Enigma's en cryptophones in Duivendrechts achterafzaaltje

Als het doel van het Crypto Museum was om niet op te vallen met zijn expositie van spionage-apparatuur, dan is de organisatie daar met vlag en wimpel in geslaagd. In een doorsnee straat in Duivendrecht zijn onder andere vier Enigma-systemen te bewonderen.

Het Crypto Museum is het grootste deel van zijn bestaan een virtueel museum. Informatie en afbeeldingen van de collectie spionageapparaten staan online, maar eens in de zoveel jaar opent het museum een aantal dagen zijn deuren zodat bezoekers de historische technologie fysiek kunnen aanschouwen. Zo ook in november en december, bij de Secret Communications 2-tentoonstelling.

De verzameling is een uit de hand gelopen hobby van twee mensen, Paul Reuvers en Marc Simons, die het museum naast hun normale baan runnen. "We zijn in 2003 begonnen, vanuit onze interesse voor de Enigma", vertelt Paul Reuvers. In 2008 hielden ze hun eerste tentoonstelling en inmiddels werken de twee af en toe samen met musea. Nieuwe items krijgen ze op allerlei manieren: "Soms kom je iets nog gewoon op de rommelmarkt tegen, soms gunnen bezitters van waardevolle apparatuur het ons, omdat ze inmiddels weten dat het bij ons in goede handen is." Enigma's zijn inmiddels zo gewild dat daar nauwelijks meer aan te komen is.

In het achterafzaaltje in Duivendrecht is een centrale plek ingeruimd voor de illustere Enigma-cryptomachine. Het museum toont maar liefst vier verschillende exemplaren uit de Enigma-familie, waaronder de Swiss-K met extern lamppaneel en een Schreibmax met printer, die voor de Duitse marine werd ontwikkeld.

De Enigma is een geheimschrijfmachine die na het indrukken van een letter een andere letter laat oplichten. De basis van de versleuteling is gebaseerd op rotors, of codeerwielen. Dit zijn ronde schijven die kriskras doorkruist worden door bedrading: de koppelingen tussen toetsaanslagen en lampjes. Bij verschillende rotors liggen de draden anders. In de Enigma zitten meerdere rotors naast elkaar en na elke toetsaanslag verandert de positie van de rotors, en daarmee het stelsel van draden die voor het oplichten van de lampjes met letters zorgen.


Dit stappenmechanisme zorgt ervoor dat de codeermachine polyalfabetische subsitutie levert. Elke rotor heeft namelijk 26 posities, één voor elke letter van het alfabet. Een Enigma met drie rotors heeft 17.576 mogelijke ordeningen, maar de rotors kunnen ook omgewisseld worden in zes configuraties. Bovendien is er een schakelbord om letterparen te verwisselen. Als de startpositie als de sleutel gezien wordt, moest een aanvaller voor het kraken van een gecodeerde tekst van zelfs deze eenvoudige Enigma al 10 biljard sleutels uitproberen.

Hoewel de Enigma de bekendste rotorcodeermachine is, zijn er voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog veel meer geweest. In Duivendrecht is bijvoorbeeld de Amerikaanse Sigaba te zien, een grote machine met drie rijen van vijf rotors. Deze werd voor geheime communicatie op hoog niveau ingezet. Ook staat de Britse Typex er. "Een schaamteloze kopie van de Enigma", volgens Reuvers.

Een van de pronkstukken bij Secret Communications 2 is een werkende Fialka. Deze Russische typemachine met Cyrillisch toetsenbord en tien codeerwielen werd nog tot aan de val van de muur in Oostbloklanden gebruikt. Het systeem bevat een lezer voor ponslinten en een printer voor het uitdraaien van de leesbare tekst.

Tot de verbeelding spreken verder enkele koffers met afluister- en zendapparatuur, die zo uit spionagefilms geplukt lijken te zijn. De Nederlandse inbreng is beperkt tot enkele cryptotelefoons van Philips, zoals de Spendex 50 en 40, die in 1981 ingevoerd werden en van de Amerikaanse Saville-stemencryptie gebruikmaakten. Ook de PNVX is aanwezig, die een vocoder bevat en versleuteling biedt via door Philips zelf ontwikkelde encryptie-algoritmen. De PNVX werd nog tot 2012 gebruikt. Volgens Reuvers is er nog veel meer apparatuur van Philips Crypto en is nog lang niet alles bekend. "Wellicht iets voor een volgende tentoonstelling", lacht hij.

Wie Secret Communications 2 nog wil bezoeken kan dat op 3 december doen aan de Kloosterstraat 23-25 in Duivendrecht. Dat zou eigenlijk de laatste dag zijn, maar vanwege de grote belangstelling zet het Crypto Museum op 14 januari nog eens zijn deuren op een kier.

Door Olaf van Miltenburg

Nieuwscoördinator

24-11-2016 • 15:48

20 Linkedin

Reacties (20)

20
20
15
3
1
3
Wijzig sortering
Kleine aanvulling voor de geschiedenis.
De enigma is van oorsprong een Nederlandse uitvinding welke eerst weinig aandacht kreeg. Later heeft zoals bekend is Duitsland en hun bondgenoten er een tijd mee gewerkt. Dankzij Frankrijk en Polen hebben de Engelsen een tijdlang het verkeer kunnen meelezen.

Het boek: Ultra Secret van Winterbotham is een leesbaar boek wat dit betreft net als de film The Imitation Game.
Een Nederlandse uitvinding (1926 ?) in eerste instantie bedoeld voor de handel.

De mogelijkheid de boodschappen verzonden met de Enigma, en de Japanse versie, te kunne ontcijferen, was cruciaal in WO2 (en inderdaad naar aanleiding van de vaste eindfrase "Heil Hitler", maar ook andere vaste zinsdelen werden gebruikt om een begin van het decoderen te krijgen, en vandaar verder te gaan) . Vaak slaan de Britten zich ervoor op hun borst, de ontcijfering te hebben "uitgevonden", maar de kennisvergaring bestaat éigenlijk uit drie stappen: De Polen die bij de inval in Polen al een Enigma buitmaakten, en die machine én hun onderzoeksgegevens, inclusief de allereerste computer "La Bomba" - terwijl Polen al gecapituleerd was - naar Frankrijk brachten, waar er verder aan werd "gesleuteld", tot ook Frankrijk onder de voet was gelopen. De laatste stap, was het geluk voor de Britten een "Enigma-handleiding " te "redden" van een tot zinken gebracht Duits oorlogsschip.
Daarna gingen de Britten ermee aan de slag in Bletchley Park, met de door hun gebouwde computer "Colossus".

(Bovenstaande herinner ik me gelezen te hebben rond 1980, dus welk boek dat was, dát weet ik niet meer)

[Reactie gewijzigd door Brothar op 24 november 2016 21:58]

Dank voor het noemen van het boek en de film. Ik heb het boek besteld en de film net gekeken. Ondanks geromantiseerd blik van de regisseur (Scarlett Johanson) blijf ik toch met een nare smaak achter over hoe wij als maatschappij omgaan met genieen als Alan Turing.
Twee briljante en niet-gortdroge filmpjes van Numberphile over de Enigma en de werking ervan: als je ze ziet heb je een echte aha-erlebnis. Zeker 12 (of 23) minuten van je tijd waard!

https://www.youtube.com/watch?v=G2_Q9FoD-oQ

https://www.youtube.com/watch?v=V4V2bpZlqx8
Over de Enigma machine zijn paar zeer interessante (en wiskundige) filmpjes over te vinden, numberphiles heeft een duidelijke wiskundige versie.

Note, die letterparen-wissel had de standaard versie niet, afaik de marine had deze versie, de landmacht had de andere versie.
Het blijft grappig hoe het overmatig ¨Heil Hitler¨ gebruik het kraken van de code heeft vereenvoudigt.
Dat is natuurlijk wel een legende. Het kraken werd vereenvoudigd vanwege zeer korte weerberichten maar grotendeels vanwege het hergebruik van codes en later dan de gemakzuchtigheid van enkele techniekers die het vertikten om de extra pluggen te bedraden die in latere versies wel degelijk aanwezig waren en het kraken moeilijk of onmogelijk maakten.

Hadden de Duitse legers zich aan de aanbevelingen van de ingenieurs gehouden oa. korte stukken tekst aanvullen, de extra stekkers gebruiken en geen codes hergebruiken, is het goed mogelijk dat Europa nu allemaal Duits sprak (alhoewel Merkel daar momenteel goed mee bezig is).

Ook gebruikten veel afdelingen goedkopere modellen die minder rotors hadden en geen stoppen gebruikten, enkel de onderzeeërs hadden de 'beste' modellen met (tegenaan het einde van de oorlog) zelfs vijf rotors, sommige berichten zijn tot nu toe nog niet gebroken.

Net zoals bij de huidige IT, het gemak van de gebruiker en kosten staat voorop en het geheimhouden van informatie komt op de laatste plaats, en dan maar klagen dat het niet goed werkte.
De letterparen-wissel was de defensie variant in het algemeen. De hier getoonde marine versie heeft een extra rotor tov de standaard (dus met letterparen-wissel) Duitse defensie variant. De Duitse bondgenoten, zoals Japan, kregen bijvoorbeeld de commerciele variant. Deze varianten hebben geen letterparen-wissel.
Dank voor de link. Ik ben enorm geïnteresseerd geraakt in de Enigma machines door het Cryptonomicon (historische science fiction) van de Amerikaanse schrijver Neal Stephenson.
In dit boek, wat eigenlijk twee verhaallijnen kent waarvan een over de 2e Wereld Oorlog, gaat over historische figuren zoals Turing, Einstein en Churchill, met daarbij het begin van onze moderne cryptografie met discussies over priemgetallen en modulair reken en de implementatie van die Enigma. Leuk boek, ik krijg weer zin om het te lezen.
Erg leuk en interessant artikel met mooie foto's. Goed om te zien dat dit soort crypto-appararuur goed bewaard wordt. Met name de Enigma heeft natuurlijk een legendarische status. Het is niet makkelijk om die in goede staat te bemachtigen.
Het zijn niet alleen goed bewaard maar allemaal werkend ook! Mocht zelf de tandwielen eruit halen en lekker mee stoeien! 8)7
Vet :D

Misschien ga ik daar ook wel een keer naartoe.

Philips Crypto zat in Eindhoven op de Hurk als ik me niet vergis. Ik kan dat van de Schouwbroekseweg niet helemaal plaatsen.

[Reactie gewijzigd door W00fer op 24 november 2016 16:11]

Anoniem: 112442
24 november 2016 15:56
Leuk ik wist niet dat we zo'n "museum" in Nederland hebben.

Eens kijken of ik wat tijd kan vrijmaken om er naartoe te gaan.
Het is een hele bijzondere tentoonstelling van heel erg gepassioneerde mensen met jaren ervaring in het veld. Alle saillante details en anekdotes die verteld worden doet je spionnentijd herbeleven.
Niet te vergeten dat sommige apparatuur tot heel kort gebruikt werden door o.a. wereldleiders.
Zeker een aanrader voor iedereen
Leuk. Heeft het museum ook een Navajo indiaan? Die waren ook onmisbaar voor het overbrengen van voor buitenstaanders onbegrijpelijke boodschappen.

Laat maar. T.net not worth it.

[Reactie gewijzigd door evilution op 24 november 2016 23:51]

Je wordt naar -1 gemod, maar je grap heeft natuurlijk wel enige relevantie. De Duitsers en Japanners konden niks met de Navajo-taal en dat kwam de geallieerden goed uit. Dat er geen Navajo-indiaan is in het museum lijkt me verder nogal evident.

Het maakte het coderen van geheime teksten ook veel eenvoudiger door ze om te zetten naar Navajo. Dit kon gewoon gesproken overgebracht worden en er waren geen ingewikkelde handleidingen of wat dan ook nodig.
Of de Navajo's nu in de VS achter hekjes wonen waar de nieuwe inheemsen er foto's van kunnen maken, of hier in Nederland achter een hekje in een museum staan waar wij ze kunnen aangapen, maakt niet veel uit. Hier is betere 4G, dus ik wist het wel. ;)

Meer suggesties voor het museum:

Een kopie van de Colossus inclusief schuur en authentieke Britse oorlogsthee.
Wassen beelden van o.a. Turing in heroïsche poses.
Een audiogallerij met opgenomen gesprekken van die Phillips Spendex-toestellen zoals een "aftapper" ze zou horen (die laatste meen ik serieus, hoe zou dat klinken?).

[Reactie gewijzigd door TheGreatAtuin op 25 november 2016 09:09]

Cool! Niet verwacht dit hier op tweakers te zien! Ik heb al een tijd een fervent bezoeker van de desbetreffende museum website. Overigens is er 3 december weer een open dag.
Het was heel druk en erg gaaf vandaag. Als iemand nog wil gaan, de 19e januari 2017 zou ik aangrijpen.

Op dit item kan niet meer gereageerd worden.

Tweakers maakt gebruik van cookies

Tweakers plaatst functionele en analytische cookies voor het functioneren van de website en het verbeteren van de website-ervaring. Deze cookies zijn noodzakelijk. Om op Tweakers relevantere advertenties te tonen en om ingesloten content van derden te tonen (bijvoorbeeld video's), vragen we je toestemming. Via ingesloten content kunnen derde partijen diensten leveren en verbeteren, bezoekersstatistieken bijhouden, gepersonaliseerde content tonen, gerichte advertenties tonen en gebruikersprofielen opbouwen. Hiervoor worden apparaatgegevens, IP-adres, geolocatie en surfgedrag vastgelegd.

Meer informatie vind je in ons cookiebeleid.

Sluiten

Toestemming beheren

Hieronder kun je per doeleinde of partij toestemming geven of intrekken. Meer informatie vind je in ons cookiebeleid.

Functioneel en analytisch

Deze cookies zijn noodzakelijk voor het functioneren van de website en het verbeteren van de website-ervaring. Klik op het informatie-icoon voor meer informatie. Meer details

janee

    Relevantere advertenties

    Dit beperkt het aantal keer dat dezelfde advertentie getoond wordt (frequency capping) en maakt het mogelijk om binnen Tweakers contextuele advertenties te tonen op basis van pagina's die je hebt bezocht. Meer details

    Tweakers genereert een willekeurige unieke code als identifier. Deze data wordt niet gedeeld met adverteerders of andere derde partijen en je kunt niet buiten Tweakers gevolgd worden. Indien je bent ingelogd, wordt deze identifier gekoppeld aan je account. Indien je niet bent ingelogd, wordt deze identifier gekoppeld aan je sessie die maximaal 4 maanden actief blijft. Je kunt deze toestemming te allen tijde intrekken.

    Ingesloten content van derden

    Deze cookies kunnen door derde partijen geplaatst worden via ingesloten content. Klik op het informatie-icoon voor meer informatie over de verwerkingsdoeleinden. Meer details

    janee