Accu's... we gebruiken ze allemaal. Ze zitten in onze broekzak, in laptops, drones, camera's en medische apparatuur. De hoeveelheid mobiele energie die een gemiddelde consument gebruikt, is de afgelopen decennia exponentieel gegroeid. De verwachting is dat die groei verder doorzet, nu ook auto's ze steeds meer gaan gebruiken. Dat begon al met de hybride, ruim 25 jaar geleden, maar neemt nu exponentieel toe met phev's en elektrische auto's. Niet alleen onze consumentenproducten, maar ook al die auto's zijn ooit rijp voor de sloop. Wat gebeurt er dan met die accu's? Sommige mensen vrezen een enorme afvalberg ergens in Afrika, waar we in het verleden ook ons elektronisch afval dumpten. Misschien al heel snel, want de aanname is soms dat autoaccu's net zo snel slijten als smartphones die al na een paar jaar gebruik duidelijk degraderen en uiteindelijk vaak de bottleneck vormen om de telefoon nog prettig te kunnen gebruiken: vervanging wordt dan noodzakelijk.
Het accupakket van een EV bestaat uit duizenden individuele cellen die onderverdeeld worden in serieel en parallel geschakelde packs. Die packs worden continu gemonitord door een bms en beschermd tegen hoge temperaturen door actieve koeling. Bovendien is de chemische samenstelling verbeterd en minder gevoelig voor veroudering dan de eerste generatie EV's van ruim tien jaar geleden. Moderne cellen halen ongeveer 2000 tot 3000 cycli, wat te extrapoleren is tot een gebruiksduur van zeker 15 jaar. Daarna hebben ze nog 70 procent van hun originele capaciteit, wat vaak wordt gezien als ondergrens voor een EV: de end-of-lifestatus (eol).
Niet alleen is de actieradius dan significant afgenomen, maar de vermogenscapaciteit is dat ook. Dat betekent dat de snelheid waarmee de accu energie kan vrijgeven (ontladen) of opnemen (laden), is afgenomen. Degradatie leidt ook tot een hogere interne weerstand, oftewel een grotere spanningsval onder belasting, en dat kan invloed hebben op de prestaties van de elektromotor. Dat kan leiden tot inefficiënties en verminderde prestaties.
De accu van een eerste generatie Nissan Leaf. Bron: Tennen-Gas/Wikimedia
Revisie en een tweede leven
De metalen in accu's vergaan niet en zijn opnieuw te gebruiken.Van recycling is dan nog lang geen sprake. Met 70 procent restcapaciteit zijn de accupacks nog steeds prima bruikbaar voor minder veeleisende taken, zoals stationaire opslag, bijvoorbeeld als thuisaccu, back-upstroomvoorziening of om piekbelastingen op het net te verminderen. Ze kunnen ook worden ingezet als buffer bij zonneparken om duurzame energie tijdelijk op te slaan voor gebruik op een later moment. Zo geeft Nissan bijvoorbeeld tien jaar garantie op haar thuisaccu's, die volgens eigen zeggen deels gebaseerd zijn op oude packs van de Leaf.
Ook is revisie soms mogelijk. Voorbeelden zijn fietsaccu's waarvan de cellen nog in goede staat zijn, maar waar iets als de printplaat het probleem vormt, of een accupakket waarvan bepaalde cellen in een pack tot problemen leiden: individuele cellen zijn lastig te vervangen, maar een pack vervangen kan wel. De cellen kunnen dan opnieuw gekalibreerd worden en zijn vervolgens weer goed voor vele jaren gebruik. Dat geldt ook voor auto's, hybride's, phev's of EV's die total loss gereden zijn, maar waarvan de accu geheel of gedeeltelijk nog in een prima staat is. Onder andere ARN en EcarPower verzamelen en testen accu's voor het gebruik in een andere vorm, zoals elektrische boten of aanhanger als e-aggregaat.
Een berg met oude loodzuuraccu's uit auto's. Bron: Getty Images
Afval- of gouden berg?
Kobalt
Ooit zal een accucel helemaal afgeschreven zijn. De restcapaciteit, vermogenscapaciteit of interne weerstand is dan zo laag geworden dat gebruik ervan tot problemen leidt. Dan zijn de cellen rijp voor de sloop. Fossiele brandstoffen, zoals kolen, olie en aardgas, worden meestal verbrand voor warmte- of elektriciteitsopwekking. Na verbranding ontstaan emissies als CO2, stikstof en fijnstof, en blijft er niets over. Bij een lithiumionaccu is dat anders. Ook na decennia gebruik zijn metalen als lithium, kobalt, nikkel en mangaan niet 'opgebruikt' wanneer een accu het einde van zijn levenscyclus bereikt; ze blijven aanwezig en kunnen grotendeels teruggewonnen worden. Dit vermindert de afhankelijkheid van mijnbouw en de daarmee samenhangende milieueffecten, en draagt ook bij aan de vermindering van de kosten en de vermindering van geopolitieke afhankelijkheid; metalen als nikkel en kobalt zijn immers amper in Europa beschikbaar. Het is dan ook niet voor niets dat de EU recycling verplicht heeft gesteld en bepaalde grondstoffen als 'kritiek' heeft bestempeld: ze zijn cruciaal voor de energietransitie en hoewel onderzoek naar alternatieve samenstellingen in volle gang is, kunnen ze niet zomaar vervangen worden door minder kritieke metalen.
Recycling wordt dus essentieel. Toch is het nog lang niet zover, want accurecycling staat voor een deel nog in de kinderschoenen. In dit artikel lees je meer over hoe recycling werkt, welke technieken er gebruikt worden en hoe het zit met wetgeving, geopolitiek en circulariteit.
Hoe werkt recycling?
Accupacks op een loopband op weg naar de shredder. Bron: FullyCharged/Duesenfeld Recycling
Voor recycling worden verschillende technieken gebruikt. Over de twee meestgebruikte lees je meer op deze pagina en op de pagina's daarna lees je meer over een aantal alternatieven en onderzoek naar optimalisatie. Recycling is het effectiefst als onderdelen van tevoren zoveel mogelijk gedemonteerd worden, zoals de behuizing, plastics en elektroden. Vooraf worden de accucellen eerst helemaal ontladen tot 0V. Vervolgens worden de accu's gesorteerd op type, zoals loodzuur en lithiumion. Vervolgens worden de metalen onderdelen vaak versnipperd tot kleine stukjes om de chemische processen te vergemakkelijken; dit heet 'shredden'. De versnipperde metalen worden samengevoegd tot een mengsel dat bekend staat als 'black mass', dat een concentratie is van de waardevolle metalen. In die black mass zitten onzuiverheden, afkomstig van omhulsels, printplaten, koper, aluminium en grafiet van de anode. De uitdaging is dus om de waardevolle metalen, vooral die van de kathode, te scheiden van deze onzuiverheden.
Pyrometallurgie. Bron: Getty Images
Pyrometallurgie
Tijdlijn
Fase 1: demontage (optioneel)
Sorteren op basis van type (loodzuur, NiMH, NiCd, LiB)
Demontage
Versnippering: de materialen worden versnipperd tot kleine deeltjes (black mass), wat de efficiëntie van het smelten verhoogt.
Fase 2: pyrometallurgische verwerking
Vacuüm droogproces om vocht te verwijderen uit de black mass, ter voorbereiding op smelten (optioneel)
De hoogoven wordt op temperatuur gebracht.
Het geshredderde materiaal wordt ingeladen en gesmolten op verschillende temperaturen (1000 tot 2000°C).
Flux wordt toegevoegd om de smelttemperatuur te verlagen en verontreinigingen te scheiden van de gewenste metalen.
Eerst wordt de elektrolyt verdampt, daarna plastics en ander organisch materiaal en vervolgens worden de metalen gesmolten.
Waardevolle metalen smelten en de onzuiverheden vormen 'slakken' (slag).
Fase 3: scheiden van materialen
Metaalextractie en zuivering
Fase 4: eindverwerking
Verdere zuivering van de geëxtraheerde metalen via elektrolytische processen of chemische behandeling (hydrometallurgie)
De meestgebruikte techniek voor recycling is pyrometallurgie. Dit is een vorm van metaalrecycling waarbij zeer hoge temperaturen worden gebruikt om metalen te scheiden en te extraheren uit accucellen. Het gaat om temperaturen tussen de 1400 en 2000 graden Celsius in smeltovens, zoals hoogovens. Ook elektrische boogovens en inductieovens kunnen worden ingezet, afhankelijk van het doel.
De techniek is bruikbaar voor alle typen accu's, dus zowel moderne lithiumionaccu's (LiB) als NiCd-, NiMH- en loodzuuraccu's. Sterker nog: pyrometallurgie wordt ook gebruikt om goud, zilver en koper uit printplaten te halen, om platina, palladium en rodium uit katalysatoren terug te winnen en om nikkel- en kobaltlegeringen uit oude vliegtuigmotoren en turbines te kunnen hergebruiken.
De techniek is dus veelzijdig inzetbaar, voor allerlei doeleinden. Uitgebreide demontage en sortering vooraf is wenselijk, maar bij deze vorm niet strikt noodzakelijk. Het is zelfs mogelijk om verschillende typen accu's in hun complete behuizing te smelten. Na de pyrometallurgische behandeling kan hydrometallurgie worden ingezet om de zuiverheid van de gerecyclede metalen verder te verhogen. Al met al kan ongeveer 95 procent van koper, nikkel, kobalt, aluminium en goud worden teruggewonnen.
Een belangrijk nadeel van pyrometallurgische recycling is het hoge energiegebruik. Het smelten bij hoge temperaturen vereist grote hoeveelheden energie, vaak afkomstig van fossiele brandstoffen. Dat leidt dus ook tot een aanzienlijke hoeveelheid CO2 en andere uitstoot; de exacte hoeveelheid is mede afhankelijk van de gebruikte energiebron. Toch schijnt de uitstoot van recycling significant lager te zijn dan het delven van de grondstoffen.
Een ander nadeel is dat pyrometallurgische recycling, juist vanwege de hoge temperaturen, minder geschikt is voor accumaterialen als lithium, mangaan en grafiet. Lithium en mangaan hebben lagere smeltpunten en kunnen gemakkelijk oxideren en mengen met andere elementen. Deze elementen zijn vervolgens niet meer geschikt voor gebruik in accu's, maar worden bijvoorbeeld hergebruikt in beton of cement. En ook organische componenten, zoals bindmiddelen en elektrolyten, kunnen met deze techniek niet worden teruggewonnen: de hoge temperaturen zorgen voor volledige verbranding.
Demontage: accupacks en modules worden gescheiden.
Versnippering: de materialen worden versnipperd tot kleine deeltjes (shredden).
Fase 2: leaching
Een lixiviant, meestal een zuur of basische oplossing, wordt voorbereid.
De versnipperde materialen worden gemengd met de lixiviant.
De lixiviant reageert met de metalen in de versnipperde materialen, waardoor de metalen oplossen in de vloeistof.
De vloeistof met daarin de opgeloste metalen wordt gescheiden van het vaste afvalmateriaal.
Fase 3: purificatie
De oplossing met opgeloste metalen wordt in een elektrolytische cel geplaatst.
De elektroden (kathode en anode) worden in de oplossing geplaatst.
Er wordt een elektrische stroom door de oplossing geleid.
De opgeloste metalen hechten zich aan een van de elektroden en worden zo uit de oplossing gehaald.
De afgezette metalen worden verzameld voor verdere verwerking of gebruik.
Hydrometallurgische accurecycling wordt momenteel nog minder toegepast dan pyrometallurgie, behalve voor de zuivering. Als zelfstandig proces is het veelbelovend voor de toekomst. Het kan meer soorten metalen en grondstoffen terugwinnen en vaak ook nog eens met een hogere zuiverheid. Ook kost het gebruik ervan veel minder energie omdat hoge temperaturen niet noodzakelijk zijn.
Hydrometallurgie werkt op basis van chemische vloeistoffen, waarbij metalen en andere grondstoffen uit het bronmateriaal losgeweekt worden. Dit proces wordt leaching of lixiviatie genoemd. Tijdens dit proces lost een chemische stof, lixiviant, de gewenste metalen uit het vaste materiaal op, waardoor metalen makkelijk worden gescheiden van ongewenste materialen. Deze methode werkt over het algemeen iets sneller dan de smeltprocessen van pyrometallurgie, onder andere omdat ze beter geautomatiseerd kunnen worden. Het vereist wel meer voorbereidingstijd, zoals uitgebreide demontage en sortering vooraf.
Na het lixiviatieproces wordt elektrolyse, dus een elektrische stroom, ingezet om de opgeloste metalen uit de vloeistof te halen. De metalen hechten zich aan een van de elektroden, meestal de kathode, en kunnen dan makkelijk worden verzameld. Vervolgens worden ze schoongemaakt en gezuiverd. Een andere methode is het laten neerslaan van de metalen als zouten (sulfaat of carbonaat).
Door specifieke chemische reacties te gebruiken voor de extractie van bepaalde metalen of materialen, wordt een hogere mate van zuiverheid behaald. Lithium, mangaan en grafiet zijn met deze methode terug te winnen, terwijl ze grotendeels verloren gaan bij pyrometallurgische processen. Door het gebruik van chemische reacties in plaats van thermische energie is het energiegebruik, en daarmee ook de CO2-voetafdruk, lager dan bij pyrometallurgie. Daar staat wel tegenover dat het gebruik van chemicaliën afval oplevert. Maar het grootste deel van de chemicaliën kunnen worden geregenereerd en hergebruikt.
Hydrometallurgie is gebaat bij het vooraf zoveel mogelijk demonteren van accucellen omdat dit een beter eindresultaat oplevert. Packs of modules worden uit een apparaat gehaald en vervolgens in een shredder gegooid. Vervolgens worden er fysieke scheidingsmethoden toegepast zoals zeven, scheiden in luchtstroom en magnetisme. Op die manier worden plastics, ijzer en een groot deel van de aluminium- en koperfolies verwijderd. Er is nog een hogere terugwinning te bereiken als lithiumioncellen van tevoren worden gescheiden op basis van chemie, zoals NCA, NCM en LFP. Dat gebeurt momenteel nog niet omdat de samenstelling niet aan de buitenkant van een cel te zien is. Ook worden op industriële schaal de anode en kathode nog niet gescheiden.
Stappen voor accurecycling via hydrometallurgie. Er zijn nog meer variaties, zoals het vooraf scheiden van lithium uit de black mass. Beeld: BASF
Hydrometallurgie is een relatief nieuwe techniek voor accurecycling, maar wordt al eeuwen gebruikt voor andere zaken, waaronder metaalproductie. Het wordt bijvoorbeeld toegepast voor het winnen van metalen uit ertsen, zoals koper, goud en nikkel. Maar ook voor uranium. Het wordt ook ingezet als waterzuiveringstechniek om metalen en andere verontreinigingen uit water en afvalwater te verwijderen.
Onderzoek en innovatie
Recycling wordt al decennia in de praktijk toegepast, zoals in de staalindustrie. Meer dan 85 procent van het staal wordt aan het einde van de levensduur van een product gerecycled; voor autowrakken is dat zelfs 99 procent. Staal is dan ook een relatief makkelijk materiaal om te recyclen. Het wordt veel lastiger als meerdere materialen worden samengevoegd om een bepaald effect te bereiken, zoals dat bij de kathode en soms ook anode van accu's het geval is.
Stand van zaken
Er wordt veel onderzoek gedaan om bestaande processen efficiënter te maken. Universitair docent Shoshan Abrahami is gespecialiseerd in de ontwikkeling van recyclingroutes voor complexe materialen, zoals hybriden en composieten. Hybride materialen zijn combinaties van twee of meer verschillende stoffen om de eigenschappen te verbeteren, zoals hybride zonnecellen die efficiënter zijn in energieomzetting. Composieten bestaan uit verschillende componenten die samen een materiaal vormen met unieke eigenschappen, zoals carbonvezelversterkte kunststoffen die sterk en licht zijn, of de anode of kathode van een accu, bijvoorbeeld nikkel, mangaan en kobalt in het geval van een NMC-kathode. Recycling van deze materialen is complex omdat de verschillende materialen vaak moeilijk te scheiden zijn. Daardoor is er veel overlap met de recycling van andere samengestelde materialen, zoals printplaten, zonnepanelen of permanente magneten.
Shoshan Abrahami stelt dat er de afgelopen tien tot twintig jaar veel veranderd is op het gebied van recycling, maar dat sommige onderdelen nog steeds in de kinderschoenen staan: "Hydrometallurgie is niet nieuw, maar wordt momenteel nog maar beperkt toegepast voor accu's. Bestaande accurecyclingbedrijven gebruiken met name pyrometallurgie. Er zijn momenteel veel nieuwe investeringen in nieuwe faciliteiten die hydrometallurgie willen toepassen. Toen ik ruim tien jaar geleden begon met mijn studie was er minder aandacht voor recycling dan nu. De interesse is vooral toegenomen door nieuwe wet- en regelgeving die recycling verplicht stelt, voor accu's, maar ook voor andere materialen."
Van pyro naar hydro
Veiligheid: ontladen en shredden
Bij zowel pyro- als hydrometallurgie zijn veiligheidsmaatregelen essentieel om risico's als brand of giftige dampen te voorkomen. Nog voor de demontage worden de accucellen gecontroleerd op de resterende lading en zo ver mogelijk ontladen. Het Duitse recyclingbedrijf Duesenfeld stelde zelfs dat dit 50 procent van de energie oplevert die nodig is voor het recyclingsproces.
Idealiter wordt het smelten of shredden van de accu's gedaan in een gecontroleerde atmosfeer zonder zuurstof, om brand te voorkomen. Hiervoor kan een inerte atmosfeer worden gebruikt met bijvoorbeeld argon of stikstof; deze gassen reageren niet met de accucellen of andere reactieve materialen.
Op dit moment is het overgrote deel van alle accurecycling dus gebaseerd op pyrometallurgie, dat al decennialang wordt gebruikt in de metaalrecyclingindustrie, vooral voor staal, maar ook voor bijvoorbeeld loodzuuraccu's. Deze historische ontwikkeling heeft geleid tot gevestigde infrastructuur en expertise, waardoor het gemakkelijker is om deze techniek te gebruiken, en waar nodig aan te passen, voor het recyclen van lithiumionaccu's. Gezien de aanzienlijke investeringen die al in deze technologie zijn gedaan, is pyrometallurgie een kosteneffectieve optie, die bovendien bijzonder effectief is in het terugwinnen van waardevolle metalen als kobalt, nikkel en koper. Een praktijkvoordeel is dus dat pyrometallurgie niet noodzakelijk voorafgaande sortering en demontage van accu's vereist, waardoor het een relatief rechttoe rechtaan proces is. Dit maakt het geschikt voor het verwerken van grote hoeveelheden accuafval met uiteenlopende chemie en condities.
Abrahami benadrukt dat de hydrometallurgische route in de toekomst waarschijnlijk belangrijker wordt: "Lithium en mangaan zijn niet of nauwelijks terug te winnen met pyrometallurgie en dat geldt ook voor grafiet. Het wordt steeds belangrijker om die grondstoffen terug te winnen, niet alleen vanwege het milieu, maar ook om minder afhankelijk te worden van de import van grondstoffen uit landen als Rusland, China en andere landen buiten de EU."
Lithium is relatief goedkoop en in principe overvloedig beschikbaar, waardoor een economische stimulans om lithium op grote schaal te recyclen vooralsnog uitbleef, vooral omdat dit complexere en initieel duurdere methoden als hydrometallurgie vereist. Dit is veranderd door nieuwe EU-wetgeving waarbij lithium als kritisch materiaal wordt aangemerkt dat essentieel is voor energieopslag en e-mobiliteit. Momenteel wordt lithium niet of nauwelijks gerecycled, maar dat moet in de nabije toekomst veranderen. De initiële opzetkosten voor hydrometallurgische processen zijn vaak hoger, onder andere voor gespecialiseerde apparatuur en chemicaliën die nodig zijn voor het leachingproces. Ook is er vooraf meer demontage nodig, evenals sortering op de gebruikte chemie. Op de lange termijn is deze techniek waarschijnlijk goedkoper.
Innovaties
Los van de omschakeling richting hydrometallurgie zijn er ook nog andere accurecyclingtechnieken in ontwikkeling, zoals direct recycling. Deze methode richt zich op het fysiek demonteren van accucellen, met het mechanisch scheiden van alle onderdelen en het behouden van de elektrodematerialen: de kathode en anode. De originele structuur van de actieve materialen blijft dan dus intact en ze kan vervolgens weer in nieuwe cellen worden gebruikt. Dit zou bijvoorbeeld kunnen bij cellen die om de een of andere reden zijn afgekeurd, zoals een mislukte batch. Voor gebruikte cellen is dit iets minder nuttig omdat de structuur van de actieve materialen aangetast kan zijn, bijvoorbeeld door de ophoping van lithium, waardoor hergebruik inefficiënt wordt. Ook is het vrij duur om iedere cel individueel te demonteren en vervolgens weer in elkaar te zetten, wat minder efficiënt werkt dan bij massaproductie op basis van rollen.
Een andere methode is biologische leaching, of kortweg bioleaching. In plaats van chemicaliën wordt er dan gebruikgemaakt van bacteriën of schimmels om metalen uit accuafval te extraheren. De micro-organismen 'eten' de metalen, waardoor ze worden gescheiden van andere materialen. Deze aanpak is milieuvriendelijker en vereist potentieel minder energie, maar bioleaching gaat traag, waardoor dit voor een snelgroeiende industrie minder interessant is. Bacteriën worden vaker ingezet als alternatief voor chemicaliën (zie ook dit interview over computational biology), maar deze veelbelovende methode van recycling bevindt zich nog in de onderzoeksfase.
Joep van de Ven is PhD-onderzoeker bij de TU Delft en werkt samen met Shoshan Abrahami. Hij specialiseert zich in lithiumionaccu's en is momenteel bezig met een onderzoek of het mogelijk is op basis van een hydrometallurgisch proces LFP- en NMC-accu's samen te recyclen, ook al is de chemische samenstelling onderling zeer verschillend. Als dit mogelijk zou zijn, zou dit het recyclingproces vergemakkelijken omdat beide soorten chemie momenteel veel gebruikt worden, niet alleen in elektrische auto's, maar ook in thuisaccu's en elektrische bussen en vrachtwagens.
Van de Ven: "Mijn onderzoek gaat nu over de samenstelling van de lithiumionafvalstroom uit consumentenelectronica en het effect hiervan op hydrometallurgische recycling. Denk dan bijvoorbeeld aan verschillende chemie van de kathodes en onzuiverheden, zoals aluminium, koper en grafiet. Het samen recyclen van LFP en NMC is hier een voorbeeld van waar we pas mee zijn begonnen. Ik heb tot nu toe vooral gekeken naar het effect van de kathodechemie op leaching."
Microscoopbeeld van LFP- en NMC-accumateriaal. Bron: TU Delft
Recyclebaarheid per grondstof
Nikkel en kobalt worden via pyrometallurgische recycling dus al behoorlijk effectief verwerkt en zijn met hydrometallurgie nog efficiënter en hoogwaardiger terug te winnen, tot wel 95 procent. Lithium is in kleinere hoeveelheden aanwezig in vergelijking met andere metalen als nikkel of kobalt, en door de hoge temperaturen kan het vervluchtigen of reageren met andere elementen, waardoor het moeilijker te scheiden is. Een andere uitdaging, voor alle technieken, is dat het lithium door de hele accu verspreid zit: in de anode, in de kathode en in de elektrolyt. Met hydrometallurgie is momenteel ongeveer 50 tot 70 procent van het gebruikte lithium terug te winnen. Het theoretisch maximale rendement is ongeveer 90 procent.
Net als lithium is mangaan gevoelig voor te hoge temperaturen en kan het zich vermengen met slakken, in het Engels: slag, een glasachtig bijproduct dat ontstaat tijdens het smelten of raffineren van metalen, of samensmelten met andere metalen, wat de extractie ervan hindert. Het wordt momenteel nog niet of nauwelijks gerecycled, ook omdat het niet echt schaars is, maar dat zou met geoptimaliseerde hydrometallurgie in principe wel kunnen.
Van alle componenten is grafiet het lastigst terug te winnen. Bij hoge temperaturen wordt het omgezet in kooldioxide, waardoor het verloren gaat. Met behulp van hydrometallurgie kan het worden teruggewonnen, maar wel veel lastiger dan andere materialen: ongeveer 50 procent kan worden hergebruikt. Het lost niet op tijdens de hydrometallurgische processen en kan relatief makkelijk gescheiden worden, maar het is lastig om de hoge kwaliteit die vereist is voor gebruik in accu's terug te krijgen. Grafiet wordt gebruikt voor de anode van lithiumionaccu's en komt voor het overgrote deel, ongeveer voor 70 tot 80 procent, uit China. Het kan ook synthetisch worden gemaakt, op basis van petroleumcokes. Op dit moment wordt er steeds meer silicium toegevoegd aan grafietanodes omdat dit een hogere energiedichtheid oplevert. In de toekomst zou silicium grafiet mogelijk helemaal kunnen vervangen. Het voordeel daarvan is dat silicium (zand) vrijwel overal te winnen en produceren is. Ook silicium zou in theorie te recyclen zijn via hydrometallurgie, maar het zou wel een specifiek proces vereisen en het is de vraag of dat rendabel zou kunnen worden.
Wetgeving en geopolitiek
De recycling van accu's draait natuurlijk niet alleen om het economische of milieutechnische aspect. Het gaat om veel meer dan de restwaarde van de metalen in accu's die kunnen worden hergebruikt, want geopolitiek speelt in dit verhaal een steeds grotere rol.
Geopolitiek
De EU is voor de levering van veel kritieke grondstoffen voor accuproductie afhankelijk van een handvol landen, met China als voornaamste leverancier van verwerkte zeldzame aardmetalen. Dit maakt de landen en bedrijven kwetsbaar voor leveringsonderbrekingen, veroorzaakt door politieke onrust of handelsconflicten. Door het bevorderen van accurecycling wordt de afhankelijkheid van geïmporteerde grondstoffen verminderd.
Een rol koperfolie met anodemateriaal. Beeld: BMW
Momenteel heeft China een groot deel van de accuketen in handen, met het opkopen van mijnen in verschillende landen, het raffineren van grondstoffen en het uitbreiden van de distributieketen. Het land is zich al in een vroeg stadium bewust geworden van de groeiende behoefte aan accu's en is wereldwijd de belangrijkste speler, zowel voor de levering van cruciale grondstoffen als de productie van accucellen en het ontwikkelen van nieuwe en verbeterde chemische samenstellingen. Een voorbeeld daarvan is de ontwikkeling van natriumaccu's als alternatief voor lithium, waar het Chinese CATL al vrij ver mee is. De steeds groter wordende handelsbeperkingen vormen echter een groot risico. Als antwoord op exportbeperkingen die opgelegd werden door de VS, heeft China ook exportbeperkingen ingesteld, maar dan van grondstoffen waarin China een grote speler is en die essentieel zijn voor de energietransitie, zoals gallium en germanium, maar recent ook grafiet, een belangrijke grondstof voor de anodes van accu's. Die handelsbeperkingen zouden verder uit de hand kunnen lopen als de EU in de toekomst besluit om importrestricties op te leggen voor Chinese elektrische auto's. Recycling is daarom dus ook een geopolitiek verhaal.
Wetgeving
Steeds meer fabrikanten maken gebruik van gerecyclede materialen, zoals gerecycled kobalt in de nieuwe iPhones van Apple, maar tot nu toe is dat nog een vrijblijvende keuze. In de Europese batterijwet is de recycling van batterijen en accu's verplicht gesteld. Ook moeten nieuwe cellen uit steeds meer gerecycled materiaal bestaan. In eerste instantie gaat het om 30 procent, maar in 2050 en 2070 moet dat respectievelijk 40 en 55 procent worden; dat gaat dus om enorme volumes.
De EU heeft specifieke wetgeving ontwikkeld om de recycling van accu's te bevorderen. De Batterijrichtlijn (2006/66/EC) dateert al uit 2006 en had als doel het milieu te beschermen door te voorkomen dat accu's en niet-oplaadbare batterijen zonder enige vorm van recycling als afval eindigen. Een voorstel voor een nieuwe Batterijenverordening, die momenteel in behandeling is, streeft naar de invoering van striktere regels voor recycling, een verbod op het gebruik van bepaalde gevaarlijke stoffen, en de verplichting voor producenten om de recyclebaarheid van accu's al tijdens het ontwerp te maximaliseren.
Dat laatste is namelijk best een probleem, vertelt Shoshan Abrahami van de TU Delft. "Op dit moment staat op de cellen niet aangegeven wat voor chemie er precies gebruikt wordt. Je weet daardoor niet vooraf hoeveel kobalt of nikkel er in zit en dat kan best effect hebben op de recycling. En als het NCA- of LFP-cellen zijn, zitten er weer heel andere grondstoffen in."
Zo bevat LFP helemaal geen nikkel of kobalt, en komen NMC-cellen in verschillende gradaties, zoals 5:3:2, 6:2:2 of 8:1:1, wat telkens slaat op de verhouding van respectievelijk nikkel, mangaan en kobalt. De laatste jaren is de hoeveelheid kobalt in accucellen afgenomen, waardoor er dus ook minder terug te winnen is.
Drie fasen van zuiverheid (v.l.n.r.): versnipperd materiaal van complete accucellen, hetzelfde materiaal maar dan gezeefd (zonder koper en aluminium) en puur kathodemateriaal
Abrahami: "Via een röntgenscanner en microscoop kunnen we wel achterhalen wat voor chemie er gebruikt wordt, want de samenstelling en de structuur van een NMC- of LFP-kathode ziet er anders uit, maar dat is best veel werk. Het zou veel makkelijker zijn als fabrikanten dit op de accucel zetten. Dat verkleint de kans op fouten en versnelt het sorteerproces voor recycling. "Iets dergelijks kan bijvoorbeeld door een code op de cel of een label met een QR-code. De uitdaging is ook dat alle fabrikanten uiteindelijk min of meer hetzelfde concept moeten gebruiken. Standaardisatie in de industrie is dus noodzakelijk en zoiets kan onder andere tot stand komen door regelgeving vanuit de EU en betere internationale samenwerking.
De EU is van plan een digitaal paspoort in te voeren voor accu's, wat de traceerbaarheid van materialen moet verbeteren en recycling moet vergemakkelijken. Los van de nieuwe Batterijverorderning is in EU-verband ook de European Battery Alliance opgericht, die de Europese accu-industrie moet versterken en waarvan recycling een belangrijk onderdeel is. Daarnaast heeft de EU de Critical Raw Materials Act voorgesteld, die de levering van kritieke grondstoffen voor de nabije toekomst moet veiligstellen. Het doel is ook om de ontwikkeling van efficiëntie van recyclingprocessen te verbeteren en onderzoek te doen naar alternatieven voor kritieke grondstoffen. Onder andere lithium, kobalt, nikkel en mangaan worden als kritiek gezien. Los van grondstoffen voor accu's gaat het ook om onder andere neodymium voor permanente magneten en yttrium voor leds.
Tot slot: circulariteit en uitdagingen
Accurecycling kent, vooral voor de toekomst, een aantal uitdagingen. Met pyrometallurgie zijn nikkel en kobalt relatief eenvoudig terug te winnen tot wel 95 procent. Met hydrometallurgie kan dat, in het geval van kobalt, nog wat hoger worden. Zelfs met een iets hogere zuiverheid, maar dat vereist wel extra stappen en complexere chemische processen. Het terugwinnen van lithium, mangaan en zelfs grafiet is met die techniek ook mogelijk, maar dat wordt nog niet of amper gedaan, iets dat de komende jaren moet veranderen. De uiteenlopende chemie waarvan gebruikgemaakt wordt, maakt recycling complexer en vereist ook nieuwe recyclingfaciliteiten. Een andere uitdaging is de opschaling in de toekomst.
Recycling dempt de noodzaak tot extra mijnbouw. Vooral fossiele mijnbouw, zoals kolen, zal sterk afnemen in een circulaire economie. Bron: Joule
Circulariteit
Recyclingbedrijven
Umicore (België) Umicore heeft zich gespecialiseerd in het recyclen van gebruikte accu's en de productie van materialen voor nieuwe accu's. Umicore maakt zowel gebruik van pyro- als hydrometallurgische processen, waarmee het metalen als kobalt, nikkel en lithium kan terugwinnen.
Duesenfeld (Duitsland) Deusenfeld richt zich op het aanbieden van een milieuvriendelijke oplossing voor het recyclen van lithiumionaccu's en zegt 50 procent van de energie die nodig is voor recycling uit oude accu's te halen.
Li-Cycle (Canada, VS) Li-Cycle is een Noord-Amerikaanse speler in lithiumionaccurecycling, met een focus op het terugwinnen van alle waardevolle materialen. Li-Cycle gebruikt een gepatenteerd proces voor hydrometallurgische recycling dat veilig en duurzaam zou zijn.
Retriev Technologies (VS, Canada) Retriev Technologies biedt oplossingen voor het beheer en de recycling van accu's van verschillende soorten chemie. Het zou beschikken over unieke gepatenteerde technologie voor accurecycling.
Recupyl (Frankrijk) Recupyl is gespecialiseerd in de ontwikkeling van recyclingprocessen voor accu's en andere complexe afvalstromen. Het bedrijf maakt gebruik van een hydrometallurgisch proces en is bekend om zijn innovatieve aanpak in de recyclingindustrie.
Er wordt steeds vaker gesproken over een circulaire economie als uitgangspunt voor de toekomst - een economisch systeem dat gericht is op het maximaliseren van de herbruikbaarheid van producten en grondstoffen, en het minimaliseren van waardevernietiging. Dit staat in tegenstelling tot een lineair economisch systeem, waarbij materialen na gebruik worden weggegooid of verbrand, zoals in het geval van fossiele brandstoffen. Het circulaire model streeft naar effectief hergebruik, reparatie, renovatie en recycling van producten en materialen in alle mogelijke vormen.
Voor de energietransitie zijn meer metalen nodig, maar toch zal er in totaliteit minder behoefte zijn aan mijnbouw dan dat nu het geval is, stellen onderzoekers van Deloitte, de Universiteit Leiden en de TU Delft in het wetenschappelijke tijdschrift Joule. Er zijn meer mijnen voor nieuwe grondstoffen nodig, maar mijnen voor fossiele brandstoffen, zoals kolen, zullen wereldwijd sterk afnemen.
De recycling van accu's draagt bij aan een circulaire economie door het terugwinnen van grondstoffen als lithium, kobalt, nikkel, grafiet en koper. Dit verlaagt de noodzaak voor mijnen en de bijbehorende uitstoot. Hoewel een opbrengst van 95 procent uitzonderlijk hoog is, is volledig hergebruik onmogelijk. Dit verschilt bovendien per grondstof. Zelfs een gedeeltelijke recycling kan echter aanzienlijk bijdragen aan een circulaire economie. Door in de toekomst efficiënte recyclingprocessen te ontwikkelen en te implementeren, kan de hoeveelheid afval verminderd worden.
Daarvoor is stevige wet- en regelgeving nodig, maar ook standaardisatie, labeling en geoptimaliseerde productie die vooraf rekening houdt met recycling. Accurecycling is een belangrijk onderdeel van het Actieplan Circulaire Economie, dat deel uitmaakt van de Europese Green Deal. Het streeft naar een reductie van de totale milieu- en klimaatvoetafdruk van de EU en het stimuleren van de circulaire economie. Uiteindelijk moet dit minder mijnbouw opleveren, maar ook een lagere CO2-voetafdruk, minder afval en minder geopolitieke afhankelijkheid.
Uitdagingen
Momenteel wordt ongeveer 5 procent van al het lithium in accucellen gerecycled, dus het is duidelijk dat er nog significante vooruitgang nodig is om circulariteit te bereiken. Hydrometallurgische accurecycling vergt investeringen die zich pas op de lange termijn kunnen terugverdienen en het is vaak minder geschikt voor het omgaan met grote volumes dan pyrometallurgie. De kosten moeten concurreren met de primaire winning van metalen, wat een uitdaging blijft, met het oog op de lage kosten van sommige mijnbouwoperaties. Het is wel de verwachting dat recycling op de lange termijn economisch voordeliger wordt, mede als gevolg van de stijgende kosten van mijnbouw en de afname van gemakkelijk toegankelijke ertsen.
Er is momenteel nog relatief weinig te recyclen. Het gaat vooral om telefoons, laptops, fietsaccu's en mondjesmaat afgeschreven accu's van hybride auto's, phev's of EV's. De grote bulk moet nog komen. Dat begint vermoedelijk pas aan het begin van het volgende decennium. De groei hiervan zal vermoedelijk parallel lopen aan de opkomst van elektrificatie: in het begin zal het om lage aantallen gaan, maar uiteindelijk zal er een exponentiële toename zijn. Hoewel het verloop van die groei redelijk te voorspellen is, zijn maar weinig huidige bedrijfsmodellen in staat om daar snel genoeg op te anticiperen. Het is essentieel dat recyclingbedrijven nu al beginnen met het opbouwen van capaciteit om niet overweldigd te worden wanneer de bulk van de accu's voor recycling beschikbaar komt. In België is Umicore al jaren een belangrijke speler op dit vlak, maar in Nederland zijn nog geen vergelijkbare recyclingbedrijven actief. Idealiter zouden we ook in Nederland accurecycling moeten gaan doen, of dit zou in Europees verband moeten worden gestroomlijnd met een paar hoofdlocaties en optimale afstemming.
De techniek is er klaar voor. Nikkel en kobalt laten zich al voor een groot deel recyclen en kunnen vervolgens opnieuw worden gebruikt voor de productie van nieuwe accu's. Lithium, mangaan en grafiet worden nog amper gerecycled, maar met hydrometallurgie is dat wel mogelijk; onder andere Umicore heeft dat laten zien. Het batterijpaspoort, dat aangeeft wat voor chemie er gebruikt wordt, maakt het mogelijk dat accu's in de toekomst beter gesorteerd kunnen worden, wat tot een hogere efficiëntie van de recyclingprocessen kan leiden. Maar techniek is slechts een onderdeel in het geheel, want er spelen ook veel economische en geopolitieke afwegingen mee. Met recycling worden we minder afhankelijk van buitenlandse partijen. De verplichting van de EU dat toekomstige accucellen moeten bestaan uit een steeds hoger percentage gerecycled materiaal, zal hierbij helpen, maar tegelijkertijd is er nog veel laaghangend fruit.
Bij menig tweaker liggen er oude telefoons en laptops ergens in huis te verstoffen, terwijl ook deze waardevolle metalen bevatten. Het CBS becijferde enkele jaren terug dat er jaarlijks voor 72 miljoen euro aan waardevolle metalen, waaronder 27 miljoen euro aan goud, via oude producten in de vuilnisbak verdwijnen, die niet worden ingeleverd bij een recyclingperron. Er moet al met al dus nog wel wat gebeuren voordat een circulaire economie een feit is.
1) Het grootste deel van de chemicaliën die in de hydrometallurgie worden gebruikt, kunnen worden geregenereerd en hergebruikt. Biobased varianten zijn ook in onderzoek, maar nog niet gereed. Hydrometallurgie zelf is niet iets nieuws en bestaat al decennia en daar gelden strenge milieuregels voor.
2) Dat zou opzich kunnen. Voor verbrandingsovens wordt dat volgens mij ook wel gedaan, maar niet voor alle metalen (aangezien het smeltpunt dus erg varieert). Voor lithium is het rendement vrij laag (ook gezien de kostprijs), vandaar dat dit vaak als 'slag' verkocht wordt en hergebruikt in de betonindustrie. Afvalbergen is een lastiger verhaal. Als je huishoudafval bedoelt: de concentratie waardevolle metalen is dan zo laag, dat het een weinig efficient proces zou zijn.
1) Dat is helaas niet waar. De chemicaliën worden verbruikt. In het hydro process worden zwavelzuur, waterstofperoxide, natriumhydroxide en natriumcarbonaat gebruikt om van de metalen (lithium, cobalt, nikkel en mangaan) metaalzouten te maken. Een groot bijproduct is natriumsulfaat, 1000 kilo batterij maakt 800 kg natriumsulfaat.
Een paar getallen voor NMC batterijen:
2000 kg batterij geeft 1000 kg black mass (lithium, cobalt, nikkel, mangaan en grafiet)
het hydro process verbruikt per 1000 kg black mass:
1000 kg zwavelzuur
100 kg waterstofperoxide
170 kg natriumhydroxide
900 kg natriumcarbonaat
Dat klopt, echter heeft het pas waarde in kristallijne vorm. De "crystallizer" (een grote droger) die hier voor gebruikt wordt is verreweg de grootste energieverbruiker van de fabriek. Dit maakt dat deze bijstroom geld kost.
Ik bekeek het even alleen vanuit milieuaspect, het gehele proces gaat natuurlijk geld kosten, Je "crystallizer" kan je eventueel ook aansturen via "overtollige energie" op bepaalde momenten. De vraag is, welk proces is op een bepaald moment haalbaar, recycling is duur, maar zoals we al gemerkt hebben met andere grondstoffen, geopolitiek(oorlog) is ook een dingetje. Gaf je trouwens een +1 omwille van de correcte weergave dat chemicaliën hier ook verbruikt worden en zomaar niet altijd altijd te regenereren zijn.
Persoonlijk zie ik meer mogelijkheden in biologische leaching, voorlopig een niche maar met ai en daardoor exponentiele groei in modellen bij het creëren van nieuwe mogelijkheden, een niet te onderschatten weg.
[Reactie gewijzigd door redzebrax op 22 juli 2024 14:44]
maar nu we dit weten en de hoeveelheid energie uit kunnen rekenen om een accu te maken en te recyclen , is het wellicht een idee om eens de werkelijke kosten naast die van waterstof te leggen....
Een accu moet ook geladen , met of zonder groene stroom.
Daarnaast is de productie en afbraak van die accu ook niet gratis , en een milieu ramp op zich.
Waterstof maken is nog niet zo efficient maar kan met betrekkelijk milieuvriendelijke middelen en je blijft niet met een "vies" restprodukt achter.
Ik ben niet voor of tegen waterstof of een accu , maar zou wel eens de "math" willen zien inclusief de nasleep van kobaltwinning etc...
[Reactie gewijzigd door hatex op 22 juli 2024 14:44]
Jij gaat het inmiddels betwijfelen. Jij tegen alle wetenschappers. Waarom denk je dat de hele industrie van waterstof in auto’s is afgestapt? Dan maar twijfel zaaien? Welke cijfers hebben je dan doen twijfelen? Of puur op gevoel?
En waarom trek jij dat in twijfel. Omdat uw gevoel scheef zit, omdat je het niet wil geloven? Omdat je zelf dat complexe rekenwerk niet wil doen?
Nee je will de math zien. Het is al lang duidelijk wat waterstof en personenauto’s niet samengaan.
Het kost tussen de 1200kWh en 1700kWh om een 60kWh batterij te produceren. Aan 17kwh/100km wil dat zeggen 10.000km aan energie. Elektromotor en accu zijn ongeveer 90% efficient.
Een EV is ongeveer 2X tot max 4X efficiënter dan een auto met waterstof van windmolen tot energie aan de wielen. (Ahankelijk of je het gaat verbranden of omzet in een fuel cell)
Een LFP batterij gaat ongeveer 3000 tot 10.000 cycles mee. Dus een 60kWh batterij aan 17kWh/100km is dat 3000 x 350 = 1miljoen kilometer.
Na 1 miljoen km zal een waterstof auto 170.000kWh meer energie verbruikt hebben dan een EV. Dan mag recyclage nog 1000kwh meer energie kosten, dan nog is waterstof in auto’s niet efficiënter. Verre van.
[Reactie gewijzigd door Coolstart op 22 juli 2024 14:44]
Je kan t proberen op de man te spelen ... met veel ge jij maar ik heb daar geen boodschap aan.
Ik vind dat je berekening mank gaat.... hij is erg beperkt en verre van complex. Hij is enorm kortzichtig en veels te kort door de bocht.
De accu uit elkaar trekken kost zo te zien in het artikel ook de nodige energie. Mooi dat t kan overigens, dat wel.
Daarnaast kun je je afvragen wat t kost aan herstel van t milieu.... dat is een complexe berekening , die we ooit gepresenteerd krijgen , dat was mijn insteek.... rekenmachientjes werk kan ik zelf ook wel.
Ik denk dat waterstof uiteindelijk een schoner en daarmee een goedkoper produkt is. Ja , de mirai is niet meer, maar niet omdat t niet werkt. Dat is een pure geldkwestie voor de korte termijn. Waarom een duur produkt kopen als t (vies) goedkoper kan ... ik meen gelezen te hebben dat ze in Rotterdam ergens toch flink gaan inzetten op waterstof.... we gaan t zien
[Reactie gewijzigd door hatex op 22 juli 2024 14:44]
Waterstof heeft zeker zijn voordelen en bestaansrecht in de energiemix. Natuurlijk moeten we daar op inzetten er zijn vele toepassingen maar niet in personenauto’s.
Je wil waterstof net inzetten waar het nuttig is. Hoogovens, energiebuffer, snel bijladen van trucks, langeafstandsvluchten etc. Je moet er de extra energiekost wel bijnemen.
Natuurlijk kost batterijen recycleren ook energie, nu meer dan het delven van kobalt/lithium. Het kost nu vooral meer geld dan het opbrengt maar het is de enige weg. Ooit wordt het rendabel.
Jij wil zeggen dat grondstoffen delven de aarde milieu-schade toebrengt. Dat geld ook voor alle andere ertsen of landbouw. En daar valt natuurlijk iets aan te doen. Bij ertsen delving al makkelijker dan landbouw.
We hebben voornamelijk een CO2 probleem. Dat is op langetermijn de uitdaging.
Wat niet wil zeggen dat we het milieu kapot moeten maken maar auto’s laten rijden op waterstof lost dat probleem alvast niet op. Al is het maar dat je meer energie nodig hebt en ook waterstof is niet vrij van aardmetalen.
Milieu impact batterijen: (en elke andere grondstofdelving/productieproces)
-landschapverstoring en ontbossing
- waterverbruik
- grondwatervervuiling
Daar valt wat aan te doen, niet? Akkoord, waterzuivering kost energie, zorg ervoor dat het duurzaam wordt. Heel de keten.
Landschappen en bossen redden is ook iets wat we moeten aanpakken. Kobalt of niet.
Met landbouw schrapen we ook jaarlijks de grond en vervuilen we het grondwater met mesttoffen en kapten we bomen. Het zelfde verhaal maar dan 1000x erger. Ook daar groeit geen natuur meer. Ben je daar even kritisch?
Je noemt mijn berekening beperkt en enorm kortzichtig. Doe dan ook eens een poging ipv twijfel zaaien met ongefundeerde geachten.
[Reactie gewijzigd door Coolstart op 22 juli 2024 14:44]
https://arn.nl/hoe-recyclebaar-is-de-waterstofauto/ waterstof tanks hergebruiken, is dus ook niet zomaar gebeurd, en echt niet better als bij batterijen. Plus gaan ze waarschijnlijk minder lang mee als de meeste batterijen, vanwege de ongelofelijke druk enz.
Daarom dat Toyota, Hyunday en BMW er mee gestopt zijn... niet dus. Technisch zijn die alvast klaar. De volgende stap daar is direct ingespoten waterstof ( Toyota - Yaris - Goodwood ). Als het dan 2 maal zoveel energie kost, dan moeten ze gewoon die groene energie overproduceren en ondertussen nog wat verder aan de efficientie werken en uitrol in bestaande tankstations werken. Daar spreken we enkel over investeringen, en die investeringen gaan er toch moeten komen als ze vrachtvervoer ( trucks en treinen ) van waterstof gaan willen voorzien.
Gans het EU personenverkeer op EV's krijgen gaat ze ook nooit lukken hoor. Het zal altijd een combinatie moeten zijn van verschillende technologiën.
Zeg nooit nooit , zou je als tweaker toch moeten weten...
Ik weet ook wel dat het nu niet efficiënt is , maar dat is het punt niet.
Stel je hebt gratis stroom en groene waterstof , en laat het woord efficiënt even los.
Dan is waterstof als energiedrager toch uiteindelijk een veel schoner product ?
Hoeveel zou dat nou schelen aan schade aan het milieu , CO2, materialen en de delving en productie daar van ? Is dat deel in een waarde uit te drukken ? Dat was de intentie mijn vraag...
Voor elektrolyzers en waterstofcellen heb je ook zeldzame metalen nodig. Je blijft het maar hebben over waterstof vanuit een gut feeling, brandt andermans onderbouwing/ berekening af maar zelf kom je met niks... niet heel fijn discussiëren.
Dat komt gewoon niet voor in Nederland. Zelf als de stroom (tijdelijk) gratis is en je de kosten van de installatie die deze omzet naar waterstof niet mee rekenent is het nog steeds niet zo dat de waterstof dan naar auto's kan. Op die manier kunnen we in Nederland niet eens genoeg opwekken op processen die op waterstof moeten draaien zoals in de industrie, de luchtvaart of lange afstandstransport. Dat kun je natuurlijk oplossen door als maar meer stroom te produceren maar dan vergeet je natuurlijk in je argumenten dat voor de opwekking van al die extra stroom ook weer allemaal extra materialen nodig zijn.
Eens , er is nog geen gratis stroom in overvloed tegen milieu gunstige scenario's... wellicht als kernfusie ooit werkt en een heilige graal is , we gaan t zien...
Maar een bestaand gasnetwerk kunnen gebruiken ipv van kilometers koper de grond in jassen , zal toch wel schelen... t hele plaatje is complex en m dan wereldwijd uitzetten ... tja...
Kobalt wordt in de moderne batterijen amper of zelfs niet meer gebruikt, voor waterstof heb je dan weer andere zeldzame materialen nodig zoals platinum
Direct ingespoten waterstof gaat het al helemaal niet worden dan gooi je nog meer van je toch al duurdere energie weg. Dat soort vergelijkingen zijn alleen leuk als energie gratis zou zijn en je de prijs daarvan helemaal niet mee hoeft te nemen.
Vergeet niet dat een waterstofauto ook accu’s bevat. Al zijn het er minder.
Er zijn genoeg berekeningen te vinden, maar tijdens het gebruik mag je dus 2-4 keer zoveel energie rekenen bij de meest efficiënte brandstofcel. Over de levensduur van een auto is dat ongelooflijk veel extra energie. Dat wordt pas interessant als er een mega overproductie aan energie zou zijn.
En dan nog heb je dus accu’s die je moet recyclen.
Ja maar totaal geen discussie waard in mijn opinie als we niet weten wat de gebruikte "kwalen" zijn die nodig waren voor de productie van het bronmateriaal. Want je kan er prat opgaan dat bij de ontwikkeling van ieder product er heel veel materialen en dus chemicalieeen gebruikt zijn.
De initiële winning, opgraven en zuiveren van de metalen is ook meestal een 'vies' proces. De vraag is hoeveel 'viezer' (of minder vies) het recyclen is. Als recyclen even vies is is het misschien toch verantwoord om te doen. De grondstoffen worden dan minder uitgeput.
"Vooraf worden de accucellen eerst helemaal ontladen tot 0V. "
Worden accu's eigenlijk dus ook echt eerst "leeggetrokken" voordat ze de fysieke recycling ingaan, dat alle stroom dus ook echt hergebruikt wordt? Of is dat meer een veiligheidstruukje waar de energie zelf verloren gaat?
Er worden natuurlijk best wat accu's en batterijen weggegooid waar nog stroom in zit, bijvoorbeeld als zo een printplaat niet goed werkt of bijvoorbeeld omdat je brandmelder elk jaar preventief een nieuwe batterij krijgt.
[Reactie gewijzigd door willyb op 22 juli 2024 14:44]
Li-cycle doet het shredden onder water, batterijen worden niet ontladen. De elektrische energie gaat verloren als warmte.
De meeste kleine batterijen worden in een bak met water en zout ontladen. Ook hier gaat de energie verloren. Om dit te versnellen worden ze ook wel doorboord, dan ontstaat kortsluiting en dus ook warmte.
EV batterijen worden meestal wel ontladen, de energie wordt gebruikt in de fabriek.
Als de accu's eerst door een shredder gaan is het dan niet mogelijk om net als de goudzoekers met een trilplaat de verschillende materialen te sorteren? Scheelt veel in energie en chemicaliën.
Ja dat is reeds het proces. Na de shredder gaat het materiaal door zeven, zigzags, air tables, cyclonen en een eddy current scheider. De uitgaande stromen: plastics, aluminium, ijzer, koper en "black mass". Helaas kun je de black mass niet verder scheiden zonder chemisch proces.
Hoe mooi "circulaire economie" ook klinkt, het blijft een vieze industrie waar veel energie voor nodig is. We moeten snel naar milieuvriendelijke alternatieven voor de lithiumaccu toe.
Het inleveren van oude apparaten gaat moeizaam. Dat is eenvoudig op te lossen door de eigenaar te betalen voor het inleveren van waardevolle grondstoffen, in de plaats van er geld voor te vragen.
Ik zou zelfs een voorstel hebben om gewoon bij bv. een laptop van een vast bedrag van 5 euro te geven aan de consument. Maak het geen vetpot maar stimuleer de consument door middel van geld.
Waar dit geld vandaan moet komen? Soort van statie geld van 5 euro voor elke nieuwe laptop die verkocht wordt. (Ja, ja alles wordt weer duurder, koop maar tweedehands dan als je dit niet wil betalen) op de oude laptops wordt er dan helaas maar “verlies” opgemaakt door de regering/EU maar hé alles voor het milieu toch?
De laptops/pc’s/tablets etc. die flink veel waarde over hebben zullen toch weer doorverkocht worden of worden doorgegeven aan vrienden of familie.
Oude laptops/pc’s/tablets etc. die al jaren lopen te verstoffen kunnen eindelijk goed gerecycled worden, in plaats van mee met de standaard restafval container of met de opgezwollen accu voor eeuwig in een la of op zolder liggen.
Statiegeld is inderdaad onder andere 1 van de mogelijkheden waaraan DENUO (Belgische federatie van de afval- en recyclagesector) denkt. Het niet correct sorteren van batterijen schept enorme problemen.
Wat zij als mogelijke oplossingen aanhalen om recyclage behapbaar te houden. bron DENUO 06/11
" Ecodesign. 80% van de verkochte lithium-ionbatterijen zijn geïntegreerde batterijen die moeilijk te ontmantelen zijn. Beleidsmakers dienen daarom de principes van ecodesign op te nemen in de productnormering, zodat fabrikanten hun producten zo ontwerpen, dat de batterijen er eenvoudig uit te halen zijn. In lijn met de nieuwe Europese Batterijverordening dienen producten ook een duidelijke markering te krijgen als ze lithium-ionbatterijen bevatten (bijvoorbeeld specifieke kleur). Bovendien worden beleidsmakers opgeroepen om producten die niet duurzaam zijn en leiden tot nauwelijks beheersbare risico’s, zoals e-sigaretten voor eenmalig gebruik, te verbieden.
De oprichting van een fonds door beheersorganismen (zoals Bebat en Recupel) om onderzoek en ontwikkeling naar oplossingen te ondersteunen. Het is de verantwoordelijkheid van de fabrikanten om per lithium-ionbatterij die ze op de markt brengen, een bijdrage in het fonds te storten.
De oprichting van een calamiteitenfonds door de verzekeringsmaatschappijen om de getroffen bedrijven te ondersteunen in het geval van schade.
Sensibiliseren en informeren. Om de batterijen correct en veilig te recycleren, is het van essentieel belang dat de consument ze op de juiste manier sorteert. Daarom zijn sensibiliseringscampagnes op federaal en/of regionaal niveau nodig om de burger te informeren over de juiste sorteerregels en de potentiële gevaren van verkeerd gesorteerde batterijen.
Een statiegeldsysteem voor lithium-ionbatterijen beloont de burger voor het apart houden van batterijen. Dit financieel voordeel kan de burger stimuleren om meer en beter te sorteren, en zo incidenten verder in de recyclageketen voorkomen.
Bijkomende inzamelkanalen. Omwille van hun potentieel gevaarlijk karakter is een aparte inzameling (huis-aan-huis) van lithium-ionbatterijen een oplossing die het overwegen waard is. Dit is reeds het geval in het Verenigd Koninkrijk waar een beheersorganisme instaat voor de selectieve inzameling van lithium-ionbatterijen.
Statistieken opbouwen. De ontwikkeling van statistieken kan de kennis en de omvang van de problematiek van lithium-ionbatterijen verbeteren. Deze statistieken dienen als besluitvormingstool voor beleidsmakers. Denuo is bereid om samen te werken met brandweerdiensten, verzekeringsmaatschappijen en beheersorganismen om relevante cijfers te verkrijgen. "
Statiegeld is niet nodig. Een oude laptop vertegenwoordigt waarde in de vorm van grondstoffen. De verwerker kan daar best wat voor betalen, want hij verdient aan de grondstoffen.
Grondstoffen uit de bodem zijn ook niet gratis.
Ik weet niet hoe het in Nederland zit, maar in Belgie betalen we vandaag net op elk product met een batterij in een extra bedrag om de recyclage ervan mogelijk te maken. Daarom ook dat battterijen, maar ook elektronisch afval, in essentie zowat overal achtergelaten kunnen worden voor recyclage. Koop je een nieuw toestel, is de verkoper verplicht je oude toestel aan te nemen voor recyclage, want daar heb jij bij aankoop voor dat toestel reeds voor betaald.
Maar om eerlijk te zijn zie ik niet veel mensen moeite doen om voor enkele euro ergens iets te gaan inleveren als ze dat vandaag ook al niet uit zichzelf doen.
In Nederland betalen wij voor elk elektronisch product ook een verwijderingsbijdrage. Dus ik snap de discussie niet, wij hebben al betaald voor de verwerking ervan. Dat het geld niet juist beland is het probleem.
Ik zie het zeker wel gebeuren dat we een extra accubelasting krijgen in Nederland, op allerlei voertuigen (ook de fiets) zeker als de electrifisering doorzet.
Voor het geval je je elektrische auto laat slingeren in het bos? Lijkt me op die schaal geen groot risico (Ik ga er van uit dat de verwijderingsbijdrage reeds toegepast is.)
Op kleinere schaal lijkt me een systeem als statiegeld zinniger. Dat lijkt beter te werken dan wel een extra bijdrage bij aankoop, maar deze niet te retourneren. Zou ook gewoon op (producten met) batterijen kunnen.
Huh ik heb hier een hele kelder vol met oude elektronische troep die ik naar het containerpark zou moeten verhuizen, hoe dat weet ik niet. Het openbaar vervoer werkt niet echt goed en met een manke poot is het nog wat moeilijker. Maar ik verwacht niet dat dat kosteloos gaat zijn.
Je kan altijd eens een 2de hands winkel in de buurt vragen, of een sociale werkplek die zich met oude electronica bezig houd. Die willen het nog wel eens gratis ophalen als het genoeg is (voor één oud mobieltje komen ze niet snel langs, een doos vol electronica is een poging waard). Ook een onafhankelijk reparatiewinkeltje voor bijv. mobieltjes wil nog wel eens blij zijn met zo'n lading, mochten ze een netwerk hebben waarmee ze oude componenten verhandelen onderling.
Sommige gemeenten hebben ook een platform voor vrijwilligersklusjes, kan ook een poging waard zijn om daar iemand te vinden die eens langs de containers voor je wilt gaan.
Ja dat had ik hier al een aantal keren aangegeven. Met de komst van meer en meer electrifisering zal de overheid in Nederland op een zeker moment de keuze gaan maken om een accubelasting in te voeren. De belastinginkomsten moeten namelijk op peil blijven. De verhoging van accijns op brandstof ligt lastig hier. We hebben echter ook nog rekening rijden of een extra toeslag op nieuwe brandstof auto's er zijn dus nog opties zat
Ik weet niet hoe het in Nederland zit, maar in Belgie betalen we vandaag net op elk product met een batterij in een extra bedrag om de recyclage ervan mogelijk te maken. Daarom ook dat battterijen, maar ook elektronisch afval, in essentie zowat overal achtergelaten kunnen worden voor recyclage. Koop je een nieuw toestel, is de verkoper verplicht je oude toestel aan te nemen voor recyclage, want daar heb jij bij aankoop voor dat toestel reeds voor betaald.
Maar om eerlijk te zijn zie ik niet veel mensen moeite doen om voor enkele euro ergens iets te gaan inleveren als ze dat vandaag ook al niet uit zichzelf doen.
Dat gaat in Nederland precies hetzelfde. Ik kan mijn spullen gratis afgeven op de markt, in de Mediamarktwinkel, batterijen in de supermarkt, of inleveren bij de gemeentelijke inzameling.
Wel is het zo dat de gemeente hier, als je met een aanhanger/zak/doos vol afval komt érg kritisch is dat het vermengd is, vooral steen+plastic+keukenkastjesïsolatie; of tuinafval vermengd met ... Dan rekenen ze restafvalprijs a €0,25/kg. Ze willen het dus graag zuiver gescheiden hebben, anders ga je dokken.
Statiegeld is niet nodig. Een laptop vertegenwoordigt waarde. We moeten af van het idee dat zulk afval gratis is voor de verwerker.
Anekdote:
Ik denk even terug aan de lokale afvalverwerker. Daar kun je je oude spoorbielzen, die hergebruikt worden in tuinen maar vol met zware metalen zitten, inleveren. Dan moest je wel €50 per biels betalen want chemisch afval.
Tegelijk kun je daar ook bielzen kopen voor €50 per stuk, voor in je tuin.
Wat wil je dan? Wat zou je als alternatief willen? Waterstof brandstofcellen die duur palladium /platina/rhodium nodig hebben?
Bottomline, een ICE/ BEV heeft gewoon pak’mbeet 10 kWh nodig per 100km, of dat nou uit een accu, waterstof of brandstof komt.
‘Compleet schone’ accutech is een utopie voor mensen zonder enige chemische kennis. Voor alle vormen van praktische energie opslag geldt dat het milieu belastend is (zelfs voor waterkracht )
De brandstofcel staat eigenlijk nog aan het begin van zijn ontwikkeling. De stoffen die nu gebruikt worden kunnen wellicht vervangen worden door minder zeldzame stoffen. Mogelijk gaat daarmee ook de efficiëntie nog wat omhoog. Aan de andere kant is er in een brandstofcel maar weinig palladium, platina en rhodium nodig en dat kan aan het eind van het leven weer teruggewonnen worden.
Voor batterijen hebben we ook heel lang gedacht dat Lithium een beperking zou zijn, omdat daar maar een beperkte voorraad van zou zijn. Inmiddels weten we dat er nog behoorlijk grote voorraden zo her en der in de aarde zitten. Als er ooit een gebrek aan lithium ontstaat, dan wordt er vast wel een manier gevonden om dat uit oude batterijen te halen. Een leraar placht vroeger altijd al te zeggen dat de vuilnisbelten van toen (en nu) de mijnen van de toekomst kunnen worden. Aan allerhande metalen ligt daar genoeg te wachten op hergebruik.
In het geval van lithium weten we inmiddels dat we ook goede batterijen kunnen maken waar helemaal geen lithium inzit.
Het hele energie vraagstuk is milieu belastend. Op zijn minst vraagt het veel ruimte en zal de winning van grondstoffen de natuur verstoren, al is er na sluiting van een mijn weer ruimte voor nieuwe natuur. In de meeste gevallen zal er ook ergens sprake zijn van chemische vervuiling.
Als het gebruik van veel energie gelijk staat aan een vieze industrie, dan daag ik je uit om een milieuvriendelijker alternatief te benoemen. Ja, het klopt, de grondstofwinning vereist veel energie, en sommige vorming van lithiumwinning niet alleen energie maar ook water. En dat is een probleem. Dat is direct ook 1 van de redenen waarom we moeten voorkomen dat deze batterijen ooit op een vuilnisbelt belanden, temeer daar ze vandaag al vaak voor 100% recycleerbaar zijn.
Een groot voordeel in geval van bijvoorbeeld EVs is dan weer dat je de wagen, of het batterijpak, niet snel even bij het restafval kunt zetten. Je kan ze, net als brandstofwagens, op niet veel plaatsen achterlaten. Dus daar komt het wel goed mee.
Met kleinere batterijen is het een ander probleem, maar daar zullen programma's die je er enkele euro voor zouden geven ook niet veel helpen.
Ik denk dat solid state accu's milieuvriendelijker zijn dan lithiumaccu's. Er komen meer typen accu's aan, bijvoorbeeld met natrium i.p.v. lithium. Gelukkig kunnen we van lithium af komen.
In de toekomst wordt lithium niet meer gerecycled want die accu's willen we niet meer.
Heb je wel gezien hoe het nu met blikjes gaat? Dat levert enkele dubbeltjes op en mensen gaan ervoor. Natuurlijk helpt het om een paar euro per smartphone/laptop accu te geven. En het rendeert financieel ook.
Hoe denk je dan dat een "solid state accu" werkt? Ook daar zitten chemische stoffen in. En even kijken op Wikipedia: ja, die werken dus ook met lithium en kobalt. Vaak dezelfde chemie, maar dan met een vast in plaats van een vloeibaar elektrolyt.
Je hebt volkomen gelijk. Op een of andere manier had ik het beeld dat solid state heel andere chemie had, maar het heeft zelfs nog meer zeldzame materialen nodig.
Het voordeel is (hopelijk) dat het langer meegaat. En hopelijk kan natrium in de toekomst lithium vervangen!
Het is niet aan goedheid van de consument om accupacks in autos in te leveren. Het is/wordt een verplichting dat auto netjes uit elkaar gehaald kan worden. En deze keten te voorzien.
[Reactie gewijzigd door kabelmannetje op 22 juli 2024 14:44]
Je kunt een consument niet dwingen om zijn bezit in te leveren tenzij je in een communistische heilstaat woont.
Pas als een auto naar de sloop gaat, wordt deze netjes uit elkaar gehaald. Die keten bestaat al lang.
> Het is niet aan goedheid van de consument om accupacks in autos in te leveren.
Klopt. Deze worden bij sloop verplicht door de fabrikant gerecycled. Als consument hoef je dus helemaal niks te doen. Wat is je aan deze wet zo onduidelijk, dat je claimt dat we in een communistische heilstaat leven en wordt verplicht eigendom in te leveren?
Het lijkt mij duidelijk dat als een auto wettelijk gezien netjes uit elkaar gehaald moet kunnen worden, dat de fabrikant hiervoor verantwoordelijk is. Niet de consument...
Natrium accu's kunnen niet de energiedichtheid van Lithium halen. A.g.v. de samenstelling zijn ze altijd zwaarder en lager in spanning.
Solid states zijn meestal ook gebaseerd op Lithium.
Waar een grote winst te behalen valt is in het terugdringen van het gebruik van Kobalt, Mangaan en Nikkel. Deze zijn niet altijd nodig. Bijvoorbeeld LFP batterijen (Lithium-ijzerfosfaat) hebben deze toevoegingen niet en een hogere dichtheid dan Natrium-ion plus een langere levensduur dan traditionele cellen.
De huidige veelgebruikte NMC batterijen zijn bovendien ook gevaarlijker dan andere samenstellingen (ze worden alleen maar gebruikt vanwege de beschikbaarheid en hoge energiedichtheid).
Je hebt gelijk dat solid state vaak milieuvriendelijker is. Ze beloven makkelijker te recyclen te zijn, als gevolg van de vaste elektrolyt is er geen brandgevaar en ze bevatten meestal geen kobalt of mangaan. Echter, de afwezigheid van kobalt maakt het ook weer minder financieel aantrekkelijk om daadwerkelijk te gaan recyclen. De productie van solid state wordt momenteel opgeschaald, maar ik verwacht niet dat het de komende 5 jaar in grotere producten zit die concurrerend zijn v.w.b. prijs.
"worden bijvoorbeeld hergebruikt in beton of cement."
is geen recycling, dit is gewoon afvalopslag in een andere vorm. Als je iets in beton, cement of asvalt stopt dan stop je iets voor een jaar of 30-50 weg, als je het daarna weer gaat hergebruiken zit je met de problemen.
Neen hoor, beton of asfalt hebben een functie en de recyclage zorgen ervoor dat je minder grondstoffen nodig hebt voor het bekomen van hetzelfde resultaat.
Reduceren is inderdaad een stap die nog voor recyclen gaat.
Maar reduceer dan wel de juiste materialen. Ik kan thuis ook een TV kast van bierkratten bouwen ipv hout. Zal prima werken, maar aangezien bierkratten van plastic zijn gemaakt (een relatief hoogwaardig materiaal gelet op z'n lage gewicht) en hout is relatief renewable (transport niet meegerekend).. dan heb ik liever dat we meubels blijven kopen van hout.
Natuurlijk is niets zo zwart/wit als ik net schets, en heeft het ook te maken hoe moeilijk het is om grondstoffen terug te winnen. 95% van de Lithium terugwinnen zou al best netjes zijn, en als dan 5% in beton beland: oke. Maar ik zou dan niet willen redeneren dat we zodoende kunnen besparen op beton; we moeten namelijk nog steeds 5% lithium blijven aanvullen om evenveel batterijen in omloop te houden. Daarmee is het nog niet 100% circulair.
[Reactie gewijzigd door Hans1990 op 22 juli 2024 14:44]
Voor wat betreft hele oude telefoons en laptops die liggen te verstoffen: is het niet verstandig (als je de apparatuur bij wijze van verzameling wilt bewaren), de accu’s daaruit te veewijderen ivm eventuele lekkage? Ook al is de kans klein bij lithium-ion.
Lithium batterijen gaan niet lekken. Heb op het werk recent een laptop uit de kast gehaald die zowat 20 jaar oud is en al meer dan 10 jaar stof lag te happen met een lithium batterij erin. We steken die in de lader en wonder boven wonder start het toestel gewoon op en de batterij houdt nog altijd een lading. Niets op aan te merken.
Ja, dat is verstandig.
Lithium cellen kunnen extreem lang een lading vasthouden.
Door dendrietvorming kan er intern kortsluiting ontstaan en dat kan in het ergste geval zorgen voor brand. Die kans is wel klein, overigens.
Oude Lithium batterijen kun je het beste afvoeren als je ze niet meer gebruikt.
[Reactie gewijzigd door Ablaze op 22 juli 2024 14:44]
Mooi artikel, alleen had ik bij het afsluiten graag een pleidooi gezien voor betere scheiding bij afvalcentra.
Natuurlijk is het makkelijk als mensen thuis vooraf scheiden, en het vervolgens naar inleverpunten brengen, maar niet iedereen woont naast een inleverpunt en dan met de auto gaan inleveren is ook niet het beste voor het milieu.
Daarnaast als we beter kunnen scheiden bij de centrale punten, kunnen we ook de huidige vuilnisbelten gaan zeven, en recyclen. Daarmee worden de investeringen ook interessanter in technieken.
Ik zou dan ook graag een potje zien voor 1 of 2 universiteiten, hoge scholen, om hier onderzoek naar te doen.
Beide zijn nodig:
- betere voorafscheiding plus bijkomende voorlichting aan de mensen wat de enorme gevolgen kunnen zijn bij slecht sorteren.
bv batterijtjes die in een verkeerde afvalstroom terechtkomen en voor enorme kosten en gevaar (brand) in bepaalde recyclage straten zorgen.
Voorgaande week was er nog een waarschuwing in de sector in België dat deze bedrijven omwille van voorgaande zich nauwelijks nog kunnen verzekeren.
- systemen waarbij een centrale scheiding gemakkelijker en minder gevaarlijk wordt. bv. zoals wordt aangehaald in het artikel door er rekening mee te houden bij het ontwerp.
Wellicht dat gemeentes de ouderwetse 'chemokar' nieuw leven in kunnen blazen, of zou uit onderzoek gebleken zijn dat dat niet rendeert vraag ik mij af.
Jerry rig everything heeft onlangs mooie video gemaakt over recycling van lithium accu's
Grootste probleem was en is dat er nog te weinig aanvoer is van deze accu's
Loodaccu's uit de huidige auto's worden al voor 99% gerecycleerd.Gezien wagens naar de sloop gaan en daar vakkundig uit elkaar worden gehaald.
Hoofdzakelijk al het plastic wat daadwerkelijk een probleem is .Maar misschien word dat ook naar Polen gestuurd om opgestookt te worden in beton en energie centrales.(Dus ook recycling word benoemt).
Nee, het plastic dat we niet kunnen verbranden gooien we gewoon op een berg. Verder wil geen enkele metaalhandel lithium ion accu's hebben vanwege de brandbaarheid en staan er grote boetes/toeslagen op als je die toch tussen de rest duwt.
Mijn huis in Portugal draait op hergebruikte Tesla batterijen, dat kan ook nog. Een huis ontlaad een stuk minder dan een auto, dus die batterijen gaan nog wel even mee.
Ja, dat soort toepassingen kunnen wat mij betreft ook een grote rol gaan spelen in het hele recyclingverhaal, want dat een batterij niet meer voor toepassing X geschikt is wil niet zeggen dat de batterij helemaal onbruikbaar is.
Een ander mooi voorbeeld daarvan is de band Coldplay. Die hebben allerlei stappen genomen om hun tour te verduurzamen, en een van de manieren waarop zij dat doen is het meebrengen van een accupakket. Het pakket bestaat uit hergebruikte accu's van BMW's i3 en wordt gebruikt om een gedeelte van de stroomvoorziening van het concert te verzorgen. Die batterij wordt zo'n twee tot vier keer per week intensief gebruikt, afhankelijk van hoeveel concerten ze op dat moment gepland hebben. Volgens de berekeningen van BMW zelf kan het batterijpakket op deze manier nog 10 jaar mee.
Een bedrijf om in de gaten te houden is nth cycle
Met hun process kun je met minder energie meer recyclen maar je kunt ook meer uit ore halen voor mijnen.
Ze zijn nu bezig met de eerste recycling locaties. https://nthcycle.com/
:strip_exif()/i/2006227194.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2006227260.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2001941887.jpeg?f=imagemedium)
:strip_exif()/i/2006227330.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006227328.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2006228696.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2006227158.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006227160.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006227162.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006227154.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006227156.jpeg?f=imagegallery)
:strip_exif()/i/2006228692.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2006227164.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2006226252.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2006228694.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2001582059.jpeg?f=thumblarge)
/i/2004698456.png?f=fpa)
/i/2004636288.png?f=fpa)
:strip_icc():strip_exif()/u/16764/jh-avatar.jpg?f=community){kind=avatar}
:strip_icc():strip_exif()/u/882025/crop5e234564386cc_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/357100/download.jpg?f=community){kind=small}
/u/357567/crop5dfcfaa04d0e8_cropped.png?f=community){kind=small}
/u/26979/crop5ac1f8c023327.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/57010/goku-mini.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/15049/DC2-icon-klein.jpg?f=community){kind=icon}
:strip_icc():strip_exif()/u/47685/r.jpg?f=community){kind=small}
/u/56203/Screen%2520Shot%25202014-08-01%2520at%252011.49.01%2520small.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/128684/Avatar.jpg?f=community){kind=avatar}
:strip_icc():strip_exif()/u/215031/crop5db1d4fe1001f_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/78725/train-icon3.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/235816/crop596740581e453_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/88719/crop624ccd84437db_cropped.jpg?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/33201/yoshi_ie_ff_small.gif?f=community){kind=small}
(Ik ga er van uit dat de verwijderingsbijdrage reeds toegepast is.):strip_exif()/u/467778/crop5d7a5dd1f296a.gif?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/99162/crop5fbeb65712858_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/98125/Tweakers-_avatar.png?f=community){kind=avatar}
:strip_icc():strip_exif()/u/109773/ziltoid_fetid_70px.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/100237/ikke.jpg?f=community){kind=small}