Dus: wie snapt het en durft het aan mijn moeder uit te leggen? Echt geld, pinpassen en credit cards snapt ze. En als dit zo simpel is, moet je het haar kunnen uitleggen.
De vraag is simpelweg: 'Wat is geld
precies?'
Geld is in wezen een abstract ruilmiddel. Vroeger werden goederen direct tegen elkaar geruild, bijvoorbeeld pijlpunten in ruil voor mammoetbiefstukjes. Toen kwam er een algemeen ruilmiddel tussen, vaak goud, maar ook zilver, koper, zout en edelstenen zijn hiervoor gebruikt. Punten werden geruild tegen goud, dat vervolgens werd geruild tegen het biefstukje. Dat idee werkt alleen als wordt voldaan aan een paar voorwaarden: uniciteit (je mag goud niet kunnen namaken), vertrouwen (het geruilde goud moet doorgeruild kunnen worden, anders is de waarde nihil), en handzaamheid (goud is makkelijk hanteerbaar, in tegenstelling tot de manshoge stenen munten met gaten op, naar ik meen, sommige Polynesische eilanden). Daarna ontstonden er papieren wissels die het daadwerkelijke ruilmiddel vertegenwoordigden, waardoor de noodzaak ontstond om de hoeveelheid daadwerkelijk ruilmiddel en uitgegeven wissels in balans te houden: immers, het papiergeld vertegenwoordigde een hoeveelheid 'echt' ruilmiddel (in moderne tijden vrijwel altijd goud).
De grote barbatruc kwam toen men zich realiseerde dat die fysieke goudstandaard niet nodig was: wat wél nodig was, was vertrouwen dat je het geld altijd weer kon uitgeven. Iedereen schenkt door het gebruik van euro's, dollars, yens, ponden, enzovoort impliciet vertrouwen aan dat ruilsysteem. Wat ook is gebleven is dat er één instantie mandaat heeft gekregen om daadwerkelijk nieuw geld te maken en in omloop te brengen: een centrale bank. Die wordt bevolkt door, hoopt men, voldoende wijze en betrouwbare mensen om geen gekke dingen te doen. Want waar voorheen de centrale bank voor elk nieuw eurobiljet zoveel gram goud in de kluis moest halen, is die laatste stap simpelweg komen te vervallen.
Dientengevolge is roekeloos gedrag—veel te veel geld uitgeven dan je hebt en erop gokken dat je je uitgegeven geld met dikke rente terugkrijgt voordat je zélf moet terugbetalen—een verschrikkelijk probleem. Toegegeven, dit kan ook met goud als achtervang, maar omdat het nu allemaal gegoochel met getalletjes werd is die link dat er iets van 'waarde' tegenover moet staan verdwenen. Het werd een 'risicoinschatting', die in veel gevallen veel te positief uitpakte. (Natuurlijk!) Het maakt allemaal niets uit, zolang de getallen maar groter worden. Als het verkeerd gaat, dondert je hele systeem van vertrouwen in elkaar. Het geld, toch al redelijk virtueel van aard, is definitief foetsjie, en kan ook niet zomaar worden teruggehaald. De schuldeisers moeten maar zien hoe ze het gat in hun begroting opvullen... vaak door zelf over de kop te gaan, omdat er geen reële waarde tegenover hun leningen staat. Daadwerkelijk knoeien met de boeken, wat bijvoorbeeld gebeurde in Griekenland, is net zo erg. De gaten werden met boekhoudkundige andere gaten gevuld... totdat het niet meer houdbaar werd en de zaak in elkaar klapte. De vraag is wat dan zwaarder telt: failliet laten gaan en het verlies van vertrouwen in de munt als beheersbaar bestempelen (immers, er worden zomaar ettelijke honderden miljarden euro's afgeschreven, dus wat voor garantie hebben uitleners dat hun euro's niet mee worden gesleurd als het elders gebeurt?); of niet failliet laten gaan en snoeiharde maatregelen eisen om het vertrouwen terug te brengen (okee, dit was eens maar nooit weer, kijk buitenwereld, we draaien de duimschroeven aan zodat het spel eerlijk wordt gespeeld!). Ziedaar de huidige crisis in twee (van de vele) notendoppen.
Bitcoin is in principe een digitale vorm van goud, met andere woorden een vrij ouderwetse vorm van geld. Er is een beperkte hoeveelheid van beschikbaar die langzaam aangroeit tot een bepaald maximum is bereikt. Dit wordt gegarandeerd door de gebruikte algoritmen en kan niet worden aangepast. Of, beter gezegd, natuurlijk kan het worden aangepast, maar dan maak je
de facto een nieuwe munt die geen bitcoin meer is. Iedereen controleert elkaar, zogezegd. Net als goud moet Bitcoin voldoen aan bepaalde voorwaarden om te kunnen worden gebruikt. De uniciteit wordt gegarandeerd door zo goed als onkraakbare wiskundige algoritmen die valsemunterij onmogelijk maken. Het algemene gebruik (betalen!) wordt gegarandeerd door een computernetwerk dat niets anders doet dan transacties verifiëren: een transactie is niet veel meer dan een bitcoin van een stempel te voorzien dat ontvanger O de nieuwe eigenaar is van die bitcoin en dat vorige eigenaar V daarmee akkoord gaat. Iedereen mag aan dat stempelproces bijdragen; hoe meer onderdelen van het netwerk bevestigen dat de sommetjes die achter dat stempelproces zitten kloppen, hoe betrouwbaarder het resultaat wordt. Het einde van het liedje is dus weer
vertrouwen, in dit geval in de algoritmes die dat stempelproces uitvoeren. Uiteindelijk zeggen zoveel onderdelen dat ontvanger O de nieuwe eigenaar is, dat een nieuwe partij P er vanuit mag gaan dat dat ook waar is, en dus van O op legitieme wijze de bitcoin mag ontvangen. Dit zijn specifiek details aan het feit dat bitcoin
digitaal is: je moet op de een of andere manier garanderen dat bitcoin niet kan worden nagemaakt en ook niet zomaar verdwijnt in een transactie. Dat zat met goud 'ingebakken' in de aard van het metaal; bij bitcoin moet een computer dat worden verteld.
En dan komt de derde categorie vertrouwen om de hoek kijken: net als bij goud moet een ontvanger van bitcoin vertrouwen hebben dat híj zijn bitcoin weer elders kwijt kan. Als dat vertrouwen er niet is, heeft bitcoin absoluut geen waarde of nut. Dit vertrouwen moet
elke munt krijgen, of die nu digitaal is of niet. Bitcoin is ook niet de enige digitale geldsoort, maar is wel de meest wijdverspreide. In dat opzicht is het tekenend dat veel sites die bitcoin zeggen te accepteren in feite de coins niet
direct accepteren, maar op transparante wijze laten omzetten in een gangbare valuta als dollars of euro's. Die sites krijgen dus nooit bitcoin op hun rekening te zien, maar laten iemand de betaalde bitcoin omzetten in blijkbaar betrouwbaardere valuta.
Voordelen van bitcoin zijn de goedkopere transactiekosten en het feit dat niemand er echt zeggenschap over heeft; nadelen zijn het conservatieve ontwerp, het feit dat niemand er echt zeggenschap over heeft, en dat voor algemeen gebruik belangrijke zaken die we nu als normaal beschouwen ontbreken en waarschijnlijk ook nooit zullen worden toegevoegd.