net als in Cinebench die score wel neerzet met veel minder cores en minder tdp-ruimte dan de Core Ultra's van de vorige generatie.
Met Blender kijken we in hoeverre de laptop last heeft van throttling. Vrijwel alle Intel-laptops beginnen deze test snel en boosten dan maximaal, om vervolgens flink in te binden, omdat het verbruik niet te lang te hoog mag blijven. Als de ruimte voor opgenomen vermogen daalt, dalen de kloksnelheden en worden processors langzamer. Bij AMD-processors is die 'sprong' over het algemeen minder sterk. De nieuwe Lunar Lake-chip lijkt zich, in ieder geval in deze laptop, ook anders te gedragen. Bij de Framework met Core Ultra en de Zenbook 14 met dezelfde processor zie je dat er een groot verschil is tussen de maximale turbosnelheid en de snelheid die de laptop op de lange duur kan aanhouden, pakweg na run 10. De Zenbook S 14 heeft een geleidelijker verloop en is na run 7 stabiel.
Scherm, geluid en accuduur
De Zenbook S 14 is voorzien van een oledscherm van Samsung, dat we al eerder in verschillende laptops zijn tegengekomen. Het gaat om een 14"-paneel met een resolutie van 2880x1800 pixels. Dat levert een beeldverhouding van 16:10 op. Om bewegingen zoals scrollen vloeiender te laten ogen, heeft het scherm een verversingsfrequentie van 120Hz. We kijken met behulp van Portrait Displays Calman Color Calibration-software en een colorimeter naar de beeldkwaliteit.
- Helderheid wit
- Gemiddelde gedetailleerde-kleurafwijking
Onze bevindingen van het scherm van de Zenbook S 14 komen bijna overeen met die van de Zenbook S16 met AMD-processor, die van een groter 16"-oledscherm met dezelfde resolutie is voorzien. Ook de Intel-variant heeft een goede kalibratie die resulteert in een lage kleurafwijking. Via de MyASUS-instelapp kun je het scherm zowel voor sRGB als voor Display P3 instellen. De app biedt ook de mogelijkheid om de startbalk automatisch te dimmen om inbranden te voorkomen en flikkeringen in het beeld te verminderen. Contrast en kijkhoeken zijn uiteraard uitstekend.
Wat nog beter kan, is de maximale helderheid. Voor hdr-weergave wordt een piek van 500cd/m² beloofd. Bij sdr-testpatronen meten we 367cd/m², vrijwel even hoog als de Acer Swift Go en Zenbook 14 met hetzelfde oledpaneel, maar lager dan bij sommige andere luxe laptops. Ga je voor de Zenbook S 14 met touchscreen, houd er dan rekening mee dat de digitizer een beetje zichtbaar is als een 'korrelig' patroon in het beeld. De ten opzichte van lcd-schermen afwijkende subpixelindeling is door de hoge pixeldichtheid niet heel goed zichtbaar.
Geluidstest
- WebXPRT 3 - LAeq
- PCMark 10 Express - LAeq
- Blender - LAeq
Bij licht gebruik is de ASUS Zenbook S 14 niet bijzonder stil: de ventilators gaan niet helemaal uit, wat bij sommige andere laptops wel het geval is in de WebXPRT-test. In de twee zwaardere testscenario's maakt de Zenbook S 14 een betere indruk, zeker in de zware Blender-test, waarbij het lawaai van de Zenbook niet boven de 28dB uitkomt. Eerdere Intel-laptops waren veel luidruchtiger, en ook de Snapdragon-laptop in de bovenstaande grafiekset maakt meer lawaai in deze test.
Accutest
ASUS voorziet de Zenbook S 14 van een 72Wh-accu, wat best veel is gelet op het formaat en gewicht van de laptop. In de lichte browsetest doet de laptop het prima, met een werktijd van twaalf uur en drie kwartier, maar het is geen nieuw record. De Qualcomm-laptops die we eerder testten, komen in deze test op om en nabij dezelfde werktijd uit en hebben bovendien nog een iets kleinere accu. Hoewel de Intel-cpu van de Zenbook S 14 zuinig belooft te zijn, maken in de browsetest waarschijnlijk andere eigenschappen een groter verschil. Vermoedelijk is het oledscherm dat ASUS inbouwt, met relatief hoge resolutie en verversingssnelheid, onzuiniger dan de gemiddelde lcd, wat de scores drukt.
- Accutest browsen 2013 (180cd/m²)
- PCMark 10 - Accu - Tijd
- PCMark 10 - Accu - Digital
- PCMark 10 Accu Essentials
- PCMark 10 Accu Productivity
In de zwaardere PCMark 10-accutest kan de cpu wel het verschil maken, en dan doet de ASUS Zenbook S 14 het erg goed, met een accuduur van ruim acht uur. Dat is stukken langer dan Intel-laptops van vergelijkbaar formaat met een processor van de oude generatie. Van de laptops met Qualcomm Snapdragon X Elite-cpu die we eerder testten, scoort de Vivobook S15 ongeveer vergelijkbaar, maar de Lenovo Yoga Slim 7 biedt een veel langere accuduur onder zwaardere belasting. Beide Qualcomm-laptops scoren echter veel lager op de accu: los van de stekker levert de Lenovo-laptop maar 43 procent van de prestaties van de Zenbook S 14. Dat komt deels doordat deze test bij de Qualcomm-machines draait via emulatie.
Conclusie
In deze review trof je de Zenbook S 14 niet bovenaan in de benchmarklijstjes, en toch is het kloppend hart van deze laptop een indrukwekkende processor. Intel heeft zijn nieuwe Lunar Lake-chips ten opzichte van voorganger Meteor Lake sterk vereenvoudigd en gekozen voor een 4+4-opstelling zonder fratsen. Geen Hyper-Threading, minder tiles en geen onderdelen die uit de eigen fabriek rollen, want alles komt bij TSMC vandaan.
Maakt niet uit, want de afslankkuur heeft Lunar Lake goed gedaan. De nieuwe cpu verbruikt maximaal 37W en is daarmee ongeveer 10 procent langzamer dan een Core Ultra 155H van de vorige generatie. Dat is een processor met dubbel zo veel cores, 22 threads en een maximale boost die in sommige laptops kan oplopen tot 115W. In singlecoretaken is hij sowieso sneller dan Intels vorige generatie, en dan moet je bedenken dat de vergelijking tussen de 155H van de vorige generatie en de in deze review geteste 258V mank gaat, vanwege het grote verschil in maximaal verbruik. Met een Core Ultra 7 165U, het zuinige model van de vorige generatie, veegt Lunar Lake de vloer aan in alle benchmarks.
Daar blijft het niet bij, want op grafisch vlak is er ook een flinke sprong gemaakt van dertig procent, zoals te zien in 3DMark. Een kanttekening bij de sprong is dat de prestaties in games afhankelijk zijn van goede driverondersteuning, dus de dertig procent is niet gegarandeerd. Toch is de versimpelde chip precies wat Intel nodig had om de concurrentie bij te benen, want Intel was, afhankelijk van hoe je het bekijkt, niet alleen door AMD, maar ook door Qualcomm ingehaald.
Het mooie aan het lage verbruik van Lunar Lake is dat je er een dunne laptop omheen kunt bouwen, en dat is precies wat ASUS met de Zenbook S 14 heeft gedaan: de behuizing is slechts 1,1cm dik en 1,2kg zwaar. Toch voelt hij niet onstevig aan, en op de zijkanten zijn behoorlijk veel aansluitingen te vinden. De werkomgeving is prettig: een fijn aanvoelend scharnier, lekker tikkend toetsenbord en een prima touchpad met wat extra functies, plus een 1080p-webcam met gezichtsherkenning die om de een of andere reden niet helemaal in het midden zit. Zoals andere Zenbooks van dit moment is ook de S 14 voorzien van een prachtig oledscherm met hoge resolutie en verversingssnelheid. De kleurafstelling is ook goed, maar de maximale helderheid is ietwat beperkt. In combinatie met de spiegelende afwerking komt dat de zichtbaarheid bij veel omgevingslicht niet ten goede.
Het systeem maakt onder zware belasting niet veel lawaai, maar had onder lichte belasting stiller mogen zijn. De accuduur is bij licht gebruik niet grensverleggend, maar alsnog goed, terwijl de laptop bij zwaarder gebruik een veel langere accuduur noteert dan Intel-laptops met een processor van de oudere generatie. Hier in de Benelux koop je de Zenbook S 14 vanaf 1729 euro, en dat lijkt ons een prima prijs voor wie op zoek is naar een dun, maar snel laptopje met spiksplinternieuwe hardware.