Leesvoer: biografie van WikiLeaks-klokkenluider Chelsea Manning

Chelsea Manning was 22 jaar toen ze in 2010 tienduizenden documenten rondom de Irak- en Afghanistan-oorlog lekte naar klokkenluidersplatform WikiLeaks. Daarvoor kreeg de data-analist 35 jaar celstraf. Wat en hoe Manning lekte, is inmiddels wel bekend. Waarom ze dat deed, beschrijft ze in haar eerste autobiografie, Readme.txt.

Readme.txt is een toepasselijk gekozen titel voor een boek over het leven van Chelsea Manning. De titel slaat op het readme-bestand met leesinstructies dat ze tijdens haar eerste lekken meestuurde. Manning lekte in 2010 ruim 750.000 vertrouwelijke defensiedocumenten rondom de oorlogen in Irak en Afghanistan. Hoewel Manning toen nog slechts 22 jaar oud was, had ze vanwege haar rol als data-analist toegang tot een ongekende hoeveelheid gegevens. Manning wist die naar dvd's te branden en na haar uitzending in Irak het land uit te smokkelen, een uitwas van de slechte informatiebeveiliging in het leger in die tijd.

Het boek begint dan ook spannend met Manning die tegen sluitingstijd in een café van een boekwinkel zit, waar ze op tergend trage wifi alle documenten uploadt naar WikiLeaks. Manning vertelde over die onthullingen tegen hacker Adrian Lamo, die haar daar vervolgens voor aangaf bij het leger. Manning werd later in 2010 opgepakt en na een lang, onnodig streng gevangenisregime in 2013 veroordeeld tot 35 jaar celstraf. In 2017 verleende vertrekkend president Barack Obama haar gratie. Sindsdien is Manning een activist die pleit voor zowel openheid van overheidsinformatie als voor lhbtq-rechten, maar deze biografie eindigt al vrij kort na haar vrijlating en gaat voornamelijk over Mannings vroege leven en haar tijd in het leger.

Readme.txt gaat over die twee onderwerpen waar Manning zich ook nu nog het meest mee bezighoudt. Het is een autobiografie waarin Manning de twee dingen beschrijft die haar leven het meest hebben beïnvloed. Naast de lekken is dat ook haar seksuele en genderidentiteit, die in het boek een prominente en zelfs bepalende rol krijgen. In de eerste helft van het boek beschrijft Manning haar moeilijke jeugd en jonge jaren, met een opvoeding in een disfunctioneel gezin en jaren waarin ze dakloos was, tot het moment dat ze besloot het leger in te gaan.

Tweedeling

Die tweedeling is interessant, maar ook lastig te plaatsen. Tijdens de lange juridische processen gebruikten zowel de openbaar aanklagers als haar verdediging Mannings transgenderisme als een van de redenen dat ze besloot om de informatie te lekken. Manning ontkent in het boek dat daar 'een causaal verband in bestaat', maar als lezer is het moeilijk die twee zaken los van elkaar te zien. Niet alleen Mannings genderdisforie, maar vooral haar seksuele geaardheid komen meermaals terug als een bron van desillusie in het leger. Manning viel op mannen in een tijd dat in het Amerikaanse leger nog het Don't Ask, Don't Tell-beleid bestond. Dat gedoogbeleid stond homo's in het leger toe, zolang ze hun geaardheid verborgen hielden. Manning beschrijft in het boek wat dat beleid met haar doet en hoe ze er steeds meer mee worstelt dat ze haar identiteit niet volledig kan uitdragen. Omdat Manning die frustraties telkens laat terugkomen, lijkt het er soms op dat die wel degelijk een grotere rol speelden in haar beslissingen dan ze altijd heeft gezegd. Zinnen als "Ik wilde geen geheimen meer in me hebben" kun je zowel toepassen op de WikiLeaks-lekken als op haar persoonlijke identiteit. In het boek lijken de twee onlosmakelijk verbonden aan elkaar.

Informatie

Toch is het te simpel om Mannings beslissingen uitsluitend op die frustraties af te schuiven. Manning gaat zeker in het eerste deel van het boek uitvoerig in op de internetcultuur waarin ze is opgegroeid. IRC-kanalen, waarin het regelmatig over lhbtq-onderwerpen ging, hielpen haar groeien, maar vormden ook haar denkbeelden rondom informatievrijheid. Manning beschrijft hoe ze altijd opkeek tegen activisten zoals Richard Stallman en later Aaron Schwartz, die werd veroordeeld voor het delen van auteursrechtelijk beschermd materiaal, en hoe ze tot de overtuiging kwam dat informatie zoveel mogelijk gratis en vrij beschikbaar zou moeten zijn. Die context blijkt later van groot belang te zijn. Gaandeweg hekelt Manning steeds meer het arbitraire onderscheid waarop het leger bepaalde informatie tot vertrouwelijk of staatsgeheim verklaarde. Het bekendste lek uit Mannings collectie was de Collateral Murder-video uit 2007. Daarop is te zien hoe soldaten meerdere Irakese burgers en twee Reuters-journalisten doodschieten. Het leger probeerde die gebeurtenissen in de doofpot te stoppen, maar Mannings lekken, ingegeven door haar rechtvaardigheidsgevoel, maakten dit en veel andere onzichtbare incidenten zichtbaar.

De tweede helft van het boek beschrijft Mannings leven nadat het leger haar oppakte toen het de lekken naar haar traceerde. Dat is geen luchtig leesvoer. Manning beschrijft haar zware behandelingen in eenzame opsluiting in een gevangenistent in Kuweit en de uitzichtloosheid van een mogelijk levenslange gevangenisstraf zonder kans op vervroegde vrijlating. Ook komen meerdere suïcidepogingen aan bod, die het leger vervolgens als excuus aangreep om haar onder een nog strenger gevangenisregime te stellen. Als Manning in haar boek één ding duidelijk maakt, is het wel dat overheden klokkenluiden nog steeds keihard afstraffen. Ook daar zinspeelt de titel naar: in deze readme staat een waarschuwing over wat je vooral niet moet doen als je iets aan de kaak wilt stellen.

WikiLeaks en Snowden

Mannings onthullingen hadden niet alleen politieke gevolgen; de leaks waren onmiskenbaar de kickstart van klokkenluidersplatform WikiLeaks. Zonder Manning was WikiLeaks nooit zo bekend en invloedrijk geworden als het nu is, maar gek genoeg komt het platform amper aan bod in het boek. Manning beschrijft hoe ze haar eerste leaks naar een meldpunt uploadde, maar er daarna niks meer gebeurde, en hoe ze via IRC in contact wist te komen met een pseudonieme gebruiker waarvan ze vermoedt dat het Julian Assange was, maar buiten die secties om reflecteert Manning weinig op wat haar leaks betekenden voor WikiLeaks, het internet en informatievrijheid. Ook Edward Snowden wordt slechts zijdelings benoemd; drie jaar na Mannings onthullingen lekte de NSA-klokkenluider documenten op een meer doordachte manier, via journalisten en vooraf gecureerd. Snowden keek mogelijk naar de behandeling en impact van Mannings leaks en besloot vooral een andere methode te kiezen, maar in Readme.txt schrijft Manning alleen dat de timing van de Snowden-leaks haar slecht uitkwam. Dat gebeurde toen haar eigen rechtszaak nog liep.

Readme.txt is geen vrolijk boek. Het beschrijft een ellendige jeugd, identiteitsproblematiek, twee uitzichtloze oorlogen en vervolgens een gevangenisstraf die mensenrechtenorganisaties als inhumaan kwalificeerden. Maar het boek geeft wel inzicht in Mannings psyche en het rationale voorafgaand en tijdens de leaks. Veel informatie rondom die leaks was al openbaar, maar Manning geeft daar nog eens een extra eigen inzicht aan.

Praten over zelfmoordgedachten kan anoniem: chat via www.113.nl, bel 113 of bel gratis 0800-0113. In België kun je terecht bij telefoonnummer 1813 of op zelfmoord1813.be.