Displaydriver X11 wordt officieel verwijderd uit Gnome 50

Gnome wordt in de eerstvolgende versie standaard niet meer met X11 geleverd. De displaydriver was al standaard uitgeschakeld, maar wordt in Gnome 50 helemaal verwijderd. Wayland wordt dan de displaydriver, iets wat in veel Linux-systemen inmiddels de standaard is.

Ontwikkelaars van desktopomgeving Gnome hebben een merge request goedgekeurd waarbij de X11-backend volledig uit Gnome wordt verwijderd. Het verzoek werd al vier maanden geleden opgezet en is nu definitief doorgevoerd.

In het originele verzoek pleitten de ontwikkelaars er al voor dat X11 in Gnome 49 de deprecated-status zou krijgen en in Gnome 50 definitief zou worden verwijderd. Op die manier konden de ontwikkelaars de status in de gaten houden om die keuze definitief te maken.

Een groeiend aantal Linux-distro's en andere gerelateerde software stapten de afgelopen jaren af van X11, tot voor kort de belangrijkste displaydriver. X11 werd voornamelijk in Gnome gebruikt, dat nog steeds een veelgebruikte desktopomgeving is. Onder andere Fedora besloot in 2023 al X11 te verwijderen. In plaats daarvan wordt Wayland steeds populairder als alternatief. Dat wordt actiever onderhouden en breder ondersteund. Wayland wordt bijvoorbeeld ook al gebruikt in Raspberry Pi OS.

Reacties (96)

[maurad3r]

Ik bestuur mijn computer met de software Talon Voice: https://talonvoice.com. Hiermee kun je je PC gebruiken aan de hand van eye tracking en spraak commando's en geluiden. Deze software werkt voor Linux, maar is niet werkbaar te krijgen op Wayland, aldus de ontwikkelaar, omdat de accessibility API's achter blijven. Jammer voor mij dus als Ubuntu gebruiker, dat deze keuze gemaakt wordt.

[Bliksem B]

Het is volgens mij niet zo dat je daardoor niet meer X11 kan gebruiken. Het is alleen niet standaard geïnstalleerd. Zie Switch Display Protocol Between X11 and Wayland in Fedora. Alleen het kost wel wat moeite.

[Lethalis]

Hetzelfde geldt voor Remote Desktop toepassingen. Als je vanaf afstand jouw Linux desktop wilt overnemen, geeft dat met Wayland vaak allerlei problemen.

Ik heb op zich niks tegen Wayland, maar zorg er dan voor dat alles eerst werkt voordat iedereen gedwongen wordt om over te stappen.

[Exirion]

Soms zijn dit soort pijnlijke beslissingen nodig om de support/migratie van bepaalde functionaliteit te stimuleren. Wayland bestaat opzich al best een tijdje.

[JeroenED]

Je moet ook wel beseffen over wie je hier spreekt! Dit is GNOME. Inderdaad de grootste Desktop Environment maar ook de DE met een hele rist aan dubieuze keuzes. Je moet maar eens een bloemlezing vragen aan Linux Mint. Hoe langer hoe minder kijk ik op van hun kronkels.

[Frenziefrenz]

Ze hebben laatst drag & drop uit File Roller verwijderd.

[LongTimeAgo]

Ik snap deze opmerking van je, maar er zijn een HOOP dingen gratis binnen Linux. Allemaal door mensen gemaakt die het als hobby zien en niet als fulltime baan.
Zet dat tegenover applicaties op Apple en Windows waar er vaak wel gewoon (veel) geld voor gevraagd wordt en dan voelt dat 'stimuleren' toch wel een beetje wrang in deze context.

[Grimm]

"Wayland bestaat opzich al best een tijdje."

Je zou gelijk hebben wanneer wayland al een tijdje klaar is en minstens dezelfde mogelijkheden biedt als X11. Helaas is dat niet zo. En zo'n beetje alle distros gebruikten dezelfde X11 server maar met wayland zijn er allemaal verschillende displaymangers die allemaal net iets anders zijn. Daar wil je als applicatie programmeur niet allemaal op gaan testen. Wayland is een ramp.

[kozue]

Wayland bestaat nog niet lang genoeg om volwassen te zijn. Mijn eigen klacht over Wayland is de inconsistentie van window decorators (de balkjes bovenaan, met titel en knopjes voor sluiten etc). X11 had de taak om die te tekenen, en in Wayland wordt dat volledig aan de applicatie over gelaten. Daardoor is het een grote inconsistente bende geworden voor alles wat geen native gnome applicatie is. Voor sommigen wellicht niet belangrijk, maar ik kan dat echt niet aanzien. Ik vind de inconsistentie binnen gnome zelf al erg genoeg. Sommige software wil dingen anders doen, en doen extra knoppen of UI elementen in de bovenbalk. Maar met Wayland wordt dit nog veel erger. Vooral als je een dark thema gebruikt, dan krijg je ineens van die lichte balkjes in je scherm. Als ze daar eens wat aan doen zal ik ook overwegen over te stappen.

[LievenD]

Ik heb op zich niks tegen Wayland, maar zorg er dan voor dat alles eerst werkt voordat iedereen gedwongen wordt om over te stappen.

Daar ben ik het wel mee eens, de keren dat ik de afgelopen tijd Wayland gebruikte, was ik snel weer terug naar X11 omdat iets niet werkte zoals het hoorde. Gelukkig gebruik ik Gnome momenteel niet.

[fastedje]

Het is ook minder stabiel dan X11:

IntelliJ wil nog wel eens wayland compleet vast laten lopen. Het wordt ook naderhand toch eens tijd dat dit soort bug worden opgelost.

[timh_cs]

Remote desktop werkt hier prima onder Wayland, zowel in DEs als onder Sway en Hyprland. Op de desktop met een nvidia kaart werkt het tegenwoordig ook goed, triple monitor, Gsync en alles. Ook met Looking Glass VMs besturen met GPU passthrough werkt goed. De enige issues die ik eigenlijk nog ervaar zijn met de xWayland compatibility layer waardoor sommige applicaties er lelijk of glitchy uit kunnen zien. Gebruik je misschien een exotische distributie met een bijzondere pakket selectie?

[mbbs1024]

Inderdaad, ik heb ook problemen met remote desktop op Wayland, weliswaar onder KDE.
Ik heb verschillende systemen geprobeerd, en Rustdesk lijkt me op dit moment het meest stabiele, maar af en toe heb ik daar toch ook problemen mee, en moet ik een keyboard aansluiten, omdat rustdesk op het scherm van de remote pc vraagt om te kiezen welke desktop ik wil delen, terwijl er toch maar 1 scherm aanhangt.

Tips voor een stabiel remote desktop toepassing onder Wayland zijn welkom.

[Lethalis]

Rustdesk streamt de remote desktop "as is" en heeft daardoor weer issues met scaling.

Dat is sowieso een heel onderwerp an sich op Linux, maar goed. Ik probeer dikwijls vanaf een computer met 4K scherm te remoten naar andere computers en dan wil ik de 4K resolutie ook op de remote computer krijgen.

Ondanks al mijn kritische gevoelens over Windows, is Microsoft Remote Desktop nog steeds de beste oplossing die ik tot nu toe tegen ben gekomen en draai ik zelfs xrdp op Linux machines om er naartoe de RDP-en (maar niet met Wayland, want daar werkt het niet mee).

Helaas is dat op Linux dan ook weer niet heel stabiel. Ik heb hier bijvoorbeeld een Debian Trixie met Cinnamon desktop waar ik weleens naartoe RDP en Cinnamon crasht dan relatief vaak. Jammer.

Ik wil dolgraag meer Linux gebruiken, maar elke keer als ik dingen probeer dan klapt het er aan alle kanten uit. En tsja, ik ben wel wat gewend qua hardware en dat is ook een dingetje. Linux draait vaak super op ouwe meuk, maar kom je met een nieuwe machine die Wifi 7 heeft en je start Linux op dan heb je geen Wifi meer. High DPI schermen beginnen nu zo naderhand een beetje te werken, maar probeer het niet op afstand te doen.

Als Microsoft Windows steeds verder een kant op stuurt waar ik het niet mee eens ben, voel ik mij bijna genoodzaakt om een (veel te dure) Mac te kopen (want tsja, voordat je daar 32GB RAM en 1TB storage hebt, wat ik het minimum vind, dan val je stijl achterover van de prijzen... zelfs het Asus NUC-je dat ik voor Proxmox gebruik dat 700 euro heeft gekost, heeft 32GB RAM en zelfs 2TB NVME storage).

PS
Dat NUC-je krijgt dus binnenkort een TP Link bluetooth dongle, omdat de interne hardware nog niet goed ondersteund wordt (de kernel ziet het PCI device, maar kan de firmware niet laden). Heb Bluetooth nodig voor de Home Assistant virtuele machine.

En zo is er altijd wel weer iets waar je omheen moet werken. Maar goed, op de "server" valt dat te overzien.

[Reactie gewijzigd door Lethalis op 12 november 2025 10:58]

[Lrrr]

Hey dat is interessant. Ik heb de laatste tijd vaak last van mijn polsen. Heb je nog andere tips?

[bzzzt]

Deze software werkt voor Linux, maar is niet werkbaar te krijgen op Wayland, aldus de ontwikkelaar, omdat de accessibility API's achter blijven.

Heeft die ontwikkelaar daar al eens contact over opgenomen met de Wayland ontwikkelaars?
Wayland is niet in steen gebeiteld, het is toch open source. Daar moet samen een betere oplossing voor te bouwen zijn dan vertrouwen op decennia oude hacks die het voor iedereen minder veilig maken.

[Remzi1993]

Er zal altijd wel een compatibiliteitslaag zijn, de meeste distros hebben dat zodat X.org apps blijven werken op Wayland.

[renderb]

Ik heb een vergelijkbaar probleem, omdat ik afhankelijk ben van full screen vergroting die altijd en overal moet werken. Kan zijn dat het ondertussen beter is, maar laatste keer met wayland geen success.

Het ontbreken van magnification bij release was ook de reden om mijn steamdeck weer weg te doen. (Het moet out of the box werken. Als ik niet kan zien wat ik doe kan ik het ook niet werkend krijgen met een omweg.)

[The Zep Man]

Ik gebruik KDE Plasma al een tijdje met Wayland. Op een puur Intel systeem werkt dat goed, en met AMD waarschijnlijk ook. Met exotische configuraties is het lastiger, zoals met Nvidia Optimus. Vroeger met X11 had je dezelfde workarounds voor elke desktopomgeving. Nu heeft elke desktopomgeving zijn eigen workarounds omdat ieder zelf Wayland implementeert. Dat maakt vrij wisselen tussen soorten desktops ook lastig.

De betere multi-monitor ondersteuning is het overigens wel waard. Eindelijk soepel HiDPI mengen met LoDPI.

[Reactie gewijzigd door The Zep Man op 7 november 2025 16:13]

[Llopigat]

Ja ik heb nog wat problemen met Wayland en KDE, ik gebruik nog steeds X11 om die reden. Ik zou liever een X12 zien. Ik gebruik ook nog steeds heel vaak het remote gedeelte (een applicatie opstarten op een andere server die dan op je lokale scherm in een window terechtkomt).

Het is ook zo dat de vereisten steeds veranderen. Computing begon heel statisch met mainframes en "minicomputers" waar tientallen tot honderden mensen tegelijk op zaten te werken. Uit die tijd kwam X11 ook, toen had je weinig PC's maar ruimtes vol met eerst tekst en later X terminals. Dus scheiding van compute en presentatie was logisch.

Toen kwam de PC, en uit die tijd is Wayland geboren. Want als zowel de presentatie als de processing op hetzelfde systeem draait is het veel efficienter om die netwerk scheiding eruit te halen voor latency en snelheid, alles lokaal draaien. Maar, in de decennia dat Wayland nodig heeft gehad zijn we weer in een andere golf terecht gekomen. Cloud en edge computing zijn steeds weer belangrijker en computing wordt weer meer een netwerkverschijnsel. Ik zie het wel voor me dat je in de toekomst sommige applicaties in de cloud wil draaien en andere lokaal. Eigenlijk is dat al precies wat we nu doen in de webbrowser.

Als dat zich doorzet is een presentatielaag die weer ontkoppeld is weer wat logischer. Alleen moet die op een andere voet worden gebouwd: met support voor hoge latency, iets waar X11 heel slecht in was (daarom was er het NoMachine NX protocol uitgevonden om dat te verbeteren). Met betere security want X11 was in een zeer naieve tijd ontwikkeld waarin je bovendien meestal op een LAN werkte; internet als je het al had was veel te traag voor grafische weergaven. Toen ik begon met X11 kon ik zelfs nog gewoon een window op iemand anders zijn scherm ploffen omdat er nog geen 'xauth' geimplementeerd was. Dat was best lachen soms, ik hou wel van practical jokes

Ik zie Wayland een beetje als iets dat gemaakt is voor een vorige tijd, net zoals X11 dat was in de PC tijd. Want we gaan toch duidelijk weer naar een computing landschap buiten de eigen PC. Wellicht komt er wel weer iets moderners. Of alles gaat helemaal naar web, en dat wordt de nieuwe presentatie laag, aan de andere kant, dat wordt al geroepen sinds begin jaren 2000 en dat is nooit echt gebeurd. Zelfs eerder, ik weet nog dat ik midden jaren '90 de network computer van Sun probeerde op een beurs, de verkoper beloofde me dat over een jaar iedereen op internet zat te computen. Bleek niet zo te zijn bovendien was het ding afgrijselijk traag, niet vooruit te branden.

[Reactie gewijzigd door Llopigat op 7 november 2025 17:03]

[BartOtten]

“Als je lang genoeg op dezelfde plek blijft, dan komt er een moment dat ontwikkelingen jouw kant op komen.” - Albert Einstein

Wayland dus gewoon client-side houden.

[MrFax]

Met Wayland krijgt je ook nog eens native HDR support, en met wine-wayland ook nog eens HDR gaming (zonder een hacky vulkan layer). X11 is gewoon dood, en ik denk ook niet dat Xlibre ooit echt van de grond gaat komen.

[Reactie gewijzigd door MrFax op 7 november 2025 16:08]

[_JGC_]

Xlibre was al vanaf de fork kansloos. De ontwikkelaar heeft bij de fork direct alle driver ABIs gebumpt waardoor bestaande drivers niet meer compatible zijn met Xlibre. Ik zie Nvidia geen drivers uitbrengen voor dat project.

[GertMenkel]

Over KDE kan ik weinig zeggen, maar mijn laptop met Intel + Nvidia doet het met de nieuwste release praktisch even goed op Wayland als op X11. Die combinatie werkt nooit écht vloeiend op Linux, maar Wayland is in elk geval het probleem niet meer.

Op het moment zijn er niet zo heel veel DE-specifieke workarounds meer nodig mits de DE de nodige Wayland-protocollen ondersteunt zoals op X11 ook het geval was. De grote verschillen zitten vooral in de features die niet standaard zijn, maar al wel geïmplementeerd (zoals HDR toen deze in KDE werd geïntroduceerd, en kleurcorrectie in de huidige iteratie van Wayland compositors).

Zo veel verschil maakt het volgens mij niet. In theorie kun je onder X11 KDE in Mutter draaien en Gnome in KWin, maar volgens mij werkt dat al jaren niet meer lekker. De scheiding tussen compositor en window manager heeft vooral impact op de kleinere DE's die minder geïntegreerd zijn, en die lijken op Wayland vooral de nieuwste versie van wlroots te pakken en mee te compileren.

[The Zep Man]

Over KDE kan ik weinig zeggen, maar mijn laptop met Intel + Nvidia doet het met de nieuwste release praktisch even goed op Wayland als op X11. Die combinatie werkt nooit écht vloeiend op Linux, maar Wayland is in elk geval het probleem niet meer.

Het probleem is niet Wayland, maar (wanneer er problemen zijn) de desktopomgeving(en) die het implementeren.

Op het moment zijn er niet zo heel veel DE-specifieke workarounds meer nodig mits de DE de nodige Wayland-protocollen ondersteunt zoals op X11 ook het geval was.

De workarounds waar ik over spreek zijn (voor KDE Plasma) nodig om de Nvidia GPU 0 watt te laten gebruiken wanneer die niet gebruikt wordt, en om multi-monitor mogelijk te maken.

[Reactie gewijzigd door The Zep Man op 7 november 2025 17:50]

[Aganim]

De betere multi-monitor ondersteuning is het overigens wel waard.

Ik hoop dat Manjaro snel over de brug komt met een nieuwere Plasma versie waarin Wayland werkbaar is als je regelmatig van monitor setup moet wisselen, want de multi-monitor ondersteuning is momenteel gewoon ronduit slecht te noemen onder Wayland. HiDPI of HDR is voor mij niet relevant, ik wil gewoon basale dingen zoals vensters die hun positie onthouden en programma's die niet buiten een scherm geopend worden. Inmiddels ben ik heer en meester geworden in het via het toetsenbord verplaatsen van vensters, dat dan weer wel.

[inversions]

Wayland draait anders soepel met Nvidia-580 drivers met zowel KDE als Gnome. EndeavourOS en Fedora Workstation 43 zie ik geen enkel probleem.

[The Zep Man]

Wayland draait anders soepel met Nvidia-580 drivers met zowel KDE als Gnome.

Nergens schrijf ik dat Wayland niet soepel draait op Nvidia GPU's.

[mbbs1024]

Ik gebruik ook KDE Wayland, en dat loopt ook wel prima, behalve remote desktop dat soms wel wat problemen geeft.
Heb je een idee welke remote desktop toepassing echt goed loopt op Wayland ?

[HollowGamer]

Is Displaydriver wel de juiste term? Ik denk eerder dat Grafische Stack (op zijn Nederlands) of Window System beter is.

Goed dat X11 eruit gaat, al die mensen die eraan vast blijven houden. Als je X11 wilt behouden, zeur dan niet om bugs of fork het aan help aan de ontwikkeling ervan. Fijn dat voor applicatie developers en distros, die hele groep straks wegvalt. :)

[RoestVrijStaal]

Goed dat X11 eruit gaat, al die mensen die eraan vast blijven houden. Als je X11 wilt behouden, zeur dan niet om bugs of fork het aan help aan de ontwikkeling ervan.

Het feit blijft dat Wayland ontwikkelaars een houding hebben van "Basisfeature xyz van X11 hoort Wayland niet te doen." met middelvinger erbij. En dat is wat dat betreft voor hen de kous af en applicatieontwikkelaars met hun gebruikers staan in de kou. Totaal geen helpende hand.
Gôh, wat gek dat dan de adoptie van Wayland zo moeizaam gaat. Maar niet heus.

Fijn dat voor applicatie developers en distros, die hele groep straks wegvalt.

Tja, die gaan dan dat nieuwe Linux-ecosysteem zwart maken en mensen overtuigen om BSD te gebruiken. Ik kan mij ook goed voorstellen dat door dit soort "oud zeer" te creëren, dat RedoxOS ook populairder gaat worden.

[bzzzt]

Het feit blijft dat Wayland ontwikkelaars een houding hebben van "Basisfeature xyz van X11 hoort Wayland niet te doen." met middelvinger erbij.

Is dat sentiment gebaseerd op echte gebeurtenissen of de interpretatie van iemands opmerking?
Feit is dat X11 voor een 'grafische driver' veel te veel functionaliteit bevat en de 'extensies' opzet een bak legacy functionaliteit bevat. Daar een 'clean break' mee maken en dan verder bouwen lijkt voor de beheersbaarheid op termijn de beste optie.

En dat is wat dat betreft voor hen de kous af en applicatieontwikkelaars met hun gebruikers staan in de kou.

Misschien, maar bij veel ontwikkelaars is het conservatisme en onwil om dingen anders te doen.
Dat daar gebruikers de dupe van zijn is jammer, maar ook niet 100% te wijten aan Wayland...

[Grimm]

"Is dat sentiment gebaseerd op echte gebeurtenissen of de interpretatie van iemands opmerking?"

Lees dit maar eens:

https://www.kicad.org/blog/2025/06/KiCad-and-Wayland-Support/

These problems exist because Wayland's design omits basic functionality that desktop applications for X11, Windows and macOS have relied on for decades-things like being able to position windows or warp the mouse cursor. This functionality was omitted by design, not oversight.

The fragmentation doesn't help either. GNOME interprets protocols one way, KDE another way, and smaller compositors yet another way. As application developers, we can't depend on a consistent implementation of various Wayland protocols and experimental extensions. Linux is already a small section of the KiCad userbase. Further fragmentation by window manager creates an unsustainable support burden. Most frustrating is that we can't fix these problems ourselves. The issues live in Wayland protocols, window managers, and compositors. These are not things that we, as application developers, can code around or patch.

We are not the only application facing these challenges and we hope that the Wayland ecosystem will mature and develop a more balanced, consistent approach that allows applications to function effectively. But we are not there yet.

[bzzzt]

Ik kan me prima voorstellen dat een "zware" applicatie als KiCAD erg leunt op X11 protocollen en de maker vervelend vindt dat het anders moet.

Maar... een lange lijst maken met 'klachten' die soms best vergezocht zijn suggereert een enigszins vijandige opstelling die uiteindelijk in niemands belang is. Het kan best zijn dat er soms workarounds nodig zijn of dingen gewoon anders moeten maar als het zo moeilijk is om die window management abstractie aan te passen zegt het waarschijnlijk meer over de code kwaliteit van KiCAD dan Wayland. X11 heeft ook problemen waar workarounds voor moeten worden ingecheckt en is qua abstracties nou ook niet het meest vriendelijke systeem.

[RoestVrijStaal]

Het kan best zijn dat er soms workarounds nodig zijn of dingen gewoon anders moeten maar als het zo moeilijk is om die window management abstractie aan te passen zegt het waarschijnlijk meer over de code kwaliteit van KiCAD dan Wayland.

En nu doe je precies wat de ontwikkelaars van Wayland ook doen.

De schuld bij de andere ontwikkelaars leggen en hun werk zwart maken. Die applicaties moeten veranderen en Wayland niet. Vingers in de oren, La La La.

Idealiter hadden die Wayland-ontwikkelaars de benadering genomen vanuit de filosofie "Oké, wat kunnen wij doen om die ontwikkelaars van KiCAD en andere bekende applicaties te helpen?".

Het mocht echter niet zo zijn.

[Reactie gewijzigd door RoestVrijStaal op 9 november 2025 21:59]

[bzzzt]

De ontwikkelaars van Wayland kunnen gewoon niet voor duizenden applicaties garanderen dat alles precies zo werkt als het eerder werkte. Daarvoor is X11 een te grote rommel, maar kennelijk zien mensen het als een gegeven recht dat dat nooit meer verandert.
Moderniseren is nodig om moderne hardware te ondersteunen op een efficiente manier en betere, veiliger software te maken. Dat betekent soms een stap terug om daarna verder vooruit te komen. Dat zal echt door applicatie ontwikkelaars moeten worden opgepakt als ze willen dat hun software relevant blijft.
Bij het lezen van zo'n waslijst aan problemen vraag ik me af of iemand ooit op een nette, neutrale manier bij de Wayland developers heeft aangegeven dat ze X11 op een bepaalde manier gebruiken en of ze mee willen denken over een vervanging... met vijandigheid en 'werkt niet' sluit je alle discussie en verbeteringsmogelijkheden van te voren al uit.

[Bedge85]

Ik ben ook niet helemaal thuis is de grafische stack van Linux. Displaydriver is in ieder geval niet goed, dan heb je het over het stukje software dat direct communiceert met de hardware. Volgens mij is het gangbaar om X11 in de rol van server te plaatsen en te beschrijven met termen als X server of X Window System.

[tweaker29789]

Zoals ik het heb begrepen is Xorg de display server. X11 is het protocol dat window clients laat communiceren met Xorg. In huidige distros is de rol van Xorg ook weer eens overgenomen door andere software and deels de kernel. Met allerlei workarounds om moderne functies te laten werken. Met X11 wordt soms ook alles bedoeld (protocol, clients, server etc). Het is behoorlijk verwarrend iig.

Maar ja , een display driver is het niet. Dat suggereert eerder een graphics driver.

[specs2021]

Ik zeur wel over bugs en kleine irritaties.

Mijn huidige systeem zou sneller moeten werken met Wayland dan met X11 (Arm64/G610). Ik zie nu eindelijk een (1) voordeel van Wayland. Of eigenlijk: dual screen werkt onder X11 echt niet en onder Wayland wel, dus ik zal een keer over moeten.

Ik hoop dat de GNOME applicaties zolang blijven werken tot ik de overstap kan maken. In Debian Trixie heeft LXQT nog geen ondersteuning voor Wayland. In Sid/Forky wel. En LXQT is de eerste desktopmanager waarmee ik echt kon werken in Wayland (wel buggy, maar een betere ervaring dan GNOME, met zijn draak van een interface, en KDE Plasma, die ik niet kon installeren).

Maar het zijn die bugs en irritaties die me tegenhouden nu over te stappen naar Wayland. De irritaties betreft kleine zaken waarvoor ik nog geen vervanging heb gevonden (mousepointers, een goede screen-locker, etc).

[cdwave]

Display is een beetje vreemde eend in de bijt, omdat maar een heel klein deel van de aansturing in de kernel zit als driver. Dat betreft vooral het instellen van klokken, allocatie van geheugen (al dan niet gedeeld met het systeem) en het instellen van de outputs (KMS - kernel modesetting). Het hele 3D deel zit in MESA en dat is helemaal userspace. En dan heb je daarbovenop weer de window manager enzo, wat meestal X11 of wayland is. Ook allemaal userspace.

Heb zelf recent een videooutput in een FPGA aan Linux zitten knopen, zodat de processor en diens ingebouwde GPU er ook gebruik van konden maken. Pittig stukje werk, maar uiteindelijk verassend weinig code voor nodig in de kernel driver.

Al die fragmentatie is wel geweldig als je een embedded systeem aan het bouwen bent (let op, dat heeft niks te maken met hoe krachtig die is...). Je kunt dan de hele desktop en window manager weglaten, want er draait toch altijd maar een enkele applicatie full-screen. Je kunt het scherm initialiseren in de bootloader (of in de BIOS als het een PC achtig systeem is) en die settings gewoon laten overnemen door de kernel - je hebt dan vanaf het moment van inschakelen geen enkele hapering meer, hij gaat zonder van resolutie te wisselen van boot logo naar de applicatie toe. Zelf op heel karige hardware kun je in een paar seconden na power-up klaar zijn voor gebruik.

[latka]

Is er al fatsoenlijke rdp support? Kan er niet echt wijs uit worden.

[nvaert1986]

In KDE (Plasma) 6.4 / 6.5 zit er ondersteuning voor RDP ingebouwd. Deze dien je in te schakelen. De enigste voorwaarde is dat je wel eerst lokaal als gebruiker inlogt, voor dat je de sessie m.b.v. RDP kan overnemen.

[latka]

Ah, dat is suboptimaal: werk veel remote en er hangt geen monitor aan die machine. Hoe zit het met gpu acceleratie op rdp sessies? Dat werkt bij xrdp nu redelijk en scheelt als je hele dagen remote moet werken toch ook wel.

[nvaert1986]

Beperkt ondersteund (enkel grafische kaarten van AMD en Intel) en daarvoor wordt VAAPI gebruikt. Ik denk echter wel dat ze dat gaan oplossen. De beperking nu is SDDM, welke geen RDP ondersteund.

Zie: Zie: https://github.com/KDE/krdp voor details.

[Reactie gewijzigd door nvaert1986 op 7 november 2025 16:47]

[latka]

Top! Dat is nuttige info (gebruik juist AMD omdat xrdp daar lekker mee werkt). Of nvidia werkt vind ik niet zo belangrijk (zit hier in het linus kamp kwa houding richting nvidia). En daarnaast KDE gebruiker, dus komt het allemaal wel goed zo lijkt het.

[WargamingPlayer]

Hoe log je dan in wanneer je niet eerst lokaal kan inloggen? Met X11 server (Je client ie dus de server) kan je met 100 mensen simultaan inloggen op een X11 client, gewoon verbinding maken en username/password en eventueel afhankelijk van instellingen in een bepaalde sessie.

Kan dat nog steeds?

[beerse]

Hoe rdp wil je? Puur remote-desktop met om het even welk protocol? OF puur het remote-desktop protocol dat microsoft met mstsc gebruikt?

Welke rdp wil je? Een systeem dat elders draait op je lokale wayland gebaseerde desktop? Of een elders draaiend fysiek wayland systeem lokaaal op je desktop zien? of een virtuele desktop van elders lokaal draaien?

Toegegeven, voor geen van allen weet ik het antwoord. Net zo goed als wat je bedoelt met 'fatsoenlijk'. Mijn technische achtergrond ligt bij x11 en vnc, in de tijd dat die nog nieuw waren. Bij x11 was remote-werken ingebouwd, dat werkte altijd tussen de diverse unix systemen. Het gebruik van vnc en met name het programma xvnc op remote unix machines en een mswindows gebaseerde desktop waren toen wonderbaarlijk.

[latka]

Ik loop al even mee en VNC is te traag voor regulier gebruik (lees: een volle werkdag er mee werken). Zeker moderne desktops laten zit veel beter vertalen in een h.264 stream en delen met bitmaps en weer andere delen met primitieven. Dat werk vrij soepel via RDP. Daarnaast zit RDP standaard in Windows wat me iets flexibeler maakt op welk station ik werk (dat houd me tegen om bijv. moonlight te gebruiken als reguliere desktop omgeving).

De use-case is: ik ontwikkel maar niet altijd vanuit dezelfde locatie. Ik wil wel een snelle machine (en een laptop is te traag). Soms moet de machine gereboot worden, dus een bestaande sessie overnmemen kan niet altijd (draai daarom nu ook headless)

[beerse]

Wat is je werk? voor welk werk is vnc te traag? Welke vnc implementatie is te traag?

Als je grafisch werk verricht en daarvoor gebruik maakt van fysieke grafische hardware, dan is een lokaal systeem altijd te prefereren als het om performance gaat. Voor gebruik op afstand moet je er altijd voor zorgen dat de grafische hardware ook voor jouw situatie optimaal wordt gebruikt. En ja, dan maken alle details het geheel.

[Electric Vibes]

Dit wordt nog lastig met de examens van de linux foundation waarbij je verplicht wordt om een legacy Xorg sessie op te starten om de examenomgeving secure browser te kunnen starten.

cncf exam requirements via psionline:

Supported linux:
Ubuntu

• Ubuntu 22.04
• Ubuntu 24.04

NOTE: The display server Wayland is NOT supported. Test takers must use X11 (Xorg). 

[Renzmeister]

Ik heb mijn CKAD examen uiteindelijk op een Windows PC moeten doen. Echt waardeloos. Het zal er wel mee te maken hebben dat die secure browser een soort "spyware" is die controleert wat je allemaal naast de browser hebt draaien, en dat zal in Wayland wel zijn dichtgetimmerd. Ook in MacOS werkte die browser bij mij voor geen meter.

Ook zo jammer dat die examens nergens op locatie te doen zijn.

[Peetz0r]

Ik zit eens te lezen naar de rest van hun eisen (hier), en... wauw.

Je bent verplicht een microfoon en speakers te hebben, en je mag geen headset gebruiken. Dus het gaat rondzingen? Windows 10 en 11 zijn ondersteund, maar geen Enterprise versies. Dus het kan niet op de laptop van de zaak? Op Linux is echt alleen Ubuntu ondersteund, geen enkele andere distro? Multi-monitor is verboden? VM's zijn veboden?

Ja, ik ga deze "examens" niet doen :p

[Slother]

Teams for Linux ondersteunt geen schermdelen met Wayland, daarvoor heb je nog X11 nodig, toch jammer.

[Justice]

Ik gebruik gewoon Edge, alleen voor teams.

[nvaert1986]

Dat klopt niet wat je zegt. Ik draai wayland met KDE en kan in Microsoft Teams gewoon mijn scherm, een venster of zelfs 1 tabblad delen. Als je de desktop-portal maar geïnstalleerd hebt (zit er bij 99% van de distributies standaard in), dan werkt dat prima.

[Slother]

Dat klopt wel. Gnome in combinatie met Wayland en de Teams for Linux app ondersteunt dit niet.
Misschien werkt dat in KDE wel, maar het artikel gaat over gnome.

[kabelmannetje]

Tsja, gebruik dan ook software waarvan de ontwikkelaars de standaarden volgen ipv oude meuk als standaard verheffen die al een decennium niet meer onderhouden wordt. Gelukkig is er volop software die dat prima kan.

[Thekilldevilhil]

Ik kan gewoon mijn scherm delen als ik teams vanuit mijn browser draai... Raar dat het in een keer werkte dan? Werkt ook vanuit firefox en niet alleen edge zoals werd gesuggereerd.

[Slother]

Uit de browser is dat misschien mogelijk, maar ik wil graag settings voor devices aan te kunnen passen, een tray icon met meldingen etc, daarom gebruik ik de teams app.

[thegve]

Ik weet niet wat je met 'tray icon met meldingen' bedoeld, maar ik werk nu 1 week in een Teams bedrijf, met dus een verse Fedora 42 install, en scherm delen werkte prima via de Teams app, wat gewoon electron is, dus feitelijk ook browser.

[Zoef1]

Zoals @nvaert1986 al schrijft, werkt perfect en dat al zeker sinds KDE plasma 6 met chromium.

[GertMenkel]

Het zat er al een tijdje aan te komen. KDE is ook al hard op weg om van X11 af te stappen, al zijn ze wat minder hard aan het gaan dan Gnome.

Ik ben benieuwd of de X11-liefhebbers nu net als bij de introductie van Gnome 3 weer een fork maken, à la Cinnamon.

[kabelmannetje]

Een fork is zinloos. X11 is dood. Workarounds in Gnome implementeren om ontbrekende functionaliteit toe te voegen is heel veel werk. En waarvoor? X11 is domweg einde verhaal en technisch minderwaardig.

[GertMenkel]

X11 moet nog minstens een jaar of vijf onderhouden worden omdat LTS-distro's nu eenmaal met X11 shippen. Red Hat zit er nog iets langer aan vast omdat Red Hat 9 ook nog X11 ondersteunt.

Momenteel worden de laatste loodjes nog gelegd aan Wayland equivalent maken aan X11. Als je monitor of printer een kleurcorrectieprofiel nodig heeft om de kleuren er goed uit te laten komen, zit je momenteel simpelweg vast aan X11, bijvoorbeeld. Ook heb ik nog geen goed alternatief gevonden om normale Linux executables op mijn telefoon uit te voeren (een X11-server in een app draaien samen met Termux en een chroot is eenvoudig, een remote Wayland renderer op Android is er voor zover ik weet nog niet).

Ik weet ook niet of ik X11 technisch minderwaardig zou noemen. Het is een protocol dat technisch zeer goed in elkaar zit en een probleem oplost dat Wayland niet oplost (namelijk mainframe-stijl applicaties remote draaien en lokaal weergeven; waypipe doet mijn kernel crashen dus zou ik niet als equivalent beschouwen). De manier waarop X.org met de Linux-kernel verweven zit, verdient zeker geen schoonheidsprijs, maar X.org is slechts één implementatie van X11 en diezelfde code werkt een stuk schoner op andere platformen.

Begrijp me niet verkeerd, ik ben blij met de switch naar Wayland, maar het is ook weer niet zo slecht met X11 gesteld als sommigen beweren.

[MSalters]

X11 kan nu in LTS mode, dus bugfix-only. Dan kan dus ook Gnome 49 in bugfix-only mode. Er is geen reden om de nieuwe Gnome 50 te backporten naar een LTS release.

X11 zit technisch absoluut niet goed in elkaar. Het is antiek, en decennia aan kennis over software development zit er niet in verwerkt. Het is ouder dan GPU's, bijvoorbeeld, en ouder dan scrollwielen op muizen.

[kabelmannetje]

LTS levert echt niet Gnome 50 met X. Wel voor 49 en X11 zit al jaren in een staat van wat bugfixes en dat is het. Dus, dat verandert niks aan LTS.

Verder zit X11 vergeleken met Wayland absoluut niet goed inelkaar. Het is decennia oude techniek, een warboel qua code, ontwerp en wat al niet. Alle moderne zaken zijn zeer gammel of werken domweg niet. Zoals multimonitor, vrr en hdr. Wayland lost al deze problemen op en is vanaf de grond toekomstgericht opgezet.

[desalniettemin]

Xfce voordat dat Wayland heeft, nu alleen experimenteel, gaat nog wel even duren. Dus Xorg is voorlopig nog wel een blijvertje.

[Reactie gewijzigd door desalniettemin op 8 november 2025 20:45]

[kabelmannetje]

Dat de ontwikkelaars van XFCE niet willen veranderen en op een in essentie dood platform ontwikkelen, doet verder niks af dat Xorg gewoon einde verhaal is. Er wordt al jaren niets voor Xorgontwikkeld. En Wayland is gewoon superieur.

[Reactie gewijzigd door kabelmannetje op 9 november 2025 13:25]

[desalniettemin]

Zal best, maar ik ben nu eenmaal een Xfce gebruiker. Geef ik niet op, want Gnome en KDE ik moet ze beide niet.

[kabelmannetje]

Prima dat jij software gebruikt die al minimaal 5 jaar leunt op een dood stuk software. Maar dat maakt Xorg nog altijd niet beter dan Wayland. Xorg is domweg al jaren een dood stuk software en komt ook niet meer terug. Wayland is de toekomst. Zelfs bij XFCE beginnen ze dat na jaren eindelijk door te hebben en biedt men eindelijk een Wayland session. Dan kunnen ook zij de voordelen ervan gebruiken.

[desalniettemin]

Ik zeg ook helemaal niet dat Xorg beter is. Alleen dat het nog wel even duurt voordat Wayland goed werkt op Xfce.

[bouwfraude]

Wayland heeft nog steeds moeite met een Wacom tablet.

[nvaert1986]

Het klopt dat de ondersteuning er nog niet volledig in zit, maar het wordt wel steeds beter. Zo biedt KE (Plasma) 6.4 / 6.5 er al best goede ondersteuning voor (via libinput). In Gnome kan ik echter niet zeggen wat daar de status is.

[William_H]

Dat, het wordt steeds beter, horen we de hele tijd. Ondertussen moest ik bij één van de twee machines die bij mij draaien op Ubuntu LTS teruggrijpen op X11 omdat Wasmand niet stabiel werkte, ondanks AMD GPU.

[bouwfraude]

KDE Wayland ondersteund geen drag/drop met een Wacom.

Net even getest op recente manjaro.

[Knallmeister]

https://release.gnome.org/calendar/

Version Type Tarballs due date Notes

50.0 stable 2026-03-14 Release: 2026-03-18

Grote kans dus dat Fedora 44 (The Fedora 44 release date is scheduled for April 14, 2026) Gnome 50 kan bevatten. Ben benieuwd.

[Solstafir]

Ik zou zo overstappen onder KDE, alleen werkt de Linux client van VMWare Horizon niet met Wayland.

De overheidsorganisatie waar ik nu voor werk gebruikt VMware als desktop server/client voor zowel hybride werken als op de thin clients op kantoor.

Men is bekend met het debacle van VMware, maar ja stap maar ff over naar wat anders ...

[neeroeter]

Ik ben afhankelijk van de omnissa-horizon-client. Werkt wel onder wayland..draai dit op een HP omnibook met Manajro KDE. De client geeft aan dat alleen X11 ondersteund is maar ik kom gewoon in mijn werkomgeving.

Heb voor de zekerheid een Dell XPS (wat ouder) die Arch draait met XFCE4 :)