Inleiding: vaarwel Symbian
De smartphonesector heeft een woelig jaar achter de rug. Samsung werd in 2011 marktleider, voornamelijk door de succesvolle Galaxy S II, die op het gebied van snelheid en vloeiende besturing een stap vooruit was ten opzichte van de concurrentie. Het was ook het jaar van de opkomst van dualcores: naast de S II kwamen ook LG, HTC en Apple met toestellen met dualcore-socs. Lagere datalimieten en hogere prijzen - al dan niet door prijsafspraken - beleefden een terugkeer op de Nederlandse markt.
Even ingrijpend als onverwacht was verder de koerswijziging van Nokia. De fabrikant dumpte Symbian ten gunste van Microsofts Windows Phone, waarmee een van de grootste telefoonfabrikanten en de grootste softwaremaker ter wereld een vergaande samenwerking aangingen. In november kwam met de Lumia 800 de eerste vrucht van die samenwerking op de markt.
Voordat we dieper ingaan op al deze ontwikkelingen, staan we echter even stil bij het besturingssysteem dat Nokia heeft opgeofferd: Symbian. Natuurlijk, het is nog niet voorbij. Versie 10.1, beter bekend als 'Belle', krijgt nog wel updates en misschien verschijnen er zelfs nog wat nieuwe modellen. Met een marktaandeel van minder dan 5 procent in Nederland - tegenover meer dan 50 procent vijf jaar geleden - en een gebrek aan toekomstperspectief is echter het tijd om afscheid te nemen.
Symbian was de afgetekende marktleider, maar Nokia heeft grove fouten gemaakt bij de ontwikkeling van het OS. Te laat werd ingezien dat veel consumenten een touchscreentelefoon willen, en toen Nokia de 5800 XpressMusic en de N97 uitbracht, bleek Symbian niet echt geschikt gemaakt voor touchscreens. De updates Anna en Belle kwamen te laat; Symbian had toen al veel marktaandeel verloren.
Dat neemt niet weg dat menigeen heel veel plezier van zijn Symbian-telefoon heeft gehad. Het OS had ook veel sterke punten en draaide jarenlang op vooruitstrevende toestellen als de illustere N95, die als eerste 3g, wifi en een 5-megapixelcamera combineerde, de E71 met zijn stevige body, en de Communicator-serie.
Op 11 februari van dit jaar verkondigde de Finse fabrikant, met inmiddels oud-Microsoft-topman Stephen Elop aan het hoofd, dat het bedrijf zich op Windows Phone ging richten. Symbian was marktleider in de jaren dat smartphones nog niet mainstream waren, maar moest uiteindelijk het onderspit delven. Daarom begonnen we dit jaaroverzicht met een saluut aan de ooit zo trotse marktleider en wegbereider voor smartphones. So long and thanks for all the fish.

Meer geld voor minder data
In Nederland werden afgelopen zomer flinke prijsverhogingen doorgevoerd. Dat zorgde voor heel wat onrust en kwade klanten. T-Mobile voerde strengere datalimieten in, KPN en Vodafone verhoogden daarnaast ook nog eens hun prijzen. Dat riekt naar prijsafspraken, meende een Tweede Kamerlid en in december stelde de Nederlandse Mededingingsautoriteit een onderzoek in.
Of de prijsafspraken - als die bestaan - inderdaad hebben gezorgd voor hogere prijzen is nog maar de vraag. Het verhogen van de prijzen en verlagen van de datalimieten lijkt ook een simpel gevolg van marktwerking: er is meer vraag, terwijl aanbod gelijk blijft. De tarieven voor roaming zijn op Europees niveau streng gereguleerd, dus de winst moet in Nederland gehaald worden. Het is dus niet vreemd dat de prijzen stegen.
Toch ging het dit jaar niet slecht met de providers. De omzetten daalden wel omdat er minder gebeld en vooral minder ge-sms't werd - een gevolg van de populariteit van WhatsApp, zo denken providers. De winsten bleven echter redelijk stabiel. Bij T-Mobile steeg de winst in het najaar zelfs sterk en ook Vodafone noteerde winstgroei. Alleen KPN zag de winst afnemen, maar geen enkele Nederlandse provider schreef rode cijfers.
De meest onverwachte ontwikkeling was vermoedelijk het wettelijk verplicht stellen van netneutraliteit. KPN had het plan opgevat om een apart tarief te rekenen voor internetdiensten als WhatsApp. De zogenoemde chatheffing wekte zoveel verontwaardiging in de Tweede Kamer dat netneutraliteit binnen een paar maanden kracht van wet kreeg. Daarmee is Nederland na Chili het tweede land ter wereld dat bepaald heeft dat providers geen extra geld mogen rekenen voor verschillende internetdiensten.
De wettelijke verplichte netneutraliteit gaat op 1 januari 2012 in voor nieuwe abonnementen. Vanaf 1 januari 2013 is netneutraliteit ook van toepassing op alle al bestaande telefoonabonnementen met mobiel internet.

De derde wereld: een stille revolutie
Terwijl we ons in Nederland voornamelijk richten op high-end smartphones, spelen mobiele netwerken elders op aarde nog een andere rol. Deze revolutie - want het is niet minder dan dat - vindt in relatieve stilte plaats en is eigenlijk nog maar nauwelijks begonnen.
De belangrijkste ontwikkelingen vinden plaats in Afrika. Dat continent heeft een zeer zwakke infrastuctuur als het over vaste telefonie en bedraad internet gaat. Mobiele telefoons en gprs-verbindingen zijn daardoor voor miljoenen mensen de eerste kennismaking met telefonie en internet.
Inmiddels zijn er in Afrika al veel gebruikers van mobiele internetverbindingen: volgens de recentste schattingen zijn er nu tussen 35 en 40 miljoen gebruikers van gprs en 31 miljoen gebruikers van 3g. Dat steekt nog altijd schril af tegen de 1 miljard inwoners van het continent, maar de groei is indrukwekkend.
Jaar
| 2007
| 2008
| 2009
| 2010
| 2011
|
Afrika |
0,2 |
0,9 |
1,4 |
2,5 |
3,8 |
Europa |
14,7 |
24,2 |
32,6 |
41,3 |
54,1 |
Percentage inwoners dat beschikking heeft over 3g-diensten. Bron: ITU
Smartphones maken ook een steeds groter deel uit van de markt in ontwikkelingslanden, maar dat gaat niet om de toestellen die we in Nederland gewoon zijn. Nokia doet het er bijvoorbeeld goed met zijn goedkopere Symbian-modellen. Dat de Finnen ontwikkelingslanden belangrijk vinden, bleek tijdens de keynote op Nokia World. Terwijl de verzamelde telecompers wachtte op de aankondiging van de Lumia 800 met Windows Phone, nam Nokia meer dan een half uur de tijd voor de presentatie van zijn Asha-telefoons voor emerging markets. Ook tijdens zijn CES-keynote in het decadente Las Vegas had toenmalig ceo Olli-Pekka Kallasvuo het vooral over telefoons voor ontwikkelingslanden. Bedrijven als ZTE en Huawei timmeren er aan de weg met goedkope Androids.
Nog meer dan de diensten via gprs en 3g groeit in Afrika de 'normale' mobiele telefonie. Waar daar het bezit van een mobiele telefoon vijf jaar geleden een uitzondering was, is dat nu normaal aan het worden.
Jaar
| 2007
| 2008
| 2009
| 2010
| 2011
|
Afrika |
23,5 |
32,4 |
38,0 |
45,2 |
53,0 |
Europa |
111,7 |
117,7 |
118,4 |
117,7 |
119,5 |
Percentage mobiele aansluitingen. Bron: ITU
Afrikanen gebruiken echter hun telefoons anders dan Europeanen. Een van de populairdere diensten is bijvoorbeeld het geld overmaken per sms. Omdat veel Afrikanen in afgelegen gebieden wonen en daar geen toegang tot 'normale' banken hebben, is betalen per sms snel populair geworden.
Zoals gezegd: deze revolutie begint net. Waar in Europa bijna 75 procent van de inwoners op het internet actief is, geldt dat in Afrika nog maar voor 12,8 procent van de bevolking. In Azië, waar meer dan de helft van de wereldbevolking woont, is dat 27,2 procent. Het is lastig te voorspellen in welk tempo de groei zal verlopen en welk effect de vele honderden miljoenen nieuwe gebruikers zullen hebben, maar het is duidelijk dat het mondiale telecomlandschap ingrijpend zal veranderen.

Android: heer en meester
Platform
Android is inmiddels heer en meester op de smartphonemarkt. En niet met een klein verschil: tussen 50 en 60 procent van de verkochte smartphones wereldwijd is voorzien van Android, en dat marktaandeel stijgt nog steeds.
Met het marktleiderschap komt consolidatie: waar Android eerst een paar keer per jaar een update kreeg, gebeurde dat afgelopen jaar niet meer. De telefoonversies van Android kregen wel diverse kleine updates, maar pas een jaar na het verschijnen van Android 2.3 Gingerbread verscheen de volgende grote release: Android 4.0 Ice Cream Sandwich.
De nieuwe versie bevat eindelijk ondersteuning voor hardware-versnelling voor de interface. Bij de interface van Android-versie 2.3 werd al het grafische werk nog door de cpu afgehandeld. Omdat de gpu dat nu voor zijn rekening kan nemen, gebeurt dat met een hogere framerate en met minder gestotter, waardoor het nieuwe OS sneller aanvoelt en er beter uitziet.
Daarnaast is multitasking aangepakt: in plaats van een grid met iconen worden openstaande apps weergegeven in een verticale lijst met namen en grote thumbnails. Het sluiten van een app gebeurt door de thumbnail naar rechts te vegen. Die functie lijkt erg op het afsluiten van apps in WebOS en dat is geen toeval: Matthias Duarte, de ontwerper van WebOS, is inmiddels bij Google in dienst.
/i/1317983797.png?f=thumb)
Over de fragmentatie van Android, in 2010 nog een heet hangijzer, was afgelopen jaar vrij weinig discussie. Alle Android-telefoons die op de markt kwamen, beschikten minimaal over versie 2.2. Omdat de verschillen tussen 2.2 en 2.3 niet heel groot zijn, waren veel toestellen redelijk up-to-date en konden ze alle beschikbare apps probleemloos aan.
Toestellen
Van alle fabrikanten was Samsung afgelopen jaar het succesvolst. Dankzij zijn Galaxy-smartphones werd dit bedrijf wereldwijd, ook in Nederland, marktleider. Het belangrijkste toestel daarbij was de Galaxy S II: dat is zonder twijfel de smartphone van het jaar.
De S II is voorzien van de in eigen beheer gemaakte Exynos 4210-dualcore-soc. Het 4,3"-scherm is van het Super Amoled Plus-type, een doorontwikkelde versie van Super Amoled-displays met meer subpixels en dus een scherpere weergave. Omdat Samsung het toestel ook nog eens ondersteunde met een goede reclamecampagne, werd de S II de klapper van het jaar.
De spectaculairste telefoon die HTC daar tegenover zette was waarschijnlijk de Sensation XE. Dit toestel heeft een Qualcomm MSM8260-soc en een dualcore met een kloksnelheid van 1,4GHz. Bovendien is het toestel voorzien van Beats Audio, wat voor betere geluidskwaliteit moet zorgen. HTC investeerde liefst 300 miljoen dollar in het audiobedrijf Beats.
/i/1315988575.jpeg?f=imagenormal)
Andere fabrikanten van Android-telefoons waren in Nederland minder succesvol. Sony Ericsson deed met het designtoestel Xperia Arc nog wel leuk mee, maar door de singlecore-processor is die smartphone niet zo krachtig als de toestellen van Samsung en HTC.
LG wilde een grootste comeback maken met de Optimus-lijn. De Optimus 2X Speed was de eerste dualcore-smartphone, maar deze flopte, onder andere omdat de software niet goed van de tweede core wist te profiteren. De Optimus Black moest het hebben van zijn dunne behuizing en een helder scherm, maar viel toch niet echt op. De Optimus 3D, met 3d-scherm en 3d-camera, was misschien nog wel de beste poging om een innovatief toestel uit te brengen. Jammer genoeg voor LG zaten de smartphoneliefhebbers daar kennelijk niet op te wachten en ook dit toestel was niet erg succesvol.
Motorola doet ten slotte nauwelijks meer mee in Nederland. De opvallendste modellen - en de enige die daadwerkelijk in Nederlandse winkels te koop waren - bleken de robuuste telefoon Defy en de nieuwe Razr, met een Super Amoled-scherm en een dualcore-processor. De meeste aandacht kreeg Motorola echter toen het door Google werd overgenomen.
iPhone: beter goed gejat...
iOS 5: iCloud en notificaties
Apple gaf zijn iOS-platform een update met versie 5. De belangrijkste toevoegingen bleken de webopslagdienst iCloud en het nieuwe notificatiesysteem. Vooral dat laatste was hard nodig: notificaties op iOS waren voorheen hinderlijk en hopeloos ouderwets.
Het centrale punt voor notificaties is nu een menu dat kan worden geopend met een veeg naar beneden over de statusbalk. Dit systeem is overgenomen van concurrent Android. Ook op het lockscreen krijgen notificaties meer ruimte.
De andere grote aankondiging was iCloud, een webdienst waarmee onder andere contacten, mails, apps, muziek en documenten kunnen worden opgeslagen. Apple ziet een grote toekomst voor deze online-backupdienst, die later wellicht ook voor Mac OS X-apparaten wordt ingezet.
Het is echter nog maar de vraag hoe lang Apple kan doorgaan met iOS voordat het platform ouderwets gaat aanvoelen. Er wordt gefluisterd dat de fabrikant het platform ergens in de komende jaren drastisch gaat vernieuwen, maar het is onzeker wanneer dat moet gebeuren.
Het marktaandeel van iOS op smartphonegebied stijgt inmiddels niet meer. Het ligt zowel mondiaal als in Nederland tussen 10 en 20 procent. Bovendien daalt het marktaandeel door de groei van de gehele smartphonemarkt, al stijgt het aantal verkochte exemplaren nog altijd. Dat legt het bedrijf geen windeieren: de iPhone is inmiddels Apples grootste inkomstenbron.
/i/1318944205.png?f=thumb)
Een nieuwe iPhone?
De geruchten over de iPhone 5 waren dit jaar hardnekkig. Het nieuwe toestel zou onder meer een groter scherm, een nieuw, dunner design en een aanraakgevoelige Home-knop krijgen. Toen de dag van de aankondiging dichterbij kwam, bleek echter dat er geen iPhone 5 zou verschijnen. Er zouden wel prototypes van de iPhone 5 zijn gemaakt, maar het project zou zijn uitgesteld. Er kwam wel een update van de iPhone 4 uit 2010: een dag voor het overlijden van boegbeeld Steve Jobs werd de iPhone 4S gepresenteerd.
De iPhone 4S bevat drie nieuwe elementen: een dualcore-processor met een verbeterde gpu, een betere camera met een hogere resolutie, en spraakbesturing in natuurlijke taal via Siri.
De nieuwe iPhone was direct een verkoopsucces. Er werden alleen al in het eerste weekeinde vier miljoen exemplaren van verkocht. Ter vergelijking: van de iPhone 4 verkocht Apple nooit meer dan 6,8 miljoen exemplaren per maand.
/i/1319122033.jpeg?f=imagenormal)
BlackBerry: vrije val
Het einde is in zicht voor BlackBerry OS. Het op Java gebaseerde besturingssysteem wordt uitgefaseerd en vervangen door het nieuwe BBX. Dat OS werd in oktober door RIM aangekondigd, maar tot dusverre is er nog niet eens een screenshot gezien.
Het ging dit jaar bijzonder slecht met de Canadese fabrikant. Het marktaandeel in thuismarkt Noord-Amerika slonk dit jaar opnieuw: waar twee jaar geleden nog 45 procent van de smartphones uit de fabrieken van RIM kwam, is dat nu nog maar 9 procent.
RIM kon niet lijdzaam blijven toekijken en besloot het oude BlackBerry OS op te poetsen. Voor nieuwe toestellen werd krachtigere hardware gebruikt, zodat de interface wat soepeler zou lopen. Ook is er eyecandy aan het oude OS toegevoegd, om het wat moderner te doen lijken. Tot slot werd BlackBerry OS 6.1 hernoemd naar BlackBerry 7 om de indruk te wekken dat het een belangrijke nieuwe release was.
Dat was het niet. De enige echt vernieuwende software van RIM was te vinden in de enige tablet die het bedrijf uitbracht: de PlayBook. Daarop draait het OS dat we nu kennen als BlackBerry 10, en voorheen als BBX. Het OS was bij de release nog niet af; zo ontbraken een e-mailclient en een agenda. De software bleek echter veel prettiger te werken en moderner te ogen dan BlackBerry OS.
Volgend jaar zullen we ook de eerste smartphones met BlackBerry 10 kunnen testen. Dan kunnen we ook zien of RIM nog toekomst in de smartphonemarkt heeft - zoals de zaken nu liggen, gaat dat echter moeilijk worden.
Wil RIM een kans maken, dan moet het in elk geval voorkomen dat zijn servers dagenlang onbereikbaar zijn. Het oerdegelijke imago van de BlackBerry-diensten, die allemaal via de servers van RIM lopen, liep een enorme deuk op toen BlackBerry-gebruikers in oktober dagenlang zonder verbinding zaten. RIM hield zijn kaken stijf op elkaar over de oorzaak - dit optreden, of liever het gebrek daaraan, zal vermoedelijk tot in de verre toekomst gebruikt worden om Communicatie-studenten te laten zien hoe je een rampzalige situatie voor je bedrijf nog erger kan maken.
/i/1306231892.jpeg?f=imagenormal)
De BlackBerry's: vooral touchscreens
De BlackBerry Curve 9360 is de enige BlackBerry die dit jaar werd uitgebracht zonder touchscreen. Alle andere modellen, de Curve 9380, de Torch 9810, de Torch 9860, de Bold 9790 en de Bold 9900, hebben een touchscreen. De Curve 9380 en Torch 9860 hebben zelfs geen fysiek toetsenbord meer, toch een feature waar BlackBerry's groot mee werden.
De beste BlackBerry van dit jaar was zonder enige twijfel de Bold 9900, met een strak design en combinatie van een goed touchscreen, goede software en een goed toetsenbord. De bezoekcijfers van onze review zijn echter tekenend voor de tanende interesse in BlackBerry: waar de hands-on in mei nog makkelijk 150.000 pageviews haalde, bleef de review steken op minder dan de helft.
/i/1316604883.jpeg?f=imagenormal)
Windows Phone: een jaar van beloftes
Hee, een update
Windows Phone kende dit jaar twee updates, maar er verschenen opvallend weinig nieuwe toestellen met dit OS. Waar er vorig jaar bij de release negen toestellen werden gepresenteerd, bleef de teller nu op zeven steken - en dat terwijl we dit najaar eigenlijk een golf van nieuwe telefoons hadden verwacht.
Microsoft deed de eerste update voor Windows Phone, met de codenaam NoDo, begin dit jaar de deur uit. Toen bleek hoe lastig het is veel toestellen binnen korte tijd van een update te voorzien. Vooral de Omnia 7, waarin Samsung ander geheugen heeft gestopt dan Microsoft voorschreef, bleek voor problemen te zorgen. Maar het Redmondse bedrijf leerde snel: in het najaar waren alle toestellen binnen een paar weken van de nieuwe Mango-update voorzien.
Ten opzichte van de eerste versie heeft Microsoft dit jaar veel elementen toegevoegd aan Windows Phone. Zo kreeg versie 7.5 een beperkte vorm van multitasking, hardware-versnelling in de browser en een grote lading kleinere tweaks.
Microsoft gaat in dit tempo door met updaten van Windows Phone, waarbij de codenamen curieus genoeg telkens eindigen op de letter 'o'. Vermoedelijk komt in het voorjaar van 2012 een duo-update: Tango 1 voor goedkopere toestellen met lagere systeemeisen en Tango 2 voor huidige toestellen. In het najaar, vermoedelijk tegelijk met de release van Windows 8, verschijnt Apollo. De belangrijkste feature daarvan is vermoedelijk een vergaande integratie met Windows 8, waardoor je alle gegevens op de telefoon automatisch kan synchroniseren met bijbehorende apps op Windows 8. Daarbij kan je denken aan e-mailaccounts in Outlook of Windows Live Mail.
:fill(white)/i/1320913653.jpeg?f=thumb)
Toestellen: Nokia en de rest
Er kwamen dit jaar welgeteld vier nieuwe toestellen met Windows Phone 7.5 op de markt: de Samsung Omnia W, de HTC's Titan en Radar en de Nokia Lumia 800. Daarnaast bracht LG zijn Optimus 7 opnieuw uit.
Naast de Nokia Lumia 800 was de HTC Titan met zijn 1,5GHz-processor en 4,7"-scherm wellicht het meest aansprekende toestel. De Titan zette in benchmarks en praktijktests ook de indrukwekkendste prestaties neer.
De Lumia 800 kreeg echter de meeste aandacht, simpelweg omdat Nokia en Microsoft er zoveel aandacht aan hebben besteed. Dat is ook logisch: waar HTC het merendeel van zijn toestellen uitrust met Android, heeft Nokia al zijn kaarten op Windows Phone gezet.
Het nieuwe Nokia-toestel kreeg brede aandacht in de mainstream-media, met als thema 'de comeback van Nokia op de smartphonemarkt'. Pas als we meer weten over de verkoopcijfers kunnen we zeggen of Nokia inderdaad terug van weggeweest is, maar het toestel is in elk geval enthousiast ontvangen.
/i/1320851959.jpeg?f=imagenormal)
Tot slot: een blik op 2012
De telecommarkt is momenteel de meest dynamische markt in de ict - en misschien ook wel daarbuiten. Het tempo waarin vernieuwingen worden doorgevoerd en vernieuwende producten worden gelanceerd, is duizelingwekkend. Dat zal niet eeuwig zo blijven, maar de grenzen zullen in 2012 nog niet bereikt worden.
Het opvoeren van de hardware en het updaten van platformen zal voorlopig dus vrolijk doorgaan. Het komende jaar brengt ons in elk geval de eerste telefoons met quadcore-processors, terwijl telefoons met 720p-schermen vast heel gewoon zullen worden. Misschien zien we ook de eerste telefoons met buigbare schermen.
Het ontwikkeltempo van Android blijft in 2012 laag: na de uitrol van 4.0 zullen we pas in november of daaromtrent weer een belangrijke nieuwe versie zien. Zeker lijkt dat Apple iOS 6 uitbrengt, en een iPhone 5 met een quadcore Apple A6-soc. Microsoft zal ondertussen vaart maken met Windows Phone; er komen vooral veel Nokia's met Windows Phone aan en het marktaandeel zal stijgen.
Tot zover de eenvoudige voorspellingen - er gaat in 2012 echter nog veel meer gebeuren. Zo wordt BlackBerry-maker RIM misschien opgekocht - het staat al even te koop - en het is zelfs niet ondenkbaar dat, als de verkoop van Windows Phones onverhoopt toch niet zo goed gaat, de Finse trots Nokia wordt overgenomen.
HTC - van oudsher een tweakermerk - zal na het recordjaar 2011 steeds meer merken dat het zich moet blijven vernieuwen: baanbrekende telefoons met nieuwe designs zijn hard nodig, en als die niet komen zullen de verkopen onherroepelijk dalen. Sony Ericsson, dat inmiddels volledig in handen van Sony is, verdwijnt als zelfstandig merk. LG lijdt al een paar jaar achter elkaar verlies op de telefoondivisie en de grote gok in 2011 heeft niet het gewenste resultaat opgeleverd. Het is dan ook beslist niet onmogelijk dat deze fabrikant de telefoniemarkt helemaal de rug toekeert.
Wat er ook gebeurt, Tweakers.net zal de telecommarkt ook in 2012 weer op de voet volgen. We proberen bij elke belangrijke aankondiging en elke belangrijke beurs aanwezig te zijn en verslag van alle ontwikkelingen te doen. Dat is alvast één zekerheidje voor het nieuwe jaar.