Leesvoer: 'De democratie crasht' is Kees Verhoevens reflectie op de Tweede Kamer

Zeg 'politicus' en 'ict' en de kans is groot dat je bij Kees Verhoeven terechtkomt. Sinds de D66'er bij de vorige verkiezingen de Tweede Kamer verliet, heeft hij gewerkt aan een boek. De democratie crasht is een soms frustrerend, maar vaak verhelderend kijkje achter de schermen van de politiek.

Kees Verhoeven was jarenlang hét gezicht van digitalisering in de Tweede Kamer. Hij was zeker niet het enige technisch onderlegde Kamerlid; Astrid Oosenbrug verliet gedesillusioneerd de politiek en Ton Elias stelde een hele commissie in om ict-projecten bij de overheid te onderzoeken. Door zijn behendigheid op Twitter en zijn standpunten rondom het Wiv-referendum werd Verhoeven echter een van de prominentste gezichten op digitaal gebied. Vorig jaar vertrok hij uit de politiek. Hij begon een consultancybureau, maar schreef ook het boek De democratie crasht over zijn tijd in de Tweede Kamer. Dat geeft een goed en soms ook cynisch kijkje achter de schermen van de Nederlandse politiek, met meer dan genoeg digitalisering om de gemiddelde tweaker te boeien.

Denkpatronen en weeffouten

Je merkt tijdens het lezen goed dat De democratie crasht vooral ook een reflectie is op Verhoevens tijd in de Kamer. In de eerste hoofdstukken probeert hij namelijk zaken in perspectief te plaatsen. Niet de politiek of digitalisering komen aan de orde, maar denkpatronen en weeffouten. Hij beschrijft fenomenen als confirmation bias en bedenkt formules als 'doel + middel + controle = wet', waarop hij later in het boek regelmatig terugkomt. Hoe er bijvoorbeeld ruis ontstaat in een discussie over het toestaan van Kaspersky-software bij de overheid. Het hele boek staat vol met zulke kaders. Zo gaat een belangrijk onderdeel over de totstandkoming van de Wiv 2017, de beruchte aanpassing van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten waarover in 2017 een referendum werd gehouden. Verhoeven schrijft niet alleen hoe en wat er gebeurde, hij noemt ook verschillende kaders en denkprocessen waarbinnen zo'n wet wordt opgezet, zoals het veiligheidsdenken onder politici.

Geen juice

Wie sappige juice verwacht over handjeklap of schimmige achterkamerdeals in Den Haag, hoeft De democratie crasht niet te lezen. Het boek is vooral een waarschuwing van Verhoeven aan de samenleving en aan de politiek. Hij waarschuwt voor de invloed van sociale media en voor het gebrek aan kennis over ict in de Tweede Kamer. Dat beschrijft hij niet in abstracte termen, maar hij koppelt het aan concrete voorbeelden. De meeste daarvan zijn voor de gemiddelde tweaker misschien niet verrassend of onthullend. Verhoeven laat bijvoorbeeld zien hoe Huawei in Nederland kon blijven opereren doordat beleidsmakers het verschil tussen rand- en kernapparatuur in telecomnetwerken niet snapten. Daaruit komt de lange discussie over de aanwezigheid van de Chinese fabrikant in Nederland voort, door Verhoeven vervolgens op interessante wijze geduid via zijn eigen betrokkenheid bij de kwestie.

Een ander voorbeeld is de schok van de Tweede Kamer toen in 2022 bleek dat spionagesoftware Pegasus werd ingezet in Nederland. Verhoeven beschrijft in zijn boek hoe hij eerder een initiatiefwet indiende om de spyware te verbieden, maar dat die strandde vanwege een gebrek aan kennis in de politiek.

Draaien rondom de Wiv

Het boek gaat niet alleen over denkfouten en -patronen. Het is ook een reflectie van Verhoeven zelf op zijn werk. Een belangrijk onderdeel daarvan is zijn inmiddels veel bekritiseerde 'draai' rondom de Wiv. Aanvankelijk was Verhoeven fel tegenstander van de 'sleepwet', maar toen het referendum er kwam, riep hij juist op om vóór de nieuwe wet te stemmen. Dat kwam hem op veel kritiek te staan, met name door blogs als GeenStijl, maar ook door Arjen Lubach. Zij verweten hem partijpolitiek te bedrijven en niet eerlijk te zijn. In De democratie crasht komt Verhoeven uitgebreid terug op dat gedachteproces. Hij vertelt hoe hij zich realiseerde dat de wet nodig was, maar ook beter toezicht nodig had. Ook gaat het over de kritiek die hij kreeg en die aansloot op de mediacratisering van de politiek, die hij als een groot probleem ziet.

Politieke problemen

De democratie crasht gaat in het algemeen over de grote problemen die Verhoeven ziet in de politiek anno 2023. Voor een deel zijn dat problemen die de afgelopen jaren boven zijn komen drijven in Nederland, zoals een fragmentatie van de Tweede Kamer met kleinere partijfracties die gezamenlijk minder kennis hebben. Bij sommige van die problemen haalt Verhoeven er een digitale component bij, wat soms een beetje geforceerd aanvoelt. De werkdruk van Kamerleden verklaart hij bijvoorbeeld deels door het feit dat ze anno 2023 permanent online zijn met hun smartphones, terwijl die werkdruk ook veel andere oorzaken heeft, zoals juist de eerdergenoemde kleiner wordende fracties.

Oplossingen

Het mooie aan De democratie crasht is dat het niet alleen een cynische biografie is van Verhoevens tijd in de politiek; het is een duidelijke uiteenzetting van wat hij ziet als de problemen in de politiek, maar hij draagt er ook meteen oplossingen voor aan. Die staan in de laatste twee hoofdstukken centraal. Sommige oplossingen lijken vrij voor de hand liggend en zijn makkelijker opgeschreven dan uitgevoerd. Verhoeven pleit bijvoorbeeld voor meer investeringen in cybersecurity en het versterken van de vitale infrastructuur in Nederland. Dat willen kabinetten en experts al jaren. Ook pleit Verhoeven ervoor om grote techbedrijven op te knippen en wil hij een 'digitaks'. Dat zijn plannen die in het verkiezingsprogramma van D66 stonden en waar ook op Europees niveau aan wordt gewerkt.

Daarmee hebben sommige onderdelen van De democratie crasht voor een tweaker misschien een wat hoog 'duh'-gehalte. Het is geen verrassing dat een prominente oud-D66-politicus meer geld voor cybersecurity wil. Ook zullen sommige wetten en wetsvoorstellen die Verhoeven beschrijft, bekend voorkomen, bijvoorbeeld over ict-projecten als CoronaMelder en SyRI. Dat is echter lang niet overal het geval. In veel gevallen is het ook goed om eens een kijkje in de keuken te kunnen nemen en te zien hoe een individuele politicus de totstandkoming van een wet beleeft en probeert te beïnvloeden. Dat maakt De democratie crasht voor iedereen interessant, zelfs als je technologie in de politiek al intensief volgt.