Je kan niet zeggen dat door marktwerking mensen 'eerlijk' worden. Als mensen geld kunnen verdienen over de rug van een ander, doen ze dat...
Als je zo over "mensen" praat dan bedoel je stiekem jezelf. Mensen die eerlijk zijn, zijn geneigd om ook aan te nemen dat anderen eerlijk zijn. Mensen die zich laten leiden door hebzucht, zijn geneigd om aan te nemen dat anderen ook zo zijn.
Het wordt mooi samengevat in het spreekwoord: Zoals de waard is vertrouwt hij zijn gasten.
We bekijken de wereld altijd door een bril en die bril dat zijn wij zelf. Goede mensen zien graag het goede in anderen, slechte mensen zien graag het slechte in anderen.
Marktwerking an sich maakt mensen inderdaad niet eerlijk. Het doel van marktwerking is dan ook niet om mensen eerlijk te maken, maar een eerlijke kans te bieden. Wat de amerikanen een "level playingfield" noemen. Het idee is dat als jij met een beter aanbod komt dan anderen jij ook in staat moet zijn te verkopen. Het idee achter de vrije markt is dat aanbieders en vragers vrij kunnen toetreden tot de markt, dat de markt transparant is en de producten vergelijkbaar. In die situatie zullen degenen die de beste prijs/kwaliteit verhouding bieden meer verkopen en dat zal de efficienty omhoog, de winsten matigen en daarmee de prijzen omlaag brengen.
Marktwerking is een ideologisch ideaal. Het is geen natuurlijke staat.
Het probleem is dit. Je kunt een samenleving baseren op hogere waarden, en dan zullen de mensen ook gedwongen worden om hogere waarden na te streven. Je kunt de samenleving ook baseren op lagere waarden en dan worden de mensen gedwongen om lagere waarden na te streven.
In oudere traditionele samenlevingen was het eerste het geval. De waardering die mensen kregen, hing af van de mate waarin ze de gemeenschap dienden. Dienstbaarheid was het hoogste ideaal. In het oude Israel was bijv. alle grond gemeenschapsbezit en dat was bij veel volkeren zo. Dat wil echter niet zeggen dat mensen alleen in gemeenschappen werkten. Iedereen nam een stukje grond voor eigen gebruik, en bewerkt dat om zichzelf en gezin te voorzien. Maar daarmee werd die grond niet zijn bezit. En ook werden er gewassen gezamenlijk verbouwd en hielp men elkaar bij het oogsten en zo. Heel lang was die normaal. En dat werkt uitstekend. Daarom is het onjuist om te stellen dat de mens zo egoistisch is dat wij dat dit niet zou kunnen. De langste tijd was het zo.
Het is pas recentelijk in de geschiedenis van de mens dat privaat bezit (kapitalisme) zo belangrijk werd. Het waren de Romeinen met name die hun buurvolkeren overvielen en belasting lieten betalen. Vaak pakten ze de beste grond af van die volkeren waarop ze vervolgens de mensen als slaven lieten werken, het plantage systeem. Dit is de voorloper van de huidige loonslavernij.
Niet alleen verspreiden legden zij dit systeem op, zij verspreiden ook het denken onder de overwonnen volkeren om dit systeem in stand te houden. En in dit denken is de mens een rasegoïst die alleen maar op eigen belang uit is. Dit is wat de wetenschap der economie daarom als uitgangspunt neemt. Door dit denken als uitgangspunt te nemen voor de samenleving leren mensen zich zo gedragen, worden gerechtvaardigd zich zo te gedragen en zelf gedwongen om zich zo te gedragen.
Mensen die zelf erg hebzuchtig van aard zijn zullen dit systeem te vuur en zwaar verdedigen omdat ze zich er goed bij voelen. Bij een systeem dat op hogere waarden is gebaseerd zijn zij geen helden maar schurken. Maar als je hebzucht tot hoogste waarde verheft, wordt de grootste uitbuiter een held. Daarom vereren wij mensen nu om hun rijkdom zelfs als wij weten dat de manieren waarop ze dat vergaard hebben onethisch zijn.
De grootste misdaad die de Romeinen ons aangedaan hebben is alle waarden te vervalsen en te vervangen door lagere waarden en die voor te stellen als dingen die mensen moeten na streven.
Marktwerking is dan ook geen geneesmiddel, het slechts een manier om de scherpe kanten af te halen van een systeem dat hoe dan ook op hebzucht is gebaseerd. Het leidt niet tot een sociale samenleving, maar helpt voorkomen dat alles in bezit komt van een klein groepje, die de rest van de samenleving uitbuit. In Europa hebben wij een lange geschiedenis van uitbuiting, Ik las pas dat voor de industriële revolutie de gewone Engelsman een gemiddelde levensduur had van 35 jaar. Hun leven was vol ontbering.
Die ontbering is een logisch product van de hebzucht gedreven samenleving waarin een klein groepje het leeuwendeel van de productie opeist. Dit wordt dan weer gerechtvaardigd door het geloof van de elite in de eigen superioriteit. Het leven is een struggle of the fittest. De mensheid bestaat uit roofdieren en prooidieren (de kudde).
Feitelijk komt het er gewoon op neer dat de verkeerde type mensen de macht hebben gegrepen en deze weten te behouden door iedereen wijs te maken dat het de natuurlijke gang van zaken is. Maar dat is een heel verkeerde voorstelling. In de natuur wordt veel meer samengewerkt dan gevochten en ook roofdieren hebben een functie in het geheel.
Proeven met ratten laten zelfs zien dat ratten elkaar helpen, en dat zelfs ratten die afgericht is om eten te verwerven, de voorkeur geven aan het welzijn van mededieren. Het "dog eat dog" verhaal klopt wel, maar het geldt voor een bepaald type mensen, die inderdaad over lijken gaat en zich aan anderen weinig gelegen laat liggen. Maar de grote massa van mensen is zo niet en is ook niet gediend bij deze ideologie. En als wij niet in staat zijn om dat om te buigen steven we af om een ecologische en humanitaire ramp die zijn weerga niet kent.
Maar in de huidige situatie zijn we al blij met vrije markt.