De geheimen die NSA-klokkenluider Edward Snowden naar buiten heeft gebracht, hebben het belang van de staat 'ernstig geschaad'. Dat zei minister Ronald Plasterk van Binnenlandse Zaken dinsdagavond in de Tweede Kamer.
"Het belang van de staat is ernstig geschaad door het uitlekken van die Snowden-gegevens", aldus Plasterk in de Kamer. "Daardoor is zeer veel informatie over de werkwijze van de NSA naar buiten gekomen, maar naar nu blijkt ook over de werkwijze van andere inlichtingendiensten, waaronder de Nederlandse", zei hij. Daarmee doelde hij waarschijnlijk op een grafiek uit het NSA-programma Boundless Informant die betrekking had op Nederlandse aftap-activiteiten.
Volgens Plasterk, die verantwoordelijk is voor de AIVD, moet er over het algemeen zo weinig mogelijk over de werkwijze van de inlichtingendiensten naar buiten worden gebracht. "Dat is een vaste regel." Minister Jeanine Hennis-Plasschaert van Defensie, die de MIVD onder zich heeft, is het daarmee eens. "We willen zo min mogelijk naar buiten brengen, omdat we mensen die het minder gezellig met ons voorhebben, niet in onze kaarten willen laten kijken", zei ze in de Kamer. Openbaarheid kan de veiligheid schaden, 'hoe oppervlakkig de informatie ook lijkt', benadrukte Hennis-Plasschaert.
De onthulling van vorige week dat de Nederlandse inlichtingendiensten achter het verzamelen van de 1,8 miljoen metadata zaten, was eveneens schadelijk voor de Nederlandse staat, stelde Plasterk. Het alternatief was echter het risico dat de rechter in een zaak zou kunnen oordelen dat de Nederlandse inlichtingendiensten niet langer informatie met buitenlandse inlichtingendiensten mogen delen, aldus Plasterk. "Dat zou ons in een lastig parket brengen", zegt de minister. Dan zouden de Nederlandse belangen volgens hem nog ernstiger geschaad zijn dan nu.
Vorige week besloot het kabinet alsnog om de herkomst naar buiten te brengen; de rechtszaak tegen Plasterk was de directe aanleiding daarvoor. De eisers in die zaak, waaronder journalisten, activisten en advocaten, willen dat het kabinet wordt verhinderd om data van buitenlandse inlichtingendiensten te gebruiken als die niet rechtmatig zijn verkregen. Daarbij werden de 1,8 miljoen metadata-records als voorbeeld gebruikt. Uit vrees dat de rechter dat voorbeeld zou meewegen, werd de herkomst van de metadata alsnog openbaar gemaakt.
Plasterk bood in de Tweede Kamer zijn excuses aan voor de verwarring die ontstond over de herkomst van de 1,8 miljoen metadata. Plasterk suggereerde in tv-programma's en de Tweede Kamer dat de NSA die door spionage op Nederlanders had bemachtigd, maar Nederland bleek de metadata zelf te hebben verzameld en te hebben verstrekt aan de NSA. Het gaat om metadata over satellietcommunicatie.
De oppositie in de Tweede Kamer is boos dat Plasterk verwarring heeft gezaaid, maar ook dat de Tweede Kamer niet direct is geïnformeerd toen het kabinet te horen kreeg dat Nederland zelf achter de dataverzameling zat. Het kabinet wist dat al eind november, maar pas vorige week werd die informatie openbaar gemaakt. "Zonder die rechtszaak hadden we dus nooit geweten waar die data vandaan kwamen", zei SP-Kamerlid Ronald van Raak in de Tweede Kamer.
De grafiek uit Boundless Informant met Nederlandse tapcijfers. Bron: NRC