WRR: overheid heeft geen visie op ict

De overheid heeft geen visie op de ict-infrastructuur als geheel. Dat concludeert de WRR. Overheden gebruiken graag ict-systemen, maar zien deze enkel als instrument; niemand voelt zich verantwoordelijk voor de totale infrastructuur.

De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid presenteert dinsdagmiddag het rapport 'iOverheid', waaruit blijkt dat een centrale visie van de overheid op ict ontbreekt. "De digitaliseringsprojecten en initiatieven van de overheid komen niet voort uit een grand design", schrijft de WRR, die als taak heeft om de overheid te adviseren. Er is geen oog voor de onderlinge samenhang tussen ict-systemen.

De overheid ziet ict vooral als middel, aldus de Raad, en realiseert zich vaak niet dat de inzet van ict-systemen gevolgen heeft. Zo wordt er tussen overheidsdiensten onderling, maar ook met bedrijven, meer en meer informatie uitgewisseld, terwijl niet altijd is vastgelegd wie voor welke informatie verantwoordelijk is.

Daardoor kan informatie van burgers een eigen leven gaan leiden en wordt informatie voor andere doeleinden gebruikt dan waarvoor deze is verzameld. Zo wil de overheid, om gevaren op te kunnen sporen, steeds meer toegang tot informatie die bedrijven over burgers hebben. Er wordt echter niet altijd gecontroleerd of het opvragen van informatie wel rechtmatig gebeurt. Medewerkers van opsporingsdiensten vorderen bijvoorbeeld veelvuldig gegevens van klanten van internet- en telecomproviders, zonder dat de daarvoor vereiste toestemming is gevraagd aan een officier van justitie.

Verder zou de overheid de mogelijkheden van ict vaak overschatten en wordt het steeds lastiger om fouten in de 'uitgestrekte informatienetwerken' van de overheid te herstellen. Burgers staan 'vrijwel machteloos' als informatie over hen in een database van de overheid niet klopt. Ondertussen worden ict-projecten zelden goed geëvalueerd en is er vaak alleen aandacht voor de beveiliging van systemen of de kosten ervan. Er zou juist ook aandacht moeten zijn voor de inhoud van de informatie die wordt opgeslagen, meent de WRR.

De WRR raadt de regering aan om een permanente commissie in het leven te roepen die de ict-infrastructuur overziet. Ook zou de overheid transparanter moeten worden over haar ict-systemen en moet er een soort ombudsman komen bij wie burgers terechtkunnen wanneer ze problemen ondervinden met de 'informatieoverheid'. Tot slot moet er bij het ontwerp van ict-systemen meer aandacht komen voor de beleidsmatige gevolgen ervan; nu is er vaak enkel oog voor de techniek, schrijft de WRR.

Reacties (57)

[YellowOnline]

Belg zijnde heb ik in de eerste plaats de Belgische overheden voor ogen, maar de tekst gaat grotendeels op voor overheden tout court.

Natuurlijk ontbreekt een centrale visie op ICT bij de overheid: de verschillende ministeries zijn immers aparte eilandjes. Elk ministerie heeft zijn eigen hiërarchie en in het slechtste geval hebben zelfs aparte onderdelen hun eigen hiërarchie (om autonomieredenen) die niet noodzakelijkerwijze verantwoording moet afleggen aan het ministerie zelf. Als het al moeilijk is om een informaticamaatregel door te voeren binnen één ministerie, begin er dan maar eens aan voor de hele staat

In België werd tot dat doel FedICT opgericht: een overkoepelend overheidsorgaan voor ICT. In praktijk functioneert deze overheidsdienst ook als interimkantoor voor ICT-personeel bij de overheid, dmv. de VZWs Smals en egov.

Successen? Zeker: de eID en Tax-On-Web zijn concrete resultaten voor de burger. Een ander geslaagd project is de Kruispuntbank der Ondernemingen, iets minder zichtbaar voor de burger, dat oa. het rijksregister, de sociale zekerheid en de belastingen aan elkaar koppelt. Toch schiet FedICT in zijn mogelijkheden tekort.

Dat ligt niet zozeer aan FedICT zelf, maar wel aan bovenvermelde eilandenstructuur. Mensen van FedICT worden projectmatig ingeschakeld bij de verschillende FODs (het Belgische equivalent van een ministerie) wanneer er horizontale communicatie nodig is. Als de overheid echt een totaalvisie had dan zou de volledige ICT overgehemeld worden naar FedICT en zou men kunnen gaan naar één uniforme omgeving. In concretere termen: de (federale) overheid draait aan de clientzijde nagenoeg volledig op het Windows-platform, maar verspreid over tientallen forests, honderden domeinen en duizenden werkgroepen. Een optimist kan hier een vorm van beveiliging in zien, maar ik noem het een puinhoop wanneer ik zie hoeveel moeite het kost om zelfs maar ad hoc bestanden uit te wisselen tussen twee overheidsdiensten.

Problemen met dataveiligheid volgen eigenlijk uit deze puinhoop. Er is geen mogelijkheid om fatsoenlijk te monitoren wie welke data raadpleegt. Er is data waarvan men niet weet dat men ze heeft en die ergens op een vergeten server onder een bureautafel rondslingert. Of men kent de server wel maar diegene die het wachtwoord wist is op pensioen. Het kan allemaal erger: men print data uit om ze naar een andere overheidsdienst te sturen per post waar ze opnieuw overgtypt moet worden. Men gebruikt Google Docs of, godbeterd, Rapidshare om bestanden uit te wisselen. Of een USB-stick die dan op straat terecht komt en een schandaal veroorzaakt. De voorbeelden zijn eindeloos.

In deze tijden van decentralizatie is het misschien vloeken in de kerk, maar als het van mij afhangt mag er gerust een centrale macht voor informatica bij de overheid komen die beslissingen kan nemen die voor het hele rijk gelden, zonder dat er individueel onderhandeld moet worden met elke overheidsdienst. Dan kunnen deze zich ook richten op hun core-business: administratie. Hier schiet de burger echt wel mee op.

---

Nog een klein addendum omdat hier - en in de media - graag op de overheid geschoten wordt. Een overheidsadministratie is niet te vergelijken met een privébedrijf.

Eerst en vooral is er de schaalgrootte: de overheid is een immense organisatie; en hoe groter een organisatie, hoe moeilijker het is een beleid te voeren. Dat geldt voor privé-firma's evenzeer, terwijl zij vaak een duidelijkere hiërarchische structuur hebben - dwz. iemand die beslissingen nemen kan die dwingend zijn.

De werknemers hebben een ander statuut - ambtenaar - dat enkele vervelende neveneffecten met zich meebrengt, zoals de beperkte sanctioneringsmogelijkheid en een regime waarin loon naar werken zelden het geval is. Het resultaat is dat er vaak, vooral op sleutelposities, personen zitten die houden van een status quo en desnoods elke vorm van modernisering tegenwerken.

Wat externe firma's betreft wordt gewerkt met openbare aanbestedingen, een systeem dat weliswaar creativiteit toelaat maar de speelruimte inzake leveringen van goederen en diensten beperkt. Een overheid kan enkel bestellen uit de catalogus die voor de overheid voorzien is op basis van het lastenboek. Deze is steeds van bepaalde duur. Een concreet voorbeeld: je bestelt Dell-servers het ene jaar en het volgende jaar kan je enkel en alleen HP-servers bestellen.

Budgettair is er vaak een pervers systeem waarbij begrotingen berekend worden op de uitgaven van het vorige jaar, waardoor een zekere verspilzucht aangemoedigd wordt. Dan krijg je het fenomeen dat op het einde van het jaar budgetten uitgeput worden aan nutteloosheden om volgend jaar zeker geen kleiner budget te hebben want men verwacht het volgende haar hogere kosten omwille van een of ander project. Het gezond verstand zou het overschot overhemelen naar het volgende jaar, maar om een of andere reden blijkt dat heel moeilijk (geen idee waarom, staatsboekhouding is niet mijn sterkste kant).

Tenslotte is er ook nog de factor politiek. De ICT van de overheid verkoopt weinig stemmen. Budgetten gaan liever naar projecten die meer zichtbaarheid, ergo stemmen, opleveren. Daarnaast staat het informaticabeleid vaak haaks op verwachtingen van bepaalde klanten die van politiek belang zijn: in dat geval bindt het ICT management in ten voordele van de grillen van een politieke medespeler. En zoals aangehaald is er natuurlijk de beperkte duur van een politiek mandaat: men moet scoren binnen de vier jaar: een zeer korte tijdsspanne om een log overheidsapparaat een revolutie te doen doormaken naar een goed geöliede machine. Met bovendien het risico dat de opvolger een bocht van 180° neemt ten opzichte van het vorige beleid.

Kortom: in een organisatie zoals de overheid wonderen verrichten is niet vanzelfsprekend.

[Reactie gewijzigd door YellowOnline op 23 juli 2024 05:23]

[Verwijderd]

Als IT-er neig ik er naar om het met de WRR analyse eens te zijn, maar als ik meer afstand neem dan vind ik dit eigenlijk allemaal weinig met ICT te maken hebben.

Onduidelijk wie voor welke informatie verantwoordelijk/bevoegd is? Dat heeft toch niets met ICT (als in technologie) te maken, maar alles met mistige, overlappende organisaties en regels, die bovendien nauwelijks nageleefd worden? (bij het voorbeeld dat de WRR aanhaalt weten opsporingsambtenaars donders goed dat ze naar de OvJ moeten maar ze weten dat ze er mee wegkomen).

Fouten in de administratie van de overheid moeilijk te herstellen? Ook dat is meer de arrogantie en gebrek aan stimulansen om fouten toe te geven en op te lossen binnen de overheid, met ICT is het immers alleen maar makkelijker om gegevens te corrigeren. Ik maak mij overigens sterk dat ICT hier al zeker een bijdrage levert aan de kwaliteit en zichtbaarheid van informatie (dan denk ik bijvoorbeeld aan het GBA, RDW en andere talloze bronregisters).

Gebrek aan voldoende evaluatie, alleen oog voor kosten en voorkomen van schandalen in de media (want dat is waarom security belangrijk gevonden wordt), en geen verantwoording af leggen aan/af te dwingen door de burger? Ook dat heeft helemaal niets met ICT te maken.

Ik denk dat je dit het beste op kunt lossen door de mensen op de werkvloer meer vrijheid en middelen te geven, ipv een zoveelste tandeloze adviescommissie. De mensen die het werk doen zijn vaak heel welwillend, maar het wordt ze vaak onmogelijk gemaakt. Bottom-up is voor dit soort problemen veel logischer dan top-down alles vanuit de ivoren toren managen.

[bossanova]

Laat ik dan nu eindelijk maar eens uit de kast komen Ik ben dik 40 en systeembeheerder bij Rijksoverheid's grootste centrale ICT-dienstverlener Shared Services Organisatie ICT.

SSO ICT doet op dit moment de Kantoorautomatisering(KA)-dienstverlening voor IenM, VWS en SZW v.w.b. de beleidskernen, inspecties en raden (12000 werkplekken). Ze is een van de optanten om de rijksbrede KA te gaan verzorgen voor deze instanties. Deze scope is niet toevallig tot stand gekomen maar bleek de meeste efficiency op te leveren qua gestandaardiseerde dienstverlening. Uitvoeringsinstanties zoals Rijkswaterstaat bijv. hebben zulke specifieke ICT die ook nog eens geografisch zodanig verspreid is, dat rijksbreed gecentraliseerd beheer inefficient zou worden. Denk hierbij aan meetsystemen, brug- en sluisbediening, wegmarkeringssystemen etc. voor RWS. En dat is dan weer iets heel anders dan de Belastingdienst, de Dienst Justitiele Inrichtingen of de Rijksgebouwendienst. Deze organisaties hebben vaak (grote delen van) hun ICT uitbesteed aan de markt, veelal uitmondend in ellende.

Als ik dit artikel lees (gewoon als systeembeheerder) concludeer ik dat dit vooral gaat over hoe de overheid omgaat met privacy-gevoelige systemen en processen. Ik vind termen als ICT-infrastructuur dan ook volledig de plank misslaan. Dit roept bij de meeste mensen, het werkterrein van de organisatie waar ik werkzaam ben op. Daar gaat het dus m.i. niet over. Het gaat hier niet over rijksbrede netwerkvoorzieningen of licentie-optimalisatie danwel technische standaardisatie van de Rijkswerkplek maar over hoe de politiek omgaat met onze vertrouwelijke gegevens.

De WRR is er ook niet voor om de overheid inhoudelijk te adviseren over zulke detaillistische inhoud v.w.b. de ICT-dienstverlening. Daar zijn bijv. het ICTU of de ICCIO voor.

En laat ik dan ook maar direct zeggen dat de rijksoverheid v.w.b. de efficiente inrichting van de techniek redelijk op de goede weg zit. Ondanks dat er vele complexe keuzes zijn die regelmatig raken aan ministeriele machtsvraagstukken, is er een gedreven proces gaande om de efficiency rijksbreed volledig uit te nutten. SSO ICT omvat, as we speak, 180 man personeel, inclusief informatie-adviseurs en projectmanagers, en bedient zoals gezegd 12000 werkplekken met daarop ruim 900 verschillende applicaties. De normering is nu 1 op 105 voor waar het de technische inrichting aangaat. Zoals je al aan m'n verhaal merkt, best een club om trots op te zijn. Het verdient niet super (ik zit op 3000) maar er leeft ook zeker het bewustzijn dat het allemaal van (ook onze) belastingcenten moet worden betaald. Als ik dit vergelijk met grote bedrijven waar ik in het verleden heb gewerkt, is dat geld heel erg goed besteed.

[tweaker2010]

Daar zijn ze snel mee zeg! In 2009 was dit ook al bekend...

http://webwereld.nl/nieuws/56544/-ombudsman-waakhond-bij-ict-klachten-overheid-.html

[PhazeD]

Nou dat de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid dat rapporteert is toch wel wat anders dan een opiniestukje.

Wel ernstig hoor, dat onze overheid zich opstelt als een groep verwende gebruikers die vooral niet over het geheel willen nadenken.

Het is ook zonde dat we kans op kans laten liggen om automatisering centraal aan te pakken en om open source software te gebruiken.

Het is ook mijn indruk dat er een totaal gebrek aan visie is. Als er al nagedacht wordt over ICT, dan is het meestal korte termijn. Op deze manier gaan er miljoenen verloren en bovendien laten we kansen liggen om de ontwikkeling van open source oplossingen te stimuleren.

[miw]

Alleen jammer dat de WRR een oplossing ziet in weer een nieuwe adviesinstantie. Dat blijft allemaal veel te vrijblijvend. De burger zou veel meer juridische mogelijkheden moeten hebben om zijn belangen ten opzichte van de overheid (met of zonder een hippe i ervoor) af te kunnen dwingen het liefst met de mogelijkheid tot een forse schadevergoeding als een burger de dupe wordt van falende ICT projectjes bij de overheid.

[Reactie gewijzigd door miw op 23 juli 2024 05:23]

[Turtle]

Helemaal mee eens dat een adviesinstantie in dit geval niet werkt. Er moet iemand eind verantwoordelijk zijn voor het geheel en die verantwoordelijkheid ook pakken. Dus echt kunnen afdwingen. Het risico met de verkeerde mensen daar is dan wel direct weer gigantisch.
Tsja, de kunst is dus iemand die het snapt de baas maken...... Lastig gezien de mensen die het hardst schreeuwen het wel te snappen dat meestal juist niet blijken te zijn....

Ik voorzie dat het nog wel even duurt voordat natuurlijke evolutie structuur in het geheel aanbrengt.
Dan is de burger voldoende macht geven wel het beste om te doen om dat te bespoedigen.. Goed plan!

[Reactie gewijzigd door Turtle op 23 juli 2024 05:23]

[Feraturion]

Dus een minister van ICT aanstellen met daaronder het ministerie van ICT.

1 overheidsnetwerk (misschien justitie/politie en defensie in een gescheiden netwerk)
Dan kunnen alle lokale ICT eilandjes eruit en wordt er ook nog geld bespaart.

[CivLord]

De burger heeft de ultieme mogelijkheid om de overheid te beïnvloeden: verkiezingen.
Helaas is een grote groep burgers meer geïnteresseerd in het wel of niet dragen van hoofddoekjes dan in een efficiënte overheid.
Vervolgens laten ook de serieuze partijen zich verleiden om het over symptomen te hebben (de genoemde hoofddoekjes zijn geen probleem, maar een symptoom van een onderliggend probleem) en de echte problemen te negeren. En ondertussen zijn met de tv-debatten over de symptomen de relaties tussen de partijen zo verslechterd, dat ze na de verkiezingen niet meer samen kunnen werken.
De burgers zien dat gebeuren, klagen er heel veel over, maar letten bij de volgende verkiezingen toch weer vooral op de partijen die het hardst schreeuwen over de waan van de dag.
De politiek wordt altijd verweten niet verder te kijken dan de eerstvolgende verkiezing. De gemiddelde burger kijkt niet verder dan welke politicus nu het hardst schreeuwt.

[Verwijderd]

Zou zoiets niet onder het ministerie van Algemene Zaken moeten vallen.

[Danoj]

Ik denk het niet. Ik denk dat dit gedeelte zo groot is dat het niet kan vallen onder algemene zaken. Naar mijn weten is de overheid ook al bezig met het maken van een ministerie voor ICT.

[N00bi3]

Misschien krijgen al die minister nu eens door hoe ingewikkeld het allemaal in elkaar zit. En leren ze nadenken voor ze van alles en nog wat gaan roepen.

Meest recent geval is van landelijke DNA-database voorstel van een politie chef (Rijmond geloof ik) niet te vergeten de vingerafdrukken, elektronische patiënten dossier. Maar ook de internetfilter(kinderporno) en Deep pocket inspection voorstel, om maar een paar te nomen.

Hoop dat ze nu begrijpen dat iets kan invoeren/in het leven roepen van een maatregel die alleen jou goed uit komt niet meer alleen op jou gebied van toepassing is maar dat je naar het grote geheel MOET kijken en zoals de artikel al aangeeft ict is een grote samenhangende geheel die constant aan het groeien is en steeds meer tentakels ontwikkeld.

[Reactie gewijzigd door N00bi3 op 23 juli 2024 05:23]

[WernerL]

Ik heb het altijd al raar gevonden dat de overheid geen speciaal ICT-onderdeel heeft. Want de overheid wil wel veel met ICT doen maar het zijn allemaal losse projectjes. Het lijkt me idd heel verstandig dat er naar 1 groot geheel wordt gewerkt en er vanuit de overheid 1 duidelijke visie is wat betreft ICT.


Tijdens het lezen van het artikel dacht ik constant 'ja dit gevoel heb ik ook'.. Blij dat er iets mee gedaan gaat worden.

[Danoj]

Maar de overheid huurt hier toch bepaalde bedrijven voor in, om te zorgen dat alle informatie op de goeie plekken komen. Of wordt dit door de ambtenaren op een zondagmiddag zelf in elkaar geknutseld? (Wanneer je soms leest over de onveiligheden die er zijn op sommige overheidswebsites denk je van wel.) Ik geloof wel dat de overheidsinstanties erg laks zijn, maar ik denk dat externe partijen goed gebruik maken van deze laksheid.

[CivLord]

Klopt.
De overheid huurt hier bedrijven voor in. Daarbij wordt de keuze gemaakt voor de beste offerte, maar wanneer er niet een heel goede reden is om niet voor de allergoedkoopste offerte te gaan (lees: een reden waarvan de minister 150 kamerleden kan overtuigen) wordt gewoon naar de prijs gekeken. Die bedrijven weten dat en gebruiken veel ronkende taal om de indruk te wekken heel veel te bieden en te verbloemen dat ze het absolute minimum leveren waarmee ze weg denken te komen. Specificaties worden doorgespit op mogelijke 'buitenkansjes'. ("Oh, maar u wilt een gebruikersinterface bij uw datasysteem? Dat stond niet in de specificaties, dat gaat u 50% extra kosten! En het moet ook nog kunnen draaien op een PC met minder dan een 3 GHz CPU en 16 GB intern geheugen? Dat stond ook niet in de specificaties, dat gaat nog eens 25% extra kosten en een jaar vertraging." Uiteraard is dit een beetje overtrokken, maar er wordt fors verdiend op vanzelfsprekende 'extra's'.)
Om dat tegen te gaan, worden bedrijven ingehuurd om tegen grof geld sluitende specificaties te schrijven (vaak zijn dat weer dezelfde bedrijven die ook meedingen naar de opdracht). Ambtenaren die hier zelf goed in zijn worden voor veel geld weggekocht.

[EvilWhiteDragon]

Noem mij cynisch, maar is dit niet overal het geval in grote organisaties? Wat ik tot dusver gezien en gehoord heb vanuit verschillende organisaties is het gewoonweg ontzettend moeilijk om ICT goed en effectief in te zetten. Dit is vaak een gevolg van slecht ICT beleid in het verleden, bijvoorbeeld door vele systemen die ooit in elkaar zijn gezet en vervolgens verweven met andere systemen.
Deze koppelingen zijn dan wel gewenst, er wordt vaak niet gekeken of men niet beter (delen van) die applicaties opnieuw kan opzetten zodat deze daadwerkelijk met het juiste doel ontworpen zijn. Vele verschillende systemen zorgt per definitie voor informatieversplintering en dat is weer een reden dat informatie moeilijk te beheren wordt.
Informatie beschikbaar in een systeem hebben is een ding, maar deze informatie moet ook nog eens goed onderhouden en gecontroleerd worden. Informatie verouderd sneller dan veel mensen beseffen en als dan door de versplinterde systemen ook nog eens niet duidelijk is wie voor welke informatie verantwoordelijk is wordt het een zooitje.

Gezien het feit dat vele nieuwe ICT projecten van de overheid tot dusver of niet duidelijk gedefinieerd zijn of te breed/niet breed genoeg zijn, verbaast het mij niet dat de versplintering van data plaats vindt. De burger is hiervan het slachtoffer, zoals hierboven al genoemd wordt, want als data niet klopt is de burger de sjaak.
Zonder duidelijke verantwoordelijke voor de data is het zo goed als onmogelijk fouten te herstellen. Zoals boven al betoogd, met meer applicaties wordt dit probleem nog eens verergerd.

De overheid zou ICT op grote schaal moeten standaardiseren. Gemeentes moeten niet aanrommelen met eigen applicaties, websites of wat dan ook, net als provincies en ministeries. Dit kan prima vanuit een basissysteem, mits dit goed ontworpen is. Burgeradministratie, belastingen en meer zou ook vanuit een platform bijgehouden moeten worden, zodat de informatie consistent is.

In het kort, een afdeling/ministerie voor informatievoorziening zou i.m. helemaal geen slecht idee zijn, maar dan moet deze wel voldoende budget krijgen om in een beperkt aantal gigantische projecten de informatievoorziening naar een nieuw niveau te tillen.

[Rob Coops]

He ja, laten we weer eens een nieuwe commissie op zetten dat gaat helpen dat is door pakken. Natuurlijk heeft de overheid geen idee wat de huidige uitgave en infrastructuur is op het IT gebied. Om te beginnen is er geen centrale oplossing en is er niemand op de lokale lagen die zin heeft in zo'n monster we hebben het hier wel over de overheid niet over een slanke wel geoliede organisatie die dit soort dingen even kan op pakken en zonder problemen voor de lagere overheden en groepen dit kan organiseren.

Een upgrade van bijvoorbeeld een Office pakket wat redelijk simpel lijkt kan jaren duren omdat iedereen de macro's en de spreadsheets etc werkend wil houden en alles eerst wil testen omdat niemand het risico durft te nemen dat er misschien wel ergens in een kelder iemand zit met een spreadsheet dat niet meer werkt.

En dat is een simpel stukje software, het updaten van bijvoorbeeld een belasting programma heel erg veel langer en kan zelfs geheel falen omdat de overheid zelf het niet eens kan worden hoe de regeltjes nu eigenlijk echt werken.