Het Adviescollege ICT-toetsing waarschuwt voor grote problemen bij het verlenen van vergunningen als Nederland de Omgevingswet invoert. Dat heeft te maken met de grote, complexe ict-problemen rondom de invoering van de wet.
De Eerste Kamer had het college om een advies gevraagd voor de invoering van de Omgevingswet. Die moet op 1 januari 2023 in werking treden. De invoering van de wet is al diverse keren uitgesteld, met name vanwege de ict-problematiek rondom het project. De Omgevingswet is een omvangrijk bureaucratisch project waarbij de overheid tientallen wetten en honderden Algemene maatregelen van bestuur samenvoegt.
Een essentieel onderdeel daarvan is het Digital Stelsel Omgevingswet of het DSO, waar burgers en overheidsinstellingen alles kunnen inzien en regelen rondom bijvoorbeeld aanvragen voor vergunningen. Het Adviescollege trekt in haar rapport geen definitieve conclusie over de vraag of uitstel nodig is of niet. "De te maken afweging is lastig omdat op of kort na 1 januari 2023 nog forse beperkingen zijn in de stand van het DSO en er mede daardoor dingen mis zullen gaan, zowel voorzien als onvoorzien", schrijft het college. "Maar ook verdergaand uitstel heeft grote maatschappelijke consequenties. Zowel voor als tegen de invoering per 1 januari 2023 bestaan zwaarwegende argumenten."
Het college ziet met name twee problemen in het Digitaal Stelsel. Aan de ene kant werken de testen niet goed die na een BIT-advies in 2020 zijn opgezet. Die zogenaamde 'ketentesten' zijn bedoeld om te controleren of onderdelen van de ict-omgeving goed werken en of ze betrouwbaar en stabiel zijn. Daar moet 'een stevige kwaliteitsimpuls' worden gemaakt, stelt het college.
Een tweede punt van zorg zijn de zogenaamde Tijdelijke Alternatieve Maatregelen. Dat zijn manieren waarmee oude, bestaande standaarden in het DSO kunnen komen te zitten. Dat is een alternatief van wat er eigenlijk moet gebeuren, namelijk het ombouwen van bepaalde documenten naar een nieuwe standaard die specifiek voor het DSO geldt.
Het Adviescollege ziet dat er sinds begin dit jaar steeds meer van zulke Tijdelijke Alternatieve Maatregelen nodig blijken te zijn, omdat er veel meer onderdelen van de Omgevingswet nog niet klaar zijn voor implementatie op 1 januari. Dat gaat mogelijk grote problemen opleveren, schrijft het college: "Onze conclusie is dat de TAM’s bij inwerkingtreding als vangnet kunnen fungeren, maar ze hebben ook een nadeel: ze introduceren extra complexiteit."
Hoewel het rapport geen conclusie trekt over uitstel van de wet, lijkt dat uitstel door de kritische noten bijna onvermijdelijk. De Eerste Kamer moet in de komende weken akkoord gaan met de invoering, maar de kans is groot dat de overheid eerst het DSO moet bijwerken. Het Adviescollege noemt 'verdergaand uitstel' als optie. Er zou dan een 'fundamentele heroriëntatie' van de hele Omgevingswet moeten komen. Dat zou de wet nog zeker nog enkele jaren kunnen vertragen, 'met alle maatschappelijke consequenties van dien'. Als de wet wel wordt ingevoerd, is er een groot risico dat de Omgevingswet 'belemmerend werkt' voor het verlenen van vergunningen.
Tweakers schreef in 2020 een achtergrondartikel over de ict-problemen achter de wet. De wet is door de Tweede Kamer aangenomen. De Eerste Kamer is met de inhoud ervan akkoord, maar heeft zorgen over de invoeringsdatum van 1 januari. Daarom wilde de senaat eerst advies inwinnen.