Introductie
Het duurt nog maar een krappe maand tot de Tweede Kamerverkiezingen plaatsvinden, en de kans is groot dat je nog steeds niet exact weet op wie je moet stemmen. Misschien twijfel je tussen de gevestigde partijen of over een van de vele nieuwkomers die op het kiesbiljet staan. Onlangs maakten we al dit uitbreide overzicht over digitalisering en technologie in de verkiezingsprogramma's van de grote partijen. Nu hebben we een soortgelijk overzicht, maar dan voor de kleinere partijen.
In het vorige artikel keken we naar de programma's van veertien grote partijen. We maakten daarbij de keus om alleen verkiezingsprogramma's te behandelen van partijen die op dit moment in de Tweede Kamer zitten. Op het moment dat we begonnen met het artikel stonden namelijk niet minder dan 89 partijen op de lijst van de Kiesraad. Dat zijn er veel te veel om allemaal in een artikel te moeten behandelen, zeker als het gaat om partijen waar je waarschijnlijk nog nooit van hebt gehoord en waar je ook nooit van gaat horen.
:strip_exif()/i/2003651966.jpeg?f=imagenormal)
In de reacties merkten veel lezers echter terecht op dat de keuze om ook de Piratenpartij te bespreken wat arbitrair aanvoelde. Die partij heeft nooit meer dan 0,5 procent van de stemmen gehaald en nooit een zetel in de Tweede Kamer gehad. Waarom nemen we hen dan wel mee, maar JA21 bijvoorbeeld niet, ondanks meerdere Provinciale Staten- en Eerste Kamer-zetels? Onze redenering was dat de Piratenpartij bij uitstek bekendstaat als ict-partij, maar er zijn genoeg andere partijen die daar ook veel aandacht aan besteden in hun programma's.
Vier kleinere partijen
We behandelen in dit artikel de verkiezingsprogramma's van vier partijen. Dit keer zit er, in tegenstelling tot vorige keer, geen eenduidig beleid achter de selectie, omdat dat niet te maken is. We behandelen partijen die bijvoorbeeld soms - of juist elke keer - met zetels in verschillende peilingen staan, maar ook partijen die door jullie zijn getipt omdat ze veel aandacht voor digitalisering hebben, zoals Volt.
We behandelen de volgende partijen:
JA21 - Deze partij ontstond na de interne crisis binnen Forum voor Democratie, eind vorig jaar. JA staat voor Juist Antwoord, maar ook voor 'Joost' en 'Annabel', een verwijzing naar de voornamen van oprichters Eerdmans en Nanninga. We nemen deze partij mee omdat hij in de peilingen vaak op meerdere zetels uitkomt, en omdat hij actief is in verschillende lagen in de Nederlandse politiek.
BIJ1 - De partij van onder andere Sylvana Simons heeft diversiteit als kernthema en schommelt in de meeste peilingen tussen de nul en een zetel. Reden genoeg om hun standpunten mee te nemen.
Volt - Volt beschrijft zichzelf als 'de eerste volledig Europese partij' en zit in verschillende landen in het parlement. In Nederland moet de partij nog voet aan de grond krijgen, maar staat in de peilingen van Maurice de Hond regelmatig op een zetel. We kregen opvallend veel suggesties ook eens naar Volt te kijken vanwege hun kijk op digitalisering. Daarom hebben we ook deze partij in dit artikel meegenomen.
Splinter - Aan Splinter doet bijvoorbeeld Rene-Jan Veldwijk mee, een bekende ict-deskundige die onder andere veel schrijft over ict bij het UWV.
Je kunt hier direct de verkiezingsprogramma's van deze partijen lezen:
We wilden ook Code Oranje meenemen, een nieuwe partij van de Haagse oud-wethouder Richard de Mos. Die partij staat af en toe in de peilingen met een zetel, maar had lange tijd geen verkiezingsprogramma. Inmiddels heeft de partij wel wat het een 'agenda' noemt, maar daarin staan slechts twee ict-standpunten: rechtszaken moeten digitaal live worden uitgezonden en de politie moet meer geld krijgen om agenten op te leiden over digitalisering. Daar valt dus niet veel over te schrijven. We hebben de partij wel de zes stellingen voorgelegd die we aan de andere partijen hebben gegeven. Ze zijn opgenomen in het betreffende hoofdstuk.
Onderzoek
Voor dit artikel hebben we net als voor het vorige artikel de verkiezingsprogramma's doorgelezen en ieder onderwerp dat op een of andere manier gerelateerd was aan ict of digitalisering onder elkaar gezet. We hebben ook weer bewust gekozen niets over duurzaamheidstechnologie mee te nemen, omdat dat onderwerp te breed is.
We hebben de partijen ook zes stellingen voorgelegd waarvan we graag wilden weten of ze het ermee eens of oneens zijn. Het gaat om dezelfde stellingen waar de grote partijen eerder op hebben gereageerd.
We hebben in tegenstelling tot het eerdere artikel geen samenvatting van de veel in de programma's voorkomende onderwerpen gemaakt. Ook zijn we weggebleven van de vraag hoeveel procent van de programma's aan digitalisering wordt besteed.
JA21
JA21 in het kort
- 'Rijksdigistaat' als toezichthouder op digitale infrastructuur
- Economische investeringen in dataopslag
- Digitaks
- Sociale media mogen alleen content verwijderen na oordeel van rechter
- Minimale dataverzameling door overheid
- Persoonlijke data als eigendom
- Cryptovaluta 'omarmen en niet wegreguleren'
Lees hier het verkiezingsprogramma van JA21.
JA21, of Juist Antwoord, is de partij die ontstond na interne commotie binnen Forum voor Democratie. De partij heeft grotendeels hetzelfde conservatieve gedachtegoed en richt zich onder meer op deregulering door de overheid en sterk optreden tegen criminaliteit en immigratie. JA21 heeft opvallend weinig standpunten over digitalisering door het programma heen, ook bij onderwerpen waar je dat misschien wel zou verwachten.
Neem bijvoorbeeld veiligheid, een belangrijk onderwerp voor JA21. Daar komt cyberveiligheid vrijwel niet in voor. Het enige punt dat raakvlakken heeft in de verder zo uitgebreide sectie is dat de politie meer flexibel cameratoezicht moet kunnen inzetten in bepaalde wijken. Over meer capaciteit bij de politie om specifiek cybercrime aan te pakken staat bijvoorbeeld niets vermeld.
Hetzelfde geldt voor buitenlandse veiligheid en defensie. Bij dit onderwerp wordt iets meer aandacht geschonken aan digitalisering, maar nog altijd niet erg veel. In het algemeen wil JA21 meer geld naar de krijgsmacht. Nederland moet zich aan de NAVO-norm van twee procent van het bbp houden als het gaat om defensieuitgaven. Reden daarvoor is de toenemende bedreiging door terrorisme, ondermijning en cybercriminaliteit. Dat 'vergt een robuuste, innovatieve en wendbare krijgsmacht', maar dat geldt dus voor het leger in het algemeen. JA21 wil dit onder andere aanpakken door het verbeteren van arbeidsvoorwaarden. "Hierdoor kunnen we gerichter informatiegestuurd optreden en ontwikkelingen op het vlak van digitale oorlogvoering beter bijbenen", schrijft de partij.
Het enige andere ict-gerelateerde punt in de defensiesectie is dat 'de toenemende mate van cybercriminaliteit en technologieroof moet worden aangepakt.' "Investeringen waarbij gevoelige data is gemoeid, zoals 5G, mogen niet aan Chinese partijen worden uitbesteed", sluit de partij af.
Economie
JA21 wil een 'Rijksdigistaat' als beschermer voor vitale infrastructuur
Op economisch vlak komen technologie en digitalisering iets meer voor. JA21 pleit in tegenstelling tot de meeste grote partijen niet voor het opbreken van grote techbedrijven, maar er is wel een ander belangrijk punt dat de partij aansnijdt. Dat is de data-infrastructuur in Nederland. "Een modern, robuust en honderd procent veilige infrastructuur voor het transport en de opslag van bits en bytes geeft ons land een geweldige voorsprong en past heel goed in onze economische traditie", schrijft JA21. De partij verwijst naar de datacentra rond de Eemshaven. Die sector trekt volgens de partij veel kapitaal en hoogopgeleide mensen aan en is goed voor de economie.
Die digitale infrastructuur moet nationaal bezit worden of een nationale toezichthouder krijgen. De partij zegt dat er 'een Rijksdigistaat' voor moet worden opgericht. Wel wil de partij dat er vervolgens geen dataverbruiksbelasting komt. "In combinatie met het aantrekkelijk maken van ict-opleidingen is de ict-economie het allerbeste paard waar ons land op kan wedden", zegt de partij.
Data en veiligheid
Waar het in het JA21-programma grotendeels ontbreekt aan technologiestandpunten binnen bijvoorbeeld de onderwijs- en zorgsecties heeft de partij wel een aparte sectie over digitalisering en privacy opgenomen. Die begint, net zoals bij Forum voor Democratie, met voornamelijk de macht van techbedrijven op het publieke debat. Socialemediaplatformen moeten niet verantwoordelijk worden gehouden voor de content die erop verschijnt, zegt JA21, want 'van een commercieel platform kan niet worden verwacht dat het rechtspreekt op een evenwichtige en objectieve manier zoals onze rechters'. JA21 wil juist dat platformen minder moderen en alleen content weghalen als een rechter een zaak heeft beoordeeld. Dat is hetzelfde standpunt als Forum voor Democratie inneemt.
Techplatformen mogen alleen content verwijderen na uitspraak van de rechter
Techplatformen hebben ook een verantwoordelijkheid als het gaat om algoritmes, stelt de partij. De platformen moeten volgens JA21 verantwoordelijk kunnen worden gehouden 'voor het ontwikkelen van algoritmes met ontwrichtende elementen voor de samenleving'. De partij zegt dat dat mogelijk kan worden gestuurd 'met privacywetgeving': "Als platformen weinig tot geen persoonlijke data kunnen gebruiken om hun algoritmes te voeden, zullen ze ook lastiger filterbubbels kunnen creëren."
JA21 wijst ook op de risico's van grootschalig datagebruik. "Wij zetten ons daarom in voor minimale dataverzameling vanuit de overheid en bedrijven. De minimale data die vervolgens wel aan een organisatie zijn toevertrouwd, moeten veilig worden opgeslagen", schrijft de partij. JA21 wil bedrijven en overheid daarom verantwoordelijk stellen voor datalekken. Ze moeten financiële compensatie geven aan slachtoffers.
Privacy
Hoewel de partij eerder in het programma pleit voor de inzet van flexibel cameratoezicht waarschuwt ze tegelijkertijd voor 'het totalitaire Chinese model' waarbij veel camera's met gezichtsherkenning op straat hangen. Dat wil de partij voorkomen.
JA21 schrijft een heel stuk over de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, en dan specifiek over de regels die daarbij worden geschonden. De partij noemt een paar specifieke voorbeelden, zoals het te lang bewaren van bulkdata en het feit dat datasets als geheel als 'relevant' worden beschouwd, maar in het programma staan geen concrete punten om de wet aan te passen of in te trekken.
JA21 wil ook hardere sancties tegen bedrijven die aan spionage doen. Een ander punt is dat persoonlijke data eigendom zou moeten worden van gebruikers. Dat is nu niet het geval onder de AVG, en zoals we in ons vorige artikel ook al schreven is het een standpunt dat meerdere partijen hebben. Tot slot pleit JA21 ook voor het feit dat contant betalen bescherming biedt en meldt het als enige partij iets over cryptovaluta. "Bitcoin en andere digitale munten vergroten de keuzevrijheid. Innovatie uit deze sector moeten we daarom omarmen en niet wegreguleren", schrijft de partij.
Volt
Volt in het kort
- Europese samenwerking op gebied van veiligheid en defensie
- Europees mededingingsrecht vervangen om bigtech tegen te gaan
- Meer aandacht voor internetveiligheid in onderwijs
- Europese investering in kunstmatige intelligentie
- Ministerie van Digitale Zaken met duidelijke portefeuille
- Europese digitale identiteit
Lees hier het verkiezingsprogramma van Volt
Een van de partijen die door tweakers veelvuldig werden genoemd naar aanleiding van ons vorige artikel is Volt. Dat is een nieuwe partij die zich met name richt op Europa en samenwerking met andere landen. De partij doet dan ook in verschillende Europese landen mee aan verkiezingen, en veel standpunten van de Nederlandse tak zijn ingenomen naar voorbeeld van wat in andere landen werkt. De partij heeft het al vroeg in het programma over digitalisering, met als opvallendste punt een voorstel voor een ministerie van Digitale Zaken. Volt is niet de enige partij die daarvoor pleit, maar wel een van de meest fanatieke.
Volt wil vol Europees inzetten op veiligheid, en daarmee automatisch ook op het gebied van digitale veiligheid. Opvallend is dat in het verkiezingsprogramma niet eens heel veel gehamerd wordt op dat laatste. De partij pleit voor een Europees buitenlandbeleid met een eigen Europees ministerie van Buitenlandse Zaken, en een Europees leger, allemaal om goed te kunnen optreden tegen gevaren van buitenaf. Daar is digitale dreiging er slechts een van, en deze wordt niet heel uitgebreid door de partij benoemd. Her en der door het programma heen wordt naar de technologische component van grensoverschrijdende of ondermijnende criminaliteit verwezen, bijvoorbeeld als het gaat over de Italiaanse 'Maffiawetgeving' waarin onder andere 'duidelijke afspraken zijn vastgelegd over welke privacygegevens de overheid mag gebruiken'. "Deels zouden we dit Europees moeten regelen", zegt de partij. Daarvoor moeten de bevoegdheden van Europol groter worden en moet het makkelijker worden om onderling informatie uit te wisselen over criminaliteit.
Economie
Volt is een Europees georiënteerde partij, maar zegt niets over het opbreken van bigtechbedrijven
Volt wil, net als veel andere partijen, stevig optreden tegen bigtechbedrijven. Daarom moet de Europese mededingingswet vernieuwd worden, zegt de partij. In Nederland moet de Autoriteit Consument & Markt daarvoor samenwerken met andere Europese marktwaakhonden. Over het opbreken van techbedrijven zegt Volt niets specifiek.
Onderwijs
Volt verwijst in het onderwijsprogramma naar het Zweedse model, en specifiek naar de medialessen die kinderen daar krijgen om nepnieuws te herkennen en veilig met hun persoonsgegevens en sociale media om te gaan. De partij wil dat ook in Nederland, ondanks het bestaan van losstaande initiatieven zoals de Week van de mediawijsheid. "In 2019 hebben leraren en schoolleiders een verbeterd leerplan aan de minister aangeboden, maar dat is nog niet vastgesteld. Volt wil het Zweedse voorbeeld, dat ook digitale geletterdheid in het leerplan heeft opgenomen, overnemen", schrijft de partij.
Zorg
In de zorg valt volgens Volt heel wat te digitaliseren, al ontbreken echt concrete plannen. Volt pleit onder andere voor het stimuleren van nieuwe medische technologieën om de zorg 'beter en goedkoper te maken'. "Computers en digitale systemen kunnen bijvoorbeeld artsen ondersteunen om snellere en betere diagnoses te stellen en patiënten kunnen via video contact leggen met de thuiszorg", schrijft de partij. Dat plan blijft echter bij het voorstel dat 'de overheid die vooruitgang moet stimuleren'.
Kunstmatige intelligentie
Volt denkt dat kunstmatige intelligentie grote invloed krijgt op veel aspecten van het leven, waaronder de zorg, het onderwijs en de landbouw. Dat heeft voordelen en moet daarom door Europese investeringen worden gestimuleerd, 'bijvoorbeeld met speciale kunstmatige-intelligentiecentra'. Richtlijnen voor het ethische gebruik van kunstmatige intelligentie moeten ook in Europees verband worden vastgelegd. "Want als wij dat niet doen, bepalen de techgiganten uit China en de VS de norm."
Ministerie van Digitale Zaken
Volt pleit voor een ministerie van Digitale Zaken
Volt is een van de partijen die stevig pleit voor een ministerie van Digitale Zaken. "Dan hebben we profijt van digitale mogelijkheden en hoeven we niet te vrezen voor onze privacy of techmonopolies", is de redenering van de partij. Sommige andere partijen pleiten ook voor zo'n ministerie, maar daarbij blijft het in veel gevallen vaag wat dat precies moet doen. Volt is daar duidelijker over. Het ministerie moet 'de digitalisering van de maatschappij samen met het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties in goede banen leiden'. Volt wil dat het nieuwe ministerie zich ook gaat richten op ict-projecten bij de overheid en bijvoorbeeld aandacht heeft voor de automatiseringsproblemen bij de belastingdienst.
De partij heeft zelfs een lijst opgesteld met taken die het ministerie zou moeten krijgen: verbetering van de dienstverlening van de overheid, waarborgen van privacy, beschermen van kritische infrastructuur, vergroten van digitale veiligheid, bestrijden van nepnieuws en cybercrime, reguleren van de eigendom en de verkoop van persoonsgegevens, en beheersen van de maatschappelijke effecten van nieuwe, digitale ontwikkelingen.
Op overheidsgebied pleit Volt ook voor het verplicht gebruik van opensourcesoftware. Dit om transparantie en veiligheid te garanderen.
Data en privacy
Het ministerie moet er ook op toe gaan zien dat Nederlanders 'één digitale Europese identiteit' krijgen. Die moet 'de digitale veiligheid beschermen', maar hoe dat precies werkt laat de partij in het midden. De digitale identiteit moet verschillende zaken makkelijker maken, bijvoorbeeld als Nederlanders in andere Europese landen willen wonen en werken, of belastingen betalen of subsidies krijgen. Technische details over de Europese identiteit ontbreken. Volt heeft het bovendien over 'een digitaal portaal' voor ondernemers, waar ze bijvoorbeeld hun belastingaangiften kunnen doen. Hoe dat verschilt van de huidige Belastingdienst-inlogomgeving voor ondernemers is echter niet duidelijk.
BIJ1
BIJ1 in het kort
- Nieuwe toezichthouder voor algoritmes
- Bulkdataexport uit de Wiv
- Toegankelijkheid bij overheids-ict-projecten
- Encryptie waarborgen
- Gratis internettoegang voor iedereen, internet als nutsvoorziening classificeren
- Geen leerlingvolgsoftware meer in het onderwijs
Lees hier het verkiezingsprogramma van BIJ1.
BIJ1 schommelt in de meeste peilingen tussen nul en een zetel, en is daarmee interessant om hier op te nemen. Het is de partij van lijsttrekker Sylvana Simons, en die vertaalt meteen de kernboodschap van de partij. Diversiteit en inclusiviteit zijn hoofdpunten uit het programma. Dat komt naar voren in allerlei punten zoals de economie, de zorg of de woningmarkt, maar ook bij digitalisering. Met name de algoritmes die in gebruik zijn bij de overheid krijgen een prominente plek.
Op dit punt is het programma van BIJ1 vergelijkbaar met dat van DENK. Ook die partij schrijft veel over met name de risico's van etnische profilering bij de inzet van algoritmes. BIJ1 noemt daar ook concrete voorbeelden van: "als de politie voornamelijk criminaliteitsgegevens over gemarginaliseerde wijken invoert in algoritmes en veel minder uit andere wijken, zullen die algoritmes een vertekend beeld van de werkelijkheid voorspellen, segregatie in de hand werken en gemarginaliseerde wijken nog meer stigmatiseren", staat in het programma. De partij zegt dat de Autoriteit Persoonsgegevens op dit moment niet de middelen heeft om daar toezicht op te houden.
Daarom moet er een onafhankelijke toezichthouder komen "die toeziet op de strijd tegen discriminatie, etnisch profileren en het schenden van mensenrechten in dataverzameling over burgers door de overheid". Die toezichthouder mag data opvragen, beoordelen en een wettelijk bindend advies geven. Ook wil de partij een "digitaliseringsbeleid waarbij de rechten en behoeften van de burger centraal staan", maar details daarover geeft BIJ1 niet.
BIJ1 wil ook de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten aanpassen, zij het beperkt. De AIVD en MIVD mogen volgens de partij bijvoorbeeld geen niet-geëvalueerde bulkdata met buitenlandse inlichtingendiensten meer delen. Op defensiegebied wil BIJ1 een mensenrechtentoets invoeren bij het exporteren van surveillancesoftware door Nederlandse bedrijven.
Op bestuurlijk niveau wil BIJ1 dat toegankelijkheidseisen worden meegenomen in digitaliseringsprojecten, zodat ook mensen met een beperking de diensten kunnen gebruiken. Ook wil de partij, net als de meeste grote partijen, dat offline communicatie met de overheid altijd mogelijk blijft. De overheid moet ook opensourcesoftware en open standaarden gaan gebruiken, vindt de partij. BIJ1 wil verder de inzet van cameratoezicht in de openbare ruimte stopzetten.
Versleuteling en internettoegang
BIJ1 pleit expliciet vóór versleuteling
BIJ1 is een van weinige partijen die expliciet pleit vóór versleuteling. Eind-tot-eind-encryptie 'blijft gewaarborgd' volgens de partij. Concrete plannen ontbreken echter: "Dit is het digitale briefgeheim: beveiligde communicatie tussen twee personen zonder dat een derde partij hier toegang toe heeft. Dit is een onmisbare bescherming van het recht op privacy en veilige communicatie", is het enige dat de partij erover schrijft.
Opvallend is dat BIJ1 gratis internettoegang wil regelen voor iedereen. Hoe dat plan in de praktijk vorm moet krijgen, is niet bekend. Van de grote partijen heeft alleen de PvdA een soortgelijk idee. De partij wil dat internet wettelijk wordt gedefinieerd als een nutsvoorziening, zowel op Nederlands als Europees niveau.
Digitalisering komt in de rest van het programma van BIJ1 mondjesmaat voor. Een paar voorbeelden zijn dat sekswerkers nooit hun persoonlijke informatie hoeven te delen of te registreren, dat privacy een 'topprioriteit' wordt voor de daklozenopvang, dat stallen en slachterijen permanent cameratoezicht moeten krijgen, dat de publieke omroep programma's gratis online moet aanbieden en dat digitaal pesten 'hard wordt bestreden'.
Onderwijs
De partij wil kindvolgsystemen in het onderwijs ontmoedigen
Op het gebied van digitalisering in het onderwijs heeft BIJ1 wel een paar specifieke standpunten. De partij waarschuwt voor privacyrisico's door bijvoorbeeld leerlingvolgsystemen waarmee ouders de prestaties van hun kind kunnen volgen. "Het is belangrijk om kritisch te kijken naar de rol van surveillance in de digitalisering van het onderwijs en de mogelijk schadelijke effecten hiervan." De overheid moet volgens BIJ1 scholen ontmoedigen gebruik te maken van "platformen van bedrijven die surveillance als bedrijfsmodel hebben".
BIJ1 pleit tot slot voor meer lessen in digitale vaardigheden. Daarbij moet bijvoorbeeld worden gedacht aan programmeerlessen op scholen. Daarvoor is het volgens de partij nodig laptops en wifi-hotspots aan te bieden aan kinderen uit arme gezinnen.
Splinter
Splinter in het kort
- Opsplitsen geheime dienst naar binnenlandse en buitenlandse inlichtingendiensten
- Geen ministerie van Digitale Zaken, wel vaste Kamercommissie
- Geen openbaarheid van algoritmes bij fraudebestrijding
- Veel maatregelen tegen dataverzameling door overheid
- Opensourcesoftware bij de overheid
Lees hier het verkiezingsprogramma van Splinter
Update: in deze passage is aangepast dat Splinter géén ministerie van Digitale Zaken wil. Hun verkiezingsprogramma is daar stilletjes op aangepast, volgens Splinter zou het gaan om 'een typfout'.
Splinter is de naam van de nieuwe partij van Femke Merel van Kooten-Arissen die na afsplitsing van de Partij voor de Dieren naar een eenmansfractie naar een tweemansfractie met Henk Krol en nu weer terug naar een eenmansfractie is gegaan. Als je door dat zetelhoppen heen kijkt, zie je een partij die in de peilingen regelmatig op een zetel staat én die een lang hoofdstuk over ict in het programma heeft staan. Op de kieslijst staat onder andere ict-expert Rene-Jan Veldwijk, die veel schrijft over ict-problematiek bij het UWV.
Splinter heeft in het partijprogramma een aparte sectie opgenomen met het hoofdstuk Privacy en ict. Dat is een lang verhaal, maar tegelijk ook een van de weinige plekken in het programma waarbij digitalisering echt naar voren komt. Bij onderwerpen zoals het onderwijs of economie wordt weinig gezegd over bijvoorbeeld afstandsleren of het opbreken van bigtechbedrijven. Sterker nog, over dat laatste onderwerp schrijft Splinter als een van de weinige partijen in deze verkiezingen helemaal niks.
Digitale fractiekamer
Splinter is qua partijstructuur wel goed ingesteld op digitalisering. Het heeft een opensource partijplatform dat het een 'digitale fractiekamer' noemt en waarin leden online kunnen meedenken en zelfs kunnen stemmen. De partij wil ook 'e-democracy' in Nederland. Dat staat voor "digitale toepassingen die de invloed en de informatiepositie van de burger vergroten", al worden er verder weinig details over bekendgemaakt.
Binnen de rechtspraak wil Splinter 'pilots met digitale indiening' stoppen omdat ze ingewikkeld zijn en niet goed werken. De partij wil ook de aanpak van discriminatie op internet intensiveren, en in het onderwijs wil het - ietwat opvallend - typcursussen onderdeel van het lespakket maken. "Tienvingerblindtypen is inmiddels een basisvaardigheid waar kinderen de rest van hun leven veel profijt van hebben", schrijft de partij. Ook moeten leerlingen proctoringsoftware kunnen weigeren. Die twee punten zijn de enige op het gebied van digitalisering in het onderwijsprogramma.
Splinter wil de thuiskopieheffing afschaffen en een verbod op korting op verzekeringen in ruil voor data. De inkomensafhankelijke huurverhoging moet ook worden afgeschaft omdat hij tot privacyschending zou leiden. Ook opvallend: de partij eist dat data bij de overheid niet op een blockchain worden opgeslagen.
Economie
Splinter wil de datahandel van de KvK verbieden
Als een van de weinige partijen in deze verkiezing schrijft Splinter niets in het partijprogramma over het reguleren van bigtechbedrijven. De partij wil, wel als enige, expliciet de datahandel van de Kamer van Koophandel verbieden. "Inschrijving bij de KvK is namelijk verplicht en persoonsgegevens van ondernemers moeten daar veilig zijn."
Daarnaast is de partij kritisch over het UBO-register. Dat Ultimate Beneficial Owner-register is een overzicht dat aangeeft wie de beheerders of eigenaren van een bedrijf zijn. Splinter vindt dat dat register de privacy van ondernemers schendt en zijn doel voorbijschiet. De partij wil het register niet helemaal afschaffen, maar wel beperken. "De UBO-gegevens zouden enkel inzichtelijk moeten zijn voor overheidsdiensten." Wat over de KvK en UBO is geschreven, zijn de enige twee digitale standpunten in de economiesectie van het programma.
Politie en defensie
Splinter wil dat Nederland beter digitaal beveiligd wordt. Daarbij zegt de partij dat "privacy wel gewaarborgd moet blijven". De partij stelt dat ook burgers een eigen verantwoordelijkheid hebben, bijvoorbeeld door hun apparaten te beveiligen. Splinter noemt verplichte veiligheidstrainingen voor bepaalde bedrijven, maar ook "het verplicht stellen van tweestapsverificatie, al moet deze wel gebruiksvriendelijk zijn". De partij wijdt daar niet verder over uit.
Splinter pleit - in tegenstelling tot de meeste partijen - niet voor meer geld bij de politie om cybercrime aan te pakken. Wel wil de partij meer geld voor nieuwe werknemers bij de inlichtingendiensten. Daar "stroomt talent over naar de private sector" omdat er niet genoeg geld is. Opvallend is dat Splinter wil kijken naar het opsplitsen van de inlichtingendiensten. De partij verwijst naar de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, waar naast een buitenlandse ook een binnenlandse inlichtingendienst actief is. Er wordt echter niet bij gemeld wat precies het mandaat van die diensten moet worden.
De AIVD en MIVD moeten worden opgesplitst naar binnenlandse en buitenlandse veiligheidsdiensten
Hoewel Splinter de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten wel benoemt, wil de partij daar niet veel aan doen. De partij wil "vooral duidelijkheid in zaken zoals het effect rondom de zogenaamde sleepwet" en dat er meer transparantie komt over welke gegevens de AIVD en MIVD delen met andere landen. "De Wiv wordt aangepast aan redelijke privacynormen", schrijft Splinter.
Privacy en ict
Splinter heeft privacy als apart onderwerp in het partijprogramma staan. Er worden relatief veel standpunten in genoemd. Bijvoorbeeld dat burgers het recht moeten krijgen op "een vrij internet zonder filters, blokkades of doorgifte van gegevens door providers" en dat het verboden moet worden om informatie over burgers in de openbare ruimte te verzamelen, bijvoorbeeld via gezichtsherkenning. Splinter wil daarnaast de centrale verzameling van biometrische informatie zoals vingerafdrukken verbieden, maar dan alleen voor mensen met een burgerservicenummer, en dat de overheid moet proberen onveilige internet-of-things-apparaten van de markt te houden. Dat laatste is een standpunt waar ook de vorige regering al stappen in probeerde te nemen. Splinter pleit er ook voor dat kinderen "extra privacybescherming krijgen in de AVG", maar dat hebben kinderen in de privacywet al.
Veel andere punten van Splinter laten zich beter in een lijst opsommen:
- PSD2 afschaffen
- Werknemers mogen meekijksoftware weigeren
- Nederlandse data moet zoveel mogelijk in Nederlandse datacentra worden opgeslagen
- Bedrijven die software aan de overheid leveren moeten software verplicht opensource aanbieden
- Het Bureau Ict-Toetsing krijgt een onafhankelijke positie, vergelijkbaar met de Nationale Ombudsman
- Schikkingen tussen overheidsorganisaties en ict-leveranciers worden gemeld aan de CIO Rijk
- Verbod op onredelijke financiële eisen aan ict-aanbieders
- Verplichting tot volledige publicatie van contracten met ict-aanbieders tenzij dit evident tegen het landsbelang is
- Verplichting tot melding en publicatie van voorgenomen wijzigingen in contracten
- Verbod op het vervangen van resultaatverplichtingen in inspanningsverplichtingen
- Geen landelijk Elektronisch Patiëntendossier
- Afschaffen van de Wet gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden
- Gedragsgegevens mogen worden opgevraagd bij vermoedens van fraude
- Geen achterdeur in encryptie
- Burgers krijgen het te horen als ze worden afgetapt
Algoritmes
Dataverzameling en algoritmegebruik bij de overheid zijn voor veel partijen een belangrijk thema. Dat geldt ook voor Splinter. De partij zegt dat er nadrukkelijk géén toezichthouder voor algoritmes komt. Aanvankelijk stond er in het programma van Splinter dat er zowel een een ministerie van Digitale Zaken én een vaste Kamercommissie voor Digitale Zaken moesten komen, maar dat is inmiddels aangepast.
Splinter wil algoritmes niet openbaar maken bij fraudebestrijding
Op het gebied van dataverzameling pleit Splinter vooral voor meer openheid. De overheid moet op mijnoverheid.nl laten zien welke data van burgers is verzameld, en moet burgers op de hoogte stellen als daar iets in verandert. Overheidsinstanties zoals de Belastingdienst, het UWV, de politie en gemeenten moeten verplicht openheid geven over welke gegevens ze verzamelen.
Opvallend is dat Splinter zegt dat fraudepreventie en -bestrijding "een legitieme reden opleveren om algoritmes waarmee controles worden uitgevoerd niet vrij te geven". Dat staat haaks op wat vrijwel iedere grote partij wil, juist na het debacle van de toeslagenaffaire. Daarover schrijft Splinter wel: "bij vermoedens van misbruik of knevelarij zoals recent door de Belastingdienst worden deze vrijgegeven voor inspectie. Voor de nog lang niet afgehandelde toeslagenaffaire gebeurt dit alsnog." Wel wil Splinter dat grote techbedrijven openheid geven over het gebruik van algoritmes.
Stellingen
Net als in ons eerdere artikel hebben we ook deze partijen zes stellingen voorgelegd en ze gevraagd erop te reageren. Het gaat om dezelfde stellingen als die we de andere partijen hebben voorgelegd. De stellingen beantwoorden vragen die we niet altijd in de programma's zagen terugkomen, waarvan we wisten dat het als onderwerp speelt onder lezers, of waar we simpelweg meer context over willen zien. De antwoorden vind je hieronder. Van JA21 en BIJ1 hebben we de antwoorden niet op tijd ontvangen. Als we die later alsnog krijgen voegen we die hier toe.
- Nederland heeft een ministerie van Ict nodig
- De plaatsing van nieuwe datacentra moet landelijk worden geregeld en niet door gemeenten
- De Nederlandse overheid moet een grotere rol nemen in de digitale bescherming van het bedrijfsleven, en niet alleen van vitale infrastructuur
- Het afzwakken van encryptie voor opsporingsdiensten moet in sommige gevallen worden toegestaan voor het bestrijden van misdaad
- Individueel kan Nederland bigtechbedrijven niet aanpakken, dat kan alleen middels Europese samenwerking
- Nederland moet veel geld investeren in Europese techinfrastructuur, zoals eigen 5G-netwerken en Gaia-X
1. Nederland heeft een ministerie van Ict nodig
Code Oranje - Hoewel we geen voorstander zijn van het steeds - al dan niet kostenverslindend - hergroeperen van ministeries, is meer én bijzondere aandacht voor ict een harde noodzaak. Ict is nu te veel een ondergeschoven kindje terwijl ontwikkelingen op dit vlak razendsnel gaan en een enorme impact hebben.
Splinter - Er komt als het aan Splinter ligt géén ministerie van Digitale Zaken. Het effect daarvan zou zijn dat bewindspersonen zich achter elkaar kunnen verschuilen. Wel komt er een vaste Kamercommissie voor digitale zaken. Versterkt door het Bureau ICT-toetsing, dat een echt onafhankelijke positie krijgt, à la de Nationale Ombudsman. En daarmee niet meer valt onder het ministerie van Binnenlandse Zaken.
Volt - Eens. Volt is voorstander van de oprichting van een ministerie van Digitale Zaken. Door alle nu versnipperde kennis, kunde en middelen binnen de overheid te bundelen en dat ministerie de samenwerking aan te laten gaan met het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties, kan goede regie over de digitalisering van de samenleving plaatsvinden. Dat nieuwe ministerie kan ook de dienstverlening aan burgers en ondernemers aanzienlijk verbeteren, de verspreiding van nepnieuws en cybercrime tegengaan en verstoringen in het digitale domein voorkomen en aanpakken.
2. De plaatsing van nieuwe datacenters moet landelijk worden geregeld en niet door gemeentes
Code Oranje - Allereerst moeten we bij de plaatsing van datacenters uitgaan van de behoefte voor Nederland, en niet de halve wereld willen bedienen. 'Think global, act local' is ons motto. Kortom: op het aantal datacenters past nationale sturing, de vestigingslocaties kunnen heel goed aan de regio worden overgelaten.
Splinter - Het onderling beconcurreren van gemeenten is onwenselijk. Keer op keer zien we dat lokale bestuurders geen goede onderhandelingspositie kunnen innemen. Daardoor worden belangrijke eisen en landelijke doelstellingen niet bereikt, zoals dat Nederlandse data zoveel mogelijk worden opgeslagen in datacentra in Nederland zodat de zeggenschap over de data niet valt onder Amerikaanse of Chinese wetgeving. Of het geen actie willen nemen op de extreme druk op het energiegebruik en daarmee op het milieu door het delven van bitcoins of vergelijkbare digitale munten.
Volt - Eens. In ons land is ruimtegebrek, zeker als je, zoals Volt wil, dertig procent extra ruimte voor natuur wil vrijmaken en daarnaast versneld het tekort aan woningen wilt inlopen. Daarom is landelijke regie nodig om te bepalen welke bestemming waar een plek krijgt. Dat geldt te meer omdat gemeenten soms te weinig oog hebben voor het grote energiegebruik van datacenters en de beperkte werkgelegenheid die ze opleveren.
3. De Nederlandse overheid moet een grotere rol nemen bij de digitale bescherming van het bedrijfsleven, en niet alleen bij vitale infrastructuur
Code Oranje - Over het algemeen is Code Oranje van mening dat we niet te snel en te veel naar de overheid moeten kijken voor oplossingen. De overheid krijgt daardoor een te grote rol, met te veel macht en hoge verwachtingen op zijn bord. Dat kan de overheid niet waarmaken en leidt onherroepelijk tot inefficiëntie, bureaucratie en fouten. Kortom: beleg verantwoordelijkheden zoveel mogelijk in de samenleving, die bol staat van innovatie en kennis. In dit geval denken we primair aan brancheverenigingen, bedrijfsleven en mkb.
Splinter - Minister Kajsa Ollongren schreef onlangs aan de Tweede Kamer dat de AIVD volgend jaar structureel onderzoek gaat doen naar economische veiligheid. De dienst wil daarmee voorzien in een toenemende vraag, schreef de minister. Splinter is verbaasd dat er nu pas actie wordt ondernomen. Zowel de AIVD als de militaire inlichtingendienst MIVD waarschuwen al langer voor economische spionage, onder meer vanuit Rusland en China. De Nederlandse economie is sterk en innovatief. Bovendien is het een open samenleving. Daardoor is hij een doelwit voor buitenlandse diensten en bedrijven.
Vorig jaar nog veroorzaakte het coronavirus een wereldwijd toegenomen spionagedreiging richting de farmaceutische en medische industrie. Daarbij werd vooral gezocht naar informatie over geneesmiddelen en vaccins. In december 2020 maakte de AIVD nog bekend dat het twee Russische diplomaten in Nederland ontmaskerd heeft als spionnen. Ze waren uit op gevoelige informatie van Nederlandse hightech-bedrijven en instellingen, aldus de dienst. En in dezelfde maand waren Russische hackers middels een geavanceerde aanval erin geslaagd om maandenlang ongezien in verschillende Amerikaanse overheidsorganisaties te zitten. Onder meer de departementen Binnenlandse Veiligheid, Financiën en Handel werden hierdoor geraakt. De hack, de omvangrijkste in vijf jaar tijd, heeft waarschijnlijk ook gevolgen voor Nederland. Splinter is bezorgd. Wij willen bekijken of binnen de lijnen van privacy meer aandacht besteed kan worden aan het veiliger maken van Nederland, zijn burgers en zijn bedrijven.
Volt - Eens. Volt is voor de oprichting van een deskundig ministerie van Digitale Zaken dat de regie neemt op de verdere digitalisering van onze samenleving. Onder die regie valt ook de bescherming van de samenleving tegen onder meer cybercrime en andere verstoringen in het digitale domein. Het bedrijfsleven neemt in die samenleving een belangrijke plaats in en is die bescherming dus zonder enige twijfel waard.
4. Het afzwakken van encryptie voor opsporingsdiensten moet in sommige gevallen worden toegestaan voor het bestrijden van misdaad
Code Oranje - Hoewel wij beseffen dat onze privacy een hoog goed is in de steeds verder digitaliserende samenleving, moet het bestrijden van misdaad daar niet de dupe van zijn. Dus het antwoord is ja, maar uiteraard onder democratische controle, en dus ook onder Nederlandse en dus niet buitenlandse regie.
Splinter - Nee, ‘briefgeheim’ is een grondrecht. De Nederlandse overheid tapt in het kader van opsporing haar burgers al grootschalig af en meer bevoegdheden dan nu al toegestaan is, zijn niet nodig. Splinter vindt dat de politiek terughoudend moet zijn met ingrijpen, maar er wel zorg voor moet dragen dat bekend is hoeveel er wordt getapt. Daarnaast worden burgers en bedrijven tegen wie geen onderzoeken meer lopen met enkele jaren vertraging via mijnoverheid.nl geïnformeerd dat ze zijn afgetapt. Dit zorgt voor een beter systeem van checks and balances.
Volt - Oneens. Het gebruik van encryptie is essentieel voor het beschermen van de privacy. Op Europees niveau pleit Volt daarom voor het invoeren van digitale burgerrechten, waaronder het recht op digitale privacy. Volt is dan ook tegen het afzwakken van encryptie voor opsporingsdiensten; het risico van misbruik is simpelweg te groot.
5. Individueel kan Nederland bigtechbedrijven niet aanpakken, het kan alleen middels Europese samenwerking
Code Oranje - Dit is veel te stellig. Nederland kan best individueel bigtechbedrijven aanpakken. Geen Calimero-gedrag, ook niet op dit punt! Dus nee, het kan niet alléén door Europese samenwerking, maar het kan wel óók door Europese samenwerking.
Splinter - Een land als Australië pakt nu met eigen wetgeving Google aan, maar optrekken in EU-verband is te prefereren. Overal waar de marktwerking is of wordt verstoord, hoort de EU in te grijpen. Dit is niet anders dan bij bigtechbedrijven. Hoe de EU deze verstoorde werking aanpakt, kan variëren: van boetes opleggen tot het opsplitsen van deze grote bedrijven. Splinter pleit voor onvoorwaardelijke transparantie en openbaarheid. Gebruikers moeten niet alleen weten wat er met hun data gebeurt, als er geld mee wordt verdiend moeten ook zij daarvan profiteren. Grote internetbedrijven worden gedwongen openheid te geven over opslag en gebruik van data en de verwerking van algoritmes.
Volt - Eens. Als Europese partij is Volt op veel terreinen voorstander van Europese samenwerking en dat geldt zeker ook voor de aanpak van Big Tech. Die samenwerking is nodig om Big Tech fatsoenlijk belasting te laten betalen, want anders blijven deze multinationals de lidstaten van de Europese Unie tegen elkaar uitspelen. En die samenwerking is nodig om het gedrag van de grote zoekplatforms te reguleren waar het de eigendom van persoonsgegevens en de privacy betreft.
6. Nederland moet veel geld investeren in Europese techinfrastructuur zoals eigen 5G-netwerken en Gaia-X
Code Oranje - Weer dat woordje ‘Europees’ in de zin. Laten we internationale samenwerking niet verwarren met de EU. De EU is veel te veel een top-down en bureaucratisch instituut, dus daar moeten we terughoudend in zijn. Samenwerking met andere al dan niet Europese landen is overigens prima en ook wenselijk, maar daarbij gaan we altijd uit van eigen kracht, noodzaak en behoeften.
Splinter - Technische basisinfrastructuur betaalt zich altijd uit. Wij in Nederland verkopen ruimte en rechten aan de hoogste bieder waar andere landen 'beauty contests' organiseren. Gezien de dynamiek in dit veld lijkt de Nederlandse benadering goed verdedigbaar. Probleem is vooral om voldoende concurrentie te houden, maar die komt ook van buiten, bijvoorbeeld via SpaceX met zijn Starlink-systeem.
Volt - Neutraal. Het is zonder meer verstandig dat Nederland doorgaat met investeren in de eigen industriële topsegmenten. Tegelijk wil Volt vooral ook investeren in de ontwikkeling van Europese technologie, om Europa weerbaarder en onafhankelijker te maken in de relatie met landen als China en de VS, en met bigtech. Behalve om ict gaat het daarbij onder andere om kunstmatige intelligentie, landbouw- en waterstoftechnologie. Het kan maar hoeft dus niet te gaan om investeringen in techinfrastructuur.