De Framework Laptop is op Tweakers ondertussen een begrip geworden. Voor wie het gemist heeft: Framework is een nieuw (2020) merk dat een laptop heeft gebouwd die gericht is op het gemakkelijk repareren en upgraden door de gebruiker zelf. De eerste generatie Framework Laptop, toen nog met een Intel-processor van de elfde generatie, hebben we uitgebreid gereviewd. Daarna kwam de upgrade naar de twaalfde en de dertiende generatie Intel Core-processor. Sinds die eerste review klonk in de reacties steeds de vraag: 'komt er ook een AMD-versie?' Het heeft even geduurd, maar het antwoord op die vraag is ondertussen 'ja' en vanaf nu zijn de upgradekits als het goed is te bestellen. In dit artikel geven we je een korte update over de prestaties van de het nieuwe AMD-moederbord, zodat je precies weet of je het beste voor Intel of voor AMD kunt kiezen.
Installatie: even opletten
/i/2006112430.png?f=imagemedium)
Het idee achter de Framework Laptop is dat gebruikers zo eenvoudig mogelijk hun hardware kunnen repareren of upgraden. Dat geldt voor het beeldscherm en de interne componenten, maar ook voor de aansluitingen. Je kunt de aansluitingen zelf kiezen door uitbreidingsmodules bij de laptop te bestellen. Wil je bijvoorbeeld geen HDMI-, maar wel een DisplayPort-uitgang, dan bestel je die uitbreidingsmodule. Wil je lekker veel ouderwetse USB-A-aansluitingen, dan kies je daarvoor, of je gaat juist voor alleen USB-C. Die uitbreidingsmodules gebruiken intern USB-C als aansluiting met het moederbord. Bij de Intel-laptops kon je iedere uitbreidingsmodule in ieder slot steken, maar bij de AMD-versie is dat iets anders.
Op de achterste twee aansluitingen links en rechts kun je maar beter geen USB-A-module steken. De USB4-retimers blijven in een hoge power state werken als er een USB-A-module in zit en dat zal dus ten koste gaan van je accuduur. De voorste twee aansluitingen zijn geen USB4-poorten, maar ondersteunen USB 3.2 en werken wel in een lage powerstate in combinatie met een USB-A-module. En dan is er nog een uitzondering; op de linker USB 3.2-aansluiting kun je geen extern beeldscherm aansluiten.
De Framework Laptop wordt dus iets minder flexibel als je gebruikmaakt van het AMD-moederbord. De meesten zullen daar wel mee kunnen leven, want weinigen zullen drie USB-A-aansluitingen op hun laptop willen hebben, maar het is iets om rekening mee te houden.
Tot slot: wie wil upgraden vanaf het Intel-platform, zal er ook rekening mee moeten houden dat de Zen4-processors enkel compatibel zijn met DDR5-geheugen, dus dat zul je ook moeten aanschaffen.
:strip_exif()/i/2006123886.jpeg?f=imagenormal)
Benchmarks
Framework biedt de keuze uit een moederbord met een Ryzen 5 7640U- of een Ryzen 7 7840U-processor. Beide processors zijn voorzien van een ingebouwde gpu, gebaseerd op de RDNA3-architectuur. Bij de 7640U is dat de Radeon 760M en bij de 7840U gaat het om een Radeon 780M-gpu. Framework stuurde ons de snelste versie op, vergezeld van 16GB DDR5-5600-geheugen. Iets na de Framework Laptop stuurde AMD ons, ter gelegenheid van de beschikbaarheid van de Zen4 U-processor, een Acer Swift Edge op. Die laptop is net als het nieuwe Framework-moederbord voorzien van een Ryzen 7 7840U-cpu en daarmee kunnen we het nieuwe Framework-moederbord niet alleen tegen de Intel-concurrentie afzetten, maar ook kijken in hoeverre er prestatieverschil zit tussen twee laptops met dezelfde cpu.
- Cinebench 23 - Multi
- Cinebench 23 - Single
Om te beginnen hebben we Cinebench 23 gedraaid en daarin zijn de acht cores van de Zen4-processor sneller dan de Framework Laptops met veertien cores (Core i7-1280P) en twaalf cores (i7-1360P). Dat wil niet zeggen dat de 7840U altijd sneller is, laten de MSI Summit en Dell XPS 13 zien. Het lijkt erop dat Framework de 7840U redelijk conservatief heeft afgesteld. In de Single-test, waarbij één core belast wordt, zijn de Intels sneller dan de AMD's. Dit is de eerste Zen4-processor met U-achtervoegsel die we testen, en die is duidelijk sneller dan de eerder geteste laptops met Zen3-hardware. De Acer is in de Single-test net even sneller en nestelt zich tussen de Intel-laptops.
- PCMark 10 Extended
- PCMark 10 Essentials
- PCMark 10 Productivity
- PCMark 10 Digital Content Creation
- PCMark 10 Gaming
/i/2005317664.png?f=imagemedium)
PCMark 10 Extended is een uitgebreide benchmark, die verschillende gebruiksscenario's simuleert, deels met behulp van echte software. Zo zijn Firefox, Chromium en Gimp ingebouwd in de Essentials-test, terwijl de Productivity-test wordt gedraaid met behulp van LibreOffice Writer en Calc. Voor de Digital Content Creation-subtest wordt de ImageMagick Library gebruikt om een aantal vaste bewerkingen op raw afbeeldingen te doen en bij de video-editingsubtest wordt een aantal video's van de ene codec naar de andere geconverteerd. Bij die twee laatste tests maakt PCMark gebruik van gpu-versnelling door middel van OpenCL. Voor de gamingtest heeft de ontwikkelaar gebruikgemaakt van de Firestrike-test uit 3DMark.
Al met al scoort de Framework Laptop bijzonder goed in PCMark. Dat lijkt ook te maken te hebben met de snelle Radeon 780M-gpu, die een stuk vlotter is dan Intels Xe-gpu. Acer lijkt de Swift Edge zo afgesteld te hebben dat de gpu iets minder vlot is dan bij de Framework, want bij de laatste twee tests, waarbij de gpu een grote rol speelt, liggen de scores wat lager. De 780M-gpu is desondanks vlotter dan de Intel-gpu's.
- 3DMark Night Raid
- 3DMark Night Raid - Graphics
- 3DMark Night Raid - Cpu
Dat de Radeon 780M vlot is, blijkt ook wel uit 3DMark, waarin de Framework met Zen4-processor bijna helemaal bovenaan staat. De Yoga Pro 7 van Lenovo doet het nog iets beter, maar dat is eigenlijk geen eerlijke vergelijking, want hoewel die laptop nog van Zen3 gebruikmaakt, mag de HS-processor meer energie gebruiken en die is daarom ook sneller. Ook hier liggen de grafische prestaties van de Acer net wat lager.
- Geekbench 6.1.0 - Single
- Geekbench 6.1.0 - Single Integer
- Geekbench 6.1.0 - Single Floating Point
- Geekbench 6.1.0 - Multi
- Geekbench 6.1.0 - Multi Integer
- Geekbench 6.1.0 - Multi Floating Point
Tot slot is de ene benchmark de andere niet. Bij het renderen in Cinebench moest de Zen4-processor in singlecore het afleggen tegen de Intels, maar in Geekbench 6.1 staat de Zen4-chip juist bovenaan. De Acer doet het in de singlecoretest, net als in Cinebench, beter dan de Framework.
Om te zien in hoeverre de nieuwe processor last heeft van throttling, renderen we in Blender herhaaldelijk dezelfde afbeelding. Gaat een processor throttlen, dan zal hij zichzelf terugklokken, wat de rendertijd verlengt. Grappig om te zien is dat de eerste render bij alle drie de Framework Laptops (i7-1280P, i7-1360P en 7840U) binnen 21 seconden gaat. De turbo boost van de Intel-processors is echter maar kort en de volgende render duurt een seconde of 26, terwijl de AMD-processor ook wel iets langzamer gaat draaien, maar dat gaat geleidelijker en is uiteindelijk sneller dan de Intels. De Acer heeft aardig wat last van throttling. Tot de zevende run is hij sneller dan de Framework Laptops met Intel-processor, maar daarna blijft de rendertijd stijgen. De Swift 16 is een bijzonder lichte laptop, die slechts 1240g weegt, maar wellicht is die gewichtsbesparing ten koste van de koelcapaciteit gegaan.
De ventilator die Framework op het Zen4-moederbord heeft gemonteerd, lijkt dezelfde te zijn als bij de Intel-versies van de laptop, maar tijdens het testen leek de AMD-processor aardig warm te worden. We meten met behulp van een Larson Davis 831C-geluidsmeter hoeveel geluid de koeling produceert. De meter is voorzien van een 378A04-microfoon, die een voorversterker heeft. De microfoon heeft een noisefloor van 5,5dB(A). Door onvermijdelijk omgevingsgeluid is de noisefloor van onze geluidarme ruimte ongeveer 12dB(A). Als we een veilige marge nemen, kunnen we vanaf 14dB(A) consistente metingen uitvoeren. We meten de geluidsdruk op 50cm afstand, onder een hoek van 45 graden.
- WebXPRT 3 - LAeq
- PCMark 10 Express - LAeq
- Blender - LAeq
Als de belasting laag is, bijvoorbeeld omdat je zit te webbrowsen, zul je de ventilator niet horen. Voer je de belasting enigszins op, wat we met behulp van PCMark simuleren, dan wordt de koeling al gauw luidruchtig, meer dan bij andere laptops. Ook bij het draaien van een nog zwaardere workload, zoals een render in Blender, is de ventilator heel duidelijk hoorbaar.
Accutest
- Accutest browsen
- PCMark 10 - Accu - Tijd
- PCMark 10 - Accu - Digital
- PCMark 10 Accu Essentials
- PCMark 10 Accu Productivity
De accutest hebben we gedraaid met behulp van de nieuwe 61Wh-accu en daarmee houdt de Zen4-versie het een uur of twaalf uit tijdens browsen. Geen slechte score, maar de Intel-uitvoering gaat in dezelfde test nog een uurtje langer mee. Grappig genoeg is de AMD-versie weer veel efficiënter op het moment dat je de belasting opvoert. In de PCMark 10-accutest komen we niet alleen uit op een accuduur die een halfuur langer is dan bij de Framework met i7-1360P-processor, maar de Zen4-uitvoering zet daarbij ook een hogere score neer en is dus sneller.
Conclusie
De Ryzen 7 7840U die in de Framework Laptop zit, is de eerste Zen4-processor met een U-achtervoegsel, wat wil zeggen dat hij in de 15W-categorie valt. De prestaties vallen niet tegen en de chip kan zich meten met de snelste P-processors van Intel, die officieel in de 28W-categorie vallen. Vooral wat grafische kracht betreft begint Intel flink achter te lopen. De Xe-gpu gaat al sinds de elfde generatie Core mee en werd in 2020 geïntroduceerd. AMD's 780M maakt gebruik van de RDNA3-architectuur. Die is pas een jaar oud en zit ook in de Z1 Extreme, die toegepast wordt in gaminghandhelds.
Ook wat efficiëntie betreft lijkt de Zen4-processor vlotter dan de dertiende generatie van Intel. In de PCMark-accutest is de AMD-variant sneller, met een langere accuduur. Bij volle belasting blijkt de koeling wel wat moeite te hebben om de warmte af te voeren en de ventilator is bij de AMD-Framework luidruchtiger dan bij de Intels.
Zen4 presteert dus prima in de Framework Laptop, maar laten we niet doen alsof het een gapend gat met Intel oplevert. Grafisch gezien is AMD een stap verder, maar in de andere benchmarks is nu weer Intel en dan weer AMD de vlotste. Als je een upgrade van je bestaande Framework Laptop overweegt, moet misschien de eerste vraag zijn of je het DDR4-geheugen nog een keer wilt gebruiken, want Zen4 vreet alleen DDR5.
Het nieuwe moederbordje kost je 510 euro als je voor de versie met Ryzen 5 gaat, of 800 euro voor de versie met Ryzen 7. Dat is dezelfde prijs als het Framework-moederbordje met Intels 1360P-processor en als je specifiek die twee moederborden tegenover elkaar zet, wint AMD het in de meeste gevallen op snelheid. Is dat waar je voor gaat, dan is het misschien tijd om van Intel naar AMD te switchen.
Het idee achter de Framework Laptop is dat gebruikers zo eenvoudig mogelijk hun hardware kunnen repareren of upgraden. Dat geldt voor het beeldscherm en de interne componenten, maar ook voor de aansluitingen. Je kunt de aansluitingen zelf kiezen door uitbreidingsmodules bij de laptop te bestellen. Wil je bijvoorbeeld geen HDMI-, maar wel een DisplayPort-uitgang, dan bestel je die uitbreidingsmodule. Wil je lekker veel ouderwetse USB-A-aansluitingen, dan kies je daarvoor, of je gaat juist voor alleen USB-C. Die uitbreidingsmodules gebruiken intern USB-C als aansluiting met het moederbord. Bij de Intel-laptops kon je iedere uitbreidingsmodule in ieder slot steken, maar bij de AMD-versie is dat iets anders.:strip_exif()/i/2006123886.jpeg?f=imagegallery)
PCMark 10 Extended is een uitgebreide benchmark, die verschillende gebruiksscenario's simuleert, deels met behulp van echte software. Zo zijn Firefox, Chromium en Gimp ingebouwd in de Essentials-test, terwijl de Productivity-test wordt gedraaid met behulp van LibreOffice Writer en Calc. Voor de Digital Content Creation-subtest wordt de ImageMagick Library gebruikt om een aantal vaste bewerkingen op raw afbeeldingen te doen en bij de video-editingsubtest wordt een aantal video's van de ene codec naar de andere geconverteerd. Bij die twee laatste tests maakt PCMark gebruik van gpu-versnelling door middel van OpenCL. Voor de gamingtest heeft de ontwikkelaar gebruikgemaakt van de Firestrike-test uit 3DMark.:strip_exif()/i/2006111380.webp?f=thumbmedium)
:strip_icc():strip_exif()/i/2006870462.jpeg?f=fpa_thumb)
:strip_exif()/i/2004696878.jpeg?f=fpa)
:strip_exif()/i/2005980134.jpeg?f=fpa)
:strip_icc():strip_exif()/u/164496/crop56fe6c54774ab_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/1493414/crop614b02975caa1_cropped.jpg?f=community){kind=small}
/u/589858/crop5e0b762f21d3c_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/1138565/crop689da1ab0a5f4_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/550358/crop63c8443c1228d_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/3157/sail4L_S70.gif?f=community){kind=small}
/u/581763/crop671d464e1d270_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/294814/crop5dfccf4b6dfb6_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/865285/crop5c5f2ea786267_cropped.png?f=community){kind=small}
?
/u/381607/have%2520a%2520nice%2520day%2520-%2520small.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/652154/crop5b74689c867bf_cropped.gif?f=community){kind=small}
/u/573195/crop5692a7b6ee6d2_cropped.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/192925/jan07Full%2520HD.jpg?f=community){kind=small}