Gordon Moore: 'De wet van Moore is niet meer'

De Wet van Moore, die voorspelt dat het aantal transistoren op een geïntegreerd circuit elke 24 maanden verdubbelt, is zijn bestaansrecht kwijt. Dat zegt Gordon Moore, oprichter van Intel en auteur van deze wet, in een interview met TechWorld.

De wet, die de trend in hardware-integratie met verbazingwekkende nauwkeurigheid voorspelde, werd in 1965 voor het eerst opgetekend. 'Maar hij is niet eeuwig bruikbaar', zei de inmiddels gepensioneerde Moore deze week. 'We naderen limieten die niet overschreden kunnen worden. Het zal misschien nog wel een decennium of langer vergen, maar de verkleining van transistoren zal onherroepelijk op fundamentele beperkingen stuiten, zoals de grootte van atomen.' Alternatieven als nanotechnologie zullen elektronica niet vervangen, aldus Moore, deels omdat het formaat van geminiaturiseerde schakelingen al op dezelfde schaal is, maar ook omdat elektronica een 'gigantische industrietak' is: 'Die vervang je niet zomaar.'

Met name de Japanse geheugenbakkers ontleenden hun doelstellingen aan zijn wet, denkt Moore. 'Het is een handige richtlijn, en door daaraan vast te houden heeft dat land een leidende rol weten te bemachtigen. Voorheen deed iedereen maar wat.' De rol van het militair-industrieel complex was na de jaren zestig echter wel uitgespeeld, zegt hij: 'Militairen werken tegenwoordig met totaal verouderd materiaal. Tot 1970 waren ze de aanjagers van integratie, maar sindsdien lopen ze achter de feiten aan.' Verder zei Moore dat hij 'geluk' met zijn voorspelling had, en dat hij geen nieuwe wetten wilde opstellen. 'Ik ben er een beetje uit; er zijn wel stellingen die 'Moore's tweede wet' worden genoemd maar ik zou voor geen enkele daarvan de verantwoordelijkheid willen nemen.'

Reacties (72)

[Verwijderd]

Ik weet het zo net nog niet... Als schakelingen zo klein worden dat ze atoomniveau bereiken, bedenken ze er vast wel weer iets op om ze tóch weer kleiner te krijgen.
Misschien door gebruik te gaan maken van protonendeeltjes, afzonderlijke elektronen of misschien zelfs quarks. Ook fotonendeeltjes (lichtdeeltjes) of lichtstralen/optische technieken zouden misschien nog uitkomst kunnen bieden.

[Seesar]

maar dat zouden dan geen transistoren meer genoemd kunnen worden, dan praat je dus over nanotechnologie of hologrammen

[Verwijderd]

In theorie is dat allemaal mogelijk. De drempel naar een dergelijke realiteit wordt ook in het artikel gemeld: de enorme grootte van de elektronische industrie. Overschakelen naar compleet nieuwe technieken kost enorm veel geld. Aanpassen van huidige technieken, of simpelweg accepteren dat chips voorlopig maar weer wat groter worden, ligt veel meer voor de hand.

@magic45:
Zoals Liquid al schrijft, is GPS bij uitstek een militair middel. Het leger gebruikt het al veel langer dan jij met je TomTom . Het leger heeft zelfs toegang tot het nauwkeurige GPS-signaal terwijl de burger het met een soort gescrambled signaal moet doen dat veel minder nauwkeurig is. Het leger loopt wel achter op andere technologische middelen. De 'soldaat van de toekomst' (met HUD, lichtgewicht bepantsering, virtual reality technieken e.d.) is er nog steeds niet. De F-16 is al minstens 30 jaar oud. Nederlandse fregatten zijn ook zo jong niet meer. De 4 onderzeeërs gaan ook alweer zeker 30 jaar mee. Overigens geldt dit voor meerdere organisaties. Zo gebruikte NASA tot voor kort nog steeds spaceshuttles met sterk verouderde technologie. De Russen idem dito. Volgens mij is de ESA nog het modernst met hun raketten. Nog zoiets: de publieke omroepen in Nederland gebruiken anno 2006 nog steeds videobanden! Als je een programma thuisgestuurd wilt krijgen dan sturen ze je nog steeds een VHS. Heb hier al jaren een documentaire liggen die ik nog steeds niet heb kunnen kijken... De consument is de laatste jaren sterk aan het moderniseren. Veel instellingen en organisaties houden dat tempo van vooruitgang simpelweg niet meer bij.

[martijnvanegdom]

"Nederlandse fregatten zijn ook zo jong niet meer." Ik ben toevallig op een excursie geweest bij Force Vission het bedrijf dat de software van voor de fregatten schrijft.

De Nederlandse fregatten zijn erg modern hoor, het kloppend hart van de schepen zijn 2 sun datacenter met de ene laatste generatie sparc spu's en solaris 10. Het is behoorlijk geavanceerd. Maakt onder andere gebruik van Stealht Technologoe

Ik vermoed dat je in de war met de oude fregatten:
http://www.vanspeyk.nl/img/jcj/f828.jpg

Nieuw:
http://upload.wikimedia.o...2_De_Zeven_Provincien.jpg

[magic45]

Ik denk dat hij doelt op de militairen in het veld.
GPS is daar relatief nieuw terwijl half nederland al met een TomTom in z'n auto rond rijdt.

De private sector is op veel technische fronten de militaire sector voorbij gestreefd.

[Verwijderd]

Ehm...ik denk dat GPS juist voor militaire doeleinden is
ontwikkeld, en niet voor commercie zoals jij stelt.

http://nl.wikipedia.org/wiki/Global_Positioning_System

[T4F.nl_Muad]

GPS is toch echt wel een militaire vinding. Volgens wikipedia vliegen sinds 1978 al satelieten rond die dit mogelijk maken, en dat is toch heel ruim voordat half nederland met tom tom rondrijd.

Edit: sneller tikken, L_i_Q_u_i_D was me voor.

[Verwijderd]

Ik denk dat jij te veel droomt. Waarom niet wat tritium en deuterium bijeenklutsen, effe een paar miljard bar druk erop zetten en dan heb je meteen een kernfusie-energiebron voor je pc ook...
En een optische transistor zal ook nog niet voor morgen zijn, en zou uberhaupt tegen dezelfde fysische limieten aanlopen als de huidige transistoren.

[BumEyes]

En een optische transistor zal ook nog niet voor morgen zijn, en zou uberhaupt tegen dezelfde fysische limieten aanlopen als de huidige transistoren.

Het lijkt me dat ze zelfs grotere limieten zouden hebben. De golflengte van blauw licht is 400 nm, terwijl transistors al op 65 nm zitten. Door de huidige transistoren past dus al niet eens een lichtgolf.

[Titusvh]

Een aantal valt al af.

Bij proton/electron loopt je tegen het probleem aan dat het de kleinste eenheid van lading bevat

Losse quarks krijg je niet vanwege de z.g.n. sterke kernkracht. Als je nl. quarks lostrekt kost dat zoveel energie dat uit die engergie spontaan massa ontstaat (weer een quark) en zit je alsnog met aan elkaar geplakte quarks.

Wie weet is er met fotonen nog wat te doen. Die blijven helaas wel erg slecht op hun plek zitten.

[Verwijderd]

met gps was het toch mogelijk voor die amerikanen om bommen zo prcies te droppen dat er geen onschuldige slachtoffers zouden vallen.
blijkbaar komen die bommen even vaak goed aan als een tomtom je op de juiste plaats aan laat komen.

hmmmmm

[Countess]

die bommen komen ook eigenlijk altijd precies waar ze ze in eerste instantie wilde hebben.
echter soms blijkt dat waar ze ze in eerste instatie wilde hebben achteraf niet helemaal de goede plek was.
de techniek werkte nu prima, alleen de mensen erachter falen nu vaker (en nu valt dat veel meer op als vroeger)

[Verwijderd]

Ik dacht ook dat ze in de Irak/afganistan oorlog vaak nog gewoon niet "Smart" bommen gebruikte. Gewoon omdat dat goedkoper en die paar extra moslims, kan de Amerikaanse legerleiding ook niet bommen .

[Countess]

die simpele GPS apperatuur op een oude normale bom bouwen is extreem goedkoop eigenlijk.
een zo'n bom waarvan je weet dat hij raak is is (stukken) goedkope als 5 a 6 bommen moeten gooien om zeker te weten dat het raak is.

er is voor een modern leger dus geen enkele reden meer om normale non-smart bommen meer te gebruiken. ik kan me dan ook niet voorstellen dat americal dat nog wel doet, zeker niet als er bekende civile gebouwen in de buurt zijn.

[Verwijderd]

Een ding: vooraden opmaken. Onder het mom, bomen die je toch nog hebt kan je net zo goed gooien.

[Athome]

In de eerste Irak oorlog (begin jaren 90) werd er nog voor 90% conventionele bommen gebruikt. Dit percentage zal in de tweede Irak kleiner zijn geworden maar nog steeds de overhand hebben. Dit is eerder een politieke dan een financiele keuze (campagne voeren kost geld).

[Duerf]

@Countess

Klein denk foutje: Door een TomTom te plakken op een 'oude normale' bom is misschien heel goedkoop, maar ook vrij nutteloos. Dan weet je misschien 0,3 seconde eerder dat je bom 500 meter van het geplande doelwit is ontploft.

Om GPS nuttig te gebruiken op een bom, moet die bom ook zeer snel en nauwkeurig kunnen navigeren. Daarom kost zo'n bom een paar miljoen per stuk.

[Titusvh]

Gewoon vaker kernwapens gebruiken, dan maakt het niet uit of je er een metertje of tien naast zit...

[Verwijderd]

Natuurlijk wel een erg goede voorspelling als je die in 1965 kunt doen en 50 jaar later in een industrie zoals deze nog steeds kunt handhaven. Dat hij niet eeuwig bruikbaar is is natuurlijk logisch vooral omdat je met steeds verkleinen steeds tegen andere en moeilijker overwinbare problemen aan gaat lopen. Ik ben toch benieuwd hoe lang hij nog stand kan houden want dit alles is min of meer een garantie voor snelle groei in capaciteit

[Verwijderd]

Natuurlijk wel een erg goede voorspelling als je die in 1965 kunt doen en 50 jaar later in een industrie zoals deze nog steeds kunt handhaven.

Nu ja, wel een beetje een self-fulfilling prophecy, zoals ik hierboven lees. De japanners hanteerden het mogelijk als target. De andere bakkers moesten dat dan weer evenaren. Tja, dan kloppen de voorspellingen wel.

[bbob]

Heeft niets met een voorspelling te maken die wet van Moore

Kijk naar de ontwikkeling van de mens de laatste 100 jaar. Als je die vergelijkt met de 1000 jaar daarvoor hebben we een gigantische ontwikkeling doorgemaakt en niet alleen op transistor gebied.

De omschrijving van die wet kun je vergelijken met een chaos principe waar je ook steeds een verdubbeling en verdubbeling ziet.

Zelfs het aantal mensen is de laatste 100 jaar gigantisch gegroeid.

Je kan beter stellen dat de cpu kracht ieder x maanden zich verdubbels, of dat nu is door verkleining of door gewoon dual cores doet eigenlijk niet te zake, het gaat om de toename van snelheid.

Er zijn nog genoeg andere gebieden waar de ontwikkeling niet stilgestaan heeft, bezine en diesel motoren worden steeds zuiniger ondanks dat het principe van diesel en benzine nu toch al ruim 100 jaar oud is.
Neem de laatste jaren de ontwikkeling van lcd tv's. die ontwikkeling gaat zo snel dat fabrikanten bij de bouw van een nieuwe fabriek al een generatie overslaan.
De LP is meer als 100 jaar oud, de cd nu 30 jaar, de DVd haalt misschien 10 jaar, zijn opvolger 5 jaar en als je alle nieuwe technieken moet geloven gaan we qua opslag naar gigantische hoeveelheden en wordt het steeds groter en groter. Kijk ook daar zie je een verdubbeling, verdubbeling en verdubbeling.

Wie goed om zich heenkijkt ziet dat de wereld vol van dit soort verdubbelingen zit.

Die wet van moore wordt gewoon overschat. Chaos is een natuurlijk verschijnsel en daar is verdubbeling, verdubbeling enz heel normaal tot het punt van chaos bereikt wordt.

[Seal64]

De mens is de laatste honderd jaar anders maar verdomd weinig ontwikkeld, hoor. De culturen, zeker. Technologie ook, maar dat vind ik niet zozeer een ontwikkeling van de mens an sich. Evolutionair gezien is honderd jaar niks, en als je het over de ontwikkeling van de mens hebt, dan denk ik toch meer in die richting.

[Verwijderd]

Waar dit ook mee te maken heeft, het is niet evolutie. De mens van nu is genetisch gezien nog dezelfde als die van 1000 jaar geleden.
Verschillen in lichaamsgrootte worden bijvoorbeeld veroorzaakt door gezonder voedsel. Intelligentie is wellicht daardoor ook toegenomen, of zoals je al zegt veranderingen in cultuur en onderwijs.
Maar is het gros van de mensen echt intelligenter geworden, of alleen de top? Wetenschap is steeds voortbouwen op vorige generaties, dus weten we per definitie steeds meer.

BTW waarom zou de menselijk evolutie uberhaupt richting intelligentie zijn? Hoe verhoogt intelligentie je voortplantingskansen?

[bbob]

Goed gaan googelen. De intelligentie van de gemiddelde mens is de laatste 100 jaar ook gestegen of dat komt door beter onderwijs ?

De levensverwachting van de mens is gestegen, betere zorg ?

Maar nee de mens heeft nog hetzelfde uiterlijk, armen en benen dus nee daar is weinig verandering.

Ik haal ook meer de ontwikkeling van de techniek in het algemeen aan en de technische ontwikkeling heeft ook invloed op het funktioneren van de mens. Je kan niet ontkennen dat de laatste 100 jaar alles wel heel snel gaat.

Auto's, vliegtuigen, Reis naar de maan enz enz. De onwikkeling die iemand die nu 100 is heeft meegemaakt is er eentje die iemand die 100 jaar zou zijn geworden in de 10 eeuw niet zo extreem zou hebben meegemaakt.

Maar de ontwikkeling staat niet stil, genetische manipulatie, nanotechnologie enz enz, we staan pas aan het begin en het gaat steeds sneller sneller en sneller.

[bulle bas]

Als je de scores middelt over de iq-toetsen, dan is er een stijgende lijn te zien. Dit zegt niet dat het IQ stijgt.
Flynn bijvoorbeeld meette in de periode van 1952 tot 1982 een stijging van *21* punten. Dat is een te snelle stijging om waar te zijn .

De stelling dat IQ-toetsen intelligentie meten is uiterst discutabel.

Het bevreemde fenomeen dat intelligentiescores enorm krachtig stijgen tussen iedere twee generaties wordt in de intermediar belicht.

[Adion]

Tuurlijk gaat de vooruitgang exponentieel sneller, maar had jij bij de andere voorbeelden die je aanhaalt ook 50 jaar geleden kunnen voorspellen hoeveel tijd er tussen elke verdubbeling zou zitten?

[Verwijderd]

volgens mij heb je het begrip chaos niet begrepen of je kunt het niet uitleggen...

Achteraf gezien lijkt alles logisch, zelfs voorspelllingen. Moore heeft een bepaalde wetmatigheid gezien en aan de hand daarvan een lijn uitgezet. Chaostheorie zegt echter dat hoe verder je van het startpunt afraakt hoe groter de afwijking van die lijn waarschijnlijk is. Moore's Law gaat dus juist tegen die chaostheorie in en dat is tevens wat het tot een voorspelling maakt. De accuratesse.

Dat er in de wereld steeds meer chaos ontstaat (let op het klimaat), steeds meer mensen (met gevolgen zoals oorlog), steeds meer kennis vergaard wordt is ook al 1900 jaar geleden voorspeld. Maar dat wil niet zeggen dat het niet logisch is, of dat het niet een onmogelijke voorspelling is om dan al te maken. Behalve als je echt snapt waar je het over hebt.
(beetje moeilijk voorbeeld met een religieus tintje en daardoor enigzins off-topic, maar er zijn er hopenlijk wel die snappen waar het over gaat)

@bbob1979 hierboven:
je bent een beetje geindoctrineerd door bepaalde wetenschappers lijkt me.
De intelligentie is niet gestegen, mensen waren vroeger al net zo slim als nu, zelfs nog slimmer als je verder terug gaat.

De lengte van mensen nu is in ons rijke westen wel wat langer, maar in vergelijking met vondsten van oude mensen toch lichtelijk onder de maat (mensen van 4 meter gevonden).

Levensverwachting: er zijn beschrijvingen van mensen die dik over de 200 werden, dus wat nou levensverwachting gestegen. Jij gaat uit van evolutie, waar er in werkelijkheid sprake is van degeneratie (als je je ogen open houd).

[RetepV]

Heeft niets met een voorspelling te maken die wet van Moore

Het is natuurlijk wel een voorspelling, maar een zelf-vervullende. Een self-fulfilling prophecy. Moore werkte natuurlijk wel bij het grootste chip bedrijf van de wereld. Dan is het wat makkelijker om je eigen voorspelling te vervullen .

[Verwijderd]

Nu elke twee jaar het aantal cores verdubbelen ?

[mashell]

Na de wet van Moore komt de wet van Core?

[roeltje]

But we want more! (Ghz)

[StainlessSteel]

Cora van Mora!

[Timfonie]

Als dat op één chip met dezelfde afmetingen gebeurt, is het nog steeds volgens de wet van Moore. De wet zegt namelijk niets over op welke manier de transistors worden ingezet.

[RetepV]

Ja lol, en als dus de behuizing van de chip elke twee jaar in grootte verdubbeld en je alleen maar de hoeveelheid cores erop verdubbeld, blijft het ook gelden .

[Verwijderd]

Dan heb je het toch niet begrepen. De Wet van Moore is juist dat op hetzelfde oppervlakte elke 24 maanden 2x zoveel transistors geplaatst kunnen worden. Een dubbele core is ook dubbel zo groot, ten minste de Core (2) Duo's e.d. wel.

[Verwijderd]

Inderdaad.
Misschien dat als we tegen die grens aanlopen dat we moeten beginnen denken aan 3d-processoren?
ipv x² transistoren op een oppervlak worden het dan x³ transistoren in een kubusje....

@GoldenBatt: daar had ik idd nog niet aan gedacht.

misschien een laagje processor, een laagje koelwater/aluminium/koper, een laagje processor, een laagje koeling, een laagje processor, .... ?

[GoldenBatt]

@ Jooster:

Lijkt je een "3D" processor niet veel moeilijker te koelen. Ze zijn volgens mij juist zo mooi plat, waar door je ze goed kunt koelen.

Correct me if i'm wrong...


En wat betreft die wet, die zal idd wel komen te vervallen lijkt me, Ooit komen we op een punt waarop het niet echt kleiner meer kan.

[Sorcerer8472]

Je zou koeling kunnen inbouwen in layers, de koeling wordt dan een integraal onderdeel van de processor. In dat geval is er zeker wel wat mee te doen

[Olaf van der Spek]

De Wet van Moore is juist dat op hetzelfde oppervlakte elke 24 maanden 2x zoveel transistors geplaatst kunnen worden.

En als die wet niet meer geldt (zie de titel), dan heb je dus ook geen transistors over om die extra cores toe te voegen.
Tot die tijd kun je inderdaad vrolijk verdubbelen.

[BumEyes]

@Jooster

Processoren worden al heel lang meerlaags gemaakt volgens mij.

[Verwijderd]

De GPS wordt al +10 jaar gebruikt binnen het leger, en dan heb je het over het nederlandse leger, het amerikaanse leger zal daar nog wel een x aantal jaar bij mogen tellen, omdat GPS nu eenmaal een Amerikaans netwerk is (analoog trouwens).

Dat jij een TomTom in de auto hebt zitten en denkt dat je verrekte modern bent, gaat dus niet helemaal op.

[Mijzelf]

De GPS wordt al +10 jaar gebruikt (...)
Dat jij een TomTom in de auto hebt zitten en denkt dat je verrekte modern bent, gaat dus niet helemaal op.

Het moderne van een TomTom is volgens mij ook niet de positiebepaling, als wel de routeplanning en -tracking.

[farlane]

Linkje naar artikel op de Intel Museum website

ftp://download.intel.com/...on_Moore_1965_Article.pdf

[[J.d.I.] DirtyHarry]

Volgens mij kan er nog heel veel. Waarom niet meerdere lagen op elkaar. Als je twee lagen op elkaar weet te stapelen heb je al 2x zoveel transistoren per vierkante centimeter. Als je zo doorgaat kan men wellicht een 3dimensionale chip produceren. Dus dan kan die wet nog wel een tijdje doorgaan

[Bertil126]

Toch wel bijzonder dat die man dit zo voorspelt heeft.
Hij heeft het toch nu al zo'n 40 jaar bij het rechte eind.
Ik denk dat er weinig voorspellingen in de ICT al zo lang stand houden.

[Verwijderd]

Allemaal achteraf gelul

[Verwijderd]

de wet van Moore gold volgens mij juist niet voor geheugen bakkers, deze nemen qua snelheid niet via deze lijn toe

[TheLunatic]

Aantal transistoren != snelheid

[SunnieNL]

De weet gaat dan ook niet over de snelheid maar over de hoeveelheid transistors op eenzelfde oppervlak.
Dat bij CPU's dan betekend dat de snelheid verhoogd betekend niet dat dat voor geheugen ook geldt. Denk dat daar het beschikbaar geheugen toeneemt.