Displaydriver X11 wordt officieel verwijderd uit Gnome 50

Gnome wordt in de eerstvolgende versie standaard niet meer met X11 geleverd. De displaydriver was al standaard uitgeschakeld, maar wordt in Gnome 50 helemaal verwijderd. Wayland wordt dan de displaydriver, iets wat in veel Linux-systemen inmiddels de standaard is.

Ontwikkelaars van desktopomgeving Gnome hebben een merge request goedgekeurd waarbij X11-back-end volledig uit Gnome wordt verwijderd. Het verzoek werd al vier maanden geleden opgezet en is nu definitief doorgevoerd.

In het originele verzoek pleitten de ontwikkelaars er al voor dat X11 in Gnome 49 de deprecated-status zou krijgen en in Gnome 50 definitief zou worden verwijderd. Op die manier konden de ontwikkelaars de status in de gaten houden om die keuze definitief te maken.

Een groeiend aantal Linux-distro's en andere gerelateerde software stapt de afgelopen jaren af van X11, tot voor kort de belangrijkste displaydriver. X11 werd voornamelijk in Gnome gebruikt, wat nog steeds een veelgebruikte desktopomgeving is. Onder andere Fedora besloot in 2023 al X11 te verwijderen. In plaats daarvan wordt Wayland steeds populairder als alternatief. Dat wordt actiever onderhouden en breder ondersteund. Wayland wordt bijvoorbeeld ook al gebruikt in Raspberry Pi OS.

Reacties (53)

[maurad3r]

Ik bestuur mijn computer met de software Talon Voice: https://talonvoice.com. Hiermee kun je je PC gebruiken aan de hand van eye tracking en spraak commando's en geluiden. Deze software werkt voor Linux, maar is niet werkbaar te krijgen op Wayland, aldus de ontwikkelaar, omdat de accessibility API's achter blijven. Jammer voor mij dus als Ubuntu gebruiker, dat deze keuze gemaakt wordt.

[Bliksem B]

Het is volgens mij niet zo dat je daardoor niet meer X11 kan gebruiken. Het is alleen niet standaard geïnstalleerd. Zie Switch Display Protocol Between X11 and Wayland in Fedora. Alleen het kost wel wat moeite.

[Lethalis]

Hetzelfde geldt voor Remote Desktop toepassingen. Als je vanaf afstand jouw Linux desktop wilt overnemen, geeft dat met Wayland vaak allerlei problemen.

Ik heb op zich niks tegen Wayland, maar zorg er dan voor dat alles eerst werkt voordat iedereen gedwongen wordt om over te stappen.

[LievenD]

Ik heb op zich niks tegen Wayland, maar zorg er dan voor dat alles eerst werkt voordat iedereen gedwongen wordt om over te stappen.

Daar ben ik het wel mee eens, de keren dat ik de afgelopen tijd Wayland gebruikte, was ik snel weer terug naar X11 omdat iets niet werkte zoals het hoorde. Gelukkig gebruik ik Gnome momenteel niet.

[Exirion]

Soms zijn dit soort pijnlijke beslissingen nodig om de support/migratie van bepaalde functionaliteit te stimuleren. Wayland bestaat opzich al best een tijdje.

[LongTimeAgo]

Ik snap deze opmerking van je, maar er zijn een HOOP dingen gratis binnen Linux. Allemaal door mensen gemaakt die het als hobby zien en niet als fulltime baan.
Zet dat tegenover applicaties op Apple en Windows waar er vaak wel gewoon (veel) geld voor gevraagd wordt en dan voelt dat 'stimuleren' toch wel een beetje wrang in deze context.

[Lrrr]

Hey dat is interessant. Ik heb de laatste tijd vaak last van mijn polsen. Heb je nog andere tips?

[bzzzt]

Deze software werkt voor Linux, maar is niet werkbaar te krijgen op Wayland, aldus de ontwikkelaar, omdat de accessibility API's achter blijven.

Heeft die ontwikkelaar daar al eens contact over opgenomen met de Wayland ontwikkelaars?
Wayland is niet in steen gebeiteld, het is toch open source. Daar moet samen een betere oplossing voor te bouwen zijn dan vertrouwen op decennia oude hacks die het voor iedereen minder veilig maken.

[The Zep Man]

Ik gebruik KDE Plasma al een tijdje met Wayland. Op een puur Intel systeem werkt dat goed, en met AMD waarschijnlijk ook. Met exotische configuraties is het lastiger, zoals met Nvidia Optimus. Vroeger met X11 had je dezelfde workarounds voor elke desktopomgeving. Nu heeft elke desktopomgeving zijn eigen workarounds omdat ieder zelf Wayland implementeert. Dat maakt vrij wisselen tussen soorten desktops ook lastig.

De betere multi-monitor ondersteuning is het overigens wel waard. Eindelijk soepel HiDPI mengen met LoDPI.

[Reactie gewijzigd door The Zep Man op 7 november 2025 16:13]

[Llopigat]

Ja ik heb nog wat problemen met Wayland en KDE, ik gebruik nog steeds X11 om die reden. Ik zou liever een X12 zien. Ik gebruik ook nog steeds heel vaak het remote gedeelte (een applicatie opstarten op een andere server die dan op je lokale scherm in een window terechtkomt).

Het is ook zo dat de vereisten steeds veranderen. Computing begon heel statisch met mainframes en "minicomputers" waar tientallen tot honderden mensen tegelijk op zaten te werken. Uit die tijd kwam X11 ook, toen had je weinig PC's maar ruimtes vol met eerst tekst en later X terminals. Dus scheiding van compute en presentatie was logisch.

Toen kwam de PC, en uit die tijd is Wayland geboren. Want als zowel de presentatie als de processing op hetzelfde systeem draait is het veel efficienter om die netwerk scheiding eruit te halen voor latency en snelheid, alles lokaal draaien. Maar, in de decennia dat Wayland nodig heeft gehad zijn we weer in een andere golf terecht gekomen. Cloud en edge computing zijn steeds weer belangrijker en computing wordt weer meer een netwerkverschijnsel. Ik zie het wel voor me dat je in de toekomst sommige applicaties in de cloud wil draaien en andere lokaal. Eigenlijk is dat al precies wat we nu doen in de webbrowser.

Als dat zich doorzet is een presentatielaag die weer ontkoppeld is weer wat logischer. Alleen moet die op een andere voet worden gebouwd: met support voor hoge latency, iets waar X11 heel slecht in was (daarom was er het NoMachine NX protocol uitgevonden om dat te verbeteren). Met betere security want X11 was in een zeer naieve tijd ontwikkeld waarin je bovendien meestal op een LAN werkte; internet als je het al had was veel te traag voor grafische weergaven. Toen ik begon met X11 kon ik zelfs nog gewoon een window op iemand anders zijn scherm ploffen omdat er nog geen 'xauth' geimplementeerd was. Dat was best lachen soms, ik hou wel van practical jokes

Ik zie Wayland een beetje als iets dat gemaakt is voor een vorige tijd, net zoals X11 dat was in de PC tijd. Want we gaan toch duidelijk weer naar een computing landschap buiten de eigen PC. Wellicht komt er wel weer iets moderners. Of alles gaat helemaal naar web, en dat wordt de nieuwe presentatie laag, aan de andere kant, dat wordt al geroepen sinds begin jaren 2000 en dat is nooit echt gebeurd. Zelfs eerder, ik weet nog dat ik midden jaren '90 de network computer van Sun probeerde op een beurs, de verkoper beloofde me dat over een jaar iedereen op internet zat te computen. Bleek niet zo te zijn bovendien was het ding afgrijselijk traag, niet vooruit te branden.

[Reactie gewijzigd door Llopigat op 7 november 2025 17:03]

[MrFax]

Met Wayland krijgt je ook nog eens native HDR support, en met wine-wayland ook nog eens HDR gaming (zonder een hacky vulkan layer). X11 is gewoon dood, en ik denk ook niet dat Xlibre ooit echt van de grond gaat komen.

[Reactie gewijzigd door MrFax op 7 november 2025 16:08]

[_JGC_]

Xlibre was al vanaf de fork kansloos. De ontwikkelaar heeft bij de fork direct alle driver ABIs gebumpt waardoor bestaande drivers niet meer compatible zijn met Xlibre. Ik zie Nvidia geen drivers uitbrengen voor dat project.

[GertMenkel]

Over KDE kan ik weinig zeggen, maar mijn laptop met Intel + Nvidia doet het met de nieuwste release praktisch even goed op Wayland als op X11. Die combinatie werkt nooit écht vloeiend op Linux, maar Wayland is in elk geval het probleem niet meer.

Op het moment zijn er niet zo heel veel DE-specifieke workarounds meer nodig mits de DE de nodige Wayland-protocollen ondersteunt zoals op X11 ook het geval was. De grote verschillen zitten vooral in de features die niet standaard zijn, maar al wel geïmplementeerd (zoals HDR toen deze in KDE werd geïntroduceerd, en kleurcorrectie in de huidige iteratie van Wayland compositors).

Zo veel verschil maakt het volgens mij niet. In theorie kun je onder X11 KDE in Mutter draaien en Gnome in KWin, maar volgens mij werkt dat al jaren niet meer lekker. De scheiding tussen compositor en window manager heeft vooral impact op de kleinere DE's die minder geïntegreerd zijn, en die lijken op Wayland vooral de nieuwste versie van wlroots te pakken en mee te compileren.

[The Zep Man]

Over KDE kan ik weinig zeggen, maar mijn laptop met Intel + Nvidia doet het met de nieuwste release praktisch even goed op Wayland als op X11. Die combinatie werkt nooit écht vloeiend op Linux, maar Wayland is in elk geval het probleem niet meer.

Het probleem is niet Wayland, maar (wanneer er problemen zijn) de desktopomgeving(en) die het implementeren.

Op het moment zijn er niet zo heel veel DE-specifieke workarounds meer nodig mits de DE de nodige Wayland-protocollen ondersteunt zoals op X11 ook het geval was.

De workarounds waar ik over spreek zijn (voor KDE Plasma) nodig om de Nvidia GPU 0 watt te laten gebruiken wanneer die niet gebruikt wordt, en om multi-monitor mogelijk te maken.

[Reactie gewijzigd door The Zep Man op 7 november 2025 17:50]

[Aganim]

De betere multi-monitor ondersteuning is het overigens wel waard.

Ik hoop dat Manjaro snel over de brug komt met een nieuwere Plasma versie waarin Wayland werkbaar is als je regelmatig van monitor setup moet wisselen, want de multi-monitor ondersteuning is momenteel gewoon ronduit slecht te noemen onder Wayland. HiDPI of HDR is voor mij niet relevant, ik wil gewoon basale dingen zoals vensters die hun positie onthouden en programma's die niet buiten een scherm geopend worden. Inmiddels ben ik heer en meester geworden in het via het toetsenbord verplaatsen van vensters, dat dan weer wel.

[inversions]

Wayland draait anders soepel met Nvidia-580 drivers met zowel KDE als Gnome. EndeavourOS en Fedora Workstation 43 zie ik geen enkel probleem.

[The Zep Man]

Wayland draait anders soepel met Nvidia-580 drivers met zowel KDE als Gnome.

Nergens schrijf ik dat Wayland niet soepel draait op Nvidia GPU's.

[synoniem]

Enige probleem is dat Wayland niet alles kan wat X11 kan en omgekeerd daarbij heeft Wayland zijn eigen quirks (of eigen implementaties?). Dus deprecated en verwijderen is een mooi streven maar gezien het aantal pakketten dat in de gemiddelde distro zit, hoeveel gaan die overgang probleemloos maken? Of wordt het weer "My way or the highway" van de Gnome ontwikkelaars?

[nvaert1986]

KDE (Plasma) gaat de ondersteuning er uiteindelijk ook uit gooien, dus je zult een keer moeten switchen. Bij KDE (Plasma) gaat dit echter nog duren tot (waarschijnlijk) versie 7.0. Tot die tijd zijn x11 sessies nog ondersteund. Deze is echter wel een soort van deprecated en enkele kritische bugs worden nog verholpen. Zie: https://pointieststick.com/2025/06/21/about-plasmas-x11-session/ voor details.

[latka]

Systemd allover (logisch: komt uit dezelfde hoek vandaan). 20 jaar terug heette dit embrace, extend extuinghuish als ik er slecht over zou denken.

[latka]

Is er al fatsoenlijke rdp support? Kan er niet echt wijs uit worden.

[nvaert1986]

In KDE (Plasma) 6.4 / 6.5 zit er ondersteuning voor RDP ingebouwd. Deze dien je in te schakelen. De enigste voorwaarde is dat je wel eerst lokaal als gebruiker inlogt, voor dat je de sessie m.b.v. RDP kan overnemen.

[latka]

Ah, dat is suboptimaal: werk veel remote en er hangt geen monitor aan die machine. Hoe zit het met gpu acceleratie op rdp sessies? Dat werkt bij xrdp nu redelijk en scheelt als je hele dagen remote moet werken toch ook wel.

[nvaert1986]

Beperkt ondersteund (enkel grafische kaarten van AMD en Intel) en daarvoor wordt VAAPI gebruikt. Ik denk echter wel dat ze dat gaan oplossen. De beperking nu is SDDM, welke geen RDP ondersteund.

Zie: Zie: https://github.com/KDE/krdp voor details.

[Reactie gewijzigd door nvaert1986 op 7 november 2025 16:47]

[latka]

Top! Dat is nuttige info (gebruik juist AMD omdat xrdp daar lekker mee werkt). Of nvidia werkt vind ik niet zo belangrijk (zit hier in het linus kamp kwa houding richting nvidia). En daarnaast KDE gebruiker, dus komt het allemaal wel goed zo lijkt het.

[beerse]

Hoe rdp wil je? Puur remote-desktop met om het even welk protocol? OF puur het remote-desktop protocol dat microsoft met mstsc gebruikt?

Welke rdp wil je? Een systeem dat elders draait op je lokale wayland gebaseerde desktop? Of een elders draaiend fysiek wayland systeem lokaaal op je desktop zien? of een virtuele desktop van elders lokaal draaien?

Toegegeven, voor geen van allen weet ik het antwoord. Net zo goed als wat je bedoelt met 'fatsoenlijk'. Mijn technische achtergrond ligt bij x11 en vnc, in de tijd dat die nog nieuw waren. Bij x11 was remote-werken ingebouwd, dat werkte altijd tussen de diverse unix systemen. Het gebruik van vnc en met name het programma xvnc op remote unix machines en een mswindows gebaseerde desktop waren toen wonderbaarlijk.

[latka]

Ik loop al even mee en VNC is te traag voor regulier gebruik (lees: een volle werkdag er mee werken). Zeker moderne desktops laten zit veel beter vertalen in een h.264 stream en delen met bitmaps en weer andere delen met primitieven. Dat werk vrij soepel via RDP. Daarnaast zit RDP standaard in Windows wat me iets flexibeler maakt op welk station ik werk (dat houd me tegen om bijv. moonlight te gebruiken als reguliere desktop omgeving).

De use-case is: ik ontwikkel maar niet altijd vanuit dezelfde locatie. Ik wil wel een snelle machine (en een laptop is te traag). Soms moet de machine gereboot worden, dus een bestaande sessie overnmemen kan niet altijd (draai daarom nu ook headless)

[HollowGamer]

Is Displaydriver wel de juiste term? Ik denk eerder dat Grafische Stack (op zijn Nederlands) of Window System beter is.

Goed dat X11 eruit gaat, al die mensen die eraan vast blijven houden. Als je X11 wilt behouden, zeur dan niet om bugs of fork het aan help aan de ontwikkeling ervan. Fijn dat voor applicatie developers en distros, die hele groep straks wegvalt. :)

[RoestVrijStaal]

Goed dat X11 eruit gaat, al die mensen die eraan vast blijven houden. Als je X11 wilt behouden, zeur dan niet om bugs of fork het aan help aan de ontwikkeling ervan.

Het feit blijft dat Wayland ontwikkelaars een houding hebben van "Basisfeature xyz van X11 hoort Wayland niet te doen." met middelvinger erbij. En dat is wat dat betreft voor hen de kous af en applicatieontwikkelaars met hun gebruikers staan in de kou. Totaal geen helpende hand.
Gôh, wat gek dat dan de adoptie van Wayland zo moeizaam gaat. Maar niet heus.

Fijn dat voor applicatie developers en distros, die hele groep straks wegvalt.

Tja, die gaan dan dat nieuwe Linux-ecosysteem zwart maken en mensen overtuigen om BSD te gebruiken. Ik kan mij ook goed voorstellen dat door dit soort "oud zeer" te creëren, dat RedoxOS ook populairder gaat worden.

[bzzzt]

Het feit blijft dat Wayland ontwikkelaars een houding hebben van "Basisfeature xyz van X11 hoort Wayland niet te doen." met middelvinger erbij.

Is dat sentiment gebaseerd op echte gebeurtenissen of de interpretatie van iemands opmerking?
Feit is dat X11 voor een 'grafische driver' veel te veel functionaliteit bevat en de 'extensies' opzet een bak legacy functionaliteit bevat. Daar een 'clean break' mee maken en dan verder bouwen lijkt voor de beheersbaarheid op termijn de beste optie.

En dat is wat dat betreft voor hen de kous af en applicatieontwikkelaars met hun gebruikers staan in de kou.

Misschien, maar bij veel ontwikkelaars is het conservatisme en onwil om dingen anders te doen.
Dat daar gebruikers de dupe van zijn is jammer, maar ook niet 100% te wijten aan Wayland...

[Bedge85]

Ik ben ook niet helemaal thuis is de grafische stack van Linux. Displaydriver is in ieder geval niet goed, dan heb je het over het stukje software dat direct communiceert met de hardware. Volgens mij is het gangbaar om X11 in de rol van server te plaatsen en te beschrijven met termen als X server of X Window System.

[specs2021]

Ik zeur wel over bugs en kleine irritaties.

Mijn huidige systeem zou sneller moeten werken met Wayland dan met X11 (Arm64/G610). Ik zie nu eindelijk een (1) voordeel van Wayland. Of eigenlijk: dual screen werkt onder X11 echt niet en onder Wayland wel, dus ik zal een keer over moeten.

Ik hoop dat de GNOME applicaties zolang blijven werken tot ik de overstap kan maken. In Debian Trixie heeft LXQT nog geen ondersteuning voor Wayland. In Sid/Forky wel. En LXQT is de eerste desktopmanager waarmee ik echt kon werken in Wayland (wel buggy, maar een betere ervaring dan GNOME, met zijn draak van een interface, en KDE Plasma, die ik niet kon installeren).

Maar het zijn die bugs en irritaties die me tegenhouden nu over te stappen naar Wayland. De irritaties betreft kleine zaken waarvoor ik nog geen vervanging heb gevonden (mousepointers, een goede screen-locker, etc).

[Slother]

Teams for Linux ondersteunt geen schermdelen met Wayland, daarvoor heb je nog X11 nodig, toch jammer.

[Justice]

Ik gebruik gewoon Edge, alleen voor teams.

[nvaert1986]

Dat klopt niet wat je zegt. Ik draai wayland met KDE en kan in Microsoft Teams gewoon mijn scherm, een venster of zelfs 1 tabblad delen. Als je de desktop-portal maar geïnstalleerd hebt (zit er bij 99% van de distributies standaard in), dan werkt dat prima.

[kabelmannetje]

Tsja, gebruik dan ook software waarvan de ontwikkelaars de standaarden volgen ipv oude meuk als standaard verheffen die al een decennium niet meer onderhouden wordt. Gelukkig is er volop software die dat prima kan.

[Thekilldevilhil]

Ik kan gewoon mijn scherm delen als ik teams vanuit mijn browser draai... Raar dat het in een keer werkte dan? Werkt ook vanuit firefox en niet alleen edge zoals werd gesuggereerd.

[Zoef1]

Zoals @nvaert1986 al schrijft, werkt perfect en dat al zeker sinds KDE plasma 6 met chromium.

[GertMenkel]

Het zat er al een tijdje aan te komen. KDE is ook al hard op weg om van X11 af te stappen, al zijn ze wat minder hard aan het gaan dan Gnome.

Ik ben benieuwd of de X11-liefhebbers nu net als bij de introductie van Gnome 3 weer een fork maken, à la Cinnamon.

[kabelmannetje]

Een fork is zinloos. X11 is dood. Workarounds in Gnome implementeren om ontbrekende functionaliteit toe te voegen is heel veel werk. En waarvoor? X11 is domweg einde verhaal en technisch minderwaardig.

[GertMenkel]

X11 moet nog minstens een jaar of vijf onderhouden worden omdat LTS-distro's nu eenmaal met X11 shippen. Red Hat zit er nog iets langer aan vast omdat Red Hat 9 ook nog X11 ondersteunt.

Momenteel worden de laatste loodjes nog gelegd aan Wayland equivalent maken aan X11. Als je monitor of printer een kleurcorrectieprofiel nodig heeft om de kleuren er goed uit te laten komen, zit je momenteel simpelweg vast aan X11, bijvoorbeeld. Ook heb ik nog geen goed alternatief gevonden om normale Linux executables op mijn telefoon uit te voeren (een X11-server in een app draaien samen met Termux en een chroot is eenvoudig, een remote Wayland renderer op Android is er voor zover ik weet nog niet).

Ik weet ook niet of ik X11 technisch minderwaardig zou noemen. Het is een protocol dat technisch zeer goed in elkaar zit en een probleem oplost dat Wayland niet oplost (namelijk mainframe-stijl applicaties remote draaien en lokaal weergeven; waypipe doet mijn kernel crashen dus zou ik niet als equivalent beschouwen). De manier waarop X.org met de Linux-kernel verweven zit, verdient zeker geen schoonheidsprijs, maar X.org is slechts één implementatie van X11 en diezelfde code werkt een stuk schoner op andere platformen.

Begrijp me niet verkeerd, ik ben blij met de switch naar Wayland, maar het is ook weer niet zo slecht met X11 gesteld als sommigen beweren.

[MSalters]

X11 kan nu in LTS mode, dus bugfix-only. Dan kan dus ook Gnome 49 in bugfix-only mode. Er is geen reden om de nieuwe Gnome 50 te backporten naar een LTS release.

X11 zit technisch absoluut niet goed in elkaar. Het is antiek, en decennia aan kennis over software development zit er niet in verwerkt. Het is ouder dan GPU's, bijvoorbeeld, en ouder dan scrollwielen op muizen.

[Electric Vibes]

Dit wordt nog lastig met de examens van de linux foundation waarbij je verplicht wordt om een legacy Xorg sessie op te starten om de examenomgeving secure browser te kunnen starten.

cncf exam requirements via psionline:

Supported linux:
Ubuntu

• Ubuntu 22.04
• Ubuntu 24.04

NOTE: The display server Wayland is NOT supported. Test takers must use X11 (Xorg). 

[Renzmeister]

Ik heb mijn CKAD examen uiteindelijk op een Windows PC moeten doen. Echt waardeloos. Het zal er wel mee te maken hebben dat die secure browser een soort "spyware" is die controleert wat je allemaal naast de browser hebt draaien, en dat zal in Wayland wel zijn dichtgetimmerd. Ook in MacOS werkte die browser bij mij voor geen meter.

Ook zo jammer dat die examens nergens op locatie te doen zijn.

[Peetz0r]

Ik zit eens te lezen naar de rest van hun eisen (hier), en... wauw.

Je bent verplicht een microfoon en speakers te hebben, en je mag geen headset gebruiken. Dus het gaat rondzingen? Windows 10 en 11 zijn ondersteund, maar geen Enterprise versies. Dus het kan niet op de laptop van de zaak? Op Linux is echt alleen Ubuntu ondersteund, geen enkele andere distro? Multi-monitor is verboden? VM's zijn veboden?

Ja, ik ga deze "examens" niet doen :p

[bouwfraude]

Wayland heeft nog steeds moeite met een Wacom tablet.

[nvaert1986]

Het klopt dat de ondersteuning er nog niet volledig in zit, maar het wordt wel steeds beter. Zo biedt KE (Plasma) 6.4 / 6.5 er al best goede ondersteuning voor (via libinput). In Gnome kan ik echter niet zeggen wat daar de status is.

[Knallmeister]

https://release.gnome.org/calendar/

Version Type Tarballs due date Notes

50.0 stable 2026-03-14 Release: 2026-03-18

Grote kans dus dat Fedora 44 (The Fedora 44 release date is scheduled for April 14, 2026) Gnome 50 kan bevatten. Ben benieuwd.