Landen moeten strengere privacyregels introduceren en de geheime diensten aan banden leggen. Daarvoor pleit de Raad van Europa, een adviesorgaan. De activiteiten van de geheime diensten zijn in strijd met de mensenrechten, aldus de Raad.
Er zouden regels moeten komen, zowel nationaal als internationaal, die garanderen dat de mensenrechten worden gerespecteerd, aldus de Raad van Europa - een adviesorgaan dat losstaat van de Europese Unie en geen juridische bevoegdheden heeft. Op dit moment is dat niet zo, tekent de Raad aan: de activiteiten van de geheime diensten zijn volgens het orgaan in strijd met het recht op privacy, vrijheid van meningsuiting, geloofsvrijheid en het recht op een eerlijke rechtszaak. De Raad concludeert dat op basis van de onthullingen van NSA-klokkenluider Edward Snowden.
Leden van de Raad van Europa - waaronder Nederland, maar ook het Verenigd Koninkrijk, middelpunt van de Snowden-onthullingen, en toehoorder de Verenigde Staten - zouden met wetgeving moeten komen die het op grote schaal verzamelen van persoonlijke gegevens strafbaar maakt, adviseert de Raad. Verzameling zou enkel mogen met toestemming van de persoon in kwestie, of als er een concrete verdenking op hem of haar rust.
Dat zou betekenen dat ook de Nederlandse dataverzameling door de overheid niet door de beugel kan. Op dit moment moeten providers metadata over hun klanten - wie belt met wie, wie is waar op welk moment - een halfjaar tot een jaar opslaan. Ook uploaden internet- en telecomproviders elke dag hun voltallige klantenbestand naar de politie. Het gros van de mensen wier gegevens worden opgeslagen, is onschuldig.
Het maken van 'backdoors' in software zou volgens de Raad verder 'strikt moeten worden verboden'. Ook zouden de geheime diensten moeten afspreken dat ze buitenlanders hetzelfde behandelen als burgers van het land zelf; op dit moment is dat niet zo. Nederland verstrekte gegevens over satellietcommunicatie door buitenlanders bijvoorbeeld in bulk aan de Verenigde Staten, terwijl dat bij data van Nederlanders niet had gemogen.
Volgens de Raad van Europa moeten geheime diensten weliswaar data kunnen verzamelen over vermeende terroristen en criminelen, maar toont onderzoek in de Verenigde Staten aan dat grootschalige dataverzameling daar niet bij helpt en die zelfs kan tegenwerken, omdat geld dat is bedoeld voor de inlichtingendiensten wordt gestoken in nutteloze dataverzameling. Ook internationale samenwerking met andere inlichtingendiensten is nodig, erkent de Raad, maar daarbij moeten de mensenrechten worden gerespecteerd, en dat gebeurt volgens de Raad nu niet.
De Raad is bezorgd dat de geavanceerde capaciteiten van de geheime diensten zullen worden misbruikt door overheden die het minder goed voorhebben met burgers. Het is goed mogelijk dat extreme partijen aan de macht komen, tekent de Raad aan. De opstellers van het rapport, onder leiding van het Nederlandse Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt, zijn ook bezorgd over de vergaande dataverzameling door bedrijven. De verzamelde gegevens kunnen immers worden misbruikt door de geheime diensten.
Het is niet waarschijnlijk dat de aanbevelingen van de Raad van Europa worden overgenomen. Zeker na de aanslagen in Parijs klinkt de roep om bredere bevoegdheden van de geheime diensten. Nederland werkt bovendien al langer aan wetgeving die de geheime diensten juist meer bevoegdheden geeft. Zo mogen ze straks ook ongericht struinen in data die over internet wordt verstuurd, wat op dit moment enkel nog gericht mag.