Rechter: Nederland mag NSA-data blijven gebruiken

De overheid mag gegevens die buitenlandse inlichtingendiensten in strijd met de Nederlandse wet verzamelden, blijven gebruiken. Dat heeft de rechtbank in Den Haag geoordeeld. Een coalitie van organisaties en burgers had de Staat aangeklaagd.

De aanklagers wilden dat de Nederlandse staat zou stoppen met het gebruiken van privégegevens die in strijd met de Nederlandse wet zijn verzameld, zoals gegevens die de Amerikaanse geheime dienst NSA aan de Nederlandse inlichtingendiensten doorspeelt. Dat hoeft niet, oordeelt de rechtbank in Den Haag.

De rechtbank geeft toe dat het mogelijk is dat de geheime diensten informatie verzamelen en 'eventueel gebruiken' die niet in lijn met de Nederlandse wet is verzameld. De samenwerking met buitenlandse inlichtingendiensten is echter 'dringend noodzakelijk', zo luidt het vonnis.

Volgens de rechter gelden voor data die door buitenlandse diensten zijn verzameld bovendien minder strenge privacywaarborgen dan voor data die door Nederland zelf zijn verzameld. Van de geheime diensten kan niet worden verwacht dat ze niet meer samenwerken met buitenlandse collega's om 'onbekendheid met hun werkwijze en de kans dat Nederlandse diensten informatie ontvangen die is vergaard op een in Nederland niet toegelaten wijze'. Alleen in individuele gevallen zou het gebruik van buitenlandse data die onwettig is verkregen inbreuk kunnen maken op de privacy.

De rechter concentreert zich in zijn uitspraak vooral op het verzamelen van data. "Terwijl we de overheid ook aanklaagden om het inhoudelijk inspecteren van communicatie ", aldus woordvoerster Daphne van der Kroft van het advocatenkantoor Brandeis, dat de rechtszaak voerde. Volgens de rechtbank zijn voor het inhoudelijk inspecteren van gegevens strengere eisen nodig dan voor het verzamelen van de gegevens, maar desondanks zijn alle eisen van de aanklagers van tafel geveegd.

"De rechter zegt eigenlijk dat er geen rechtsbescherming noodzakelijk is als er gegevens worden uitgewisseld met buitenlandse inlichtingendiensten", zegt Bart Nooitgedagt, de voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten en een van de eisers in de rechtszaak. "Alleen in concrete gevallen waarin informatie daadwerkelijk wordt gebruikt kunnen er waarborgen zijn." Volgens Nooitgedagt bestaat het risico dat onwettig verzamelde privégegevens zullen worden gebruikt in strafzaken. "En dan geven de geheime diensten niet aan waar de informatie vandaan komt", aldus Nooitgedagt. "Ze beroepen zich op hun zwijgrecht."

Woordvoerster Van der Kroft: "We gaan sowieso in hoger beroep. We gingen er al van uit dat een lagere rechtbank zich niet aan deze kwestie zou willen branden." Het ministerie van Binnenlandse Zaken reageert opgetogen op de uitspraak. "Het vonnis bevestigt het standpunt dat de Staat niet onrechtmatig handelt door met de NSA samen te werken en conform de wet gegevens uit te wisselen. Dat is van groot belang voor de nationale veiligheid", aldus het ministerie in een schriftelijke reactie.

De spionagewetgeving van Nederland en de Verenigde Staten verschilt onder meer op het gebied van het ongericht onderscheppen van data. De Amerikaanse geheime diensten mogen grote hoeveelheden data onderscheppen en doorzoeken, zonder concreet doelwit; in Nederland is dat niet toegestaan. Wel heeft het kabinet een wetsvoorstel in voorbereiding dat zogeheten ongerichte interceptie mogelijk maakt.

De rechtszaak werd aangespannen door onder meer de Nederlandse Vereniging van Journalisten, brancheorganisatie Internet Society Nederland, de Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten en Privacy First, maar ook onder meer door Xs4all-oprichter en WikiLeaks-activist Rop Gonggrijp, journalist Brenno de Winter en onderzoeker Matthieu Paapst.

Overigens leidde de rechtszaak eerder indirect al tot succes voor de aanklagers: het kabinet zag zich gedwongen om aan te geven dat gegevens van 1,8 miljoen telefoongesprekken die door de NSA zijn bemachtigd door Nederland zelf zijn verzameld en met de NSA gedeeld. Het kabinet was bang dat die informatie in de rechtszaal naar buiten zou moeten worden gebracht.