Het is een hele complexe materie, waarop iedereen zijn ideeën kan projecteren maar niemand het laatste woord heeft. Persoonlijk vind ik dat zaken die in hoge mate ideëel zijn en het algemeen belang raken niet door de private sector moeten worden gedaan. Het winststreven is nu eenmaal een andere doelstelling en je krijgt dan twee paarden die verschillende kanten optrekken.
Ik vind dat je in de publieke sector de lonen matig moet houden, de sociale zekerheid hoog moet houden, en ook sterk de nadruk op ethos moet leggen. Daarmee houdt je de kosten en corruptie beperkt, zorg je voor stabiele banen die stabiliteit geven aan de economie als geheel. En je hebt een reservoir van mensen die in hoogconjunctuur deels naar de private sector over kunnen stappen. Het geeft mensen voldoening, eergevoel en trots. Die constante aanvallen op ambtenaren zijn misplaatst.
Een moeilijke discussie is waar de grens aan de zorg moet liggen. Ik hecht meer aan een goede basiszorg dan dure nieuwe behandelingen beschikbaar maken voor zeldzame aandoeningen. Je ontkomt nu eenmaal niet aan keuzes. Dat mensen daar in persoonlijke gevallen heel anders over denken heb ik alle begrip voor. Ik denk dat ook de overheid meer moet doen in de ontwikkeling van nieuwe medicijnen en behandelingen en die ook zelf moet produceren omdat de prijzen reëel te houden. We zien nu de prijzen volledig ontsporen omdat er geen vrije markt is waarop er op prijs wordt geconcurreerd. Bedrijven zijn monopolist voor hun eigen medicijn en stemmen de prijs af op de wanhoop van de patiënten, en de publieke emotionele druk om het te vergoeden. Dat is heel ongewenst.
Vroeger was men het er breed over eens dat producten en diensten die algemeen belang raken en die in de vrije markt niet breed genoeg ter beschikking komen tegen aanvaardbare prijzen of in voldoende kwaliteit door de overheid geproduceerd moeten worden. Dat geldt zeker voor gezondheidszorg. Je hoeft alleen maar naar de VS te kijken om te zien hoe vergaand privatiseren de kosten tot het dubbele opjaagt en tegelijkertijd de beschikbaarheid verlaagt.
Gezondheid is niet iets dat je aan commercie onderhevig moet maken. En zeker niet als je geen vrije markt kan creëren. Wat hebben we juist gezien na privatisering van overheidsbedrijven? Dat er direct grote fusies plaats vonden om de marktmacht te vergroten onder het mom van efficiency en de concurrentie werd afgebroken. De efficiency is vaak niets meer dan de salarissen van de mensen op de werkvloer verlagen, takenpakket steeds meer verzwaren ten faveure van aandeelhouders en topmanagement. Dat is geen wenselijk maatschappelijk doelstelling. Het leidt ook tot onaanvaardbare werkdruk, lagere kwaliteit van zorg (menselijk contact wordt wegbezuinigd) en daardoor een uitstroom van mensen.
Het gebral dat de overheid geen goede mensen kan aantrekken omdat ze niet genoeg betaalt, is onzin. Onderzoek haalt het idee onderuit dat mensen boven een bepaald salaris nog beter gaan presteren. Sterker nog, in sterk ideële bedrijven wil je liever mensen met een hoog ethos die daar hun beloning uit halen dan mensen die zich door geld laten leiden. Dat vermindert de corruptie en leidt tot betere lange termijn resultaten. Geldbelustheid leidt vooral tot streven naar snelle opbrengsten (zie bonuscultuur banken en derivaten). Tegenwoordig wanen CEO's zich stervoetballers als ze een hoop mensen van hun brood kunnen beroven in plaats van continuïteit van goede banen te verzekeren. Ook het liquideren en vol schulden stoppen van bedrijven levert leuke bonussen op van aandeelhouders. Een logische ontwikkeling.
Dat er bij de overheid in de hogere rangen mensen ophopen die niet erg capabel zijn, is een probleem dat niet uniek is voor de overheid. Het oude geld zette zijn kinderen graag in oernederlandse organisaties als KPN, NS, KLM. Maar de Old Boys Club blijft na de privatisering gewoon zitten en haalt alleen maar meer geld binnen en weet door zijn connecties met de politiek zich te verzekeren van eindeloze staatssteun. Toen ING fuseerde met de Postbank was de verwachting dat de prestatiegerichte no-nonsense macho's in de ING top de ambtelijke Postbank bestuurders er snel uit zouden werken, maar het omgekeerde gebeurde. De laatsten bleken sociaal veel handiger in het machtsspel.Het heeft geen van beide bedrijven goed gedaan, en de klant ook niet.
Het opschonen van de toppen van de ambtenarij is een kluif waar heel wat ministers hun tanden in hebben gezet en roemloos ten onder in zijn gegaan. Deze bureaucraten hebben in praktijk meer macht dan ministers en kunnen deze ten val brengen door te saboteren. Ze zijn ook de stille kracht achter de EU. Zijn vinden namelijk democratie maar niets. Een wisseling van de wacht waarbij regelmatig het beleidsroer wordt omgegooid zien ze als negatief. In de VS hebben ze daar rekening mee gehouden. Elke president benoemt een nieuwe ambtelijke top die desgewenst nieuwe lijnen kan uitzetten. Dat maakt de VS een stuk slagkrachtiger dan andere landen.
De efficiency van de overheid is onder de eindeloos opeenvolgende VVD kabinetten er ook bepaald niet beter op geworden. Weliswaar zijn de voorzieningen grootschalig afgebroken en uitgekleed, de kosten van de overheid zijn vrolijk toegenomen en de hoeveel personeel ook. Al die marktwerking die men in de overheidsbedrijven heeft proberen te brengen heeft juist de kosten en ook de corruptie vergroot. Het is ten koste gegaan van de ethos, maar niet de kosten. Hoe meer de overheid uitbesteed hoe duurder het wordt. Ambtenaren zagen hun kans schoon om zelfstandig te worden en zich voor een veelvoud weer in te laten huren. De top heeft geleerd hoe ze gulle uitbestedingen kan doen aan "bevriende" bedrijven. Een praktijk die in de private sector overigens ook plaatsvindt. Bureaucratie heeft niet zo zeer te maken met de aard van een organisatie als wel zijn grootte. Hoe groter hoe meer regels, procedures enz. Maar een overheidsbedrijf kan best heel efficiënt in zijn. Onze nutsbedrijven waren heel efficiënt en leverden uitstekende kwaliteit tegen lagere prijzen. En ook de Postbank was een uitstekend gerund bedrijf dat een stuk innovatiever was dan de privaatbanken.
Ik vind dat je principieel bepaalde taken bij de overheid moet leggen en de private en publieke sector juist zoveel mogelijk moet scheiden van elkaar, omdat ze volgens andere principes werken. Overheden willen daarom ook ze weinig mogelijk uitbesteden. Dat de overheid niet in staat zou zijn goede mensen aan te trekken lijkt mij broodje aap. De reden dat mensen vertrekken heeft meer te maken met een verziekte cultuur in een top die veranderingen tegen houdt en allerlei machtsspelletjes speelt. Privatisering verandert dat niet. De KPN top woonde altijd al in Wassenaar en golfde met de vriendjes, daar is niets aan veranderd.
Daarom is het een goed idee om te zorgen voor voldoende doorstroming en benoemingen in de top anders te regelen. Daarbij wil je mensen die naast capaciteiten, de juiste sociale instelling hebben en zich door ideële motieven laten leiden. In het bedrijfsleven staat prestatieverhoging voorop om carrière te maken, maar de manier waarop die prestatieverhoging bereikt wordt is lang niet altijd in het langetermijnbelang van het bedrijf. Managers zijn vooral bezig zichzelf te marketen. Dat het bedrijfsleven zo fantastisch presteert is vaak onwaar en geldt juist vooral voor de kleine bedrijven. Die zijn ondernemend en heel innovatief. De grote zijn kampioen in subsidie trekken en belasting ontduiken.
Wat volgens mij altijd scheef gaat groeien is een huwelijk tussen commercie en ideële zaken. Overigens is het erg verkeerd om de efficiency van overheidsbedrijven af te rekenen op de arbeidsproductiviteit of het aantal mensen dat ze in dienst hebben. In de VS had men altijd veel meer mensen in overheidsdienst dan in Europa, omdat men streng toezicht hield op de markten. Dat leidde tot een 25-40% lagere prijzen dan Europa bij een hoger inkomen, wat de VS een enorm krachtige economie maakte. Toch dachten mensen altijd dat de VS beter presteerde door minder ambtenaren. Want ambtenaren zijn toch ballast, waardeloze duimendraaiers?
Het idee dat veel ambtenaren een teken van zwakte is, is broodje aap. Wat mensen vergeten is dat een deel van de arbeidsbevolking sowieso moeilijk bemiddelbaar is, maar toch een fatsoenlijke baan moet vinden, anders zijn de maatschappelijke gevolgen veel negatiever (uitkeringen, misdaad, achterstellingen). Mensen die voor de overheid werken sparen weer uitkeringen uit en als overheidsbedrijven winst maken (wat je ook niet moet onderschatten) scheelt het weer in de belasting (KPN was vroeger goed voor een bijdrage van 4mrd per jaar). Neem de ABN die draait ook onder de overheid goede winst, nadat deze eerder door de aandeelhouders volstrekt was uitgewoond en op kosten van de belastingbetaler moest worden gered.
Waarom ijveren liberalen zo voor privatisering? Omdat overheidsbedrijven vaak monopolies, oligopolies vormen die zich heel gemakkelijk laten omzetten in commercieel zeer winstgevende bedrijven. En dat is nu juist heel ongewenst. Alle pogingen om van overheidsbedrijven spelers in een vrije markt te maken, waar bedrijven op prijs en kwaliteit concurreren, zijn juist grandioos mislukt. We moeten eens door de neoliberale kletsverhalen heen prikken, die de welvaartsverdeling steeds schever maken en de samenleving steeds asocialer. Er worden hele verkeerde, veel te smalle criteria aangelegd om de waarde van overheidsproductie in te schatten.
Dat wil niet zeggen dat het niet een hele toer is om ook overheidsbedrijven goed te managen. Volgens mij moet je productiviteit daarbij lager wegen, en de sociale kant en maatschappelijke bijdrage zwaarder, daarvoor wil je kijken naar andere landen, maar dat moet wel onafhankelijk gebeuren. Wat niet primair. naar geldwinst streeft moet je ook niet eenzijdig in geld willen uitdrukken. Het doel moet zijn, een overheid die effectief sociale doelstellingen verwezenlijkt in de publieke sector en een bedrijfsleven dat lage prijzen tot stand brengt dankzij een vrije markt met voldoende concurrentie tussen aanbieders en vragers, in de privaatsector.
We willen ook accepteren dat overheidsbedrijven een andere cultuur hebben en ook nodig hebben en dat dit niet verkeerd is. Niet iedereen voelt zich daar in thuis maar dat is omgekeerd ook zo. DE publiek sector wil de risicomijders aantrekken, de privaatsector de risicozoekers. De overheid moet namelijk de stabiele basis geven en lange termijn plannen, waardoor ondernemers juist hun risico's kunnen overzien en beter kunnen plannen. Zoiets als een dynamische overheid werkt even averechts en bevordert statische ondernemers die niet durven investeren.
Op dit moment worstelen beide sectoren door een onzalig opgedrongen huwelijk. Er is te weinig marktwerking in de marktsector en de steeds minder en duurdere sociale voorzieningen. Wij kunnen leren van China. Maar onze neoliberalen halen daar de neus voor op. Niet dat het hier slecht gaat, maar de bevolking is wel uitgekleed en de basis van onze economie is wankel geworden door heel opportunistisch beleid. En we zitten met een EU die neoliberale uitgangspunten in graniet heeft gebeiteld en opgedrongen, hoewel daar onder volkeren zelf weinig draagvlak voor is. Mooie cijfers zijn leuk maar je kan ze niet eten.
Als China iets laat zien, dan is het dat je niet moet baseren op ideologie maar pragmatisme en gezond sociaal denken. De doorgeslagen prestatiemaatschappij gedreven door hebzucht op jacht naar eindeloze groei kun je geen gezond verstand noemen. De constante schaalvergroting met de vele nullen leiden eerder tot een verstandsverbijstering die problemen opblaast tot mondiale proporties. En dan worden er weer allerlei megalomane plannen gemaakt waar met subsidie wordt gesmeten naar bedrijven.
Dat is ook iets dat economen en politici zijn vergeten. Subsidies hebben een sterk markt verstorende werking en wil je juist spaarzaam toepassen. Bovendien gaat het uit van een trickle-down-idee dat al lang is weerlegd. Het is net andersom. Het is veel effectiever geld te geven aan mensen aan de onderkant want die kunnen het geld niet sparen en hun uitgaven stimuleren midden en kleinbedrijf, groothandel, fabrikanten en zo de hele economie. Alle schakels betalen belasting en het geld vloeit vanzelf terug bij de overheid. Nu zitten we met rijken die het geld grootschalig over de grenzen investeren en met tientallen biljoenen op zwarte bankrekeningen en constante stroom overnames. En ze kopen de hele economie op.
Wanneer leren we eens dat we de zaak alleen maar schever zitten maken? Sociaal denken is niet zwak. Het is een van de grootste verworvenheden van de evolutie. Dat psychopaten er niet erg goed in zijn en daarom laag waarderen, moeten we niet leidend maken, door steeds grotere uitbuitstructuren te scheppen waarin mensen gedegradeerd worden tot kosten die wegbezuinigd moeten worden.
[Reactie gewijzigd door Elefant op 22 juli 2024 17:59]