Zowel AMD als Intel grijpen de CES-beurs aan om hun nieuwe laptopprocessors te introduceren. AMD presenteerde de eerste chips met een modelnummer in de Ryzen 6000-serie, terwijl Intel zijn twaalfde generatie Alder Lake uitbouwde met maar liefst vier reeksen laptop-cpu's. Via de voorgaande linkjes kun je onze nieuwsberichten met alle details teruglezen, maar hoe vergelijken ze eigenlijk met elkaar en wat voor impact gaan ze hebben op de laptopmarkt?
Inhoudsopgave |
Zo staat het er nu voor in de laptopmarkt |
De nieuwe Intel-chips in het kort |
De nieuwe AMD-chips in het kort |
Ryzen 6000 versus 12th Gen Core |
Zo staat het er nu voor in de laptopmarkt
Voordat we kunnen voorspellen wat de nieuwe introducties betekenen voor de laptops van 2022, moeten we eerst bekijken hoe de laptopmarkt er nu voorstaat. Op basis van Pricewatch-data bleek eerder al dat AMD's Ryzen-processors in 2021 goed waren voor een groter marktaandeel dan AMD ooit had: ze zitten in 26 procent van de nieuw toegevoegde laptops. Dat past in de trend van de afgelopen jaren, waarin AMD gestaag marktaandeel afsnoept van Intel. Volgens de recentste cijfers van het vooraanstaande Mercury Research verkocht AMD in het derde kwartaal van 2021 22 procent van alle laptop-cpu's. De andere 78 procent komt nog altijd van Intel.
Dat is best knap, als je bedenkt dat AMD enkele jaren geleden, in het Bulldozer-tijdperk, praktisch geen rol speelde in de laptopmarkt en bovendien nog altijd niet in alle segmenten een courant aanbod heeft. Goedkope laptops zoals Chromebooks maken bijvoorbeeld grotendeels gebruik van Intel-chips. Een afname van de vraag naar dat soort notebooks is overigens ook de belangrijkste reden voor AMD's versnelde groei in de loop van 2021. Tegen CRN zei de directeur van Mercury Research, Dean McCarron, dat de afgenomen vraag naar instaplaptops vooral Intel raakte, omdat het blauwe kamp juist in dat segment nog altijd goed is vertegenwoordigd.
De nieuwe Intel-chips in het kort
Intel bracht zijn Alder Lake-processors in november vorig jaar al uit voor luxe desktops, maar nu is het tijd voor een brede uitrol. Laptopchips zijn kleiner en daardoor makkelijker te produceren dan desktop-cpu's. Hierdoor is Intel voor desktops veel langer blijven steken op 14nm dan bij laptops het geval is. Alder Lake betekent voor laptops dan ook geen nieuw productieproces, zoals het dat bij desktops wel betekende, en ook het type snelle cores en de geïntegreerde Xe-gpu's van de 12-serie zijn in laptopland geen generational leap zoals ze dat in de desktopwereld waren. Intel heeft voor zover ons bekend is zelfs helemaal geen claims gedaan die specifiek ingaan op Golden Cove ten opzichte van laptopvoorganger Willow Cove. Dat doet vermoeden dat de ipc-winst weliswaar aanwezig, maar niet enorm is.
Wel nieuw voor laptops zijn natuurlijk de E-cores. Die spelen bij laptops een belangrijkere rol dan in de desktopserie. Het topmodel uit de H-serie (45W tdp) heeft bijvoorbeeld zes P-cores en acht E-cores. In de U-serie met tdp's van 15 en 9W gooit Intel alle ballen op de E-cores; die chips combineren twee (i3/i5/i7) of zelfs maar één (Celeron/Pentium) P-core met vier of acht E-cores.
De impact van die E-cores kan voor laptops heel anders uitpakken dan voor desktops. Op de desktop worden ze vooral ingezet voor betere multithreaded-prestaties om de beschikbare ruimte in tdp-budget en die size op te vullen. Bij laptops zijn de prestaties maar een deel van het verhaal. Zeker de keuze voor slechts twee P-cores in de U-serie duidt erop dat die slechts een beperkte rol zullen spelen, bijvoorbeeld om kort piekprestaties te leveren als je een programma start of een webpagina laadt. Veel van het achtergrondwerk kan op de zuinige cores worden uitgevoerd, wat de accuduur ten goede komt. De vernieuwde scheduler in Windows 11 zal daarin een belangrijke rol spelen.
De nieuwe AMD-chips in het kort
AMD had al de U-serie met een tdp van 15W en de H-serie met een tdp van 35 tot 45W, net zoals Intel, maar komt in de Ryzen 6000-generatie (codenaam Rembrandt) met een reeks 28W-modellen binnen de U-serie. In tegenstelling tot de bovengenoemde Intel-serie betreft dat geen fysiek andere chip, maar worden simpelweg de stroomlimieten meer losgelaten, zodat de processor hoger kan boosten.
Waar bij Intel amper wat is veranderd aan de geïntegreerde gpu, zorgt hij bij AMD juist voor groot nieuws. De Ryzen 6000-processors gebruiken slechts marginaal gewijzigde Zen 3+-cores, die dankzij TSMC's 6nm-proces iets efficiënter zijn dan de reguliere Zen 3-kernen. De gpu krijgt daarentegen een enorme upgrade. Niet alleen maakt AMD eindelijk de overstap van de uit 2017 stammende Vega-architectuur naar het moderne RDNA 2, maar ook is het aantal aanwezige gpu-cores met de helft verhoogd.
Vooralsnog komt die nieuwe gpu er in twee smaken. De Radeon 680M-gpu wordt toegepast in de Ryzen 7- en 9-modellen en telt twaalf compute-units. De 660M met zes compute-units vind je alleen in de Ryzen 5-varianten. De fabrikant beloofde tijdens zijn presentatie dat de combinatie van de nieuwe architectuur en het hogere aantal rekeneenheden tot verdubbelde gpu-prestaties leidt, maar vergeleek daarbij een van de nieuwe 28W-modellen met een 15W-chip van de vorige generatie. Bij een echte appels-met-appels-vergelijking zal het verschil wat kleiner zijn.
Opvallend is verder dat de nieuwe Ryzens uitsluitend DDR5-geheugen (of Lpddr5) ondersteunen. In de losse verkoop is DDR5-geheugen nog altijd slecht verkrijgbaar en duur, dus dat belooft weinig goeds voor de laptops met een Ryzen 6000-cpu; Intels nieuwste cpu's kunnen wel nog altijd met DDR4 overweg. Een pluspunt voor de nieuwe serie is ondersteuning voor USB4, dat effectief is gebaseerd op Thunderbolt 3. Deze mede door Intel ontwikkelde technologie ontbrak tot nu toe op AMD-laptops. Helaas is ook de USB4-standaard meer een keuzemenu dan een garantie: er is veel mee mogelijk, maar weinig verplicht. Antwoord op de vraag of een Ryzen 6000-laptop overweg kan met bijvoorbeeld je monitor(en), dockingstation of externe ssd, zal dus nog altijd een duik in de specsheet vereisen.
Ryzen 6000 versus 12th Gen Core
Hoewel de nieuwe laptopprocessors tot nu toe nog vooral op papier bestaan, kunnen we aan de hand van de vrijgegeven informatie een vrij aardige inschatting maken van hoe ze zich tot elkaar verhouden.
Prestaties
De singlethreaded-prestatiekroon was met de 11-serie alweer nipt terug in handen van Intel. De Ryzen 6000-cpu's moeten het ten opzichte van hun voorgangers op dat punt hebben van een iets hogere singlecore-turbo. Intel zet met de nieuwe Golden Cove-cores in Alder Lake een grotere stap. Het ligt dus voor de hand dat Intel zijn voorsprong op dit vlak behoudt en misschien zelfs uitbreidt.
Op multithreaded-vlak wordt het spannender. De dankzij het 6nm-proces toegenomen efficiëntie zorgt ervoor dat de Ryzen 6000-cpu's in dergelijke scenario's hoger kunnen klokken. Bij de nieuwe Intel-chips moeten de toegevoegde zuinige cores een serieuze boost in multithreaded-prestaties opleveren, al lever je daarvoor ten opzichte van de vorige generatie vaak wel een aantal reguliere cores in. We schatten in dat de radicale wijzigingen bij Intel voor een grotere generatiesprong gaan zorgen, maar AMD had hier bij de vorige generatie een comfortabele voorsprong van 15 à 20 procent. Of Intels sprong groot genoeg is om AMD bij te halen, durven we aan de hand van de nu beschikbare informatie nog niet te stellen.
De prestaties in games zijn een verhaal apart en spelen natuurlijk vooral een rol bij de processoren in de luxere H-series, die vaker met een losse videokaart worden gecombineerd. AMD heeft zijn traditionele achterstand op dit vlak met de Ryzen 5000-cpu's knap weten in te lopen, maar van een echte voorsprong was nog geen sprake. De ipc-winst van Intels nieuwe snelle cores zouden weleens meer kunnen opleveren dan de hogere kloksnelheden bij AMD. De teruggang in het aantal snelle cores bij Intels H-serie kan, zeker bij lagere modellen met minder cores in absolute zin, juist weer tegen Intel werken. Dat zal verschillen per game, en sowieso geldt voor laptops dat de prestaties van de cpu in games erg lastig zijn te isoleren. De verdeling van het stroombudget tussen cpu en gpu is immers bij elke laptop weer anders; een op papier snellere cpu kan alsnog langzamer zijn als hij minder mag verbruiken. Hou je het bij gamen op de geïntegreerde graphics, dan zal AMD veruit de beste optie worden.
Belangrijkste wijziging per scenario |
AMD Ryzen 6000 t.o.v. Ryzen 5000 |
Intel 12th Gen Core t.o.v. 11th Gen |
Wie wordt de beste? |
Singlethreaded | 200-300MHz hogere singlecore-turbo |
Nieuwe 'snelle' core Golden Cove |
Waarschijnlijk Intel |
Multithreaded | Hogere allcore-turbo dankzij toegenomen efficiëntie 6nm |
Toevoeging E-cores | Waarschijnlijk AMD, met kleinere voorsprong |
Gaming losse gpu | Hogere kloksnelheden | 'Snelle' cores met hogere ipc, maar kleiner aantal |
Too close to call |
Gaming igpu | Compleet vernieuwde gpu met 50% meer cores |
Geen wijzigingen in architectuur, meer EU's op sommige modellen |
Zeer waarschijnlijk AMD |
Accuduur | Verbeteringen in zuinigheid soc-gedeelte |
Geen informatie vrijgegeven | Too close to call |
Accuduur en platform
De andere zijde van de medaille is natuurlijk accuduur. Daarover was Intel in zijn presentatie opvallend stil; het ging vrijwel exclusief over de behaalde prestatieverbeteringen. AMD wees op de verbeteringen die het in het soc-gedeelte (de geïntegreerde chipset) van zijn processors heeft doorgevoerd en claimt daarmee drie uur accuduur te winnen ten opzichte van laptops met een Ryzen 5000-cpu. Tests zullen moeten uitwijzen wie op dit punt de grootste stappen heeft gemaakt.
Kijken we verder dan alleen de cpu's zelf, dan blijft de integratie van Thunderbolt een belangrijk voordeel bij Intel. De nieuwe Ryzens krijgen weliswaar USB4, maar dat is net als de nieuwste HDMI-versie een echte keuzemenu-standaard waar van alles wel of juist niet onder kan vallen. Weten wat er (niet) werkt als je je Thunderbolt-dock in je nieuwe AMD-laptop steekt, wordt serieus uitzoekwerk voor je aanschaf - of domweg uitproberen.
Beide nieuwe cpu-generaties ondersteunen DDR5-geheugen, maar alleen Intel biedt ook nog backwards compatibility met DDR4. Van die keuze zou AMD best nog weleens spijt kunnen krijgen, want DDR4 is vooralsnog vaak de meest economische optie, al is het maar door de betere verkrijgbaarheid. Laten we hopen dat de productie van DDR5 snel wordt opgevoerd, zodat dat geen bottleneck wordt voor een faire concurrentiestrijd tussen laptops met de nieuwe AMD- en Intel-chips.
Die strijd zit er dit jaar namelijk dik in; op papier zijn de twaalfde generatie Intel Core-processors en AMD's Ryzen 6000-cpu's zeer aan elkaar gewaagd. Op vlakken waar de ene of de andere fabrikant vorig jaar een substantiële voorsprong had, lijken de nieuwe cpu's consequent dichter naar elkaar toe te kruipen, wellicht met uitzondering van de igpu-prestaties. Dat biedt ruimte voor AMD om zijn marktaandeel verder te laten groeien, al spelen daarbij ook niet-technische zaken als productiecapaciteit en prijzen een rol. We kunnen ons in ieder geval opmaken voor een uiterst competitief laptopjaar.