De bouwstenen van Wi-Fi 7

Met de focus op snelheid

Inleiding

In juni 2021 keurde de Europese Commissie het gebruik van de 6GHz-frequentieband voor Wi-Fi 6E goed en in december van datzelfde jaar volgde de Nederlandse overheid. Het was vanaf dat moment eindelijk mogelijk om de technologie Wi-Fi 6 ten volle te benutten. De eerste Wi-Fi 6E-apparatuur ligt echter nog geen paar maanden in de winkel of bedrijven kondigen al Wi-Fi 7-apparatuur aan. Wat is Wi-Fi 7, hoeveel beter is het dan Wi-Fi 6 en wanneer kun je het kopen? De antwoorden vind je in dit artikel.

De eerste aankondiging van Wi-Fi 7-apparatuur vond plaats tijdens het Mobile World Congress, de jaarlijkse telecombeurs in Barcelona. Qualcomm presenteerde daar zijn FastConnect 7800-netwerkadapter, die geschikt is voor Wi-Fi 7 en Bluetooth 5.3. Volgens Qualcomm moeten de eerste netwerkadapters al in de tweede helft van 2022 in producten als laptops en smartphones verschijnen. Concurrent MediaTek verwacht zijn Wi-Fi 7-chips in 2023 te leveren en Intel heeft het over eind 2023 of begin 2024.

Dat zijn nogal ver uiteenliggende data en dat komt door de manier waarop wifistandaarden bepaald worden. Wifistandaarden worden vastgelegd door het Institute of Electrical and Electronics Engineers, dat beter bekendstaat als de IEEE. De standaard voor wifi heeft artikelcode 802.11 en iedere keer dat er iets toegevoegd wordt, krijgt dat amendement een nieuwe lettercode. Daar komen bekende standaarden als 802.11n en 802.11ac vandaan. De nieuwe wifistandaard valt onder artikel 802.11be, maar voor consumenten zal er vooral over Wi-Fi 7 gesproken worden.

Current Status and Directions of IEEE 802.11be, the Future Wi-Fi 7, ieee.org

De ontwikkeling van een nieuwe wifistandaard is een langdurig proces. In het geval van Wi-Fi 7 werden de eerste stappen al in 2018 gezet en in het najaar van 2021 kwam het eerste ontwerp, of draft, van de standaard uit. Volgens de planning zullen er nog vier ontwerpen volgen en zal de standaard in mei 2024 definitief zijn. Hoe kan het dan dat Qualcomm dit jaar nog Wi-Fi 7-apparatuur op de markt wil brengen? Qualcomm wacht niet tot de standaard definitief is, maar baseert zich voor zijn chips op de ontwerpen. Dat is niet ongebruikelijk in wifiland. In 2007 bijvoorbeeld begon de Wi-Fi Alliance met het testen en certificeren van 802.11 draft N-apparatuur, terwijl de IEEE het 802.11n-amendement pas in oktober 2009 goedkeurde, toen er dus al twee jaar draft N-apparatuur op de markt was.

Werken met ontwerp-specificaties heeft ook tot gevolg dat eerder uitgebrachte wifiapparatuur sommige functionaliteit van een later ontwerp niet ondersteunt. Bij Wi-Fi 5, of 802.11ac, was er bijvoorbeeld een eerste generatie netwerkapparatuur, die maximaal 80MHz brede kanalen ondersteunde en beperkt was tot drie spatial streams. De tweede generatie 802.11ac-netwerkapparatuur werd in marketingtermen '802.11ac wave 2' genoemd en ondersteunde 160MHz kanaalbreedte en vier spatial streams. Beide 'waves' houden zich aan de 802.11ac-specificatie en zijn onderling compatibel, maar de tweede heeft extra functionaliteit die de eerste niet heeft. Het is dus voor consumenten niet 'erg' om ontwerp-apparatuur in huis te halen, maar je zult tegen de tijd dat de specificatie af is, wat functionaliteit missen die de apparatuur op dat moment wel heeft.

Bij Wi-Fi 7 zal het proces net als voorheen verlopen. De standaard is nog niet 'af', maar het is al wel duidelijk welke bouwstenen de IEEE voor 802.11be wil gaan gebruiken om de snelheid te verhogen. De belangrijkste van die bouwstenen passeren in dit artikel de revue.

Bredere kanalen: 240 en 320MHz

Standaarden voor draadloze netwerken worden aangeduid met een getal: Wi-Fi 5 of de naam van het amendement, bijvoorbeeld 802.11ac. Er is echter ook een lettercode, die de standaard karakteriseert. De code van Wi-Fi 4 was bijvoorbeeld HT, wat staat voor high throughput, en Wi-Fi 5 was VHT, wat staat voor very high throughput. Wi-Fi 6 kreeg de afkorting HE, die voor high efficiency staat, omdat bij die generatie de nadruk op efficiëntie ligt. Bij Wi-Fi 7 ligt de nadruk weer op snelheid, getuige de afkorting EHT, wat staat voor extremely high throughput. Daarbij wordt ook het getal 40Gbit/s genoemd en dat is inderdaad significant sneller dan Wi-Fi 6, maar dit is ook een linksnelheid die je in de praktijk niet tegen zult komen. Duidelijk is echter dat de snelheid omhooggaat, maar op welke manier?

Een manier om een hogere snelheid te behalen, is door een breder kanaal te gebruiken. Aanvankelijk gebruikte wifi een kanaalbreedte van 20MHz, met Wi-Fi 4 steeg dat naar maximaal 40MHz en Wi-Fi 5 deed er met maximaal 160MHz nog een schepje bovenop. Een breder kanaal gebruiken is niet altijd even makkelijk. Op de 2,4GHz-band is bijvoorbeeld in totaal maar 82MHz bandbreedte beschikbaar, waarvan je maximaal 40MHz zelf kunt gebruiken. Doordat er al veel apparatuur van die frequentie gebruikmaakt, is in de praktijk maximaal 20MHz haalbaar. Wi-Fi 5 en 6 kunnen op de 5GHz-band een kanaalbreedte van maximaal 160MHz gebruiken en Wi-Fi 6E kan ook 160MHz gebruiken op de 6GHz-band. Deze frequentiebanden bieden meer ruimte en worden ook door minder andere apparaten 'vervuild', zoals bij de 2,4GHz-band het geval is.

Wifispectrum. In Europa is op 6GHz alleen het eerste deel van het spectrum beschikbaar, tot 6425MHz.

Wi-Fi 7 verdubbelt die maximale kanaalbreedte naar 320MHz, op de 6GHz-frequentieband. Dat leidt tot een verdubbeling van de snelheid in vergelijking met een 160MHz-kanaal, al is het de vraag of we er tegen de tijd dat Wi-Fi 7 beschikbaar is, ook daadwerkelijk gebruik van zullen maken. Er kleven namelijk wat nadelen aan een breder kanaal. Het eerste nadeel is dat je zendvermogen niet hoger wordt als je het kanaal breder maakt. Ga je bijvoorbeeld van 80 naar 160MHz met hetzelfde zendvermogen, dan halveer je de signaalsterkte, wat een 3dB lagere rssi oplevert. De verdubbeling naar 320MHz verlaagt de rssi nog eens met 3dB en het signaal zal dus nog wat minder ver reiken.

Het tweede nadeel is dat er in Europa op de 6GHz-band slechts 500MHz aan kanaalbreedte vrij te gebruiken is. Je zult dus al heel snel je buren, en zij jou, in de weg zitten als je van een 320MHz breed kanaal gebruik wilt maken. Waarom is er dan voor 320MHz gekozen als het in de praktijk niet makkelijk te gebruiken zal zijn? In vrijwel heel Amerika, Zuid-Korea en Saudi Arabië is het deel van de 6GHz-band dat goedgekeurd is voor gebruik voor wifi, geen 500MHz, maar 1200MHz breed. Daarin kun je drie 320MHz-kanalen kwijt die elkaar niet storen. Daarnaast biedt Wi-Fi 7 de mogelijkheid om niet 320MHz aaneengesloten frequentieruimte in te nemen, maar die ruimte op te delen in twee blokken van 160MHz op verschillende delen van de band. Dat trucje is niet helemaal nieuw; Wi-Fi 5 kon hetzelfde, maar dan met twee blokken van 80MHz.

Behalve 320MHz komt er ook de mogelijkheid om een 240MHz breed kanaal te gebruiken. Daarvan zouden er op het in Europa goedgekeurde spectrum wel twee naast elkaar kunnen bestaan zonder interferentie. Het 240MHz-kanaal is ook op te splitsen in twee stukken van 160 en 80MHz.

Complexere modulatie: QAM4096

Behalve een breder kanaal introduceert Wi-Fi 7 een hoger, complexer, niveau van modulatie: QAM4096. Mocht je je afvragen wat modulatie precies is, dan kun je dat teruglezen in dit achtergrondartikel. Kort gezegd is een wifisignaal een elektromagnetische golf en modulatie past die golf aan. Dat kan op verschillende manieren, bijvoorbeeld door de sinus 180 graden uit fase te laten lopen. Stel dat zender en ontvanger afspreken dat een golf in fase codeert voor een 0 en dat een faseverschuiving waardoor de sinus 180 graden uit fase loopt, codeert voor een 1, dan kan de zender de sinus door die te verschuiven zo moduleren dat hij nullen en enen overdraagt.

QAM is iets ingewikkelder. Het past niet alleen de fase, maar ook de amplitude van de golf aan, waardoor er meer verschillende vormen zijn waarin de sinus gemoduleerd kan worden. Bij QAM16 zijn dat er zestien. Die zestien verschillende mogelijke vormen die de sinus kan aannemen, coderen dan voor 4bit.

Het kan nog een stapje ingewikkelder, bijvoorbeeld als je de amplitude en fase in nog meer, kleinere, stapjes aanpast. QAM256, dat bij Wi-Fi 5 werd geïntroduceerd, codeert voor 8bit en QAM1024, onderdeel van Wi-Fi 6, codeert voor 10bit. 10bit (QAM1024) in een keer overdragen in plaats van 4 (QAM16) maakt de verbinding dus 2,5 keer zo snel, maar hoe hoger het niveau van de QAM, des te lastiger het voor de ontvanger is om te onderscheiden welke 'vorm' de sinus precies heeft. Bij QAM1024 zijn er 1024 opties en als je naast het accesspoint staat en het signaal sterk is, is dat niet moeilijk te onderscheiden. Als de ontvanger echter verder weg staat en het signaal enigszins is uitgedoofd, wordt het al lastiger en zal de verbinding naar een lager niveau van modulatie moeten overschakelen om de golf nog 'leesbaar' te houden voor de ontvanger.

Wi-Fi 7 voegt nog een hoger niveau van modulatie toe: 4096QAM, dat voor 12bit codeert en 20 procent sneller is dan 1024QAM. De IEEE schrijft dat je voor 4096QAM een signal to noise ratio van 40dB nodig hebt. Dat is hoog en in de praktijk zul je daardoor niet zomaar 4096QAM kunnen gebruiken. De oplossing om in de praktijk wel van 4096QAM gebruik te maken, is beamforming. Daarbij kunnen twee of meer antennes hetzelfde signaal uitsturen, dat bovendien in de richting van de client wordt uitgezonden. Dit gerichte signaal is sterker en dus makkelijker te ontcijferen voor de client, waardoor je langer het hoogste modulatieniveau kunt gebruiken. De IEEE wil van QAM4096 een optioneel onderdeel van Wi-Fi 7 maken.

Harq en multi-link

Als je een pakketje over een draadloos netwerk verstuurt, wordt dat gecodeerd in een gemoduleerde golf, die door de ontvanger wordt opgevangen en gedecodeerd. Dat decoderen gaat niet altijd goed; de golf die je verstuurt, kan door ruis verstoord zijn of zijn uitgedoofd doordat je te ver weg staat. Als een sta, oftewel een ontvanger, een pakketje in goede orde ontvangt, stuurt hij een ACK-signaal terug naar de zender. Gebeurt dat niet, bijvoorbeeld doordat de ontvanger het pakketje niet kan decoderen, dan stuurt hij geen ACK en zal de verzender, na een bepaalde time-outperiode het pakketje opnieuw moeten sturen. Dit systeem heet automatic repeat request, afgekort arq.

Als een groot aantal pakketjes niet goed ontvangen wordt, kan de verzender, in de meeste gevallen het accesspoint, besluiten om over te schakelen op een ander mcs-niveau. Dat zorgt bijvoorbeeld voor een eenvoudigere modulatie, waardoor de ontvanger de pakketjes wel gemakkelijk kan decoderen.

Het nadeel van een lager mcs-niveau is echter dat het langzamer is. Een van de voorstellen in de Wi-Fi 7-draft is dan ook de toevoeging van harq. Die afkorting staat voor hybrid automatic repeat request en dat wordt bij UMTS-netwerken bijvoorbeeld al veel langer toegepast. Als een pakketje in deze situatie niet gedecodeerd kan worden, stuurt de ontvanger, net als bij arq, geen ACK terug, waarna een retransmission plaatsvindt. De ontvanger gooit het niet-decodeerbare pakketje echter niet weg, maar bewaart het. Als de retransmission binnenkomt, kan de ontvanger de informatie uit het originele pakketje en uit de retransmission combineren, om het pakketje alsnog te decoderen. Het grote voordeel van harq is dat de verbinding langer op een hoger mcs-niveau kan blijven werken. Dat is zeker in het geval van de eerder aangestipte QAM4096-modulatie geen gek idee.

Multi-link

Wi-Fi 7-accesspoints zullen gebruik kunnen maken van drie frequentiebanden: 2,4GHz, 5GHz en 6GHz. Wi-Fi 7-clients zullen ook van die frequentiebanden gebruik kunnen maken en normaal gesproken wordt daarbij een van de frequenties gekozen. Bij Wi-Fi 7 zal multi link operation toegevoegd worden, waarbij clients verschillende frequentiebanden tegelijk kunnen gebruiken.

Current Status and Directions of IEEE 802.11be, the Future Wi-Fi 7, ieee.org

De voordelen van multi-link zijn op slag duidelijk. Als je niet via een enkele frequentieband, maar via twee frequentiebanden bent verbonden met een accesspoint, kun je in theorie je snelheid verdubbelen; 1 plus 1 is immers 2. Voor die verdubbeling moeten beide frequentiebanden uiteraard 'vrij' zijn en moet het signaal even sterk zijn, waardoor de overdrachtssnelheid per link even hoog is. Het gebruik van verschillende frequentiebanden om data 'verspreid' te versturen, wordt joint mode genoemd en die levert de meeste snelheid op. Die joint mode kan zelfs over alle drie de frequentiebanden werken. Bij de meeste accesspoints zal de 2,4GHz-band minder snel geconfigureerd zijn dan de 5GHz- en 6GHz-kanalen, maar kan hij alsnog bijdragen aan een hogere totale bandbreedte.

De duplicate mode kan ervoor zorgen dat de verbinding betrouwbaarder wordt, door over beide links dezelfde data te versturen. Komt er via een van de links een pakketje binnen dat niet gedecodeerd kan worden, dan kan de ontvanger hetzelfde pakketje van de andere link proberen te decoderen, voordat er een kostbare retransmission plaatsvindt.

Meer spatial streams: tot 46Gbit/s?

Wifiverbindingen verlopen via de antennes van een accesspoint en client. De meeste accesspoints hebben verschillende antennes en kunnen die ook tegelijk gebruiken. Er is dan sprake van verschillende spatial streams. Met behulp van die spatial streams kan een accesspoint verschillende dingen doen. Door niet van een, maar van twee antennes gebruik te maken, kan een accesspoint de bandbreedte met de client bijvoorbeeld verdubbelen. De spatial streams kunnen ook gebruikt worden om het signaal robuuster te maken door dezelfde boodschap over beide antennes te versturen of om het signaal te richten met behulp van beamforming. In een eerder artikel gingen we al eens dieper in op die technieken.

Maximale snelheden volgens specificatie. Bron: TP-Link

Wi-Fi 6 kan gebruikmaken van maximaal acht spatial streams. Dat betekent dus dat je, als je die streams allemaal bundelt, een theoretische overdrachtssnelheid van 9,6Gbit/s kunt halen. De meeste Wi-Fi 6-gebruikers zullen bij een perfecte verbinding een linkspeed van 1,2 of 2,4Gbit/s tegenkomen, maar geen 9,6Gbit/s. Dat komt doordat Wi-Fi 6 weliswaar acht spatial streams ondersteunt, maar Wi-Fi 6-clients niet meer dan twee antennes hebben. De meeste accesspoints hebben ook niet meer dan vier antennes en dan heb je al een high-end model van een paar honderd euro te pakken. De specificatie is, kortom, niet per se representatief voor het eindproduct. Als er met koeienletters 9,6Gbit/s op de doos staat, betekent dat niet dat je een client met die snelheid kunt verbinden.

Wi-Fi 7 zal via een enkele spatial stream een maximale overdrachtssnelheid van 2,88Gbit/s kunnen halen. Het maximumaantal spatial streams gaat omhoog van acht naar zestien en als je die allemaal tegelijk kunt gebruiken, kom je op een maximum van 46Gbit/s. Dat is het getal dat je soms in het marketingverhaal van Wi-Fi 7 tegenkomt. We verwachten op de consumentenmarkt geen accesspoints en al helemaal geen clients met zoveel spatial streams tegen te zullen komen, dus die 46Gbit/s wordt misschien werkelijkheid bij een volgende wifigeneratie.

Toch kan het handig zijn om een accesspoint te hebben met ondersteuning voor veel spatial streams. Beamforming is een steeds grotere rol gaan spelen bij wifi. Met behulp van die techniek kan een accesspoint twee sinussen in fase naar de client sturen. Daardoor wordt het signaal sterker en reikt het verder. Bovendien maakt het niet uit hoeveel streams de client accepteert. Bij een 4x4:4-router en een 2x2:2-client kan de client twee spatial streams accepteren, terwijl de router zijn andere twee radiochains voor beamforming gebruikt.

Voorlopige conclusie

Wat gaan we in de praktijk van Wi-Fi 7 zien en wanneer? Qualcomm heeft, zoals we eerder in dit artikel noemden, al een draadloosnetwerkkaart klaarstaan, de FastConnect 7800. Die netwerkadapter heeft ondersteuning voor 320MHz kanaalbreedte en QAM4096-modulatie. De netwerkkaart kan van twee spatial streams gebruikmaken voor een maximale theoretische overdrachtssnelheid van 5,8Gbit/s. De netwerkkaart heeft ook ondersteuning voor multi-link, waarbij expliciet het simultane gebruik van de 5GHz- en 6GHz-band wordt genoemd, maar niet die van de 2,4GHz-frequentieruimte.

Aan de kant van de accesspoints heeft Broadcom een aantal chips aangekondigd, met verschillende specificaties. De snelste daarvan ondersteunt vier spatial streams, 320MHz kanaalbreedte en QAM4096-modulatie, wat een maximale overdrachtssnelheid van 11,5Gbit/s oplevert. Het lijkt er vooralsnog op dat de Qualcomm-netwerkkaart de eerste met Wi-Fi 7 op de markt zal zijn, dus met een enkele client zal maximaal de helft van die 11,5Gbit/s gebruikt kunnen worden. Wanneer die apparatuur op de markt komt, is echter nog niet bekend. Qualcomm lijkt zijn netwerkkaart al af te hebben, maar zonder accesspoints heb je er weinig aan. Het is dus de vraag zijn hoe snel fabrikanten de chips van Broadcom in een accesspoint geïmplementeerd zullen hebben.

Wat kun je dan bij die eerste generatie Wi-Fi 7 verwachten? De genoemde snelheden klinken prachtig, maar het zijn natuurlijk wel marketingcijfertjes. Door de overhead in het wifiprotocol zul je de genoemde snelheden in de praktijk niet halen. Meestal blijft er, in een storingsvrije ruimte, zonder demping, een procent of 70 van over, wat in het geval van de Fastconnect 7800 alsnog 4Gbit/s is. Dat is een stuk sneller dan Wi-Fi 6, maar het blijft een maximum dat je alleen zult halen in ideale omstandigheden. Het is bovendien de vraag hoe lang Wi-Fi 7 die hoge snelheid kan volhouden als ruis het signaal verstoort en er demping optreedt. De bredere kanalen en complexe modulatie vereisen een hoge rssi om die maximale snelheden daadwerkelijk te halen.

Als er, kortom, een ding duidelijk is als we naar de bouwstenen van Wi-Fi 7 kijken, dan is het wel dat wifi flink sneller gaat worden. Alle ingrediënten als QAM4096, bredere kanalen, harq en multi-link dragen daaraan bij. Na de efficiëntiestap die Wi-Fi 6 was, is het mooi om te zien dat we nu weer een stap in snelheid zetten. En hoe dat in de praktijk uitvalt, zullen we te zijner tijd uiteraard testen.

Reacties (61)

[Blokker_1999]

Het is goed dat er evolutie is, maar soms vraag ik me af hoe zinvol het nog is. Als consument kan je gewoon niet volgen. De meeste mensen houden al die versies niet meer uit elkaar en de evolutie gaat zo snel dat de meeste mensen nog niet eens gebruik maken van Wifi 6, en nog voor je er bij bent komt nummer 7 alweer om de hoek kijken.

Zelf kijk ik er ook niet echt meer naar. Ik heb mijn access points in huis, heb goede dekking, de snelheid is voldoende en alles werkt met elkaar. Wat meer moet een mens hebben? Welk cijfertje er op gaat kleven is minder interessant net zoals de snelheid, die bij de meeste mensen ook op oudere wifi technologie vaak een stuk hoger is dan wat het internet in huis aan kan.

[Rudyy]

Ik denk dat dat vanzelf wel goedkomt, ook al is de adoptie traag uiteindelijk komt die er wel.

Een voorbeeld is Wifi AC 5, dat is een standaard uit 2013. Toen had ook niemand dat nog.

Maar ondertussen hebben mensen een nieuwe laptop gekocht, hebben ze een nieuwe telefoon gekocht, heeft ziggo of kpn een nieuwe modem geplaatst of hebben ze wifispots genomen.

En zo is het aandeel Wifi AC geleidelijk toch flink gestegen de afgelopen jaren.

Stel dat we wel allemaal op Wifi N 4 waren blijven plakken, hadden we nu niet de internetsnelheid via Wifi kunnen halen die nu door providers steeds meer de standaard is.

Dus wat dat betreft, ook al is Wifi 7 pas in 2030 ingeburgerd, de vooruitgang is er. En waarschijnlijk bieden providers tegen die tijd ook weer bijpassende hogere snelheden standaard aan.

[dion_b]

Het verschil is dat WiFi-5 wel degelijk nuttige toevoegingen bood ten opzichte van WiFi-4: 80MHz kanaalbreedte was zinnig, beschikbaar en gelijk inzetbaar. 256QAM modulatie was mogelijk bij signaalsterktes die je realistisch bij redelijk tot goede dekking kunt verwachten. 160MHz van Wave 2 was daarentegen een papieren tijger: om spectrum te verdubbelen moet je bij gelijke transmit power accepteren dat je RSSI halveert (3dB daalt) met als gevolg dat je alleen in een kooi van Faraday wat had aan 160MHz. Leuk voor de review-cijfers, onzinnig in praktijk.

WiFi-6 is ongelofelijk over-hyped doordat marketeers de efficiencyslagen die er (daadwerkelijk) gemaakt zijn in high-density situaties - lees collegezaal of voetbalstadion - ten onrechte 'vertaald' heeft in hogere snelheden. Enige wat echt hoger is, is 1024QAM modulatie, maar je signaal moet om dat daadwerkelijk te benutten erg goed zijn. In een marginale situatie (waar 9 van de 10 WiFi-topics over gaan) heb je er niets aan. Wat wel belangrijk is, maar nauwelijks genoemd wordt want niet sexy, is het verplicht stellen van LDPC foutcorrectie. Dat leidt tot ~3dB hogere effectieve SNR, wat zowel die hogere modulatie als 160MHz kanaalbreedte practisch mogelijk maakt. Belangrijkste is dat het ook helpt in marginale situaties. Met WiFi-6 haal je dus in praktijk 25% hogere snelheden dan WiFi-5 onder vergelijkbare omstandigheden, en worden sommgie instabiele situaties stabiel. Komt totaal niet met marketingblaat overeen, maar is practisch daadwerkelijk een nuttige upgrade,

En dan WiFi-7...

- 240/320MHz kanaalbreedte is naast ongelofelijk inefficient gebruik van spectrum ook evengoed papieren tijger als 160MHz WiFI-5 zonder LDPC: je verliest door de verdubbeling weer 3dB SNR, waardoor je in zoveel lagere link rates gaat moeten selecteren dat je beter op 160MHz kunt blijven.
- 4096QAM idem, het verhoogt snelheden fors als je pal bovenop je AP zit of in een Faradaykooi test. IRL ga je zeer zelden bij normaal gebruik boven de 1024QAM uit kunnen komen.
- multi-link kan daadwerkelijk de beloofde verdubbeling opleveren, maar tegen welke prijs? WiFi-connectivity is buiten een heel kleine wereld van geeks iets wat mensen als gegeven nemen en gewoon hoort te werken. Mensen hebben geen extra geld over voor een duurdere oplossing dat beter werkt. Trend is al sinds WiFi-5 naar minder radio chains op clients. Waar je bij WiFi-4 veel laptops met 3x3 MIMO had, zie je dat fabrikanten geconstateerd hebben dat je met WiFi-5 dezelfde performance kunt halen met 2x2, waardoor 3x3 uitstervend is; Apple hield lang in de MacBook Pro de vaandel hoog, maar is sinds WiFi-6 ook naar 2x2 gezakt. Ik ken letterlijk geen enkele laptop met 3x3 WiFi-6. Idem in dingen als set-top boxes: waar een 2015-exemplaar vaak 3x3 was, zie je een 2022 exemplaar als het mee zit 2x2 doen. Waarom is dit relevant voor multi-link? De meerprijs van 3x3 tov 2x2 is minder dan 50%, toch zie je dat het uitsterft. Multi-link eist bijna 100% hogere kosten dan single-link. Buiten een paar flagship-apparaten gaat dat gewoon niet vliegen. Bovendien moet je AP het ook ondersteunen, en hier speelt exact zelfde discussie. Tri-band is duur, kijk maar naar mesh-sets (waar tri-band forse toegevoegde waarde heeft). Iedere vendor biedt tri-band apparaten aan, maar verkoopt >90% dualband want tri-band is zo duur. Geheid dat de eerste flagship Asus en Netgear apparaten WiFi-7 met tri-band gaan leveren. Maar wat gaan de operators doen? Overgroot deel van WiFi-netwerken bij consumenten in NL zijn afkomstig van provider-apparaatuur, dat veel goedkoper moet zijn - en overgroot deel van netwerken dat daar niet vanaf komt wordt opgezet door low-end tot mid-range retailproducten. Die zie ik echt niet tri-band doen

Haal die drie dingen weg en wat blijft er over van WiFi-7? HARQ. Klinkt op papier geweldig, vooral omdat het potentieel in de slechtste situaties impact kan hebben. In praktijk... WiFi zit vol geweldige ideeen die onuitvoerbaar bleken of simpelweg geen toegevoegde waarde leverden (denk aan MU-MIMO, dat bij sommige vendors zelfs de throughput verslechterde). We shall see.

[Klaus_1250]

Ik denk dat de grootste winst van Wifi 7 is dat er eindelijk fatsoenlijke WiFi 6 support word geleverd. Heel veel features van WiFi 6 waren optioneel en dan zijn er ook nog een aantal opgeschoven naar WiFi 6 Release 2, die pas dit jaar is uitgekomen. Hopelijk zien we ook 6E in alle WiFi 7 apparaten terug.

[dion_b]

Ik zou er niet op rekenen. 6E is niets anders dan 6GHz support, en dat eist dus in de AP een derde radio. Dat gaat zoals ik al voorrekende in de budget- en mainstreammarkt niet snel ingeburgerd worden. Als je ziet hoe lang het duurde om met WiFi-n 5GHz support te krijgen, terwijl de toegevoegde waarde van 5GHz tov 2.4GHz dag en nacht was. 6GHz is leuke extra, maar meer niet. Die meerprijs ga je alleen in premium-segment betaald zien worden.

[dion_b]

Nu ik erbij stil sta - ook de multi band gaat in praktijk als het geimplementeerd stukken minder voordeel opleveren.

WiFi werkt met CSMA/CA, collision avoidance dus. Een WiFi station zendt alleen als het weet dat de lijn vrij is. Omdat bij multi-link tegelijk in meerdere banden verzonden moet worden, moet in alle gebruikte banden de lijn tegelijk vrij zijn. Kans daarop is kans per band met elkaar vermenigvuldigd, wat altijd lager zal zijn dan per band afzonderlijk. Zodra je op ene band wel maar andere niet kunt zenden, is dat deel van je winst verdampt. Afhankelijk van onvermijdelijke protocol-overhead is het zelfs mogelijk dat je dan trager wordt dan zonder multi-band (zoals bij MU-MIMO soms het geval is).

Ik zie dus voor me dat je labtests gaat krijgen die >90% verhoogde throughput gaat tonen in hun Faradaykooi, maar vervolgens in praktijk met andere signalen in de lucht flink minder. Hoeveel minder hangt af van situatie, maar in exact de situaties waar je deze extra bandbreedte nodig hebt (waar het druk is) ga je minste winst halen.

[oef!]

Ik denk dat wifi 7 vooral in werkomgevingen interessant is als ethernet alternatief. Daar kun je maximaal gebruik van maken van de bandbreedte en snelheid.

Voor de gemiddelde consument is het overkill en zijn de kosten te hoog omdat je hele thuis-backbone op 10gbit moet draaien.

[Terrestrial]

Welnee als je in werkomgeving zit is bedraad nog altijd de enige betrouwbare oplossing! Waar denk ik een voordeel zit is vooral in ruimtes waar veel mensen samenkomen, daar ga door deze standaard misschien een paar Megabit afhankelijk van de situatie meer per gebruiker kunnen halen. (ligt er aan hoeveel mensen er werkelijk zijn)

Maar in een thuis omgeving moet ik eerst zien dat je in de buurt komt van 1 Gbit throughput of je moet direct naast het AP gaan staan, en dan kun je net zo goed een kabel inpluggen. Of je hebt van die figuren die in elke ruimte een AP of meshkit ophangen waardoor ze zich zelf weer gaan storen. Uiteindelijk als je in de tuin zit.. laten we zeggen dat je er weer 5-10 Mbit meer krijgt door al deze vernieuwing.

Kortom al die getallen zijn leuk maar in praktijk is het totaal niets zeggend. Doe liever real life tests. Wil je werkelijk meer betrouwbare snelheid met wifi dan moet het vermogen verder omhoog.

[Reactie gewijzigd door Terrestrial op 22 juli 2024 15:09]

[oef!]

Er zijn zat kantoren en complete panden waarin mensen alleen op wifi of zelfs op 4g werken. Ethernet heeft zijn nut en voordelen maar het idee dat ethernet nodig is in een werkomgeving is zwaar achterhaald.

[Kaoh]

Klopt helemaal, onze kantoren gebruiken alleen wifi. Het is een achterhaald idee dat werkomgevingen op utp zitten.

[Terrestrial]

Er zullen vast wel toko's waar alleen Wifi in gebruik is, maar als je serieus bent als werkgever zorg je voor een bedrade aansluiting, geen discussie mogelijk. Draadloos is en blijft afluisterbaar, manipuleerbaar ongeacht de versie. Als er iemand met kwade bedoelingen is kunnen ze zonder veel moeite een heel kantoor plat leggen, dat wil je toch niet.

Ook imagen, backuppen. restoren van clients. dat ga je toch hopelijk allemaal niet via de Wifi doen. Zal allemaal wel werken hoor maar is verschrikkelijk langzaam tov een kabel. Bij de meeste bedrijven is het zo dat tijd geld is.

[Torgo]

Dat is echt te kort door de bocht. Serieuze werkgevers zorgen ervoor dat communicatie encrypted is, of dat nou bedraad of draadloos is, of dat een werknemer thuis of op kantoor is. En een groot gedeelte medewerkers zit niet de hele dag achter een buro. Dus je kan het buro wel voorzien van UTP maar men zal toch minstens een gedeelte van de dag draadloos werken en verwachten dat dit gewoon werkt.

[Terrestrial]

Nee het is eerder omgedraaid, Wifi is een prima toevoeging, nooit een vervanging voor een bedrade aansluiting. Daar is de betrouwbaarheid niet hoog genoeg voor. Dat wil niet zeggen dat het nutteloos is, maar ook mensen die heel hip willen zijn moet je aanleren die UTP kabel er in te steken.

[Hetisweergezell]

Bij ons op kantoor hebben we nu dockingstations waar met ethernet verbonden wordt met het netwerk. Alleen is het momenteel zo dat ik deze los moet trekken (en via de wifi moet) omdat ik anders niet in de juiste vpn groep binnenkom en daarmee niet bij mijn databases kan. En omdat mijn collega's dit probleem ook hebben zit je weet met teveel mensen op een accespoint waardoor vooral teams meetingen gaan haperen. Dus ja, ik zou die kabel er graag insteken maar dan kan ik mijn werk niet doen. Gelukkig gaat het werken vanuit huis dan wel weer prima (gewoon via wifi met een unify ap).

[Remzi1993]

Dat betekent dat iemand in het bedrijf het netwerk dus niet op orde heeft. Je zou op beide gewoon overal bij moeten, omgekeerd zou zelfs veiliger en stabieler zijn.

[africangunsling]

Hehe ik werk bij een van de grootste banken van Nederland, 30 duizend werknemers die helemaal draadloos werken. Kan uit ervaring zeggen dan het top werkt. Uit welke tijd komt de gedachte dat wifi niet betrouwbaar zou zijn. Hele gebouw hang je vol met access points en je hebt echt een seamless ervaring.

[Mezz0]

Als er al goede kwaliteit UTP ligt zou ik daar voor gaan. Maar bij veel bedrijven al veel oude kabels gezien en slechte connecties in the patch punten. Dus als je alles moet gaan vervangen is WIFI geen verkeerde keuze.

[maevian]

Ik heb op kantoor nochtans een ethernet kabel aan mijn bureau maar steek deze eigenlijk ook nooit in, werk altijd via WiFi.

[Astennu]

Wij werken op kantoor bijna alleen maar via WiFi er is wel een optie om bedraad te werken maar iedereen heeft flex plekken en een laptop en de meeste werken draadloos en dat werkt in praktijk prima.

Thuis werk ik met die laptop ook draadloos. Voor mijn game pc heb ik wel een bekabelde verbinding want daar is latency te belangrijk. Maar voor al het andere werkt het prima. Ik gebruik thuis nog een oude 5GHz router van 7 jaar terug.

[Venix1990]

Wij werken tegenwoordig allemaal op wifi... Gaat prima en is snel genoeg

[Martinspire]

Hoeveel data heb je nog nodig? Mijn de meeste devices benut ik de max speed van wifi-4 al weinig, laat staan 5 en 6.

[Wolfos]

In de praktijk kom je meestal niet eens in de buurt van die maximale snelheid. Wifi 6 maakte een gigantisch verschil hier.

[Cristan]

Je zou ook kunnen zeggen dat het juist erg langzaam gaat. Omdat mensen nou eenmaal niet hun netwerk & hun apparaten regelmatig vervangen wil je zo snel mogelijk een nieuwe standaard hebben zodat alle nieuwe apparatuur in ieder geval alvast up-to-date is.

Qua snelheid: glasvezel internet thuis gaat nu tot 1 Gbit/s. Hier 10 Gbit/s aanbieden gaat op dit moment niet omdat Wifi gewoon niet snel genoeg is: zelfs de nieuwe Qualcomm Wifi 7 kaart gaat maar tot 11,5 / 2 = 5,75 Gbit/s.

[Hans C]

Qua snelheid: glasvezel internet thuis gaat nu tot 1 Gbit/s

Gaat sneller dan je denkt:
https://www.delta.nl/nieu...g-wordt-nieuwe-standaard/

[SkyStreaker]

Welke doorsnee consument heeft 10Gbit nodig? Oprechte vraag.

[Cristan]

Nodig natuurlijk niemand. Maar als je een game van tientallen gigabytes binnen haalt is het wel lekker.

[Robbaman]

Maar dan nog, met 1gbps haal je 100MB/s een spel van 100GB haal je dan in zo'n 15min binnen. Dat is net lang genoeg om wat drinken te pakken bij wijze van spreken.

En het is ook weer niet dat je dagelijks een 100Gig spel download toch? Ik snap het 'sneller is lekker' idee wel, maar ga je er in de praktijk echt zo veel voordeel uit halen?

[drocona]

Ik heb zelf ook van Delta het 8Gbit abonnement besteld. Nodig? Nee, maar wel fijn en gereed voor de toekomst.

Als kind ging mijn internet snelheid van 64Kb/s op inbel naar 256Kb/s ADSL, man wat ging alles snel maar was eigenlijk nergens voor nodig. Nu lukt bijna niets meer met die snelheden.
Hetzelfde hebben we nu wederom, alleen jaren verder. Tuurlijk, die 10Gb/s is (bijna) nergens voor nodig op dit moment, maar het zal niet lang duren voordat er wél situaties komen die op 1Gb/s gewoon niet meer gaan werken. Met een beetje creatief denken kun je die situaties best bedenken, wat dacht je bijvoorbeeld van nooit meer een game te hoeven installeren? Komt direct uit de cloud gestreamed (de data files, niet de video) om lokaal op je PC gedraaid te worden.

[Kaoh]

Niet vergeten dat het gezin allemaal behoefte heeft, terwijl ik mijn 100GB game binnen haal zit mijn dochter een 4K #stream te kijken, is mijn zoon okk een 100 GB game aan het binnenhalen en mijn vrouw een video meeting aan het doen. Dan is meer dan 1gbps toch wel weer lekker 😊

[derikkert]

Vroeger was het welke doorsnee consument heeft 10mbit nodig? Tegenwoordig ook helemaal niks meer, al gaat het tegenwoordig steeds minder snel, de hardware groeide jarenlang sneller dan de software, je zit nu al met een 100mbit lijntje, een i3 en een 3060 al prima om 1080p high/max te spelen.

[SkyStreaker]

Ik zit nog op een 10mbit lijntje

[Hans C]

Omdat het kan.

Zelf heb ik wifi 6 in huis. Maar waar het kan gebruik ik kabels. De router die ik gebruik is van Asus. De vorige was dat ook en is eigenlijk alleen maar vervangen omdat er geen beveiligingsupdates meer voor kwamen. Ook niet meer van Merlin. Ik verwacht met deze ook weer jaren te doen.

Lastige is wel dat er ook een 2.5gbit poort opzit. Ook op mijn NAS zit er 1. Dat nodigt toch weer uit om naar andere switches te kijken. Omdat het kan.

[1234567y]

Snel? Juist WiFi is toch werkelijk dramatisch achterhaald vanuit consument standpunt als je het bv vergelijkt met 5G.

De apparatuur is duur, het verbruikt veel energie, het is traag en onbetrouwbaar.

WiFi 7 klinkt als iets dat we 5 jaar geleden al moesten hebben. Ik game voornamelijk via cloud dienst en dan is een goede WiFi essentieel.

[Reactie gewijzigd door 1234567y op 22 juli 2024 15:09]

[John Duh]

Sinds een paar maanden heb ik de Box 12 van KPN in bruikleen, nadat de Experiabox v10a de geest had gegeven. Sindsdien staat er een klein 6je naast de Wi-Fi boogjes in het scherm van m'n telefoon. Maar afgezien daarvan, merk ik geen verschillen en verwacht daarom ook geen revolutie van Wi-Fi 7. Jaren geleden, bij de toevoeging van de 5 GHz band, als aanvulling op de 2,4 GHz band, was er wel sprake van een fors én merkbaar snelheidsverschil, op korte afstanden. Mogelijk, als de 6 GHz band gemeengied gaat worden, gaan we daar wel écht profijt van hebben.

[Keypunchie]

Leuke ontwikkeling, maar als consument is het hier verstandig om dit gewoon over je heen te laten komen.

Dat wil zeggen: je kunt beter je apparatuur vervangen wanneer deze versleten is (wat bij netwerk apparatuur snel richting de 10 jaar gaat), dan het nieuwste van het nieuwste kopen wanneer het uitkomt.

Je bent sowieso afhankelijk van je clients en als je nu bvb. een Wifi 6E ap aanschaft, dan heb je waarschijnlijk geen cliënt in huis die het ondersteunt.

Wat ik me ook nog afvraag: hoe zit het met het energieverbruik: het klinkt met hogere frequenties en meer demping alsof je ook al snel meer stroom verbruikt.

Wat dat betreft beginnen we ook tegen de limieten van de noodzaak van zoveel bandbreedte aan te lopen.

In de consumenten-situatie is het overkill. Toepassingen die heel veel bandbreedte nodig hebben zijn doorgaans bedraad (en met 1 Gbps vaak al zeeeer ruim voorzien).

In een datacenter is alles bedraad.

Blijft de kantooromgeving of publieke wifi over. Daar is volgens mij throughput niet de uitdaging, maar nog steeds de efficiency. Leuk een 320 Mhz kanaal, maar er zijn juist *veel* devices, dus dat ga je nooit leveren. Wat dat betreft is Wifi 6 juist winst, maar zie ik de meerwaarde van 7 nog niet echt.

Het is wachten op de echte ‘killer’ superhoge bandbreedte applicatie (VR?). Want op dit moment zitten we qua bandbreedte, zowel WAN als LAN eigenlijk wel snor.

[Hans C]

Dat wil zeggen: je kunt beter je apparatuur vervangen wanneer deze versleten is (wat bij netwerk apparatuur snel richting de 10 jaar gaat), dan het nieuwste van het nieuwste kopen wanneer het uitkomt.

Bij de router vind ik beveiligingsupdates ook een reden om te vernieuwen. Voor de rest van de apparatuur heb je gelijk.

[Drharlin]

Leuke ontwikkeling, maar als consument is het hier verstandig om dit gewoon over je heen te laten komen.
<.....>
Je bent sowieso afhankelijk van je clients en als je nu bvb. een Wifi 6E ap aanschaft, dan heb je waarschijnlijk geen cliënt in huis die het ondersteunt.

Dat is met Wi-Fi 6 (ax) ook het geval, er zijn meer clients zonder dan met. Die clients zitten in twee kampen, tolerant voor de ax features en intolerant. BIj intolerant heb je allerlei vage klachten of komen clients zelfs niet op de Wi-Fi, speelt vooral bij BYOD omgevingen. Zeg maar eens tegen een student dat ie een nieuwe laptop moet komen Eind resultaat is dat de ax features vaak uitgezet worden vanwege de clients.

[OruBLMsFrl]

Klopt ja, ben het ook in enterprise/logistiek al tegengekomen, dat ax stabiliteitsproblemen en vage klachten geeft. Met de chipcrisis zie je toch wat verschillende configuraties voorbij komen, en hop, daar komen ook de problemen. Zet je ax in diezelfde omgeving uit, al het andere gelijk, is het veel en veel stabieler. Hopelijk wordt wi-fi 7 dan een gouden standaard waar 'alles' weer 'gewoon' werkt, zoals we allemaal liefst willen. Een paar theoretische Gbps extra is helaas weinig waard als je vervolgens van je hele netwerk niet echt meer op aan kan.

[skelleniels]

Vreemd, ik heb verspreid over een 30-tal klanten al ruim 100 Wifi 6 ap's geplaatst, met tal van verscheidene cliënts en heb nog nooit noemenswaardige problemen gehad. Enkel eens een Intel computestick die de netwerken niet zag, maar was ok na driverupdate.

[Drharlin]

Mijn installbase zit vooral in de educatie kant uni's en studenten voorzieningen, loop regelmatig tegen de beperkingen van de BYOD clients aan . Aantal aps >4000 ax features uit en wpa2 ipv wpa2/wpa3 en je hebt een stuk minder issues. SSID wordt vaak wel gezien maar connecten lukt niet.

[offtopic] Laatste wapenfeit nieuwe Macbook's met M1 chipset hebben erg veel issues met 802.11r, uit zich vooral met online vergaderen (teams/webex)

[skelleniels]

Wpa3 zet ik sowieso wel nog nergens aan, zal wel verklaren waarom in zo goed als geen problemen heb.

[Drharlin]

Nja dat krijg je met externe consultants die vrolijk alle features aan rossen Helaas hebben externen veel macht in mijn wereld.

[junkchaser]

Ik ben het met je akkoord, alleen wat met de security ondersteuning door die jaren heen? Dat is meestal een groot probleem voor de modale consument.

[Pieter_621]

Ah, weer bredere kanalen. Op 5GHz is één router met standaardinstellingen al genoeg om alle niet-DFS-bandbreedte te gebruiken. Op 2.4 GHz is het sowieso ellende. Krijgen we straks routers die met standaardinstellingen bijna de volledige 6GHz-ruimte benutten - nadelig voor iedereen?

[caspervc]

Qua snelheid is het idd voor de consument niet nodig lijkt zo 1,2,3. Ik heb hier 2 AP's staan op wifi4 en die zijn prima. Als consument zal ik alleen qua range verbetering wensen. Of het kunnen passeren van beton en gecoat glas.

[Keypunchie]

Range wordt met hogere frequenties en modulaties juist minder. Wat dat betreft is de 2.4 Ghz band ‘as good as it gets’.

De oplossing is ook niet nieuw: meer ap’s, liefst met bedrade backhaul.

Het configureren van deze setups wordt we
steeds makkelijker gemaakt; maar dat is niet de Wifi-standaard, maar de management software. Op zijn hoogst verbeteringen in ‘hand-off’.

Wat me trouwens ook doet denken dat die Gbps+-snelheden een beetje suf zijn: de backhaul zal op de meeste plekken Gigabit zijn.

Het hele netwerk (switches, bekabeling, AP’s) vervangen zullen weinigen doen. Ook de investering om apparatuur die meer dan Gigabit levert zal voor de meeste consumenten- en kantooromgevingen niet snel de moeite waard zijn.

[dion_b]

Zoals Scottie al herhaaldelijk riep: "Ye cannae change t'laws o physics!"

Sowieso heeft range niets met obstakels te maken. WiFi kan sinds dag 1 al >300m reiken over open veld met 0dB omni-antenne. Waarom lukt dat in je huis niet? Omdat je niet in een open veld woont.

Er zijn door de jaren heen een paar verbeteringen gedaan die dekking verbeterd hebben, denk aan:
- MIMO-technieken, waarmee reflecties vanaf obstakels als muren en objecten niet meer het signaal verstoorden maar juist ingezet konden worden om beter signaal te reconstrueren bij de ontvanger.
- LPDC-foutcorrectie die door slim te rekenen ongeveer 3dB signaal-ruisverhouding weet te winnen bij zelfde omstandigheden.

Maar paar dB hier of daar gaat nooit iets doen aan obstakels die >50dB dempen. Trend is zelfs naar meer gebruik van dergelijke bouwmaterialen - veel isolatie bevat metaalfolie, wat funest is voor RF. Geen enkele technische vooruitgang gaat daar tegenop kunnen.

Wat de consument moet doen is connectivity op zelfde manier aanpakken als water en elektra: als je ergens in huis verbinding wilt, moet je dat bij bouw/renovatie al bedenken en zorgen voor leidingen. NEN NTA-8055 geeft mooie houvast voor hoe dat moet, al is het vooral common sense. Met een bedrade AP per verdieping heb je in overgroot deel van NL huizen prima dekking overal. Het gaat pas mis als mensen zeggen "kan niet wil niet" en dan de meest kromme compromisoplossingen (Powerline, Mesh etc) gaan proberen om alsnog iets werkends te krijgen.

[Martinspire]

Ik vind het jammer dat de focus vooral op snelheid lijkt te zitten en minder op energieverbruik. Al die devices die verbinding maken, vreten toch aardig wat stroom en wat slimmere verbindingen kunnen hierin helpen en ook nuttiger omgaan met de signalen die je al stuurt.

Met de toegenomen energievraag plus het daadwerkelijk verwarmen van de omgeving doordat al die adapters en processors aan staan, lijkt me dit juist een mooi punt om veel verbetering te halen. De meeste devices hebben ook geen full speed nodig of hoeven dat constant te hebben, dus hoe minder energie we daaraan verspillen, de beter.

[GUVWAF]

In Wi-Fi 6 is hiervoor Target Wake Time (TWT) geïntroduceerd, dat wil zeggen dat apparaten kunnen gaan 'slapen' en wakker worden wanneer er data verzonden of ontvangen moet worden.

Wat ik nog mis in dit artikel voor Wi-Fi 7 is Multi-AP Coordination, waarbij Access Points gaan samenwerken. Dit heeft weer meer met efficiency te maken. Hiermee zou je ook slimme dingen kunnen doen qua energieverbruik.

[dion_b]

Energieverbruik is iets dat je vrijwel volledig aan clientzijde moet aanpakken. Dat heeft twee redenen:

1) per AP heb je gemiddeld veel clients. Je bespaart in totaal meer als je 100mW per client weet af te schaven dan als je een volle Watt per AP mindert.
2) een AP moet per definitie altijd klaar staan voor clients die willen verbinden of verbonden clients die iets willen versturen. Omdat de AP dat niet kan voorspellen kan de AP niet veilig in slaapstand gaan, want dan is het niet meer beschikbaar.

Bedenk sowieso dat WiFi frame/packet-based is. De radio staat pas 'aan' als er een frame daadwerkelijk verstuurd wordt, en verbruik is dus voor flink deel een functie van percentage van de tijd dat de radio moet zenden. Ironisch gevolg daarvan is dat het zuiniger kan zijn om juist op hogere snelheden te versturen dan op lagere, want verbruik van de radio is hetzelfde maar de radio moet bij lagere link rates langer actief zijn.

[W.Zijlstra.]

Tof Artikel en helder uitgelegd! Ik had een vraag over multi-link. Jullie stellen dat om dit te gebruiken "het signaal even sterk moet zijn". Maar, aangezien de verschillende banden inherent aan de gebruikte frequentiebereik een andere dempingswaarde hebben is het onmogelijk om een wifi design te maken waarin alle drie de wifi banden exact hetzelfde signaalsterkte hebben op alle plekken in een pand.

Zelfs als je recht onder een wifi zender zit zal er al wat verschil zitten in de signaalsterkte van 2.4, 5ghz en 6ghz. Dit hebben we in de praktijk al gemeten en ondervonden.

Hoe gaat dit in de praktijk dan werken? Bedoelen jullie misschien dat multi link gebruikt kan worden als een cliënt een "goed genoeg" signaal heeft van bijv. -40 dBm naar twee of drie de banden dat het dán bonded gebruikt kan worden?

Ik ben ook wel benieuwd of die bonding dan op fysieke laag gebeurt of op layer 3. Nu is het namelijk zo dat elke cliënt op elke wifi band met een eigen Mac adres een eigen layer 3 link established.

Hoor graag jullie visie hier op!

[dion_b]

"Het signaal moet even sterk zijn" is een vertaling in Jip-en-Janneke-taal van "de modulatie moet gelijk zijn". Het hoeft niet exact zelfde signaalsterkte te zijn, wel genoeg op elkaar te lijken dat dezelfde modulatie haalbaar is. Zo niet moet de adapter uitgaan van de laagste (haalbare) modulatie, met als gevolg dat je veel van de meerwaarde tov alleen in snellere band werken verliest.

Mbt verschillen: 2.4GHz en 5GHz zijn behoorlijk verschillend. Ik verwacht in praktijk niet dat die combo veel gebruikt gaat worden, ook niet omdat kanaalbreedte totaal verschillend is. 5GHz en 6GHz lijken daarentegen sterk op elkaar. De 5GHz-band zit al hoog in de 5GHz (kanaal 140, hoogst bruikbare in EU, zit op 5700MHz) en 6GHz juist laag (begint op 5955MHz). Ik heb van engineers van o.a. Broadcom en Maxlinear gehoord dat we rekening moeten houden met erg vergelijkbaar gedrag, zodanig dat je zelfde designregels aan kunt houden.

En welke laag - WiFi opereert geheel op lagen 1 en 2. Bonding is een MAC-aangelegenheid, dus zal het in layer 2 plaatsvinden. Moet de spec nog lezen, maar ik verwacht dat een enkele MSDU over twee PPDU's verdeeld gaat worden, wat stiekem lijkt op A-MPDU, maar dan over verschillende radio's verdeeld. Of daarbij ook verschillende MAC-adressen gebruikt gaan worden is een heel interessante vraag waar ik nog geen antwoord op weet.

[W.Zijlstra.]

Dank voor je reactie Dion!

[johanneslol]

Mooi om te zien dat alles steeds beter wordt. Zelf heb ik alleen een ziggo modem die tot ac gaat. Voorlopig is dat voor mij voldoende. Overigens zijn wel het grootste deel van de WiFi apparaturen in mijn huis WiFi 6 compatible alleen ik zie geen reden om zelf geld uit te geven zodat ik er gebruik van kan maken.

[jmvdkolk]

Bij Wi-Fi 6 had ik al moeite om te begrijpen hoe de techniek in een omgeving met veel clients gaat werken. Met Wi-Fi 7 zie ik dit niet beter worden. Ik heb in huis ongeveer 30 Wi-Fi clients. De meeste hebben weinig bandbreedte nodig. Maar de 4 laptops, 2 iPads, en 4 iPhones concurreren bij brede kanalen allemaal om hetzelfde kanaal, want er is maar 1 kanaal. Of begrijp ik dat verkeerd? Met Wi-Fi 6 in mijn huis heb ik gemerkt dat kanalen van 160 MHz breedte niet goed voor de stabiliteit van het Wi-Fi netwerk zijn. Maar dat kan ook aan de verschillende merken Wi-Fi 6 apparatuur liggen die ik twee jaar geleden probeerde. Ik ben uiteindelijk weer terug gegaan naar Wi-Fi 5 (Unifi apparatuur gekozen). In mijn huis is de stabiliteit van de Wi-Fi, en daarmee ook de daadwerkelijke throughput, het hoogste als ik voor 80 MHz kanaalbreedte kies. Als ik kies voor 160 MHz dan neemt de peak throughput toe. Maar als alle apparaten aanstaan en verbonden zijn, dan neemt de ervaring enorm af.

De WiFi Scan van Unifi ziet 8 access points (van anderen) op de 2.4 GHz band en 4 access points op de 5 GHz band. Die 5 GHz banden gebruiken allemaal een kanaalbreedte van 80 MHz, op kanalen 36, 40, 52 (2x). Die zitten elkaar volgens mij in de weg. De unifi scant iedere nacht wat optimaal is, en zit op kanalen boven de 100 waar niemand anders in mijn omgeving opzit.

[dion_b]

De meeste hebben weinig bandbreedte nodig. Maar de 4 laptops, 2 iPads, en 4 iPhones concurreren bij brede kanalen allemaal om hetzelfde kanaal, want er is maar 1 kanaal. Of begrijp ik dat verkeerd?

Je begrijpt het goed, maar hou in het achterhoofd dat WiFi packet/frame based is. Als een client niets hoeft te versturen, neemt het ook geen airtime in beslag. Vuistregel is dat inactieve apparatuur dat wel verbonden is maar verder niet actief iets doet ook geen beslag legt op het netwerk. Alleen actieve apparatuur heeft bandbreedte nodig, dus je kunt bij benadering stellen dat bandbreedtebehoefte in een woning gelijk is aan aantal mensen in de woning keer hun toepassing met hoogste databehoefte.

Met Wi-Fi 6 in mijn huis heb ik gemerkt dat kanalen van 160 MHz breedte niet goed voor de stabiliteit van het Wi-Fi netwerk zijn. Maar dat kan ook aan de verschillende merken Wi-Fi 6 apparatuur liggen die ik twee jaar geleden probeerde.

Dat kan er zeker aan liggen. Wat ook meespeelt is dat je met twee keer zo brede kanaal je zendvermogen ook twee keer zoveel uitsmeert waardoor je signaalsterkte gehalveerd wordt. Je verliest dus 3dB RSSI. Toch denk ik dat je vooral tegen kinderziektes in interoperability aan liep.

e WiFi Scan van Unifi ziet 8 access points (van anderen) op de 2.4 GHz band en 4 access points op de 5 GHz band. Die 5 GHz banden gebruiken allemaal een kanaalbreedte van 80 MHz, op kanalen 36, 40, 52 (2x). Die zitten elkaar volgens mij in de weg.

Niet allemaal. 36-48 is een blok van 80MHz, 52-64 een andere. Binnen zo'n blok is een specifieke kanaal van 20MHz de primary. 36 en 40 hebben dus verschillende primaries binnen zelfde 80MHz. Bedoeling is dat bij contention, de radio's terugschakelen van 80MHz naar 40 fo 20 totdat ze niet meer elkaar in de weg zitten. In dit geval zou dus de ene op 20MHz op 36 en de ander op 20MHz op 40 moeten gaan zitten. Helaas heb ik dit in praktijk letterlijk nooit waargenomen. Ze blijven vrolijk op 80MHz en moeten wachten op elkaars uitzendingen. 52 staat daar los van en kan doen wat hij wil.

De unifi scant iedere nacht wat optimaal is, en zit op kanalen boven de 100 waar niemand anders in mijn omgeving opzit.

Beter

[jmvdkolk]

Dank je wel voor de uitleg. Had ik er toch iets van begrepen, gelukkig .

De problemen met de verschillende apparaten speelden inderdaad het meeste als er minimaal 2 maar soms 3 apparaten waren die redelijk wat bandbreedte vroegen. Vooral lokale backups icm veel download verkeer was volgens mij een slechte combinatie.

[Tranquility]

Leuk al die nieuwe standaarden en snelheden, maar wat heb je daaraan als het bereik instort? Ik weet dat met 5GHz het bereik al een heel stuk minder is dan met 2.4GHz. Nog hogere frequenties zorgen dus voor nóg minder bereik. Dan kun je óf het zendvermogen verhogen, óf meer- en betere antennes toepassen. Maar dan moet dat laatste zowel bij de ontvangende kant als bij de verzendende kant gebeuren.

[dion_b]

Bereik is bijna irrelevant tenzij je in Paleis Soestdijk woont. Een 5GHz AP met low-gain omni-antenne kan prima 300m ver reiken in een open veld zonder obstakels. Waarom heb je dan problemen in een doorsnee eengezinswoning van minder dan 1:20 van die lengte? Omdat je niet in een open veld woont en dus met obstakels te maken hebt.

Oplossing is niet meer zendvermogen of meer antennes, maar gewoon zorgen voor een AP aan andere kan van obstakels. Met een AP per verdieping bedraad aangesloten kun je zelfs met bescheiden low-end apparatuur prima iedere verdieping in 5GHz en 6GHz dekken. Het gaat pas mis als mensen "kan niet wil niet" roepen over kabeltjes en de meest kromme lapmiddelen (powerline, mesh etc) ingezet worden.

[playon1955]

Ik startte ruim 20 jaar geleden als een van de eersten in mijn wijk met een G-router op zolder.
Vanwege het feit dat er niet veel andere accespoints waren in de wijk was het signaal verderop in de straat nog redelijk goed te gebruiken. Door het woud aan accespoints om je heen hoef je daar nu niet mee te komen.
Afgezien van een computer op zolder heb ik sindsdien alles draadloos bij mij thuis. Afgezien van mijn NAS is alles nu met een AC router verbonden. Jammer dat de printer en televisie de 5ghz niet ondersteunen, want deze is in mijn huis van boven tot beneden tot achter in de tuinen, krachtiger dan de 2.4ghz band.
Voor een back-up gebruik ik incidenteel een kabel wat de snelheid echt ten goede komt.
Met tot 2 jaar terug 2 studerenden in huis en privé streamen enz. heb ik geen problemen ondervonden met WiFi thuis.
Mijn 200mbps lijn was blijkbaar sterk genoeg iedereen vlot te bedienen.
De router in huis werd tot voor een paar jaar terug wel regelmatig vervangen door een krachtiger exemplaar.
Ik heb ooit de hoop gehad dat WiFi in huis nog veel sneller zou kunnen worden, maar ik begrijp dat er na WiFi 4 niet veel winst meer bereikt is.

[GekkePrutser]

Als een sta, oftewel een ontvanger, een pakketje in goede orde ontvangt, stuurt hij een ACK-signaal terug naar de zender. Gebeurt dat niet, bijvoorbeeld doordat de ontvanger het pakketje niet kan decoderen, dan stuurt hij geen ACK en zal de verzender, na een bepaalde time-outperiode het pakketje opnieuw moeten sturen.

Gek eigenlijk dat ze geen NACK hebben geimplementeerd zodat het STA terug kan melden dat hij wel een pakketje ontvangen heeft, maar dit niet door de checksum controle kwam. Hiermee kan je de time-out vermijden en us de verbindings latency verbeteren.

Uiteraard kan je dit niet in elk geval doen, als bijv. de header gecorrumpeerd is weet je niet aan welke verzender je het terug moet melden. Maar in veel gevallen kan het ook wel.

Naar wat ik me herinner had zelfs X.25 dit al (beter bekend als het oude "Datanet 1"), dus ik snap niet dat wifi dit niet heeft.

[Reactie gewijzigd door GekkePrutser op 22 juli 2024 15:09]